TATE okwa dalelwa moGraz, moAustria, mo 1899, onghee hano, okwa li omunyasha pefimbo lOita yOtete yOunyuni. Okwa li a ifanwa a ka waimine etangakwaita laGerman diva konima eshi Oita Itivali yOunyuni ya hovela mo 1939. Okwa li a dipawa mo 1943 molwoodi olo la li pokati kavo naRussia. Osho sha enda ngaho opo ndi kanife tate eshi nda li ashike ndi na omido 2 lwaapo. Inandi mona omhito yoku mu shiiva nawa, nonda li handi kala nde mu djuulukwa neenghono, unene tuu eshi nda li nda didilika kutya oumatyona vamwetu kofikola konyala aveshe ova li ve na ooxe. Lwanima, eshi nda wanifa omido omulongo nasha, onda li nda hekelekwa kokulihonga kombinga yaTate yetu womeulu, Tate munenenene oo iha fi.

Eshi nda li ndi na omido 7, onda li nda ninga oshilyo shehangano loumatyona. Ehangano olo lomounyuni aushe ola li la totwa mo 1908 moGreat Britain komunambelewa omukulunhu wetangakwaita laBritina, wedina Robert Stephenson Smyth Baden-Powell. Mo 1916, okwa li a tota po ehangano hali ifanwa Wolf Cubs loumatyona vepupi lange.

Okwa li handi hafele okuya komaxuliloshivike, oko kwa li hatu nangala meetenda, twa li hatu djala omudjalo wa faafana notwa li hatu ende hatu machinga hatu katukile shimwe nokudenga omadalama. Osho nda li handi hafele unene, okukala pamwe noumatyona vakwetu, mwa kwatelwa okwiimba twa dingilila omundilo konguloshi nokudanauka omaudano e lili noku lili mofuka. Otwa li yo hatu lihongo kombinga youshitwe, osho sha li sha ningifa nge ndi kale ndi na olupandu loilonga yomake Omushiti.

Otwa li hatu ladipikwa tu longe oilonga iwa efiku keshe. Osho otwa li hatu kala tu shi shii nawa. Otwa li hatu lipopifa hatu ti “Kala we lilongekida alushe.” Osho sha li hashi kumu nge neenghono. Hanga etata lomongudu yetu youmatyona ovo ve dulife 100 ova li Ovakatolika, etata likwao Ovaprotestande ofimbo kamwe ka li keitavelo lOshibudda.

Okudja mo 1920, okwoongala kwopaiwana kwoumatyona, okwa kala haku ningwa konima yomido donhumba dinini. Onda li pokwoongala okuti-7 moBad Ischl, moAustria, muAuguste 1951 nosho yo pokwoongala okuti-9 moSutton Park, popepi naBirmingham, moEngland, muAuguste 1957. Pokwoongala oko kwa li kwa ningwa muAuguste 1957, opa li oumatyona 33 000 lwaapo va dja koilongo nokoitukulwa 85. Opa li yo ovanhu 750 000 lwaapo ovo va li tave tu talele po pokwoongala oko, mwa kwatelwa ohambakainhu Elizabeth yaEngland. Kwaame osha li sha fa oumwainafana womounyuni aushe. Pefimbo opo kanda li ndi shii ngeenge efiku limwe onandi ka shiive oumwainafana womounyuni aushe u dulife pwaao, oumwainafana wopamhepo.

Mo 1958 lwopuMarsa ile Aprili, efimbo lange lokulihongela okuyakula mohotela ola li pokupwa ko, mohotela yedina Grand Hotel Wiesler, moGraz, moAustria. Fimbo ndi li mohotela omo, Rudolf Tschiggerl,  omunailonga mukwetu nomuteleki nawa woikuki yopastry, okwa li a pa nge oundombwedi wohangelela. Kanda li nda uda sha nande onale kombinga yoshili. Otwa li twa kundafana kombinga yOukwatatu nokwa ti kutya kau fi ehongo lopaMbibeli. Onda li nda popila Oukwatatu nonda li nda hala oku mu ulikila kutya okwa puka. Onda li ndi hole omunailonga mukwetu nonda li nda hala oku mu tomha a alukile kongeleka yaKatolika.

