OMUVALU oo munini wovapwilikini voshipopiwa shange mo 1957 kawa li wa udifa nge nai. Onda kala ndi na eehoni nai. Eshi nda li okaana, onda li handi hondama ngeenge meumbo letu mwe uya ovaenda, nokuli nonande ondi va shii.

Otashi dulika u kale wa kumwa okushiiva kutya oinakuwanifwa yange ihapu mehangano laJehova oya li tai pula nge ndi longele kumwe novanhu vahapu, ookaume nosho yo ovo dihe shii. Ashike, onda li nda kala natango ndi na eehoni nondi udite inandi wana, nomolwaasho itandi dulu okutya oinakuwanifwa oyo onde i pondola kwaame mwene. Ponhele yaasho, onda mona oushili weudaneko laJehova olo tali ti: “Ame ohandi ku pameke ndee handi ku kwafa yo, Ame ohandi ku yambidida yo neke lolulyo louyuki wange.” (Jes. 41:10) Onghedi imwe ya tongomana omo Jehova a li a kwafela nge okupitila mekwafo lOvakriste vakwetu. Nandi mu lombwele kombinga yaumwe womuvo, handi tameke okudja eshi nda li okaana.

Ongula yOsoondaxa imwe eshi kwasha nawa, mo 1940 nasha, Elsie Huntingford okwa li e uya mofaalama yetu oyo ya li kouningininolukadi waOntario. Meme okwa li a ya kuye pomuvelo ofimbo fye natate oo naye a li e na eehoni a fa nge, twa li omutumba meni leumbo hatu pwilikine. Molwaashi tate okwa li ta diladila kutya omumwameme Huntingford ota shingifa nonokutya meme ota lande  oshinima osho inatu pumbwa, okwa li a ya pomuvelo e ke mu lombwela kutya inatu hala. Omumwameme Huntingford okwa pula ta ti: “Inamu hala ekonakonombibeli?” Tate okwe mu nyamukula ta ti: “Otwa hala.”

Omumwameme Huntingford okwa li lela e uya pefimbo liwa. Ovadali vange ova kala oilyo iladi neenghono yOngeleka ya Hangana yaKanada (United Church of Canada) ashike pefimbo opo ova li va tokola okudja mo. Omolwashike? Omolwaashi poshivelo mongeleka, omuwiliki okwa li ha tula po omusholondodo womadina aavo va yandja ongalo e li melandulafano she likolelela komuvalu oo va yandja. Ovadali vange ovo va li va hepa, luhapu ova li hava kala lwopexulilo momusholondodo oo, novakulunhu vongeleka ova li have va fininike va yandje shihapu. Omuwiliki umwe okwa ti kutya iha hongo oinima oyo lela a itavela, molwaashi okwa hala okukaleka po oilonga yaye. Onghee hano, otwa li twa dja mo mongeleka ashike natango otwa li twa hala okuwanifa po omhumbwe yetu yopamhepo.

Molwaashi pefimbo opo Eendombwedi daJehova oda li da shilikwa muKanada, omumwameme Huntingford okwa li ha konakona noukwaneumbo wetu ta longifa ashike Ombibeli nomadidilikoshango oo a shanga mokambo kalaula. Eshi e ke shi didilika mo lwanima kutya itatu mu lopota kepangelo, okwe tu ulikila oishangomwa ya kanghamena kOmbibeli. Otwa li hatu holeke nawa oishangomwa oyo shimha twa mane okukonakona. *

Nonande opa li omapataneko nomandangalati makwao, omumwameme Huntingford okwa li ha udifa nouladi onghundana iwa. Ouladi waye owa li wa kumwifa nge nowa li we linyengifa nge ndi tambule ko oshili. Onda li nda ulika kutya onde liyapulila Kalunga konima yomudo umwe okudja eshi ovadali vange va ninginifwa ve li Eendombwedi daJehova. Onda li nda ninginifwa mo 27 Februali 1949 manga nda li ndi na omido 17, metemba loshitenda omo ovanafaalama va li hava xwiile oimuna. Konima yaasho, onda li nda tokola ndi ninge omukokolindjila wondjikilile.

