1, 2. Kalunga okwe tu pa oshali i na ondilo ilipi?

JEHOVA okwa pa keshe umwe womufye oshali ya denga mbada. Oshali oyo oyo omwenyo. (Genesis 1:27) Okwa hala tu kale nonghalamwenyo iwa. Onghee hano, okwe tu pa omafinamhango oo tae tu hongo nghee hatu dulu okuninga omatokolo e li pandunge. Otu na okulongifa omafinamhango oo opo e tu kwafele tu dule “okutongola ouwa nowii.” (Ovaheberi 5:14) Ngeenge otwa ningi ngaho, ohatu efa Jehova e tu deule tu kale hatu diladila pandunge. Ngeenge otwa dulika komafinamhango aKalunga nokumona nghee tae tu etele ouwa monghalamwenyo, ohatu ka didilika kutya okwa denga mbada.

² Onghalamwenyo otai dulu okukala ya kitakana. Luhapu ohapa holoka eenghalo odo inadi kwatelwa mo momhango oyo i li mOmbiibeli. Pashihopaenenwa, otashi dulika tu kale twa pumbwa okuninga etokolo kombinga youhaku oo wa kwatela mo elongifo lohonde. Ongahelipi hatu dulu okuninga omatokolo oo taa hafifa Jehova? Ombiibeli oi na omafinamhango oo tae tu hongo nghee Jehova ha tale ko omwenyo nosho yo ohonde. Ngeenge otu udite ko omafinamhango oo, ohatu ka dula okuninga omatokolo e li pandunge nokukala neliudo la koshoka. (Omayeletumbulo 2:6-11) Natu ka kundafaneni amwe omomafinamhango oo.

3, 4. (a) Kalunga okwa holola ngahelipi etaleko laye li na sha nohonde? (b) Ohonde oi lile po shike?

³ Ombiibeli otai hongo kutya ohonde oiyapuki molwaashi oi lile po omwenyo. Omwenyo ou na ondilo kuJehova. Konima eshi Kain a dipaa omumwaina, Jehova okwe mu lombwela a ti: “Ondaka yohonde yondenge yoye otai kuwile nge onghuwo medu.” (Genesis 4:10) Ohonde yaAbel oi lile po omwenyo waye, naashi Kain a dipaa Abel, okwa kufa mo omwenyo waye.

⁴ Konima yEyelu laNoa, Kalunga okwa li a lombwela ovanhu kutya otava dulu okulya ombelela. Ashike okwa popya kondadalunde a ti: “Ombelela i na omwenyo nokutya, i na ohonde, inamu i lya.” (Genesis 9:4) Oshipango osho osha kwatela mo oludalo alishe laNoa, nafye twa kwatelwa mo. Osho otashi ulike kutya koshipala shaJehova, ohonde oi lile po omwenyo. Otwa pumbwa okutala ko ohonde ngaashi Jehova he i tale ko. — Epsalme 36:9.

5, 6. Omhango yaMoses oya ulika ngahelipi etaleko laJehova li na sha nomwenyo nohonde?

⁵ Jehova okwa popya mOmhango oyo a li a pa Moses, a ti: ‘Keshe umwe ta li ohonde keshe, heeno, kukeshe ou ha li ohonde, Ame ohandi ke mu taalelifa oshipala shange nehandu noku mu dima mo moshiwana sheni. Osheshi omwenyo wombelela ou li mohonde.’ — Leviticus 17:10, 11.

⁶ Omhango yaMoses oya popya kutya keshe oo ta dipaa oshinamwenyo opo a lye, oku na okutilashi ohonde. Osho otashi ulike kutya omwenyo woinamwenyo owa dja kuJehova e li Omushiti. (Deuteronomion 12:16; Hesekiel 18:4) Ashike Jehova kali a teelela Ovaisrael va kufe mo okahonde keshe moshinamwenyo ngeenge tave shi dipaa. Ova li tava dulu okulya ombelela ve na eliudo la koshoka, shimha  ashike va ninga ngaashi tava dulu opo va kufe mo ohonde moshinamwenyo. Mokufimaneka ohonde yoshinamwenyo, kungaho ova li tava ulike kutya ova fimaneka Omuyandji womwenyo, Jehova. Omhango oya li yo ya lombwela Ovaisrael va yandje omayambo oinamwenyo opo va diminwe po omatimba. — Tala omafatululo oitya pexulilo lembo, oshitwa 19, 20.

