1-3. (a) Jesus okwa li a nyika oluhodi shi fike peni eshi a li moshikunino shaGetsemane, noshike sha li she mu nyikifa oluhodi? (b) Jesus okwa tula po oshihopaenenwa sha tya ngahelipi shelididimiko, naasho osha etifa po omapulo elipi?

 JESUS okwa li e udite a wililwa po neenghono shi dulife nale pamadiladilo nosho yo pamaliudo moufiku waxuuninwa wonghalamwenyo yaye yokombada yedu. Ye novayapostoli vaye ova li va ya koshikunino shaGetsemane, onhele oyo va li ve shii nawa nova li hava shakene oko luhapu. Ndele oufiku oo, Jesus okwa li a pumbwa efimbo lonhumba lokulikalela. Onghee hano, okwa li a fiya po ovayapostoli vaye ndele ta i mokati koshikunino, nokwa li a twa eengolo ndele ta ilikana. Okwa li a ilikana a mana mo, noshinhwi shaye ‘osha li sha ndodela poshi sha fa omata ohonde.’ — Lukas 22:39-44.

² Omolwashike Jesus a li a nyika oluhodi neenghono ngaho? Oshoshili kutya okwa li e shii kutya oku li pokumonifwa oixuna palutu, ashike osho hasho sha li she mu nyikifa unene oluhodi. Osho sha fimanenena oshosho kutya, okwa li te lipula unene nedina laXe nokwa li te lipula nonakwiiwa yovanhu oyo ya li ye likolelela koudiinini waye. Okwa li e shii kutya okulididimika kwaye okwa fimana neenghono. Ngeenge okwa kala ina pondola, okwa li ta ka shekifa neenghono edina laJehova. Ashike Jesus okwa li a pondola. Lwanima mefiku olo, Jesus oo a tula po oshihopaenenwa sha denga mbada shelididimiko kombada yedu, fimbo ina fuda mo omufudo waye waxuuninwa, okwa ingida e li omufindani a ti: “Sha longwa sha pwa.” — Johannes 19:30.

³ Ombibeli oye tu ladipika tu ‘dimbulukwe Jesus oo e lididimika.’ (Ovaheberi 12:3) Osho otashi etifa po omapulo ngaashi: Omayeleko amwe elipi a li e lididimikila? Oshike sha li she mu kwafela e lididimike? Ongahelipi hatu dulu okushikula oshihopaenenwa shaye? Ndele fimbo inatu nyamukula omapulo oo, natu ka kundafaneni kutya elididimiko ola kwatela mo shike.

4, 5. (a) “Elididimiko” oshike? (b) Ongahelipi hatu dulu okuulika kutya elididimiko ola kwatela mo shihapu shihe fi ashike okupita momaudjuu oo itatu dulu okuhenuka?

⁴ Atusheni ohatu ‘nyikifwa oluhodi komayeleko mahapu’ omafimbo nomafimbo. (1 Petrus 1:6) Ndele mbela ngeenge otwa piti meyeleko lonhumba, osha hala kutya otwe li lididimikila? Ahowe. Oshityalonga shOshigreka osho sha tolokwa elididimiko otashi ti “okudula okudiinina ile okukala wa tokola okuheliyandja nonande ope na oudjuu.” Omuhongwanhu umwe okwa yelifa shi na sha nelididimiko olo la popiwa kovashangi vOmbibeli a ti: “Olo oikala yokulididimikila oinima, u na eteelelo la twa, ndele haku i tambula ko ashike . . . Olo oukwatya oo tau dulu okukaleka omunhu ita tengauka ngeenge e li momaupyakadi. Olo oukwatya oo tau dulu okulundululila eyeleko linene moshinge molwaashi ou wete efindano olo to ka hanga nonande ou li mouyahame.”

⁵ Onghee hano, okulididimika itashi ti ashike okupita momaudjuu oo itaa dulu okuhenukwa. PaMbibeli, elididimiko ola kwatela mo okukala omudiinini, okukala noikala yopamadiladilo ya yuka nosho yo okukala neteelelo nonande ope na omayeleko. Diladila kefaneko eli: Natu tye nee ovalumenhu vavali ova tulwa modolongo, ndele keshe umwe okwa tulwa mo omolwetomheno li lili. Omulumenhu umwe, oo e li omukaulinyanga, okwa longela ehandukilo laye a nyemata, ofimbo umwe oo e li Omukriste oo a tulwa modolongo omolwoudiinini waye, okwa kala a kanyatela oudiinini waye nokwa kala e na etaleko liwa molwaashi okwa li a tala ko onghalo yaye i li omhito yokuulika eitavelo laye. Omukaulinyanga oo itaku dulu okutiwa kutya omulididimiki, ndele Omukriste oo omudiinini oku li oshihopaenenwa shiwa shelididimiko. — Jakob 1:2-4.

