Inda koshikalimo

Inda koshikalimo

2

Edina laKalunga mOmishangwa dopaKriste dOshigreka

Edina laKalunga mOmishangwa dopaKriste dOshigreka

Ovahongwanhu vOmbibeli ova dimina kutya edina laKalunga, olo hali shangwa neendada nhee dOshiheberi (יהוה), ola li la holoka lwoikando hanga 7 000 mOmishangwa dOshiheberi dopehovelo. Ashike vahapu otava ti kutya kala li mo mOmishangwa dopaKriste dOshigreka dopehovelo. Nomolwaasho, mEembibeli dihapu dokunena inamu longifwa edina Jehova momambo oo haa ifanwa Etestamenti Lipe. Nokuli naashi ovatoloki vahapu va toloka omatofwemo okudja mOmishangwa dOshiheberi omo mu na edina laKalunga la shangwa mOshiheberi, ova longifa “Omwene” ponhele yokulongifa edina laKalunga lo vene.

Ovatoloki vo-New World Translation of the Holy Scriptures inava landula onghedindjikilile ya tya ngaho. Ova longifa edina Jehova lwoikando 237 mOmishangwa dopaKriste dOshigreka. Ova li va tala koinima ivali ya fimana eshi va ninga etokolo la tya ngaho: (1) Omashangelo makulu Oshigreka oo e li po kunena kae fi aa otetetete. Omashangelo makulu omayovi oo e li ko kunena mahapu omuo okwa shangwa konima yomido omafele avali lwaapo okudja eshi aa otetetete a shangwa. (2) Pefimbo opo, ovo va li tava shange omashangelo oo ova li va pingena po edina laKalunga noshitya shOshigreka Kyrio, osho tashi ti “Omwene,” ile va tapa momashangelo omo edina laKalunga la pingenwa po nale.

Okomitiye oyo ya toloka o-New World Translation oya li ya mona kutya ope na oumbangi uhe fi okupatanekwa oo tau ulike kutya edina laKalunga molupe leendada nhee dOshiheberi ola li momashangelo otetetete Oshigreka. Oya li ya ninga etokolo she likolelela koumbangi tau landula:

  • Meekopi dOmishangwa dOshiheberi odo da li hadi longifwa pefimbo laJesus novayapostoli vaye omwa li mu na edina laKalunga. Monakudiwa, ovanhu vahapu ova li va dimina oshinima osho. Eekopi dimwe dOmishangwa dOshiheberi odo da shangelwe mefelemudo lotete oda hangwa popepi naQumran, notadi koleke oushili oo kutya edina laKalunga omo la li momashangelo onale.

  • Pefimbo laJesus novayapostoli vaye, edina laKalunga molupe leendada nhee dOshiheberi ola li la holoka momatoloko Oshigreka Omishangwa dOshiheberi. Oule womafelemido, ovahongwanhu ova kala tava diladila kutya edina laKalunga molupe leendada nhee dOshiheberi kala li mo metoloko lOshigreka lOmishangwa dOshiheberi, olo hali ifanwa o-Septuagint. Ashike, lwopokati komido 1900 nasha, ovahongwanhu ova li va konakona outukulwa vakulukulu vetoloko olo lOshigreka, olo la li ko pefimbo laJesus. Moutukulwa ovo omwa li mu na edina laKalunga, la shangwa neendada dOshiheberi. Onghee hano, pefimbo laJesus, momatoloko Oshigreka omwa li mu na edina laKalunga. Ashike mefelemudo etine O.P., momashangelo makulu o-Septuagint yOshigreka oo a fimanekwa ngaashi o-Codex Vaticanus no-Codex Sinaiticus, kamu na edina laKalunga membo laGenesis fiyo olaMalakia (ashike omo la li momashangelo aa e a tetekela). Onghee hano, itashi kumwifa eshi edina laKalunga inali holoka mo mEtestamenti Lipe, ile tu tye, mOmishangwa dOshigreka odo da tolokwa pefimbo olo.

    Jesus okwa ti kutya: “Ame nde uya medina laTate.” Okwa divilika yo kutya okwa longa oilonga yaye ‘medina laXe’

  • Omishangwa dopaKriste dOshigreka oda popya kutya Jesus okwa li ha longifa edina laKalunga nokwa li e li shiivifila vamwe. (Johannes 17:6, 11, 12, 26) Jesus okwa tile: “Ame nde uya medina laTate.” Okwa divilika yo kutya okwa longa oilonga yaye ‘medina laXe.’ — Johannes 5:43; 10:25.

  • Molwaashi Omishangwa dopaKriste dOshigreka oda weda kOmishangwa diyapuki dOshiheberi, ina shi yuka okukufa mo edina laJehova mOmishangwa dopaKriste dOshigreka. Lwomokati kefelemudo lotete O.P., omuhongwa Jakob okwa li a lombwela ovakulunhuongalo vomuJerusalem a ti: “Simeon okwa hepaulula, Kalunga nhumbi a ninga eshi a hovela okulikolela edina laye mwene oshiwana movapaani.” (Oilonga 15:14) Ngeenge mefelemudo lotete kapa li oo e shii edina laKalunga nokala li hali longifwa, eendjovo odo daJakob ngeno itadi ti sha.

  • Edina laKalunga ola holoka molupe lexupipiko mOmishangwa dopaKriste dOshigreka. MEhololo 19:1, 3, 4, 6, edina laKalunga ola kwatelwa moshitya “Halleluya,” ile tu tye, Hallelujah. Oshitya osho osha dja koutumbulilo wOshiheberi oo tau ti lelalela, “Tanga Jah.” “Jah” exupipiko ledina Jehova. Navali, omadina mahapu oo a longifwa mOmishangwa dopaKriste dOshigreka okwa tungila kedina laKalunga. Pashihopaenenwa, omambo omauyelele okwa yelifa kutya edina Jesus otali ti, “Jehova Oye Exupifo.”