7. David okwa li a ulika ngahelipi kutya okwa fimaneka ohonde?

⁷ Osho David a li a ninga eshi a li ta lwifa Ovafilisti, otashi ulike kutya ohonde oi na ongushu. Ovakwaita vaDavid ova li ve wete kutya okwa fya enota neenghono, ndele tava i koshitukulwa shovatondi vavo oko kwa nyika oshiponga nova li va tula eemwenyo davo moshiponga opo ve mu etele omeva. Eshi va etela David omeva, okwa anya oku a nwa ndele te a ‘tileshi poshi kokufimaneka Omwene.’ David okwa ti: “Omwene, itandi dulu ndi nwe omeva aa, osheshi onda fa handi nu ohonde yovalumenhu ava, ve ke a talele mokweekelashi eemwenyo davo!” David okwa li e shii kutya omwenyo nohonde oi na ondilo koshipala shaKalunga. — 2 Samuel 23:15-17.

8, 9. Ovakriste ove na okutala ko ngahelipi ohonde kunena?

⁸ Pefimbo lOvakriste votete, oshiwana shaKalunga kasha li vali sha pumbwa okuyandja omayambo oinamwenyo. Ashike osha li sha pumbwa okukala shi na etaleko la yuka li na sha nohonde. Jehova okwa li a teelela Ovakriste va dulike koshiteelelwa shimwe shomOmhango shi na sha ‘nokulidilika ohonde.’ Oshipango osho osha fimana ngaashi naanaa osho shokuhenuka oluhaelo ile okulongela oikalunga. — Oilonga 15:28, 29.

⁹ Osho osha faafana nokunena. Tu li Ovakriste, otu shii kutya Jehova oye Odjo yomwenyo, neemwenyo adishe odaye. Otu shii yo kutya ohonde oiyapuki noi lile po omwenyo. Onghee hano, ohatu tale osho  omafinamhango Ombiibeli taa ti ngeenge hatu ningi omatokolo oo a kwatela mo ouhaku oo wa kwatela mo ohonde.

10, 11. (a) Eendombwedi daJehova ohadi tale ko ngahelipi okutulwa ohonde, kutya nee ohonde ya wana po ile oitukulwa ine inene yohonde? (b) Omukriste keshe oku na okuninga etokolo lopaumwene li na sha nashike?

¹⁰ Eendombwedi daJehova odi udite ko kutya ‘okulidilika ohonde’ inaku kwatela mo ashike okuhe i lya ile okuhe i nwa. Okwa kwatela mo okuhatulwa ohonde momalutu etu, okuhe i yandja i tulwe vamwe nosho yo okuhe i tuvikila tu ke i tulwe monakwiiwa. Osha kwatela mo yo okuhatulwa oitukulwa inhe inene yohonde, ngaashi eesele ditilyana, eesele ditoka, ee-platelets nosho yo oplasma.

¹¹ Moitukulwa oyo ine inene yohonde ohamu kufwa outukulwa vanininini vohonde va longifwe mouhaku. Omukriste keshe oku na okutokola kuye mwene ngeenge okwa hala okutambula ko outukulwa ovo vanini vohonde ile hasho. Osho osha faafana yo nokuhoolola ouhaku oo wa kwatela mo okulongifa ohonde yaye mwene. Keshe umwe oku na yo okutokola kuye mwene kutya ohonde yaye otai ka ungaungiwa nayo ngahelipi pefimbo letando, lomakonakono opaunamiti ile louhaku wonhumba woshinanena. — Tala omafatululo oitya pexulilo lembo, oshitwa 21.

12. (a) Jehova oha tale ko ngahelipi omatokolo oo hatu ningi moinima oyo ya kwatela mo eliudo? (b) Ongahelipi hatu dulu okuninga omatokolo e li pandunge e na sha nouhaku?

¹² Mbela Jehova oha kumwa ngoo komatokolo oo hatu ningi moinima oyo ya  kwatela mo eliudo? Heeno. Jehova oku na ko nasha naasho hatu diladila nosho yo nomalinyengotomheno etu. (Lesha Omayeletumbulo 17:3; 24:12.) Onghee hano, ngeenge hatu ningi omatokolo a kwatela mo ouhaku, otwa pumbwa okwiilikana kuJehova e tu pe ewiliko nokuninga omapekapeko e na sha nouhaku oo. Opo nee hatu longifa eliudo letu la deulwa kOmbiibeli tu ninge omatokolo. Katu na okupula vamwe kutya ngeno ovo va li monghalo ya fa yetu ngeno otava ka ninga po shike ile tu efe va nwefe mo etokolo letu. Omukriste keshe “oku nokuhumbata omutengi waye mwene.” — Ovagalati 6:5; Ovaroma 14:12.

