KALA nee ngeno wa fa u wete Maria ta tu eengolo a nyika oluhodi neenghono. Okwa fa e udite natango omonamati ta kuu pombada oshikando shaxuuninwa eshi e li pokufya konima yeevili odo a kala ta hepekwa. Opo nee opa holoka omilaulu nonande okwa li moshanga shomutenya. Edu ola kakama neenghono. (Mateus 27:45, 51) Otashi dulika Maria a li e wete kutya Jehova ota ulikile ounyuni kutya efyo laJesus Kristus ole mu yahameka neenghono shi dulife lomunhu keshe.

Eshi ouyelele wokomatango tau ende tau yeleke momilaulu odo da li puGolgata ile Onhele yOipongolo, Maria okwa li a nyika oluhodi omolwomonamati. (Johannes 19:17, 25) Otashi dulika a li ta dimbuluka oinima ihapu. Osho tashi dulika sha li tashi ingaana unene momadiladilo aye oshiningwanima sha ningilwe omido 33 lwaapo da pita. Eshi vo naJosef va li va twala okahanana kavo okaholike kotembeli kuJerusalem, omulumenhu omunamido wedina Simeon okwa li a nwefwa mo a popya eendjovo dopaxunganeko. Okwa li a xunganekela Jesus oinima itunhula ashike okwa weda ko yo kutya fiku limwe, Maria ota ka kala a fa a tuwa neongamukonda. (Lukas 2:25-35) Maria okwa ka uda ko ashike nawa eityo leendjovo odo pefimbo olo linyikifa oluhodi.

Ohaku tiwa kutya okufilwa omumwoye ohashi kala unene shiyahameka shi dulife okufilwa omunhu umwe e lili. Efyo oli li omutondi mwii, nohali tu yahameke meenghedi di lili noku lili. (Ovaroma 5:12; 1 Ovakorinto 15:26) Ndele mbela ohatu dulu ngoo okulididimikila ouyahame wa tya ngaho? Eshi hatu ka kundafana onghalamwenyo yaMaria okudja kehovelo loukalele waJesus fiyo opefyo laye nokonima yefyo laye, ohatu ke lihonga shihapu kombinga yeitavelo olo la li la kwafela Maria e lididimikile oluhodi linene.

Natu ka kundafaneni manga osho sha ningilwe omido nhatu netata da tetekela efyo laJesus. Maria okwa li a didilika kutya otapa ka ningwa omalunduluko. Nokuli nomokadoolopa kaNasaret, ovanhu ova kala tava popi kombinga yaJohannes Omuninginifi netumwalaka laye litunhula li na sha nelidilululo. Maria otashi dulika a li e wete kutya omonamati waye woshiveli okwa tala ko onghundana oyo i li edidiliko olo tali ulike kutya efimbo lokuhovela oukalele waye ola fika. (Mateus 3:1, 13) Okudja mo kwaJesus meumbo a ka udife okwa li taku ka kuma Maria noukwaneumbo wavo. Omolwashike mbela?

Osha fa shi li ngaha kutya pefimbo opo, omushamane waMaria, Josef, okwa hangwa a fya nale. Ngeenge osho, Maria hapo ta hangwa koupyakadi oshikando shotete. * Jesus kali ashike ha ifanwa “omona womuhongi womiti” ndele okwa li yo haku tiwa “omuhongi womiti.” Osha yela kutya Jesus oye a li ta wilike ongeshefa yaxe yokuhonga omiti noye a li ha file oshisho oukwaneumbo oo wa li wa kwatela mo eendenge 6. (Mateus 13:55, 56; Markus 6:3) Kasha li shipu kuJesus okufiya po oukwaneumbo wavo nonande otashi dulika a li a deula Jakob opo a twikile nongeshefa yavo, oo tashi dulika oye a li omukulunhu kuvakwao. Mbela osho osha li sha tilifa Maria oo a hangwa nale e li monghalo idjuu? Katu shi shii. Ashike tala kepulo eli la fimanenena: Mbela okwa li e linyenga ngahelipi eshi Jesus Omunasaret a ninga Jesus Kristus, Messias oo a kala a udanekwa nalenale? Ehokololo limwe  lOmbibeli otali tu hololele sha kombinga yaasho. — Johannes 2:1-12.

