1. Mbela onghedi omo hatu ungaunga novanhu moukalele otai dulu ngoo oku va kuma? Yandja oshihopaenenwa. (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

OMIDO dinini da pita, Ovakriste vamwe ovalihomboli vomuFiji ova li tava kufa ombinga moshikonga shokushiva ovanhu kEdimbuluko lefyo laKristus. Fimbo va li tava popi nomukainhu umwe poshivelo sheumbo laye, odula oya li ya hovela okuloka. Omumwatate okwa li a yandja okanduda kamwe komukainhu oo ofimbo vo tava longifa kamwe nomukulukadi waye. Ovalihomboli ovo ova li va hafa neenghono eshi omukainhu oo a li e uya kEdimbuluko. Omukainhu oo okwa ti kutya ota dimbuluka ashike kanini kaasho Eendombwedi odo da li da popya pefimbo letalelepo. Ashike eshi sha li she mu kuma unene noshe mu linyengifa a ye kEdimbuluko, onghedi omo da li da ungaunga naye. Oshike sha li sha etifa oidjemo iwa ya tya ngaho? Ovalihomboli ovo ova tula moilonga efinamhango li na sha nanghee tu na okuungaunga navamwe.

2. Otu na okuungaunga ngahelipi navamwe?

² Jesus okwa yandja omayele e na sha nanghee tu na okuungaunga navamwe eshi a ti: “keshe eshi mwa hala ovanhu ve mu ningile, osho va ningileni yo.” (Mat. 7:12) Ongahelipi hatu dulu okutula moilonga efinamhango olo? Omokukatuka eenghatu dopavali. Yotete, otu na okulipula kutya, ‘Ngeno aame, ngeno onda hala okuungaungwa  naame ngahelipi?’ Opo nee otu na okukatuka eenghatu tu ungaunge navamwe ngaashi twa hala ngeno okuungaungwa nafye. — 1 Kor. 10:24.

3, 4. (a) Omolwashike ovaitaveli vakwetu havo aveke tu na okuungaunga nawa navo? (b) Oshike hatu ka kundafana moshitukulwa eshi?

³ Luhapu ohatu ungaunga nawa novaitaveli vakwetu. Ashike Jesus ina tya kutya otu na ashike okuungaunga nawa novaitaveli vakwetu. Okwa tumbula efinamhango li na sha nanghee tu na okuungaunga navamwe eshi a li ta kundafana kombinga yanghee tu na okuungaunga novanhu aveshe nosho yo nokuli novatondi vetu. (Lesha Lukas 6:27, 28, 31, 35.) Ngeenge otu na okutula moilonga efinamhango olo eshi hatu ungaunga novatondi vetu, mbela katu na okuninga ngaho unene tuu eshi hatu ungaunga novanhu ovo hatu udifile, ovo vahapu vomuvo “va halelela oku ka mona omwenyo waalushe”! — Oil. 13:48, NW.

⁴ Paife ohatu ka kundafana omapulo 4 oo hatu dulu okukaleka momadiladilo eshi hatu kufa ombinga moukalele: Oolyelye handi udifile? Ohandi va hange peni? Onaini shi li efimbo liwa okuya kovanhu? Ondi na okupopya navo ngahelipi? Ngaashi hatu ke shi mona, omapulo oo otae tu kwafele tu kale tu na ko nasha nomaliudo aavo hatu udifile nokulundulula omatwalemo etu she likolelela keenghalo davo. — 1 Kor. 9:19-23.

5. Omapulo elipi hatu dulu okulipula?

⁵ Ngeenge tu li moukalele, luhapu ohatu popi noohandimwe. Omunhu keshe oku na onakudiwa nomaupyakadi aye e lili. (2 Omaf. 6:29) Ngeenge hatu udifile umwe onghundana iwa, otu na okulipula kutya: ‘Ngeno aame, mbela ngeno onda hala omunhu ou a tale nge ko ngahelipi? Mbela ohandi ka kala ngoo nda hafa ngeenge okwa tale nge ko ashike nda fa omunhu wongaho? Ile onda hala a kale a tala nge ko ndi li omunhu wolela kuye.’ Okudilonga komapulo oo otaku tu dimbulukifa tu ungaunge nawa nomuneumbo keshe pauhandimwe.

