1. Ovanhu ove na omhumbwe ilipi, nolyelye ta dulu okuwanifa po omhumbwe ya tya ngaho?

OVANHU ove na omhumbwe inene yokukala nekwatafano liwa novanhu vakwao. Ohaku tiwa kutya pokati kovanhu vavali ito tile po omeva ngeenge ove holafane shili neenghono nove lishii nawa. Oshi li paushitwe okukala nekwatafano liwa novapambele vetu nosho yo ookaume ovo ve tu hole, ve tu lenga nove udite ko eenghalo detu. Ndele omunhu oo twa pumbwa okukulika ekwatafano lopofingo naye shi dulife ovanhu aveshe, Omushiti wetu. — Omuud. 12:1.

2. Jehova okwe tu udanekela shike, ndele omolwashike vahapu inava itavela eudaneko olo?

² Jehova ote tu ladipike mEendjovo daye tu ‘ehene’ kuye, nokwa udaneka kutya ngeenge otwa ningi ngaho, naye ‘ota ehene’ kufye. (Jak. 4:8) Olo kali fi tuu ediladilo tali tu omukumo! Ashike kovanhu vahapu, ediladilo olo kutya Kalunga okwa hala okweehena popepi nafye oshinima itashi shiiva nandenande, tashi dulika molwaashi tava diladila kutya oku li kokule navo ile molwaashi ve udite kutya inava wana okweehena popepi naye. Ndele mbela ohatu dulu ngoo shili okweehena popepi naJehova?

3. Oushili ulipi tu na okudidilika kombinga yaJehova?

³ Oushili oyou kutya Jehova “ina kala kokule nafye nande oumwe”  oo a hala okweehena popepi naye; ohatu dulu oku mu shiiva. (Lesha Oilonga 17:26, 27; Epsalme 145:18.) Kalunga okwa hala nokuli novanhu inava wanenena va ehene popepi naye, e lilongekida nokwa halelela okupanga oukaume wopofingo navo. (Jes. 41:8; 55:6) Omolwonghalo omo a pita, omupsalme umwe okwa dula okushanga kombinga yaJehova ta ti: ‘Oove, Omuudi womailikano, ombelela aishe i nokuuya kuove. Omunelao ou, we mu hoolola, ndee oto itavale a ehene kuove.’ (Eps. 65:3, 5) Ehokololo lOmbibeli li na sha nohamba yaJuda, Asa, oli li oshihopaenenwa shaumwe oo a ehena popepi naKalunga, notali ulike yo nghee Jehova a li e linyenga kwaasho. *

4. Ohamba Asa oya li ya tulila po Ovajuda oshihopaenenwa shilipi?

⁴ Ohamba Asa oya li ya ulika ouladi welongelokalunga la koshoka, mokuhanauna po otembeli omo mwa li hamu longelwa oumbwada nokulongela oikalunga, oyo ya li tai dana onghandangala moshilando pefimbo opo. (1 Eeh. 15:9-13) Asa okwa li a ladipika oshiwana e na emanguluko lokupopya a ti kutya nashi “konge Omwene, Kalunga kooxe nokudiinina omhango noipango.” Jehova okwa li a nangeka noupuna omido 10 dotete dokupangela kwaAsa nombili inene. Ndele mbela Asa okwa li a yandja efimano kulyelye omolwombili oyo? Okwa li a lombwela oshiwana ta ti: ‘Oshilongo shi nombili, shaashi twa konga Omwene, Kalunga ketu. Fye otwe mu konga, nokwe tu pa etulumuko keembinga adishe.’ (2 Omaf. 14:1-7) Natu ka taleni kutya oshike sha ka ningwa po lwanima.

5. Onghalo ilipi ya li ya yeleka elineekelo laAsa muKalunga, noshidjemo osha li shike?

⁵ Kala nee ngeno wa fa u li monghalo yaAsa. Omuetiopia Serah okwe uya okuhomona Ovajuda nomatangakwaita 1 000 000 nomatemba oita 300. (2 Omaf. 14:8-10) Mbela oto ke linyenga ngahelipi ngeenge owa mono etanga lovakwaita linene li fike opo tali ende tali machinga la yuka mouhamba woye? Ove ou na ashike ovakwaita 580 000. Molwaashi ovakwaita vaye ove dule voye hanga lwomapa avali, mbela oto ke lipula kutya omolwashike Kalunga ta efele olwoodi la tya ngaho li luwe? Mbela oto ka kendabala okuungaunga nonghalo oyo ya holoka po ombadilila keendunge doye mwene. Eenghatu daAsa oda ulika kutya okwa li e na ekwatafano liwa naJehova nokwa li e mu lineekela. Okwa li a ilikana ta ti: “Omwene Kalunga ketu, tu kwafa, shaashi hatu liameke kuove, ndele medina loye twe uya okulwa nongudu oyo. Omwene, Oove Kalunga ketu. Ino efa omunhu e ku dule.” Kalunga okwa li e linyenga ngahelipi keilikano laAsa tali di komutima? ‘Omwene okwa taataa Ovaetiopia.’ Kape na nande oumwe womovatondi a li a xupa molwoodi olo. — 2 Omaf. 14:11-13.