6. Ongahelipi hatu dulu okukulika elididimiko?

⁶ Otwa pumbwa okukala ovalididimiki ngeenge otwa hala oku ka xupifwa. (Mateus 24:13) Ashike inatu dalwa tu na oukwatya oo wa fimanenena. Otu na oku u kulika. Ngahelipi mbela? Ovaroma 5:3 otava ti: “[Omaudjuu] otaa dala elididimiko.” Onghee hano, ngeenge otwa hala shili okukulika elididimiko, katu na  okuhenuka noutile eyeleko keshe leitavelo olo tali tu hange. Ndele ponhele yaasho, otu na okutaalela omayeleko a tya ngaho. Ohatu ka kulika elididimiko ngeenge otwa kala hatu piti momayeleko e lili noku lili efiku nefiku. Eyeleko keshe olo hatu piti mulo ohali tu pameke opo tu dule okupita mulikwao. Paulelalela, itatu dulu okukulika elididimiko kufye vene. Ohatu ‘shi ningi keenghono hatu di pewa kuKalunga.’ (1 Petrus 4:11) Jehova okwe tu pa yo oshihopaenenwa sha denga mbada shOmona waye, shi tu kwafele tu kale ovalididimiki. Natu ka konakoneni oshihopaenenwa shaJesus sha wanenena shelididimiko.

7, 8. Jesus okwa li e lididimikila shike lwopexulilo lokukalamwenyo kwaye kwokombada yedu?

⁷ Lwopexulilo lokukalamwenyo kwaJesus kwokombada yedu, okwa kala te lididimike eshi a kala ta hepekwa nonyanya meenghedi di lili noku lili. Kakele koisho yopamadiladilo oyo ya li ye mu wilila po onguloshi oyo ya tetekela efyo laye, diladila kunghee a li a nyemata eshi a kengelelwa kuumwe oo a li kaume kaye nosho yo eshi ookaume kaye kopofingo va li ve mu fiya po. Okwa li yo a hepekwa monghedi ififa ohoni. Okwa li a tokolwa shihe li pauyuki nopefimbo lokutokolwa kwaye oilyo yomhangu yopombada yopalongelokalunga oya li ye mu sheka, ye mu fiila omate moshipala noku mu denga neengonyo. Ndele nande ongaho, okwa li e lididimikila eenghalo da tya ngaho, e shi ninga nengungumano, a pamenena. — Mateus 26:46-49, 56, 59-68.

⁸ Eevili daxuuninwa fimbo ina fya, okwa li e lididimikila ouyahame wopalutu munene. Okwa li a dengwa neenghono neeshokoto, nomolwaasho otaku tiwa kutya “oshipa shaye osha li sha toshauka nai nosha li tashi shisha ohonde.” Okwa li a valelwa komuti womahepeko, a dipawa monghedi oyo ya li tai mu “udifa omwenyo munyenye oule wokafimbo.” Diladila kouyahame oo a li e udite eshi a li ta pamelwa eemboxa dinene keenyala nokeemhadi, odo da li de mu kwatela koshiti. (Johannes 19:1, 16-18) Diladila kutya okwa li e udite ouyahame munene shi fike peni eshi omuti womahepeko wa li wa kalekwa ofika, omolwolutu  olo la endjelelifwa nomolwombuda oyo i na oipute oyo ya li ya yaamena komuti oo. Jesus okwa li e lididimikila ouyahame munene wopalutu wa tya ngaho nokwa li yo a wililwa po neenghono pamadiladilo nosho yo pamaliudo ngaashi sha popiwa pehovelo letukulwa eli.