6, 7. Otu na okuninga shike ngeenge otwa shakeneke moukalele omunhu oo ta ungaunga nafye nai?

⁶ Kape na oo a hala okukala a talika ko e li omukembauli. Tu li Ovakriste, ohatu ningi ngaashi hatu dulu opo tu tule moilonga omayele Ombibeli oo kutya, “Eendjovo deni nadi kale alushe donghenda.” (Kol. 4:6) Ndele molwaashi inatu wanenena, omafimbo amwe ohatu popi oinima oyo hatu ke livela ombedi lwanima. (Jak. 3:2) Ngeenge otwa popi naumwe nopehe na olune, tashi dulika molwaashi efiku inali tu endela nawa, itatu ka kala twa hala tu talwe ko kutya katu na eenghedi ile kutya katu na ko nasha navamwe. Ashike ohatu ka teelela omunhu a ude ko onghalo omo tu li. Mbela nafye katu na okuungaunga navamwe monghedi ya faafana?

⁷ Ngeenge omunhu oo wa shakeneka moukalele ota ungaunga naave nai, mbela itashi ka kala shiwa ngeenge owa kala wa fa uhe wete kutya ota ungaunga naave nai? Mbela ote linyenge ngaho omolwomafininiko koilonga ile kofikola? Mbela ota ungaunga nonghalo ya kwata moiti yokuhe na oukolele? Meenghalo dihapu, ovanhu ovo potete hava kala va handuka ohave ke linyenga nawa ngeenge ovapiya vaJehova ova ungaunga navo nomwenyo muwa nonefimaneko. — Omayel. 15:1; 1 Pet. 3:15.

8. Omolwashike tu na okuudifila ovanhu ‘aveshe’ etumwalaka lOuhamba?

⁸ Ohatu popi novanhu ve li meenghalo di lili noku lili moukalele wetu. Pashihopaenenwa, momido ashike opo da di ko, okwa nyanyangidwa oimoniwa i dulife po 60 mOshungonangelo, moitukulwa ya pambafana i na oshipalanyole, “Ombibeli ohai lundulula onghalamwenyo yovanhu.” Ovanhu vamwe ovo va popiwa moitukulwa oyo ova li hava vake, eengholwe, va li meengudu dovalongi vominyonena ile va li va pikwa koingangamifi. Vamwe ova li ovanapolitika, ovawiliki vomalongelokalunga ile ovo va li va pitifa komesho omaifano avo. Vamwe ova li ve na onghedi yokukalamwenyo inai koshoka. Ndele aveshe ova li va uda onghundana iwa, tava konakona Ombibeli, tava ningi omalunduluko nokuuya  moshili. Onghee hano, inatu diladila nandenande kutya ovanhu vamwe inava wana okuudifilwa etumwalaka lOuhamba. (Lesha 1 Ovakorinto 6:9-11.) Ndele ponhele yaasho, natu kale tu shii kutya ovanhu ‘aveshe’ otava dulu okutambula ko onghundana iwa. — 1 Kor. 9:22.

9. Omolwashike tu na okuulika kutya otwa fimaneka omaumbo avamwe?

⁹ Ovanhu ohatu va hange peni eshi hatu wanifa po oukalele wetu? Luhapu ohatu i komaumbo avo. (Mat. 10:11-13) Ohatu shi pandula ngeenge vamwe otava ulike kutya ova fimaneka omaumbo noinima yetu. Kakele kaasho, omaumbo etu okwa fimanenena kufye. Otwa hala a kale onhele omo tu udite twa amenwa noyelimweneneno. Otu na yo okuulikila ovanhu vakwetu efimano la tya ngaho. Onghee hano, ngeenge hatu longo eumbo neumbo, otu na okudiladila kombinga yanghee tu na okuungaunga nomaumbo avo. — Oil. 5:42.