6. Oshike osho Asa a li a ninga tu na okuhopaenena?

⁶ Oshike sha li sha kwafela Asa a kale e lineekela filufilu mewiliko nomeameno laKalunga? Ombibeli oya ti kutya ‘Asa okwa ninga osho sha yuka momesho Omwene nomutima waye owa li shili we liyandja kOmwene.’ (1 Eeh. 15:11, 14) Nafye otwa pumbwa okulongela Kalunga nomutima aushe. Osha fimanenena okuninga ngaho ngeenge otwa hala okukala tu na ekwatafano liwa naye paife nosho yo monakwiiwa. Inatu pandula tuu eshi Jehova a katuka eenghatu opo a ehene popepi nafye nohe tu kwafele tu pange notu kaleke po ekwatafano letu lopofingo naye! Natu ka konakoneni eenghedi 2 omo Kalunga e shi ninga.

7. (a) Oshike osho Jehova a ninga opo e tu nanene kuye? (b) Omonghedi ya denga mbada ilipi Kalunga e tu nanena kuye?

⁷ Jehova okwa ulika ohole yaye yokuhola ovanhu  moku va shitila edu liwa. Okwa ulika yo vali ohole yaye moku tu pa oinima ikumwifi oyo twa pumbwa opo tu kale nomwenyo. (Oil. 17:28; Eh. 4:11) Osho sha fimanenena, Jehova oha file oshisho eemhumbwe detu dopamhepo. (Luk. 12:42) Okwe tu shilipaleka yo kutya ota ka pwilikina komailikano etu ye mwene. (1 Joh. 5:14) Ndele onghedi ya denga mbada omo Kalunga e tu nanena kuye, okupitila mohole yaye oyo a ulika eshi a yandja ekulilo. (Lesha 1 Johannes 4:9, 10, 19.) Jehova okwa li a tuma “Omona waye Ewifa” kombada yedu opo tu dule okumangululwa moulunde nefyo. — Joh. 3:16.

8, 9. Jesus ota dana onghandangala ilipi mokuwanifwa kwelalakano laJehova?

⁸ Jehova okwe shi ninga tashi shiiva opo nokuli novanhu ovo va li ko fimbo Kristus a li ine uya kombada yedu va mone ouwa mekulilo. Okudja eshi Kalunga a popya exunganeko lotete li na sha nOmuxupifi wovanhu oo a li te ke uya, ekuliloyambo ola li la fa la yandjwa nale pataleko laye, molwaashi oku shii kutya elalakano laye itali ka ponya. (Gen. 3:15) Omido omafele lwanima, omuyapostoli Paulus okwa li a pandula Kalunga “omolwekulilo eli lomuJesus Kristus.” Paulus okwa weda ko vali ta ti: “Monheni yaye Kalunga a efa omatimba a ningwa nale ine a handukila.” (Rom. 3:21-26) Jesus ita dana tuu onghandangala ya fimanenena mokukala kwetu popepi naKalunga!

⁹ Ovanhu ovalininipiki otava shiiva ashike Jehova nokukala ve na ekwatafano lopofingo naye okupitila muJesus. Ombibeli oya divilika ngahelipi oushili oo? Paulus okwa ti: “Kalunga okwe tu hololela ohole yaye oku tu hola, Kristus eshi e tu fila fimbo twa li natango ovalunde.” (Rom. 5:6-8) Ekuliloyambo laJesus ola yandjwa, hamolwaashi twa wana ngeno oku li pewa, ndele omolwaashi tu holike neenghono. Jesus okwa ti: ‘Kape na ou ta dulu okuuya kuame okuninga Tate, ou a tuma nge, te mu shili.’ Okwa popya vali pomhito imwe, a ti: “Kape na ou te uya kuTate, ngenge hamuame ta pitile.” (Joh. 6:44; 14:6) Jehova oha longifa omhepo yaye iyapuki opo a nanene oohandimwe kuye okupitila muJesus nohe va kwafele ve likaleke mohole yaye ve na eteelelo lomwenyo waalushe. (Lesha Judas 20, 21.) Natu ka kundafaneni vali onghedi imwe omo Jehova he tu nanene kuye.