9. Okuhumbata ‘omuti wetu womahepeko’ nokushikula Jesus osha kwatela mo shike?

⁹ Tu li ovashikuli vaKristus, otu na okulididimikila shike? Jesus okwa ti: “Ngenge ku na ou a hala okushikula nge, . . . ne litwike [omuti waye womahepeko, NW], ye na shikule nge.” (Mateus 16:24) Momushangwa oo, outumbulilo ‘omuti womahepeko’ owa longifwa meityo lopafaneko tau ulike kokumona oixuna, okufifwa ohoni nosho yo okufya nokuli. Kashipu okushikula Kristus. Omifikamhango dopaKriste ode tu yoolola ko kounyuni. Ounyuni ou tu tonde molwaashi katu fi oshitukulwa shao. (Johannes 15:18-20; 1 Petrus 4:4) Ndele nande ongaho, otwe lilongekida okuhumbata omuti wetu womahepeko, sha hala okutya, otwa hoolola okushikula Omuhopaenenwa wetu nonande otu hepekwe ile tu dipawe. — 2 Timoteus 3:12.

10-12. (a) Omolwashike omaunghundi avamwe a li a yeleka elididimiko laJesus? (b) Jesus okwa li e lididimikila eenghalo dimwe dilipi odo da li eyeleko kuye?

¹⁰ Pefimbo loukalele waye, Jesus okwa li yo a shakeneka omayeleko oo a etifwa kokuhawanenena kwaavo va li ve mu dingilila. Dimbuluka kutya okwa li “omulongi onghulungu,” oo Jehova a li a longifa mokushita edu nosho yo oinima i na omwenyo aishe oyo i li ko. (Omayeletumbulo 8:22-31, NW) Onghee hano, Jesus okwa li e shii elalakano laJehova li na sha novanhu, olo kutya ova li ve na okuhopaenena omaukwatya aYe nokuhafela onghalamwenyo ve na oukolele wa wanenena. (Genesis 1:26-28) Eshi Jesus a li kombada yedu, okwa li yo a mona oilanduliko inyikifa oluhodi youlunde mefano limwe vali, a li a mona okupitila moshimoniwa shaye mwene nghee ovanhu hava kala ve udite. Kasha li tuu she mu nyemateka neenghono okumona ovanhu ve li monghalo yokuhawanenena omolwokukanifa oukwatya wokuwanenena oo wa li u niwe kuAdam naEva fimbo inava nyona! Kungaho, elididimiko laJesus ola li tali yelekwa. Mbela okwa  li ta ka tala ko ovanhu inava wanenena kutya kave na efiku nave ke uye kondjila nokuteka omukumo? Natu ka taleni kutya oshike a li a ninga po.

¹¹ Jesus okwa li a nyemata nokulila moipafi yovanhu omolwOvajuda ovo va li vehe na ohokwe metumwalaka laye. Mbela osho osha li sha ninipika ouladi waye ile she mu efifa po okuudifa? Mepingafano naasho, ‘okwa li e va longa omafiku aeshe motembeli.’ (Lukas 19:41-44, 47) Okwa li a “nyika oluhodi” omolwoukukutu womitima dOvafarisai ovo va li tave mu lifa va tale ngeenge ota velula mefiku lEshabata omulumenhu wonhumba oo a li ta vele. Mbela okwa li a efa ovapataneki vaye ovo ve lishii ouyuki ve mu mbadameke? Hasho nandenande! Okwa li a nyatipala ndele ta velula omulumenhu oo, naasho okwa li e shi ningila moshinagoga omo tuu omo. — Markus 3:1-5.

¹² Omaunghundi ovahongwa vaJesus ovo va li ookaume kaye kopofingo nao okwa li yo eyeleko kuye. Ngaashi twe lihonga metukulwa eti-3, ova li va ulika kutya ove na oikala yokulihalela  komesho. (Mateus 20:20-24; Lukas 9:46) Jesus okwa li e va pa omayele oikando i dulife pushimwe kutya omolwashike va pumbwa okukala ovalininipiki. (Mateus 18:1-6; 20:25-28) Ndele kava li va tula diva moilonga omayele oo. Diladila ashike, moufiku waxuuninwa oo a li navo, muvo omwa “tukuka eemhata” kutya olyelye womokati kavo e nokutalwa munene e dule vakwao. (Lukas 22:24) Ndele mbela Jesus okwa li e va fya ounye kutya kave na fiku va ka ninge ovalininipiki? Ahowe. Molwaashi okwa kala alushe he lidiinike, okwa li e na etaleko liwa li na sha navo, a kala ta tale komaukwatya avo mawa, nokwa li e na elineekelo kutya otava ka lundulula oikala yavo. Okwa li e shi shii kutya paulelalela ovahongwa vaye ove hole Jehova nova halelela okulonga ehalo laYe. — Lukas 22:25-27.