10. Ongahelipi hatu dulu okuhenuka okupiyaaneka vamwe moukalele wetu?

¹⁰ Mounyuni ou ekaulonyanga la lunda pombada, ovaneumbo vahapu ohava kala va angala ovanhu ovo vehe shii. (2 Tim. 3:1-5) Otu na okuhenuka okuningifa ovanhu va kale ve tu angala. Pashihopaenenwa, natu tye nee otwa ya peumbo lonhumba ndele hatu konghola poshivelo. Ngeenge itamu nyamukula, otashi dulika tu kwatwe keamo lokuvandamena momakende ile tu kale hatu dingonoka eumbo, hatu kongo ovaneumbo. Mbela momudingonoko weni oshinima sha tya ngaho itashi piyaaneke omuneumbo? Mbela ovashiinda shaye otava ka diladila shike? Oshoshili kutya otu na okuwanifa po nawanawa oshilonga shetu shokuudifa. (Oil. 10:42) Otwa halelela okutandavelifa etumwalaka liwa nohatu shi ningi nomalinyengotomheno mawa. (Rom. 1:14, 15) Ashike otu na okuhenuka okuninga oinima oyo tai dulu okupiyaaneka ovanhu moshitukulwa osho hatu udifile. Omuyapostoli Paulus okwa ti: “Fye itatu pe omunhu omhito okudina moshinima nande shimwe, oshilongayakulo shetu shi ha shekwe.” (2 Kor. 6:3) Ngeenge otwa ulike kutya otwa fimaneka omaumbo noinima yaavo ve li moshitukulwa shetu, elihumbato letu otali dulu okunanena vamwe koshili. — Lesha 1 Petrus 2:12.

11. Omolwashike hatu shi pandula ngeenge vamwe ova fimaneka efimbo letu?

¹¹ Tu li Ovakriste, vahapu vomufye otu na omalipyakidilo mahapu monghalamwenyo. Ndele opo tu wanife po oinakuwanifwa yetu, otwa tala kutya ilipi ya fimanenena nokutula po efimbolandulafano liwa loku i wanifa po. (Ef. 5:16; Fil. 1:10) Otashi dulika tu kale twa nyemata ngeenge efimbolandulafano letu ola iwa moshipala koshinima shonhumba. Onghee hano, ohatu shi pandula ngeenge vamwe tava ulike kutya ova fimaneka efimbo letu, mokutala kutya efimbo peni ve na okupopya nafye nonokutya otava kwata oule wefimbo li fike peni. Tu na momadiladilo efinamhango li na sha nanghee tu na okuungaunga navamwe, ongahelipi hatu dulu okuulika kutya otwa fimaneka ovo hatu udifile?

12. Ongahelipi hatu dulu okuufa kutya efimbo lonhumba olo liwa nokuudifila ovanhu moshitukulwa shetu?

¹² Otu na okutala kutya efimbo lilipi liwa okuya komaumbo avamwe. Ovanhu moshitukulwa sheni ohava kala momaumbo efimbo lilipi? Efimbo peni tashi dulika va kale va hala okupwilikina? Otashi ka kala shiwa ngeenge otwa tale nghee tu na okulundulula efimbolandulafano letu she likolelela keenghalo dovanhu. Koitukulwa imwe mounyuni, oukalele weumbo neumbo ohau ende nawa unene komatango. Ngeenge moshitukulwa eshi ho udifile osho mu li ngaho, mbela ito dulu okuliunganeka nawa opo u longe eumbo neumbo pefimbo olo? (Lesha 1 Ovakorinto 10:24.) Ohatu dulu okukala noushili kutya Jehova ota ka nangeka noupuna omaliyambo keshe oo hatu ningi opo tu kufe ombinga moukalele pefimbo olo tali wapalele ovanhu moshitukulwa shetu.