Onda li handi ongaonga okuninga omukokolindjila. Oule wefimbo, onda li handi longo mombaanga nomombelewa yonhumba molwaashi onda li handi diladila kutya onda pumbwa okulikola oimaliwa opo ndi dule oku ke liyambidida eshi handi kokola ondjila.  Ndele molwaashi natango onda li omunyasha ehe nowino, ngeenge nda mono oimaliwa onda li handi i longifa po diva. Onghee hano, omumwatate Ted Sargent okwa li a ladipika nge ndi kale nouladi nonde lineekela Jehova. (1 Omaf. 28:10) Omolweladipiko olo lopahole, onda li nda hovela okukokola ondjila muNovemba 1951. Onda li ashike ndi na eedola 40, ombasikela ikulu nokatasi kape. Ashike Jehova alushe oha shilipaleke kutya ondi na osho nda pumbwa. Inandi pandula tuu omumwatate Ted eshi a ladipika nge ndi ninge omukokolindjila! Osho osha ka etifa omanangeko noupuna amwe vali.

Onguloshi imwe lwopexulilo laAuguste 1952, onda li nda dengelwa ongodi ya dja koToronto. Onda li nda shivwa koshitaimbelewa shEendombwedi daJehova moKanada ndi ka hovele oilonga yaBetel muSeptemba. Nonande onda li ndi na eehoni noinandi enda nande onale moshitaimbelewa, onda li nda tunhukwa molwaashi ovakokolindjila vakwetu ova li hava lombwele nge oinima iwa kombinga yObetel. Eshi nda ya ko, onda li nda manguluka nda fa ashike ndi li meumbo.

Konima yomido mbali eshi nda ya kObetel, onda li nda nangekwa po ndi li omupiya omukwatelikomesho weongalo (oo paife ha ifanwa omuunganeki wolutu lovakulunhuongalo) meongalo limwe moToronto, nda ya ponhele yomumwatate Bill Yacos. Molwaashi onda li ashike ndi na omido 23, onda li ndi udite nda fa ashike okamatyona komofaalama. Ashike omumwatate Yacos okwa li a ulikila nge nelininipiko nopahole osho ndi na okuninga; na Jehova okwa li shili a kwafela nge.

Omumwatate Yacos oo a li e na olutu la pama noku hole okulimemesha, okwa li e na ko nasha novanhu. Okwa li e hole ovamwatate nova li ve mu hole. Luhapu okwa li he ke va talela po komaumbo avo, ndele hangeenge ashike ve li momaupyakadi. Bill Yacos okwa li a ladipika nge ndi ninge sha faafana nokulongela kumwe novamwatate novamwameme moukalele. Okwa ti: “Ken, ulikila ovamwatate kutya ou na ko nasha navo. Osho otashi ka fufila omapuko mahapu.”

Okudja muJanuali 1957, Jehova okwa li a kwafela nge monghedi ye likalekelwa. Momwedi oo omo nda hombola Evelyn, oo a li a mana ondodo 14 kOfikola yaGilead. Manga inatu hombola, okwa li ha longele moshitukulwa shovapopi velaka lOshifransa moQuebec. Pefimbo opo, ongeleka yaKatolika kaRoma oyo unene ya li tai dana onghandangala moQuebec. Onghee hano, Evelyn okwa li e na oshinakuwanifwa shidjuu, ashike okwa li omudiinini kusho nosho yo kuJehova.

Evelyn okwa kala yo omudiinini kwaame. (Ef. 5:31) Oudiinini waye owa li wa yelekwa diva konima eshi twa hombola. Okwa li twa diladila tu ye molweendo koFlorida, muU.S.A., ndele efiku la landula efiku omo twa hombola, oshitaimbelewa okwa li sha pula nge ndi ka kale pokwoongala kwonhumba oule woshivike kObetel yaKanada. Oshoshili kutya okwoongala oko okwa li kwa ya moshipala eemhangela detu, ashike ame naEvelyn otwa li twa hala tu ninge keshe osho Jehova a hala tu ninge. Onghee hano, otwa li twa kaleka okafudo kanini (honeymoon) konima eshi opo twa hombola. Oshivike osho, Evelyn okwa li a longa moukalele popepi noshitaimbelewa. Nonande oshitukulwa okwa li sha yooloka ko filufilu kwaasho shaQuebec, okwa li a twikila nopehe na okusholola.