Rudolf, oo twa li hatu mu ifana Rudi, okwa li a etela nge Ombibeli, ashike onda li nde mu lombwela kutya onda hala Ombibeli yetoloko laKatolika. Onda li nda hovela oku i lesha nonda li nda didilika diva kutya meni lOmbibeli Rudi okwa tula mo okafo ka nyanyangidwa kehangano lo-Watchtower. Kanda li nde ka lesha, molwaashi onda li handi diladila kutya oshileshomwa osho otashi dulika ashike tashi monika sha fa tashi popi oshili ndele mboli hasho. Ashike onda li ndi na ehalo okukundafana naye kombinga yOmbibeli. Rudi okwa li a uda ko onghalo yange, noka li vali a pa nge oshileshomwa. Oule womido 3 lwaapo, omafimbo nomafimbo otwa kala hatu kundafana kombinga yOmbibeli, neenghundafana detu luhapu oda li hadi twaalele fiyo okomatango.

Konima eshi nda mana elihongo lange lokuyakula mohotela modoolopa yetu Graz, meme okwa li a kongela nge vali ofikola imwe, ndi ka mone edeulo la wedwa po lokuyakula mohotela. Onghee hano, onda li nda tembukila koBad Hofgastein, odoolopa i li molufilu laAlps, oko kwa li ku na ofikola oyo. Ofikola oyo oya li i na ekwatafano nohotela yedina Grand Hotel moBad Hofgastein, nomafimbo amwe onda li handi ka longa kohotela oyo opo ndi mone owino muhapu u dulife pwaasho nda li handi lihongo mofikola.

Rudi okwa li a tumina ondjukifi yange ipe koshitaimbelewa shaVienna, noshitaimbelewa osha li she i tumina kovamwameme vavali ovatumwa, Ilse Unterdörfer naElfriede Löhr. * Efiku limwe omuyakuli mombelewa yomohotela okwa li a ifana nge nokulombwela nge kutya ope na ovakainhu vavali ve li pondje mohauto va hala okupopya naame. Onda li nda kumwa molwaashi kanda li ndi na ou nda teelela, ashike onda li nda ya ndi ka tale kutya ovo oolyelye. Lwanima, onda ka uda kutya ova li hava twaalele Eendombwedi dikwao oileshomwa pefimbo loNazi moGerman eshi oilonga yEendombwedi ya li ya shilikwa fimbo Oita Itivali yOunyuni inai hovela. Nokuli nofimbo oita inai hovela, ova li va kwatwa po kopolifi yomonanguwi yaGerman (Gestapo) nova li va tuminwa kokamba yeenghwate moLichtenburg. Opo nee pefimbo loita, ova li va lundululilwa kokamba yaRavensbrück, popepi naBerlin.

Molwaashi ovamwameme ovo ova li vepupi lameme, onda li ndi na oku va fimaneka. Kanda li nda hala okumana po efimbo lavo mokukundafana ashike navo pefimbo opo nokonima yoivike ile yeemwedi ohandi ke va lombwela kutya inandi hala vali okutwikila neenghundafana navo. Onghee hano, onda li nde va pula va etele nge omusholondodo womishangwa di na sha nehongo lOvakatolika lokupingena po ovayapostoli. Onda li nde va lombwela kutya omishangwa odo ohandi ke di kundafana nomupristeri womoshitukulwa. Onda li handi diladila kutya okudja opo ohandi ka mona kutya oshili oilipi.