13. Ongahelipi hatu dulu okuulika kutya otwa fimaneka omuneumbo?

¹³ Ongahelipi vali hatu dulu okuulika kutya otwa fimaneka oohandimwe? Ngeenge otwa shakeneke umwe oo ta pwilikine nawa, otu na oku  mu pa oundombwedi muwa ashike katu na okukala po efimbo lile unene. Omuneumbo otashi dulika a nunina efimbo olo oshinima shonhumba osho e wete sha fimana. Ngeenge okwa ti kutya okwe lipyakidila, natu mu lombwele kutya itatu kwata efimbo, notu na okuliufa kwaasho twa ti. (Mat. 5:37) Pexulilo leenghundafana, oshiwa okupula omuneumbo kutya onaini vali tashi ka kala shiwa oku mu shunina. Ovaudifi vamwe ohava mono shiwa okutya: “Ohandi ka kala nda hafa oku ku talela po vali. Mbela itashi ka kala shiwa ngeenge onde ku dengele ile ndi ku tumine etumwalaka ndi ude ngeenge ou na omhito?” Ngeenge ohatu tifuka she likolela komafimbolandulafano aavo ve li moshitukulwa shetu, ohatu landula oshihopaenenwa shaPaulus, oo a li ‘ita kongo osho she mu wapalela, ndelenee osho sho sha wapalela vahapu, opo va xupifwe.’ — 1 Kor. 10:33.

14-16. (a) Omolwashike tu na okuyelifila nawa omuneumbo elalakano letalelepo letu? (b) Etwalemo lilipi omupashukili omweendi umwe a mona kutya ohali pondola?

¹⁴ Diladila nee ngeno efiku limwe fimbo u li po owa dengelwa ongodi ashike ewi lomunhu oo ta popi ku li shii. Omunhu oo ku mu shii, ndele ote ku pula kutya ou hole oikulya yoludi lilipi. Oto ka kala to lipula kutya olyelye a denga nokwa hala naanaa shike. Omolwokuulika eenghedi, otashi dulika ngoo u popye naye kanini, ndele oto ka ulika kutya ino hala eenghundafana di ye moule. Mepingafano naasho, natu tye nee ngeno omudengi oo okwa popya edina laye, te ku lombwele kutya oha longo noinima i na sha noitungifi yolutu nonokutya oha yandje ouyelele u na sha naasho. Nopehe na omalimbililo, ohatu ka pwilikina nawa komunhu a tya ngaho. Shikwao vali, ohatu shi pandula ngeenge  ovo tava popi nafye tava yukilile oshitwa nelungi. Ongahelipi hatu dulu okuninga sha faafana eshi hatu ungaunga naavo hatu shakeneke moukalele wetu?

¹⁵ Ovanhu moitukulwa ihapu ova teelela tu popye osho twa endela nopehe na okwoongaonga. Oshoshili kutya otu na ouyelele u na ondilo oo ovanhu vahapu vehe na. Ndele natu tye nee inatu lombwela omuneumbo kutya ofye oolyelye notwa endela shike ndele hatu hovele ashike neenghundafana nokupula omuneumbo kutya: “Ngeno okwa li u na eenghono, oupyakadi ulipi to ka kandula po?” Otu shii kutya elalakano lokupula ngaho okumona kutya omunhu ota diladila shike opo tu shingile eenghundafana kOmbibeli. Ashike omunhu otashi dulika e lipule kutya: ‘Omunhu owa peni, nomolwashike ta pulile nge epulo la tya ngaha? Elalakano laye olashike?’ Onghee hano, natu kendabaleni okukwafela ovanhu va kale ve tu mangulukila. (Fil. 2:3, 4) Osho ohatu shi ningi ngahelipi?