13. Omayeleko a fa oo Jesus a li e lididimikila elipi tashi dulika tu shakeneke?

¹³ Otashi dulika tu shakeneke omayeleko a fa oo Jesus a li e lididimikila. Pashihopaenenwa, otashi dulika tu shakeneke ovanhu ovo inava hala okutambula ko etumwalaka lOuhamba ile tave tu pataneke nokuli. Mbela ohatu ka efa osho shi tu teye omukumo ile ohatu ka twikila okuudifa nouladi? (Titus 2:14) Otashi dulika tu yelekwe omolwomaunghundi Ovakriste vakwetu. Otashi dulika umwe e tu yahameke molwaashi a popya eendjovo inadi diladilwa nawa ile ina katuka pandunge. (Omayeletumbulo 12:18) Mbela ohatu ka efa omapuko ovaitaveli vakwetu e tu ningife tu kale twe va fya ounye, ile ohatu ka twikila okulididimikila omapuko avo nokutala komaukwatya avo mawa? — Ovakolossi 3:13.

14. Oinima ivali ilipi ya li ya kwafela Jesus a kale a pama?

¹⁴ Oshike sha li sha kwafela Jesus a kale a pama noku kanyatele oudiinini waye nonande okwa li a ungaungwa naye nokuhenefimaneko, a nyematekwa nokwa monifwa oixuna? Ope na oinima ivali ya tongomana oyo ya li ye mu kwafela. Tete, okwa li a konga ekwafo ‘kuKalunga kelididimiko.’ (Ovaroma 15:5) Oshitivali, okwa li a diladila konakwiiwa, a li a kaleka momadiladilo oidjemo oyo ya li tai ka etwa kelididimiko laye. Natu ka konakoneni oitwa oyo kooshimwe.

15, 16. (a) Oshike tashi ulike kutya Jesus ka li e lineekela kutya ote ke lididimika omolweenghono daye mwene? (b) Jesus okwa li e na elineekelo lashike shi na sha naXe, nomolwashike?

 ¹⁵ Nonande Jesus okwa li Omona waKalunga a wanenena, ka li e lineekela kutya ote ke lididimika omolweenghono daye mwene. Ndele ponhele yaasho, okwa li a ilikana kuXe womeulu e mu kwafele. Omuyapostoli Paulus okwa popya shi na sha naJesus a ti: “Oye a yandja pomafiku aye omombelela omayambo omaindilo nomailikano nokukuwa pombada nomahodi kuou ta dulu oku mu xupifa mefyo.” (Ovaheberi 5:7) Didilika kutya Jesus ka li ashike a ilikana, ndele okwa li yo a indila. Oshitya “omaindilo” otashi ulike kokwiilikana twa mana mo tashi di komutima, hatu pula ekwafo. Eshi kwa longifwa oshitya “omaindilo” pauhapu otashi ulike kutya Jesus okwa li a indila kuJehova oikando i dulife pushimwe. Eshi Jesus a li moshikunino shaGetsemane, okwa li a ilikana a mana mo, e shi ninga lwoikando. — Mateus 26:36-44.

¹⁶ Jesus okwa li e lineekela filufilu kutya Jehova ota ka nyamukula omaindilo aye, molwaashi okwa li e shii kutya Xe “Omuudi womailikano.” (Epsalme 65:3) Ofimbo Omona waKalunga omudalwa wotete ine uya kombada yedu, okwa li a mona nghee Xe a li ha nyamukula omailikano ovalongeli vaye ovadiinini. Pashihopaenenwa, eshi a li meulu, okwa li a mona nghee Jehova a li a tuma omweengeli a ka kwafele omuprofeti Daniel, ofimbo nokuli Daniel a li ina mana okwiilikana. (Daniel 9:20, 21) Onghee hano, mbela Xe okwa li ngoo ta ka kala ina nyamukula eshi Omona waye ewifa e mu mbubulila omutima waye ‘a kuwa pombada nomahodi’? Jehova okwa li a nyamukula omailikano Omona nokwa li a tuma omweengeli e ke mu pameke opo a dule okulididimikila eenghalo odo a li mudo. — Lukas 22:43.