13. Oshike hatu lihongo kombinga yaJehova momhango nomomafinamhango aye e na sha nohonde?

¹³ Keshe osho Jehova ta pula tu ninge oshi na sha nouwa wetu notashi ulike kutya oku tu hole. (Epsalme 19:7-11) Ihatu dulika ashike kuye molwaashi hatu mono ouwa moipango yaye, ndele ohatu dulika kuye molwaashi otu mu hole. Ohole yetu yokuhola Jehova ohai tu linyengifa tuha dimine okutulwa ohonde. (Oilonga 15:20) Ohashi amene yo oukolele wetu. Kunena, ovanhu vahapu ove shii kutya okutulwa ohonde osha nyika oshiponga, neendokotola dihapu oda mona kutya okuhakula ovanaudu nopehe na okulongifa ohonde oshi na oukolele. Osho otashi ulike kutya eemhango daJehova odi li pandunge nopahole. — Lesha Jesaja 55:9; Johannes 14:21, 23.

14, 15. (a) Jehova okwa li a pa oshiwana shaye eemhango dilipi opo e shi amene? (b) Ongahelipi to dulu okutula moilonga omafinamhango oo e li meemhango odo?

¹⁴ Eemhango daKalunga ohadi etele alushe oshiwana shaye ouwa. Jehova okwa li a pa oshiwana shaye shonale shaIsrael eemhango opo e shi amene koiponga ya kwata moiti. Pashihopaenenwa, omhango imwe oya li ya popya kutya mwene weumbo keshe oku na okutungila ekuma lixupi kombada yeumbo opo kuha we omunhu. (Deuteronomion 22:8)  Omhango imwe oya li ya kwatela mo oinamwenyo. Ngeenge omunhu wonhumba okwa li e na omhedi ya nyika oshiponga, okwa li e na oku i fila oshisho opo iha ponokele ile i dipae omunhu. (Exodus 21:28, 29) Ngeenge Omuisrael ina dulika keemhango di na sha neumbo ile noinamwenyo, ndele umwe ta kanifa omwenyo waye, okwa li ha kala e na ondjo.

¹⁵ Otu shi wete okudja meemhango odo kutya omwenyo ou na ondilo koshipala shaJehova. Mbela osho oshe tu kuma ngahelipi? Otu na okuulika kutya otwa fimaneka omwenyo okupitila monghedi oyo hatu file oshisho omaumbo etu neetuwa detu, onghedi omo hatu shingi nosho yo nghee hatu hoolola omalihafifo. Ovanhu vamwe, unene tuu ovanyasha, ohava kala ve udite kutya itava dulu okuningilwa sha shii, nomolwaasho ohava tula eemwenyo davo moshiponga nokulipwililikila eenghalo odo tadi dulu okweetifa oiponga. Ashike Jehova ina hala tu lihumbate monghedi ya tya ngaho. Okwa hala tu kale twa fimaneka eemwenyo adishe, kutya nee odetu ile odavamwe. — Omuudifi 11:9, 10.

16. Jehova oha tale ko ngahelipi okulikufa edimo?

¹⁶ Omwenyo womunhu keshe owa fimana kuJehova. Nokuli nokaana oko inaka dalwa oke na ondilo kuye. Koshi yomhango yaMoses, ngeenge umwe a li a ngwadjula shihe fi oshiningilewina omukainhu e li meteelelo ndele ta fi ile okaana taka fi, Jehova okwa li he mu tale ko e li omudipai. Osho osha hala okutya, nonande kashi fi oshiningilewina, omunhu a tya ngaho okwa dipaa omunhu nokwa li e na okufutila po omwenyo oo. (Lesha Exodus 21:22, 23.) KuKalunga, nomwenyo wokaana oko inaka dalwa ou na ondilo. Okutala kwaasho, mbela oto diladila kutya Jehova oha tale ko ngahelipi okulikufa edimo? Mbela oto diladila kutya oha kala e udite ngahelipi ngeenge  ta tale ounona omamiliyona inava dalwa tava dipawa omudo keshe?