Jesus okwa li a ya kuJohannes a ka ninginifwe, nokwa ninga Omuvaekwa ile Messias. (Lukas 3:21, 22) Opo nee okwa li a hovela okuhoolola ovahongwa vaye. Nonande oilonga yaye oya li ya endelela, okwa li ha kongo efimbo lokuhafela pamwe noukwaneumbo wavo nosho yo ookaume. Pomhito imwe, ye naina novahongwa vaye neendenge daye, ova li va ya koshivilohombolo kuKaana. Kaana osha li odoolopa i li koshikulundudu, ya li eekilometa 13 lwaapo okudja kuNasaret. Pefimbo loshivilo, Maria okwa li a didilika oupyakadi umwe oo wa li wa holoka po. Otashi dulika a li a mona kutya ovapambele vamwe vovalihomboli otava monika va tila notave linongofolele sha. Omaviinyu okwa li a pwa po. Meputuko lavo, ngeenge omaviinyu a pu po osha li hashi fifa ohoni oukwaneumbo noshivilo ihashi ende vali nawa molwaashi okupa ovanhu omaviinyu osha li onghedi yokuyakula ovaenda. Maria okwa li e va uditile oukwao wananghali, nokwa ka konga ekwafo kuJesus.

Okwa lombwela omonamati a ti: “Kave na omaviinyu.” Mbela okwa li a teelela Jesus a ninge po shike? Maria okwa li e shii kutya omonamati ota dulu okulonga oinenelonga notashi dulika a li te lipula kutya oyo oyo omhito yokuhovela okuninga ngaho. Paulelalela okwa li ta ti: “Mumwange ninga po sha kombinga yoshinima eshi!” Enyamukulo laJesus otashi dulika la li le mu kumwifa. Okwa ti: “Omukainhu, [osho oshi na shike naave nosho yo naame, NW]?” Eendjovo daJesus itadi ulike okuhenefimaneko, nonande vamwe osho va kala hava diladila ngaho. Ponhele yaasho, odi li epukululo lopahole. Okwa li ta lombwele ina kutya haye e na oku mu wilika nghee e na okuwanifa po oukalele waye; osho oshinakuwanifwa shaXe, Jehova.

Maria okwa li a tambula ko epukululo lomonamati, molwaashi okwa li omukainhu e na omutima mupu nomulininipiki. Okwa lombwela ovo va li tava yakula poshivilo a ti: “Keshe eshi te mu lombwele, shi ningeni.” Maria okwa li a mona kutya omonamati ke li vali mepangelo laye; ndele ponhele yaasho, ye nosho yo vamwe ovo ve na okudulika kuye. Jesus okwa li a ulika kutya naye oku uditile ovalihomboli ovo oukwao wananghali ngaashi ina. Okwa li a longa oshikumwifilonga shaye shotete, a shitukifa omeva omaviinyu. Oshidjemo, ‘ovalongwa ove mu itavela.’ Maria naye okwa li a itavela muJesus. Kali ashike e mu tala ko e li omonamati ndele okwe mu tala ko yo e li Omwene nOmuxupifi waye.

Ovadali kunena otava dulu okulihonga shihapu koshihopaenenwa shaMaria sheitavelo. Oshoshili kutya kape na nande oumwe a tekulile okaana ka fa Jesus. Ashike ngeenge okaana oka ningi omukulunhu, ohashi kala eshongo nonande inaka wanenena. Omudali otashi dulika a kwatwe keamo lokuungaunga natango nomona ngaashi a li ha ungaunga naye eshi a li okaana nokuli nonande itashi wapalele. (1 Ovakorinto 13:11) Ongahelipi ovadali tava dulu okukwafela ovana ovo va kula? Onghedi imwe omokuulika kutya ove na elineekelo shili kutya omona wavo omudiinini ota ka twikila okutula moilonga omahongo Ombibeli nota ka nangekwa noupuna kuJehova. Ngeenge omudali ota ulike nelininipiko kutya oku na eitavelo nelineekelo, otashi ka etela ovana ovo va kula ouwa muhapu. Nopehe na omalimbililo, Jesus okwa li a pandula ekwafo laMaria momido dididilikwedi odo da ka landula ko.

Omavangeli inaa popya shihapu kombinga yaMaria pefimbo lomido nhatu netata doukalele waJesus. Ashike kaleka momadiladilo kutya, pefimbo opo otashi dulika a li omufiyekadi, notashi dulika ounona vaye vamwe vali natango vanini. Onghee hano, oshi shii okuudiwa ko ngeenge kali ta dulu okuya naJesus moukalele eshi ta udifa moshilongo ashishe. (1 Timoteus 5:8) Ndele nande ongaho, okwa kala ta dilonga  koinima yopamhepo oyo e lihonga kombinga yaMessias noku ka ongala koshinagoga ngaashi sha kala onghedindjikilile youkwaneumbo wavo. — Lukas 2:19, 51; 4:16.