Ehongo laKatolika kaRoma li na sha nokupingena po ovayapostoli otali ulike kutya okulipingena po kwovapapa  oku li ashike melandulafano okudja komuyapostoli Petrus. (Ongeleka oya fatulula pambabo eendjovo daJesus odo di li muMateus 16:18, 19.) Ovakatolika ova itavela yo kutya omupapa iha popi oipupulu. Naame onda li nda itavela ngaho nonda li handi diladila kutya ngeenge omupapa, oo Ovakatolika hava ifana Tate Omuyapuki, oku shii okulineekelwa filufilu ngeenge tashi uya pomahongo Ombibeli nota ti kutya Oukwatatu ou li mondjila, oshi na ashike okukala shoshili. Ndele ngeenge ke shii okulineekelwa, nena ehongo olo kali fi loshili. Nomolwaasho ehongo lokupingena po ovayapostoli la fimanenena kOvakatolika vahapu, molwaashi omahongo makwao oo e li mondjila ile ehe li mondjila oko a kanghamena kulo.

Eshi nda li nda ya komupristeri, ka li a nyamukula omapulo ange, ndele okwa li a kufa embo mokashikopa li na sha nomahongo aKatolika oo taa popi kombinga yokupingena po ovayapostoli. Onda li nda ya keumbo nembo olo ngaashi a lombwela nge, handi li lesha nonda li nda shuna ko kuye ndi na omapulo mahapu. Xuuninwa, molwaashi omupristeri ka li ta dulu okunyamukula omapulo ange, okwa ti: “Itandi dulu oku ku itavelifa, naave ito dulu yo okwiitavelifa nge. . . . Enda po nawa.” Ka li vali a hala okukundafana naame nandenande.

Pefimbo opo onda hangwa nale handi konakona Ombibeli naIlse naElfriede. Ova honga nge shihapu kombinga yaTate washili womeulu omuyapuki, Jehova Kalunga. (Joh. 17:11) Molwaashi pefimbo opo moshitukulwa kamwa li eongalo, ovamwameme ovo vavali ova li hava ningile okwoongala meumbo limwe loukwaneumbo oo wa li u na ohokwe mOmbibeli. Ovanhu ashike vanini va li hava ongala. Ovamwameme ova li have litukulile oitukulwa oyo tai kundafanwa pokwoongala, molwaashi kapa li omumwatate oo ta kwatele komesho. Omafimbo nomafimbo, opa li hape uya omumwatate wonhumba a yandje oshipopiwa shomoipafi monhele yahiilwa.

Ilse naElfriede ova li va hovela okukonakona Ombibeli naame muOktoba 1958, nonda ka ninginifwa konima yeemwedi dinini muJanuali 1959. Ndele fimbo inandi ninginifwa, onda li nde va pula ngeenge ohandi dulu okuya navo eshi tava i eumbo neumbo opo ndi tale kutya oilonga yokuudifa ohai longwa ngahelipi. (Oil. 20:20) Konima eshi nda ya navo oshikando shotete, onda li nde va pula ngeenge ohandi dulu okukala ndi na oshitukulwa shange mwene. Ova li va pange okamukunda kamwe, nonda li handi i ko aame andike nokuudifa eumbo neumbo nokuninga omalishuneko kwaava va ulika ohokwe. Omumwatate wotete nda longa naye moukalele weumbo neumbo okwa li omupashukilishikandjo oo a li e tu talela po.

Mo 1960, eshi nda mana eetundi dokulihongela okulonga mohotela, onda li nda shuna kodoolopa yetu opo ndi ka kendabale okukwafela ovapambele vange ve lihonge oshili yOmbibeli. Fiyo opaife, kape na nande oumwe womuvo e uya moshili, ndele ope na ngoo vamwe ovo tava ulike ohokwe.