10. Ombibeli otai tu hongo shike osho tashi tu kwafele tu ehene popepi elela naKalunga?

¹⁰ Fiyo opapa moshitukulwa eshi, otwa tofa nokweeta mo omishangwa da dja momambo 14 Ombibeli a yoolokafana. Ngeno kapa li Ombibeli, mbela ngeno otwa shiiva ngahelipi kutya ohatu dulu okweehena popepi nOmushiti wetu? Ngeno katwa li tu na Ombibeli, ngeno otwe lihonga ngahelipi kombinga yekulilo nosho yo kutya otwa nanenwa kuJehova okupitila muJesus? Okupitila momhepo yaye, Jehova okwa nwefa mo ovanhu vonhumba va shange Ombibeli, oyo ye tu hololela omaukwatya nosho yo omalalakano aye. Pashihopaenenwa, muExodus 34:6, 7, Jehova okwa li a lombwela Moses kutya okwa tya ngahelipi, eshi a ti: “Omwene Kalunga, omunefilonghenda, Kalunga omunghenda, omunanheni, nomunene wouwanghenda nomoudiinini, nouwanghenda waye te u diinine kovanhu omayovi, ou ta dimi po omanyonauno nomatauluko nomatimba.” Olyelye ina hala okweehena popepi nomunhu a tya ngaho? Jehova oku shii kutya opa ngoo pe fike hatu lihongo kombinga yaye okupitila mokukonakona Ombibeli, opo ngoo pe fike ta ningi omunhu wolela kufye nohatu ka kala twa ehena popepi elela naye.

11. Omolwashike tu na okuninga eenghendabala tu lihonge kombinga yomaukwatya neendjila daKalunga? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

¹¹ Eenhetekelindjovo dembo Ehena popepi naJehova oda yelifa nghee hatu dulu okukala tu na ekwatafano lopofingo naKalunga, da ti: “Opo u kale u na ekwatafano la kola naumwe, ou na okukala u mu shii nawa, nokukala wa hokwa omaukwatya aye e likalekelwa nowe a lenga.  Ohatu dulu okulihonga shihapu kombinga yomaukwatya neendjila daKalunga mOmbibeli.” Inatu pandula tuu eshi Jehova Kalunga a shangifa Eendjovo daye monghedi oyo hatu dulu oku di uda ko!

12. Omolwashike Jehova a longifa ovanhu va shange Ombibeli?

¹² Jehova okwa li ta dulu okulongifa ovaengeli va shange Ombibeli. Kakele kaasho, ove na ohokwe mufye nosho yo momalipyakidilo etu. (1 Pet. 1:12) Nopehe nomalimbililo, ngeno ovaengeli ova shangela ovanhu etumwalaka laKalunga. Ndele mbela ngeno ova tala ko ngoo oinima pataleko lopanhu? Mbela ngeno ova popya ngoo shi na sha neemhumbwe dovanhu, omaunghundi avo nosho yo omaliudo avo? Hasho nandenande, Jehova oku shii kutya ova ngabekwa ngeenge tashi uya poinima oyo. Eshi Jehova a longifa ovanhu va shange Ombibeli oshe i ningifa i kale ye tu yukilila pauhandimwe. Otu udite ko omadiladilo nosho yo omaliudo ovashangi vOmbibeli navamwe vali ovo va popiwa mOmishangwa. Otu va uditile oukwao wananghali peemhito opo va li va nyemata, va kwatwa komalimbililo, koumbada nokuhawanenena kwavo, nohatu hafe yo pamwe navo peemhito opo ve shi pondola nova li va hafa. Ngaashi omuprofeti Elia, ovashangi vOmbibeli navo ova li “[ovanhu] ngaashi fye.” — Jak. 5:17.

13. Omolwashike eilikano laJona la kuma omutima woye?

¹³ Ovaengeli ngeno inava dula okuhokolola nawanawa omaliudo aJona eshi a li ta i onhapo oshilonga osho a li a pewa kuKalunga. Ndele oinima inai enda tuu nawa eshi Jehova a longifa Jona ye mwene a shange ehokololo laye, mwa kwatelwa eilikano laye kuKalunga tali di komutima fimbo a li koshi yefuta! Jona okwa ti: “Omwenyo wange eshi we liumbilila muame, onda dimbulukwa Omwene.” — Jona 1:3, 10; 2:1-9.

14. Omolwashike to dulu okuuda ko kutya Jesaja okwa li e udite ngahelipi eshi a shanga kombinga yaye mwene?

¹⁴ Natu ka taleni yo kwaasho Jehova a ningifa  Jesaja a shange kombinga yaye mwene. Eshi Jesaja a li a mona emoniko li na sha noshinge shaJehova, osha li she mu linyengifa a popye kombinga youlunde waye, a ti: “Woo aame! Onda kana, osheshi aame omunhu ndi nomilungu da nyata nonda kala mokati kovanhu ve nomilungu da nyata; osheshi omesho ange okwa mona Ohamba, Omwene womatanga ovakwaita.” (Jes. 6:5) Mbela ope na omweengeli ta dulu okupopya eendjovo da tya ngaho? Jesaja okwa li a dula oku di popya, nohatu dulu okuuda nghee a li e udite.