17. Oshike tashi dulu okuhekeleka omukainhu oo e likufa edimo fimbo a li ina shiiva Jehova?

¹⁷ Ongahelipi ngeenge omukainhu okwe likufa edimo ofimbo a li ine lihonga nghee Jehova ha tale ko okulikufa edimo? Ota dulu okukala noushili kutya Jehova ota dulu oku mu dimina po pakanghameno lekuliloyambo laJesus. (Lukas 5:32; Ovaefeso 1:7) Omukainhu oo a ninga epuko olo monakudiwa ina pumbwa okukala e udite ondjo ngeenge okwe livela ombedi shili. Ombiibeli oya ti: ‘Omwene Oye omunefilonghenda nomunanghenda. Ngaashi oushilo nouninginino u lili kokule, osho Ye ha ehenifa omanyono etu kokule nafye.’ — Epsalme 103:8-14.

18. Omolwashike tu na okuninga eenghendabala tu efe po outondwe?

¹⁸ Okufimaneka oshali yaKalunga yomwenyo ohaku hovele momitima detu. Okwa kwatela mo nghee hatu kala tu uditile vamwe. Omuyapostoli Johannes okwa ti: “Keshe ou ta tondo omumwaxe oye omudipai.” (1 Johannes 3:15) Nonande inatu shi didilika, oshi na oupu tu kulike oikala yokutonda vamwe. Outondwe otau dulu okuningifa omunhu a kale i na fimaneka vamwe, e va lundile, ile a kale nokuli a hala va fya. Jehova oku shii kutya ohatu kala tu uditile vamwe ngahelipi. (Leviticus 19:16; Deuteronomion 19:18-21; Mateus 5:22) Ngeenge otwa didilike kutya otu tonde vamwe, otwa pumbwa okuninga eenghendabala da mana mo opo tu efe po oikala ya tya ngaho. — Jakob 1:14, 15; 4:1-3.

19. Etaleko laJehova li na sha nelongifo leenghono oli na oku tu kuma ngahelipi?

¹⁹ Ope na vali onghedi imwe omo hatu dulu okuulika kutya otwa lenga omwenyo. Epsalme 11:5 otali tu lombwele  kutya Jehova ‘oku tonde oo e hole owii’ ile tu tye, elongifo leenghono. Ngeenge ohatu hoolola omalihafifo oo a kwatela mo elongifo leenghono, otashi dulika hatu ulike kutya otu hole elongifo leenghono. Inatu hala okuyadifa omadiladilo etu neendjovo da nyika elongifo leenghono, omataleko nosho yo omafano. Ponhele yaasho, otwa hala okuyadifa omadiladilo etu noinima oyo ya koshoka noyombili. — Lesha Ovafilippi 4:8, 9.

20-22. (a) Jehova oha tale ko ngahelipi ounyuni waSatana? (b) Ongahelipi oshiwana shaKalunga tashi dulu okuulika kutya ‘kashi fi shomounyuni’?

²⁰ Ounyuni waSatana inau fimaneka omwenyo, nou na etimba lohonde koshipala shaJehova. Oule womafelemido, omapangelo okwa kanififa eemwenyo dovanhu omamiliyona, mwa kwatelwa ovapiya vaJehova vahapu. MOmbiibeli, omapangelo oo okwa tiwa kutya okwa fa oshilyani shi na onyanya. (Daniel 8:3, 4, 20-22; Ehololo 13:1, 2, 7, 8) Mounyuni kunena, ohamu landifwa oilwifo ihapu. Ovanhu ohava likola shihapu mokulandifa oilwifo oyo ya nyika oshiponga. Osha yela shili kutya ‘ounyuni aushe ou li mepangelo lomunawii.’ — 1 Johannes 5:19.

²¹ Ashike Ovakriste vashili kave “fi vomounyuni.” Oshiwana shaJehova ihashi kufa ombinga meepolotika nosho yo moita. Ngaashi ashike ihava dipaa, ihava yambidida omahangano oo haa dipaa ovanhu. (Johannes 15:19; 17:16) Ngeenge Ovakriste tava hepekwa, ihava alulile ovahepeki vavo owii. Jesus okwe tu honga kutya otu na okukala tu hole nokuli novatondi vetu. — Mateus 5:44; Ovaroma 12:17-21.