Mo 1961, omaongalo okwa li haa leshelwa eenhumwafo da dja koshitaimbelewa odo tadi ladipike ovaudifi va ninge ovakokondjila. Molwaashi kanda li nda hombola nonda li ndi na oukolele, kapa li pe na osho tashi imbi nge ndi kokole ondjila. Onda li nda lombwela omupashukilishikandjo Kurt Kuhn kombinga yediladila lange lokulonga manga oilonga yokulikongela omboloto eemwedi donhumba opo ndi dule okulanda ohauto, oyo handi ka longifa eshi handi kokola ondjila. Mbela omumwatate Kurt okwa ti ngahelipi? Okwa pula nge a ti: “Mbela Jesus novayapostoli ova li va pumbwa ohauto opo va longe oilonga yefimbo li yadi?” Osho osha li sha mangulula nge, nonda li nda hovela diva okuninga eemhangela dokukokola ondjila. Ndele molwaashi pefimbo opo onda hangwa handi longo eevili 72 oshivike keshe kohotela, tete onda li ndi na okuninga po omalunduluko onhumba.

 Onda li nda pula omuhona wange ngeenge ota dulu okupitika nge ndi kale handi longo ashike eevili 60. Okwa li a pitika nge nonda li handi mono natango ondjabi ya faafana. Konima yefimbo, natango onda li nde mu pula ngeenge ota dulu okupitika nge ndi kale handi longo ashike eevili 48 oshivike keshe. Osho a li a ninga nopefimbo opo ondjabi yange kaya li ya lunduluka natango. Lwanima onda ka pula ndi kale handi longo ashike eevili 36 oshivike keshe, ile tu tye, eevili 6 efiku keshe momafiku a-6, ndele naasho natango okwa li e shi dimina. Shihokwifa, ondjabi yange fiyo opopo kaya li ya lunduluka. Osha fa shi li apa kutya omuhona wange ka li a hala ndi efe po oilonga oyo. Molwaashi omalipyakidilo ange okwa li e li nawa, onda li nda ninga omukokolindjila wondjikilile. Pefimbo opo, ovakokolindjila ova li va teelelwa va longe eevili 100 omwedi keshe.

Eemwedi 4 konima yaasho, onda li nda nangekwa po ndi li omukokolindjila e likalekelwa nonda li handi longo oilonga oyo hai longwa komuunganeki wolutu lovakulunhuongalo kunena, meongalo linini moshitukulwa shaCarinthia modoolopa yaSpittal an der Drau. Nale, ovakokolindjila ve likalekelwa ova li va teelelwa va longe eevili 150 omwedi keshe. Kapa li pe na oo hatu kokola ondjila pamwe naye, ashike onda li nda lenga eyambidido lomumwameme wedina Gertrude Lobner, oo a li ha longo oilonga oyo hai longwa kuhamushanga weongalo kunena.

Mo 1963, onda li nda pulwa ndi ye moilonga youpashukilishikandjo. Omafimbo amwe onda li handi talele po eongalo neongalo handi ende meshina lokolutenda, nonda li handi humbata omitwalo didjuu. Molwaashi ovamwatate vahapu kava li ve na oihauto, kapa li pe na oo ta dulu okwiila nge ketulilo leshina. Opo ndihe liulike kutya onda fa ndi na sha, kanda li handi londo olefa eshi handi i keumbo oko handi ka kala, ndele ponhele yaasho, onda li handi ende kolupadi.

Mo 1965, inandi hombola natango, onda li nda shivwa ndi ye kofikola yaGilead mondodo onhi-41. Vahapu vomondodo yetu navo kava li va hombola ile va hombolwa. Shitunhula, eshi nda pita ondodo oyo, onda li nda tumwa ndi ka longele koshilongo shetu koAustria noku ka twikila okulonga ndi li omupashukilishikandjo. Ashike fimbo inandi fiya po Oilongo ya Hangana, onda li nda pulwa ndi ye nomupashukilishikandjo oule woivike 4. Onda li nda pandula neenghono okulonga pamwe nomumwatate omunahole Anthony Conte, oo a li e hole oilonga yomomapya nokwa li ha pondola muyo. Otwa li twa longa pamwe komikunda dokolundume laNew York moshitukulwa shaCornwall.