15, 16. (a) Omolwashike hatu dulu okuuda ko omaliudo ovanhu vakwetu? Yandja oshihopaenenwa. (b) Oshike tashi ke tu kwafela tu ehene popepi elela naJehova?

¹⁵ Mbela ope na ngoo omweengeli a li ta dulu okutya ina ‘wana,’ ngaashi Jakob a li a popya, ile kutya “omulunde,” ngaashi Petrus a li e udite? (Gen. 32:10; Luk. 5:8) Mbela ngeno ova kwatwa ngoo “koumbada,” ngaashi ovahongwa vaJesus va li va ninga, ile ngeno ovaengeli ovadiinini ova li ngoo va pumbwa ‘ouladi’ va udife onghundana iwa eshi tava patanekwa, ngaashi Paulus navakwao va li va ninga? (Joh. 6:19; 1 Tes. 2:2) Haasho nandenande, molwaashi ovaengeli ova wanenena filufilu nove na eenghono di dule dovanhu. Ndele ngeenge ovanhu inava wanenena tava ulike omaliudo a tya ngaho, ohatu udu ko omaliudo avo diva molwaashi nafye ovanhu ngaashi vo. Eshi hatu lesha Eendjovo daKalunga, ohatu dulu ‘okuhafa novahafi, nokulila naava hava lili.’ — Rom. 12:15.

¹⁶ Ngeenge otwa dilonga kwaasho Ombibeli ya popya kombinga yekwatafano laJehova novapiya vaye ovadiinini vomefimbo la pita, ohatu ke lihonga oinima ihapu ikumwifi kombinga yaKalunga ketu, oo e lididimika nokwa katuka pahole opo a ehene popepi novanhu inava wanenena va tya ngaho. Kungaho, ohatu ka shiiva Jehova nawa nohatu ka kala tu mu hole nohole yomoule. Naasho otashi ke tu kwafela opo tu ehene popepi elela naye. — Lesha Epsalme 25:14.

17. (a) Asarja okwa li a pa Asa omayele opandunge elipi? (b) Asa okwa li e lidimbika ngahelipi omayele aAsarja, naasho osha li sha etifa oidjemo ilipi?

¹⁷ Konima eshi ohamba Asa ya finda etangakwaita laEtiopia, omuprofeti waKalunga Asarja okwa li a lombwela Asa noshiwana shaye eendjovo dounongo. Asarja okwa ti: “Omwene ota kala pamwe nanye, ngenge tamu kala pamwe naye, ndee ngenge tamu mu kongo, otamu ke mu mona. Ndelenee ngenge tamu mu efa, naye yo ote ke mu efa.” (2 Omaf. 15:1, 2) Ndele lwanima, Asa okwa li a dopa okudulika komayele opandunge a tya ngaho. Eshi Asa a li a ningilwa omatilifo kouhamba wokolundume waIsrael, okwa li a ka konga ekwafo kohamba yaSiria. Ponhele yokukonga ekwafo kuJehova, okwa li a panga oukame noiwana yovapaani. Asa okwa li a lombwelwa taku ti: “Moshinima eshi wa ninga oushima, osheshi okudja paife tapa ka kala oita naave.” Omido daxuuninwa dokupangela kwaAsa oda kala di na oita tai twikile. (2 Omaf. 16:1-9) Osho otashi tu hongo shike?

18, 19. (a) Oshike tu na okuninga po ngeenge otwa efa tu ehene kokule naJehova? (b) Ongahelipi hatu dulu okweehena popepi elela naJehova?

¹⁸ Inatu efa po okukala popepi naJehova. Ngeenge otwa efa tu ehene kokule naJehova, otu na okukatuka metwokumwe naHosea 12:7, oo ta ti: “U nokushuna kuKalunga koye. Diinina efilonghenda nouyuki. Ndele eteelelo loye li tula alushe muKalunga.” Onghee hano, natu eheneni popepi elela naJehova mokudilonga nolupandu kekulilo nomokukonakona noukeka Eendjovo daye, Ombibeli. — Lesha Deuteronomion 13:4.

¹⁹ Omupsalme umwe okwa shanga ta ti: “Okukala popepi naKalunga, osho elao lange.” (Eps. 73:28) Atusheni natu twikileni okulihonga oinima ipe kombinga yaJehova nokukala tu na omatomheno mahapu oku mu hola. Jehova na kale nokweehena popepi elela naave paife nofiyo alushe!