¹⁶ Omupashukili omweendi umwe oha popi novanhu monghedi tai shikula nokwa mona kutya ohai longo. Konima eshi ve lipopifa, oha pe omuneumbo okafo Mbela owa hala okushiiva oshili? ndele ta ti: “Ohatu yandje okafo oko kukeshe umwe moshitukulwa eshi nena. Oka kundafana omapulo ahamano oo ovanhu vahapu tashi dulika va pule. Oko okoye.” Omumwatate okwa ti kutya ovanhu vahapu ohava kala ve tu mangulukila ngeenge ova shiiva kutya otwa endela shike. Kungaho, ohashi kala shipu luhapu okutwikila neenghundafana. Omupashukili omweendi lwanima oha pula omuneumbo kutya: “Mbela owe lipula nale limwe lomomapulo oo?” Ngeenge okwa hoolola po limwe, omumwatate oha pandje okafo nokukundafana nomuneumbo osho Ombibeli ya ti kombinga yepulo olo. Ile efimbo limwe omumwatate oye mwene ha hoolola epulo noku li kundafana nomuneumbo nopehe na okukondjifa omuneumbo oye a hoolole. Ashike ope na eenghedi dihapu dokuhovela eenghundafana. Moitukulwa imwe, fimbo ino popya osho she ku endifa, ou na okushikula eenghedi donhumba dokupopifa odo da tambulwa ko. Eshi sha fimanenena okulundulula omatwalemo etu she likolelela keenghalo dovanhu moshitukulwa shetu.

17. Ngaashi sha kundafanwa moshitukulwa eshi, omeenghedi dimwe dilipi hatu dulu okutula moilonga efinamhango li na sha nanghee tu na okuungaunga navamwe?

¹⁷ Omeenghedi dimwe dilipi hatu dulu okutula moilonga efinamhango li na sha nanghee tu na okuungaunga navamwe moukalele wetu? Otu na okuungaunga nomuneumbo keshe she likolelela konghalo yaye. Otu na okuulika kutya otwa fimaneka eumbo noinima yomuneumbo. Natu kendabaleni yo okukufa ombinga moukalele pefimbo opo ovanhu ve li momaumbo notu wete kutya otashi dulika ve ke tu pwilikine. Natu tale yo kutya onghedi ilipi hatu ka longifa moshitukulwa shetu oyo tai ka nana ovanhu va pwilikine.

18. Ouwa ulipi hatu ka mona ngeenge otwa ungaunga naavo ve li moshitukulwa shetu monghedi omo ngeno nafye twa hala tu ungaungiwe nafye?

¹⁸ Okuungaunga novanhu moshitukulwa shetu monghedi omo ngeno nafye twa hala okuungaungwa nafye otaku eta oidjemo ihapu iwa. Ngeenge otwa ungaunga navamwe nolune nokuulika kutya otu na ko nasha navo, kungaho ohatu efa ouyelele wetu u minikile, hatu ulike ongushu yokutula moilonga omafinamhango Ombibeli nokuyandja efimano kuTate yetu womeulu. (Mat. 5:16) Ohatu dulu okunanena ovanhu koshili monghedi omo hatu va udifile. (1 Tim. 4:16) Kashi na nee mbudi kutya ovo hatu udifile etumwalaka lOuhamba otave li tambula ko ile hasho, ohatu ka kala twa wanenwa eshi tu shii kutya otwa ninga ngaashi hatu dulu opo tu wanife po oukalele wetu. (2 Tim. 4:5) Onghee hano, keshe umwe womufye na hopaenene omuyapostoli Paulus oo a ti: “Aishe ohandi [i] ningi omolwevangeli, naame yo ndi mone oshitukulwa shomulo.” (1 Kor. 9:23) Komesho yaaishe, natu tuleni alushe moilonga efinamhango li na sha nanghee tu na okuungaunga navamwe moukalele wetu.