²² Omalongelokalunga nao okwa etifa efyo lovanhu  omamiliyona. Ombiibeli oya popya kombinga yaBabilon Shinene, ouhamba womounyuni womalongelokalunga oipupulu, ya ti: “Musho omwa monikile ohonde yovaxunganeki, nohonde yovayapuki noyaava aveshe va dipawa kombada yedu.” Mbela paife ou udite ko kutya omolwashike Jehova e tu lombwela kutya: “Djeni mo musho, nye ovanhu vange”? Ovo hava longele Jehova kave fi oshitukulwa shomalongelokalunga oipupulu. — Ehololo 17:6; 18:2, 4, 24.

23. ‘Okudja mo’ muBabilon Shinene okwa kwatela mo shike?

²³ ‘Okudja mo’ muBabilon Shinene okwa kwatela mo okuulika filufilu kutya katu fi oshitukulwa shelongelokalunga loipupulu nande olimwe. Pashihopaenenwa, otashi dulika twa pumbwa okupula omadina etu a dimwe mo momambo elongelokalunga lonhumba. Ashike osho osha kwatela mo shihapu. Otwa pumbwa yo okukala tu tonde nokweefa po oinima ii oyo hai ningwa komalongelokalunga oipupulu. Omalongelokalunga oipupulu okwa pitika nohaa xumifa komesho oluhaelo, ohaa kufa ombinga meepolotika noku na olwisho, nohaa xumifa komesho oinima oyo. (Lesha Epsalme 97:10; Ehololo 18:7, 9, 11-17) Osho osha kala tashi etifa efyo lovanhu omamiliyona oule womido.

24, 25. Omolwashike okushiiva Jehova haku tu kwafele tu kale tu na ombili nosho yo eliudo liwa?

²⁴ Fimbo twa li inatu shiiva Jehova, atusheni otwa li hatu yambidida oinima ii younyuni waSatana monghedi yonhumba ile yongadi. Ashike paife otwa ninga omalunduluko. Otwa tambula ko ekuliloyambo notwe liyapulila Kalunga. Jehova ohe tu pe “omafimbo omahekeleko.” Otu na ombili nosho yo eliudo liwa, molwaashi otu shii kutya ohatu hafifa Kalunga. — Oilonga 3:20; Jesaja 1:18.

²⁵ Nokuli nongeenge otwa li mehangano lonhumba olo  inali fimaneka omwenyo, Jehova ota dulu oku tu dimina po pakanghameno lekuliloyambo. Otwa pandula neenghono omolwoshali yomwenyo oyo ya dja kuJehova. Ohatu ulike olupandu letu mokuninga keshe osho hatu dulu tu kwafele vamwe ve lihonge kombinga yaJehova, va fiye po ounyuni waSatana, nova kale ve na oukaume wopofingo naJehova. — 2 Ovakorinto 6:1, 2.

26-28. (a) Jehova okwa li a pa Hesekiel oilonga ye likalekelwa ilipi? (b) Jehova okwe tu pa oilonga ilipi kunena?

²⁶ MuIsrael shonale, Jehova okwa li a lombwela omuprofeti Hesekiel a londwele ovanhu kutya Jerusalem oshi li pokuhanaunwa po noku va honga osho ve na okuninga opo va xupe. Ngeno Hesekiel ka londwelele ovanhu, ngeno okwa kala e na etimba leemwenyo davo. (Hesekiel 33:7-9) Hesekiel okwa ulika kutya okwa fimaneka omwenyo, mokuninga eenghendabala a tandaveleke etumwalaka la fimana.

²⁷ Jehova okwe tu pa oshinakuwanifwa shokulondwela ovanhu kutya ounyuni waSatana mafiku otau ka hanaunwa po, noku va kwafela va shiive Jehova opo va ka xupe nova ye mounyuni mupe. (Jesaja 61:2; Mateus 24:14) Otwa hala okuninga eenghendabala tu lombwele vamwe etumwalaka olo. Otwa hala okupopya ngaashi Paulus, eshi a ti: “Ame ndihe netimba nande olohonde yomunhu. Osheshi ame inandi fiya po sha, ndelenee onde mu udifila omhangela aishe yexupifo laKalunga.” — Oilonga 20:26, 27.

²⁸ Otwa pumbwa okukala twa koshoka meenghedi dimwe vali. Natu ka kundafaneni eenghedi dimwe da tya ngaho metukulwa tali landula.