Eshi nda shuna koAustria, onda tumwa koshitukulwa oko nda li nda shakeneka omumwameme wondjelo iwa ina hombolwa wedina Tove, limwe oMerete. Okwa tekulilwa moshili fimbo a li e na omido 5. Ngeenge ovamwatate tave tu pula kutya otwa shakena ngahelipi, ohatu shedjula hatu ti: “Oshitaimbelewa osho sha unganeka shi na sha naasho.” Otwa ka hombola konima yomudo umwe, muAprili 1967 notwa li twa pitikwa tu twikile okulonga pamwe tu li ovapashuliki ovaendi.

Momudo wa ka landula ko, onda li nda didilika kutya Jehova okwa hoolola nge ndi ninge omonamati waye wopamhepo. Onghee hano, onda li nda hovela okukala ndi na ekwatafano le likalekelwa naTate wange womeulu nosho yo naaveshe ovo tava ‘ifana: Abba! Tate!’ paVaroma 8:15.

Fye naMerete otwa li twa twikila okulonga pamwe tu li ovapashukilishikandjo nosho yo ovapashukili voshitukulwa fiyo omo 1976. Omafimbo amwe pokufu, otwa  li tu na okunangala monduda mwa talala neenghono, nokapa li pe na sha shokupupyaleka mo. Ngeenge hatu penduka, omakumbafa etu okwa li haa kala a talala neenghono. Xuuninwa otwa li twa tokola opo tu kale hatu ende nokashina ketu kanini kokupupyaleka. Keenhele dimwe, opo tu longife okadjuwo konguloshi, otwa li tu na okweenda molumi tu ye ketungo limwe li lili oko kwa li haku kala kwa talala neenghono. Molwaashi katwa li tu na onduda imwe vali oyo hatu dulu okulongifa, nOmaandaxa otwa li tu na okukala meumbo olo tuu olo. Opo nee mEtivali ongula otwa li hatu lidenge ondjila twa finda keongalo likwao.

Onda tunhukwa neenghono molwaashi omido adishe odo omukulukadi wange omuholike okwa kala ta yambidida nge neenghono. Oku hole oukalele, nokape na efiku limwe nda li ndi na oku mu ladipika aye moukalele. Oku hole yo ookaume noku na ko nasha navamwe. Osho osha li ekwafo linene.

Mo 1976, otwa li twa shivwa tu ka longe koshitaimbelewa shaAustria osho shi li moVienna, nonda li nda nangekwa po ndi li oshilyo shOkomitiye yOshitaimbelewa. Pefimbo opo, oshitaimbelewa shaAustria osha li tashi pashukile oilonga moilongo ihapu yokOushilo waEuropa nosha li hashi unganeke okutwala oileshomwa nelungi moilongo oyo. Omumwatate Jürgen Rundel oo a li ta kwatele komesho oilonga oyo, okwa li ha ningi eenghendabala da mana mo. Onda li nda mona oufembanghenda wokulonga pamwe naye nolwanima onda li nda pulwa ndi pashukile oilonga yokutoloka momalaka 10 okOushilo waEuropa. Jürgen nomukulukadi waye Gertrude, otava twikile okulonga noudiinini ve li ovakokolindjila ve likalekelwa moGerman. Okudja mo 1978, oshitaimbelewa shaAustria osha kala nokunyanyangida oifo momalaka ahamano. Otwa kala yo hatu tumine oileshomwa koilongo i lili noku lili oyo ye i mbestela. Omumwatate Otto Kuglitsch oo paife ta longo koshitaimbelewa shaGerman nomukulukadi waye Ingrid, oye a li ha ungaunga noinima oyo.