Pexulilo loshivike, onda li nda kumwa eshi nda nangekwa po ndi li omupashukilishikandjo kolundume  laOntario. Onda hangwa ashike opo nda hombola nondi na omido 25 nokanda li ndi na owino, ndele nande ongaho, otwa li twa ya tu na elineekelo muJehova. Mokati kokufu komuKanada, otwa li twa ya neshina lokolutenda oufiku pamwe novapashukili ovaendi vonhumba ovo va li ve na owino tava shuna koinakuwanifwa yavo. Okwa li ve tu ladipika neenghono! Omumwatate umwe nokuli okwa li e tu lombwela tu ka nangale monhele yokunangala meshina oyo a li e liumbulila, opo tuha kale tu li omutumba oufiku aushe. Ngaashi nda popya metetekelo, ongula ya ka shikula ko, konima yomafiku 15 okudja eshi twa hombola, otwa li twa ka talela po ongudu inini yovaudifi moHornepayne.

Monghalamwenyo yetu naEvelyn omwa ka ningwa vali omalunduluko mahapu. Ofimbo twa li hatu longo oilonga youpashukili woshitukulwa mo 1960, onda li nda shivwa kOfikola yaGilead mondodo 36, neetundi odo oda li tadi ka kwata oule weemwedi 10 noda li tadi ka hovela muFebruali 1961 moBrooklyn, shaNew York. Oshoshili kutya onda li nda tunhukwa, ashike onda li yo nda nyemata molwaashi Evelyn ina shivwa. Ponhele yaasho, ngaashi ovakulukadi vakwao ovo ve li pondodo ya fa yaye, Evelyn okwa li a pulwa a shange onhumwafo omo a li e na okupopya kutya ohatu dulu okutopoka naye oule weemwedi 10. Evelyn okwa li ta lili, ashike otwa li twa dimina ndi ye kofikola, nokwa li a hafa eshi handi ka pewa edeulo la denga mbada koGilead.

Evelyn okwa li a ka longa koshitaimbelewa shaKanada oule weemwedi donhumba. Okwa li e na oufembanghenda we likalekelwa wokukala monduda imwe nomumwameme omuvaekwa omuholike, Margaret Lovell. Oshoshili kutya fye naEvelyn otwa kala twa djuulukwafana neenghono. Ashike kekwafo laJehova, otwa li hatu longo nelitulemo oinakuwanifwa yetu oyo yopakafimbo. Eshi a li a dimina nehalo liwa tu yambe po efimbo letu lokukala pamwe opo tu dule okulongifwa pauyadi kuJehova nosho yo kehangano laye osha li sha kuma nge neenghono.

Konima eshi nda kala koGilead oule weemwedi nhatu lwaapo, omumwatate Nathan Knorr, oo a li ta kwatele komesho oilonga yokuudifa yomounyuni aushe pefimbo opo, okwa li a pa nge eshivo le likalekelwa. Okwa li a pula nge ngeenge itandi dulu okufiya po Ofikola yaGilead pefimbo opo nokushuna koKanada ndi ka honge pakafimbo kOfikola yOukalele wOuhamba koshitaimbelewa. Omumwatate Knorr okwa lombwela nge kutya aame mwene ndi na okutokola ngeenge ohandi i ile itandi i. Okwa ti kutya ohandi dulu okumana eetundi dange ngeenge onda hala notashi dulika ndi ka ninge omutumwa. Okwa ti yo kutya ngeenge onda tokola okushuna koKanada, otashi dulika ndi ka shivwe vali koGilead nopefimbo opo oshi na oupu ndi pulwe ndi shune moukalele moKanada. Okwa ti kutya nandi ninge etokolo kwaame mwene shimha nde shi kundafana nomukulukadi wange.