Onghee hano, oshi na oupu Maria naye opo a li eshi Jesus a li ta udifa moshinagoga. Ngeenge osho, kali tuu a tunhukwa eshi omona a shiivifa kutya exunganeko olo la xunganekwa omafelemido a ka lupuka li na sha naMessias ole mu wanifilwa! Ashike otashi dulika a li a nyemata eshi Ovanasaret vakwao inava tambula ko omonamati. Ova li nokuli tava kendabala oku mu dipaa! — Lukas 4:17-30.

Onghedi omo ovanamati vaye vamwe va li hava ungaunga naJesus nayo oya li yo i nyemateka. Johannes 7:5 ota ulike kutya ovamwainamati vane vaJesus kava li ve na eitavelo ngaashi ina. Ombibeli oya ti: “Novamwaina ova li yo inave mu itavela.” Ashike Ombibeli inai popya sha kombinga yovamwainakadona vavali vaJesus. * Maria okwa li e shi limonena kutya ohashi kala shiyahameka okukala moukwaneumbo wa tukauka palongelokalunga. Okwa li e na okuninga eenghendabala a kale a kanyatela oshili yopakalunga nokuhanga omitima dovana vaye nopehe na oku va pangela ile oku va fininika.

Pomhito imwe, ongudu yovapambele vaJesus, tashi dulika mwa kwatelwa novamwainamati, oya li ya tokola oku ke mu ‘kwata’ po. Ova li tava diladila kutya “ota i eenghwengu.” (Markus 3:21, 31) Ashike Maria hasho a li ta diladila ngaho. Okwa li a ya pamwe novanamati, tashi dulika a li ta diladila kutya otave ke lihonga sha osho tashi ke va kwafela va kale ve na eitavelo. Mbela osha kwafa sha ngoo? Nonande Jesus okwa kala ta longo oikumwifilonga nokuhonga eeshili dikumwifi, eendenge daye kada li de mu itavela. Mbela Maria okwa kala a nyemata a nyengwa kutya na ninge po shike opo a hange omitima davo?

Mbela naave ou li moukwaneumbo wa tukauka palongelokalunga? Oshihopaenenwa shaMaria otashi ku hongo shihapu. Maria kali e liteeka po ovapambele ovo vehe fi ovaitaveli. Ponhele yaasho, okwa li e va kwafela va mone kutya eitavelo laye ole mu etela ehafo nombili yopamadiladilo. Shimwe vali, okwa kala ta yambidida omonamati oo a li omudiinini. Mbela kali nande a djuulukwa Jesus? Omafimbo amwe kali nande ha kala a hala ngeno a kale natango navo peumbo? Ngeenge osho, okwa kala ta pangele omaliudo a tya ngaho. Okwa li e shi tala ko shi li oufembanghenda okuyambidida nokutwa Jesus omukumo. Mbela naave ito dulu okukwafela ovana voye va kale va pitifa Kalunga komesho monghalamwenyo yavo?

Maria okwa li ngoo a pewa ondjabi omolweitavelo laye muJesus? Jehova iha dopa okupa ondjabi ovo ve na eitavelo nosha yela kutya Maria naye okwa li a pewa. (Ovaheberi 11:6) Diladila ashike kutya okwa li ha kala e udite ngahelipi ngeenge e udite omona ta popi ile a uda omahokololo e na sha noipopiwa yaye kwaavo va li po.

Mbela momafaneko omona okwa li ha didilike mo oinima imwe oyo Jesus a li ha ningi fimbo a li okaana muNasaret? Eshi Jesus a popya kombinga yomukainhu ta kombo meumbo ta kongo oshimaliwa shaye sha kana, ovakainhu tava tu oufila womungome ile omunhu ta tema olamba noku i tula koshikwatelwalamba, mbela Maria kali ta dimbuluka eshi Jesus a li okamatyona ke mu kalela eshi ta longo oilonga ya tya ngaho? (Lukas 11:33; 15:8, 9; 17:35) Eshi Jesus a ti kutya ondjoko yaye oiwa nomutengi waye omupu, mbela Maria okwa li ta diladila komido ditunhula da pita eshi a li ha mono Josef ta hongo okamati Jesus nghee ke na okuninga nokuhonga nawa eendjoko opo diha yahameke oimuna? (Mateus 11:30) Osha yela kutya Maria okwa li e udite nawa eshi a li ta dilonga koufembanghenda oo Jehova e mu pa wokutekula nokudeula  omonamati oo a ka ninga Messias. Maria kali tuu ha kala a hafa neenghono ngeenge ta pwilikine kuJesus, oo a li omuhongi munenenene kombada yedu alishe, eshi ta longifa omafaneko e na sha noinima oyo ovanhu ve shii nawa nokutofa mo oilihongomwa ya tongomana!