Ovamwatate vokOushilo waEuropa navo ova li hava nyanyangida oileshomwa moilongo yavo tava longifa eshina lokuninga eekopi ile va pilindulule tava kufa mofilima ikulu. Ndele nande ongaho, ova li va pumbwa ekwafo okudja koilongo imwe. Jehova okwa li a nangeka noupuna oilonga ya tya ngaho, nafye ava vokoshitaimbelewa otwa li tu hole ovamwatate ovo va li tava longele Jehova noudiinini nonande oilonga yavo oya kala ya shilikwa oule womido dihapu.

Mo 1989, onda li nda mona oufembanghenda wokuya koRomania pamwe nomumwatate Theodore Jaracz,  oshilyo shOlutuwiliki. Elalakano letalelepo ola li okukwafela ongudu inene yovamwatate va hangane vali nehangano. Okudja mo 1949, ovamwatate ovo ova li ve na omatomheno e lili noku lili oo e va ningifa va tukuke ko kehangano nova li va tota po omaongalo kuvo vene. Ndele nande ongaho, ova li va twikila okuudifa nokuninginifa. Ova li yo va tulwa meedolongo omolwokuhenombinga kwavo moinima yopolotika ve li Ovakriste, ngaashi ashike ovamwatate ovo ve li oshitukulwa shehangano. Pefimbo opo oilonga moRomania oya li natango ya shilikwa, onghee otwa li twa ongala meholeko meumbo lomumwatate Pamfil Albu pamwe novakulunhuongalo vane nomukalelipo wokomitiye yoshilongo shaRomania. Otwa li yo twa ya naRolf Kellner a dja koAustria, e ke tu tolokele.

Moufiku utivali weenghundafana, omumwatate Albu okwa li a ladipika ovakulunhuongalo vakwao vane va hangane vali nafye, eshi a ti: “Ngeenge itatu shi ningi paife, otashi dulika itatu ka mona vali omhito.” Lwanima, ovamwatate 5 000 lwaapo ova li va hangana vali nehangano. Jehova ka li tuu a findana ofimbo Satana a handuka!

Lwopexulilo lo-1989, fimbo epangelo loukomonisi moilongo yokOushilo waEuropa inali xula po, Olutuwiliki ola li la shiva nge pamwe nomukulukadi wange tu tembukile keembelewa da kula koNew York. Osho osha li she tu kumwifa neenghono. Otwa li twa ya kObetel yaBrooklyn muJuli 1990. Mo 1992, onda li nda nangekwa po ndi kwafele Okomitiye yOilonga yOlutuwiliki, nomuJuli 1994, onda li nda mona oufembanghenda wokulonga ndi li oshilyo shOlutuwiliki.

Efimbo olo nda li handi longo mohotela ola pita po nalenale. Paife ohandi hafele oufembanghenda wokukufa ombinga mokulongekida nokutukulila oumwainafana womounyuni aushe eendja dopamhepo. (Mat. 24:45-47) Okutala komido di dulife 50 odo nda kala moilonga ye likalekelwa yefimbo li yadi, ohandi xunga ashike olupandu linene nonda hafa eshi Jehova ta nangeke noupuna oumwainafana womounyuni aushe. Ondi hole okukala poyoongalele yetu yopaiwana, opo hapa divilikwa shi na sha nokulihonga kombinga yaTate yetu womeulu, Jehova noshili yOmbibeli.

Ohandi ilikana opo ovanhu omamiliyona mahapu va konakone Ombibeli, va tambule ko oshili nova longele Jehova va hangana noumwainafana wopaKriste womounyuni aushe. (1 Pet. 2:17, yelekanifa neshangelo lopedu mo-NW.) Onda teelela yo nodjuulufi oku ka tala ndi li meulu eshi ovanhu tava nyumunwa kombada yedu, noxuuninwa otashi dulika ndi ka mone tate wopambelela. Onde lineekela tate nameme nosho yo ovapambele vange vamwe ovaholike otava ka kala va hala okulongela Jehova mOparadisa.