Molwaashi Evelyn okwa hangwa nale a lombwela nge kutya okwa tala ko ngahelipi oinakuwanifwa yopauteokratika, onda li nda lombwela diva omumwatate Knorr kutya, “Keshe osho ehangano laJehova la hala tu ninge, ohatu shi ningi nehafo.” Otwa kala alushe tu udite kutya otu na okuya keshe oko ehangano laJehova tali tu tumu, nokuli nonande ngeno hako twa li twa hala.

 Onghee hano, muAprili 1961, onda li nda fiya po oBrooklyn nokushuna koKanada ndi ka honge Ofikola yOukalele wOuhamba. Lwanima, otwa ka ninga oilyo youkwaneumbo waBetel. Opo nee, onda li nda kumwa eshi nda yakula eshivo lokuya kofikola yaGilead mondodo 40 oyo ya li tai ka hovela 1965. Ashike natango Evelyn okwa li e na okushanga onhumwafo a dimine kutya ohatu dulu okutopoka naye. Ndele konima yoivike inini, otwa li twa hafa neenghono eshi Evelyn naye a li a shivwa a ye kOfikola yaGilead.

Konima eshi twa fika kOfikola yaGilead, omumwatate Knorr okwe tu lombwela kutya ovanafikola ovo ve li meetundi delaka lOshifransa, omo nafye twa li, otava ka tuminwa koAfrika. Ashike eshi twa ka pewa eedjapo, otwa li twa shunifwa koKanada. Onda li nda nangekwa po ndi li omupashukili woshitaimbelewa (oo paife ha ifanwa Omuunganeki wOkomitiye yOshitaimbelewa). Molwaashi onda li ashike ndi na omido 34, onda li nda dimbulukifa omumwatate Knorr kutya, “Ame omunyasha natango.” Ndele natango okwa li a twa nge omukumo. Okudja ashike eshi nda hovela oshilonga osho, fimbo inandi ninga etokolo la kwata moiti onda kala handi kundafana novamwatate vomoBetel ovakulunhu ovo ve na owino.

Oilonga yaBetel oya pa nge eemhito da denga mbada dokulihonga kuvamwe. Onda fimaneka nonda lenga neenghono oilyo ikwetu yOkomitiye yOshitaimbelewa. Onda li yo nda nwefwa mo monghedi iwa kOvakriste vahapu ovalumenhu novakainhu, ovanyasha novakulunhu, ovo twa kala navo moshitaimbelewa nosho yo momaongalo e lili noku lili omo twa li

Oilonga yaBetel oya kwafela nge ndi honge vamwe nokupameka eitavelo lavo. Omuyapostoli Paulus okwa li a lombwela Timoteus ta ti: “Kala muei we i longwa.” Okwa ti yo: “Osho wa uda kuame mokati keendombwedi dihapu, shi yandja kovalumenhu ve shi kulineekelwa, va wana oku shi longa vakwao yo.” (2 Tim. 2:2; 3:14) Omafimbo amwe, Ovakriste vakwetu ohava pula nge kutya oilihongomwa ilipi nde lihonga moule weedula 57 odo nda longa mObetel. Ohandi va nyamukula paunafangwa handi ti, “Kala ho ningi diva nonehalo liwa osho ehangano laJehova la hala u ninge, nokukala we lineekela mekwafo laJehova.”

MObetel onda fa ashike opo nde uya mo onghela, ndi li omulumenhu omunyasha e na eehoni noke na owino. Ashike eedula adishe odo, Jehova okwa kala ‘e kwete eke lange lokolulyo.’ Okwa kala ta shilipaleke nge naunene tuu okupitila molukeno nomekwafo li li pefimbo olo nda pewa kovaitaveli vakwetu, ta ti: “Ino kala wa tila, Ame ohandi ku kwafa.” — Jes. 41:13.