Ndele nande ongaho, Maria okwa kala omulininipiki. Omona waye kali he mu tange nokali nokuli he mu longele. Pefimbo loukalele waJesus, omukainhu umwe oo a li mengungo lovanhu okwa ingida ta ti kutya ina yaJesus omunelao shili molwaashi e mu dala. Jesus okwa ti: “Oshili, ovanelao ovava tava udu eendjovo daKalunga ndee tave di diinine.” (Lukas 11:27, 28) Eshi umwe womengungo olo a lombwela Jesus kutya ina novamwaina ove uya, okwa ti kutya ovaitaveli ovo ina novamwaina. Ponhele yokuhanduka, Maria okwa li e udite ko osho Jesus a hala okutya, osho kutya, oumwainafana wopamhepo owa fimanenena u dulife wopambelela. — Markus 3:32-35.

Ndele mbela ohatu dulu ngoo okupopya kutya Maria okwa li e udite ouyahame u fike peni eshi a li e wete omona ta fi efyo li udifa omwenyo munyenye komuti womahepeko? Omuyapostoli Johannes oo naye a li po eshi Jesus ta dipawa lwanima okwa ka shanga ouyelele ou mehokololo laye, a ti kutya pefimbo opo, Maria okwa li ‘ofika pomuti waJesus womahepeko.’ Kape na osho tashi imbi omudali oo omudiinini nomunahole okufikama pomona waye fiyo opefyo laye. Nonande Jesus okwa li e udite ouyahame munene eshi ta fuda naashi ta popi, okwa tala ina ndele ta popi. Okwa li a lombwela omuyapostoli waye omuholike Johannes kutya na file oshisho ina. Molwaashi ovamwainamati vaJesus kava li ovaitaveli, kali e ve lineekelela oshinakuwanifwa osho shokufila oshisho ina, ponhele yaasho, okwe shi pa omushikuli waye omudiinini. Kungaho, Jesus okwa ulika kutya osha fimana shi fike peni komulumenhu omwiitaveli okufila oshisho vambulaye naunene tuu eemhumbwe davo dopamhepo. — Johannes 19:25-27.

Eshi Jesus a fya, Maria okwa li e udite ouyahame oo wa li wa xunganekwa omido da ka lupuka, eshi kwa tiwa kutya eongamukonda otali ka tyuula omutima waye. Ngeenge otu wete shidjuu okufaneka momadiladilo kutya okwa li e udite ouyahame u fike peni, oshi na yo okukala shidjuu okushiiva kutya okwa ka hafa shi fike peni konima yomafiku atatu a ka landula ko. Maria okwa li a ningilwa oshikumwifilonga shinenenene shi dule ikwao, enyumuko laJesus. Ehafo laye ola ka hapupala neenghono molwaashi Jesus okwa ka holokela omumwaina Jakob. (1 Ovakorinto 15:7) Okushakena kwa tya ngaho okwa li kwa kuma Jakob novamwainamati vakwao vaJesus. Otwe lihonga kutya lwanima ova ka itavela kutya Jesus oye Kristus. Ova li yo va ya kokwoongala kwopaKriste naina nova “diinina mokwiilikana” (Oilonga 1:14) Vavali vomuvo, Jakob naJudas ova ka shanga omambo Ombibeli.

Maria okwa tumbulwa oshikando shaxuuninwa mOmbibeli pomhito opo a li pokwoongala novana tava ilikana. Ehokololo laye inali xula tuu monghedi tai wapalele noine tu tulila po tuu oshihopaenenwa shiwa! Omolweitavelo laye, okwa li a dula okulididimikila oluhodi linene, nolwanima okwa ka pewa ondjabi ya denga mbada. Ngeenge otwa hopaenene eitavelo laye, nafye ohatu ka dula okulididimikila oluhodi keshe olo hatu etelwa kounyuni ou, nohatu ka pewa ondjabi i dulife pwaayo twa li twa diladila.