  • Omashangelo onale Ovajuda otaa ulike kutya Ovakriste Ovajuda ova li hava longifa edina laKalunga momashangelo avo. O-Tosefta, omashangelo eemhango dopakanya oo a li a pwa okushangwa lwomo 300 O.P., oya popya kombinga yomashangelo Ovakriste oo a li a xwikwa po mEshabata ya ti: “Ova li va xwika po omambo ovashangi vOmavangeli nosho yo omambo ovaminim [ovo taku diladilwa kutya Ovakriste Ovajuda]. Ova li va pitikwa va xwike po omambo oo keshe apa taa hangwa, mwa kwatelwa oitukulwa oyo i na edina laKalunga.” Oya tofa yo eendjovo daRabbi Yosé Omugalilea, oo a li ko pehovelo lefelemudo etivali O.P., eshi a ti kutya momafiku makwao oshivike, “otwa li hatu tete mo oitukulwa oyo i na edina laKalunga [ta ulike komashangelo Ovakriste] noku i tuvikila, yo oitukulwa oyo ya xupa po tai xwikwa po.”

  • Ovahongwanhu vamwe vOmbibeli ova dimina kutya otashi dulika edina laKalunga la holoka momatofwemo Omishangwa dOshiheberi oo e li mOmishangwa dopaKriste dOshigreka. Emboitya limwe, The Anchor Bible Dictionary, ola popya koshi yoshipalanyole “Edina laKalunga mEtestamenti Lipe” (Tetragrammaton in the New Testament) la ti: “Ope na oumbangi oo tau ulike kutya Edina laKalunga, Yahweh, molupe leendada nhee dOshiheberi, ola li la holoka momatofwemo amwe ile aeshe Etestamenti Likulu oo e li mEtestamenti Lipe eshi omambo Etestamenti Lipe a shangwa oshikando shotete.” Omuhongwanhu George Howard okwa ti: “Molwaashi edina laKalunga molupe leendada nhee dOshiheberi ola li la shangwa nale mOmishangwa odo da tolokwa mOshigreka [mo-Septuagint] odo da li hadi longifwa keongalo lonale, oshi li pandunge okwiitavela kutya ovashangi vEtestamenti Lipe eshi va tofa mOmishangwa ova li yo va tapela edina laKalunga momashangelo avo Ombibeli.”

  • Ovatoloki vOmbibeli ve shiivike nawa ova longifa edina laKalunga mOmishangwa dopaKriste dOshigreka. Ovatoloki vamwe ova ninga ngaho nalenale fimbo o-New World Translation inai tolokwa. Ovatoloki ovo nomatoloko avo ongaashi: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, kuHerman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott, kuBenjamin Wilson (1864); The Epistles of Paul in Modern English, kuGeorge Barker Stevens (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, ku W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters, ku J.W.C. Wand, Omubishofi wokoLondon (1946). Shimwe vali, metoloko lOshispanish lomo 1919, omutoloki Pablo Besson okwa longifa edina “Jehová” muLukas 2:15 nomuJudas 14, nomomashangelo opedu metoloko olo okwa popila edina laKalunga lwoikando 100 lwaapo. Ndele fimbo omatoloko oo inaa tolokwa, Eembibeli dOshiheberi dOmishangwa dopaKriste dOshigreka domomido 1500 nasha okuyuka komesho oda longifa edina laKalunga peenhele dihapu. MOshindowishi, omatoloko 11 Ombibeli okwa longifa edina “Jehova” (ile “Yahweh,” olo li li pamushingo wOshiheberi) mOmishangwa dopaKriste dOshigreka, ofimbo ovatoloki vane va tula edina olo moikondekifo la shikula edinafimaneko “Omwene.” Ovatoloki ve dulife 70 ova longifa edina laKalunga momashangelo opedu ile momatyekosha avo oo e li momatoloko avo.

  • Edina laKalunga otali hangwa momatoloko Eembibeli mOmishangwa dopaKriste dOshigreka momalaka e dulife pefele. MEembibeli domalaka mahapu omuAfrika, okoAmerika, okuAsia, okuEuropa nosho yo oo haa popiwa kovanhu vokounhunhu vomEfuta laMwena (Pacific) omwa longifwa edina laKalunga lwoikando. (Tala omusholondodo pepandja 12 no 13.) Ovatoloki vEembibeli odo ova tokola okulongifa edina laKalunga omolwomatomheno a faafana naao a tumbulwa metetekelo. Shi na sha nEembibeli dimwe domwaado, Omishangwa dopaKriste dOshigreka opo ashike da tolokwa, ngaashi Ombibeli yOshirotuma (yomo 1999), omo mwa longifwa edina “Jihova” oikando 51 meevelishe 48, nosho yo yOshibatak (Oshitoba) (yomo 1989) moIndonesia, omo edina laKalunga la tolokwa “Jahowa” lwoikando 110.

Edina laKalunga muMarkus 12:29, 30 mOmbibeli yelaka lOshihawaii yomo 1816

Nopehe na omalimbililo, ope na omatomheno a yela okushunifa mo edina laKalunga, Jehova, mOmishangwa dopaKriste dOshigreka. Naasho osho naanaa ovatoloki vOmbibeli yo-New World Translation va ninga. Ova lenga neenghono edina laKalunga nove na outile wokukufa mo oshinima keshe osho sha li momashangelo otetetete. — Ehololo 22:18, 19.