17. Omolwashike tu na okupula ekwafo kuJehova opo tu dule okulididimika, nongahelipi hatu dulu oku shi ninga?

¹⁷ Opo tu dule okulididimika, nafye otwa pumbwa okukonga ekwafo kuKalunga oo ta dulu oku tu ‘pameka.’ (Ovafilippi 4:13, NW) Ngeenge Omona waKalunga a wanenena okwa li e wete kutya okwa pumbwa okwiindila Jehova e mu kwafele, fye inatu pumbwa tuu unene okwiindila ekwafo la tya ngaho! Ngaashi  Jesus, otashi dulika twa pumbwa okwiindila Jehova lwoikando. (Mateus 7:7, NW) Nonande otu shii kutya Jehova ite ke tu tumina omweengeli, ohatu dulu okukala noushili kutya Kalunga ketu omunahole ota ka nyamukula omailikano ovapiya vaye ovadiinini ngeenge ova ‘kala nokwiilikana nokwiindila oufiku nomutenya.’ (1 Timoteus 5:5) Kashi na nee mbudi kutya ohatu shakeneke omayeleko a fa peni, kutya nee okuhenoukolele, okufilwa ovaholike vetu ile okuhepekwa kovatondi vetu, Jehova ota ka nyamukula omailikano etu ngeenge ohatu ilikana kuye twa mana mo opo e tu pe ounongo, ouladi neenghono odo twa pumbwa tu dule okulididimika. — 2 Ovakorinto 4:7-11; Jakob 1:5.

18. Ongahelipi Jesus a li a tala komauwa oo a li ta ka mona ngeenge okwa piti momaudjuu?

¹⁸ Oshinima oshitivali osho sha li sha kwafela Jesus e lididimike oshosho kutya okwa li a tala konakwiiwa, sha hala okutya, kwaasho a li ta ka mona ngeenge okwa piti momaudjuu oo a li a taalela. Ombibeli oya popya shi na sha naye ya ti: “Omolwehafo e li tulikilwa [okwe lididimikila omuti womahepeko, NW].” (Ovaheberi 12:2) Jesus okwa li a ulika okupitila moshihopaenenwa shaye nghee eteelelo, ehafo nosho yo elididimiko hai longele kumwe. Omaukwatya oo otaa dulu okungongwa ngaha: Eteelelo ohali dala ehafo, lo ehafo ohali dala elididimiko. (Ovaroma 15:13; Ovakolossi 1:11, yelekanifa NW.) Jesus okwa li e na etimaumbwile likumwifi. Okwa li e shii kutya ngeenge okwa ka kala  omudiinini, ota ka dana onghandangala mokuyukipalifa ounamapangelo waXe nota ka dula okumangulula ovanhu moulunde nefyo. Okwa li yo e na eteelelo loku ka pangela e li Ohamba nokulonga e li Omupristeri Omukulunhu, opo a etele ovanhu ovaduliki omanangeko noupuna mahapu. (Mateus 20:28; Ovaheberi 7:23-26) Okuyandja elitulemo ketimaumbwile noketeelelo olo a li e na osha li she mu etela ehafo linene, nehafo olo ola li le mu kwafela e lididimike.

19. Ngeenge eitavelo letu tali yelekwa, ongahelipi eteelelo, ehafo nosho yo elididimiko tai ke tu kwafela?

¹⁹ Ngaashi Jesus, nafye otu na okukala tu na omaukwatya aa atatu: eteelelo, ehafo nosho yo elididimiko. Omuyapostoli Paulus okwa ti: ‘Hafeleni meteelelo,’ nokwa li a weda ko a ti: “Lididimikeni moudjuu.” (Ovaroma 12:12) Mbela eitavelo loye otali yelekwa neenghono? Ngeenge osho, kala to dilonga konakwiiwa itunhula oyo twa teelela. Ino dimbwa kutya elididimiko loye otali tumbalekifa edina laJehova. Yandja elitulemo keteelelo lOuhamba li na ondilo olo tu na. Kala wa fa u liwete u li mounyuni mupe, nowa fa u liwete to hafele omanangeko noupuna mOparadisa. Okukala wa fa u wete oinima ikumwifi oyo Jehova a udaneka tai wanifwa, mwa kwatelwa okuyukipalifwa kwounamapangelo waye, okuxulifwa po kwoukolokoshi kombada yedu, omikifi nosho yo efyo, otashi ka hafifa omutima woye, nehafo olo otali ke ku kwafela u lididimikile eyeleko keshe olo to shakeneke. Ngeenge otwa yelekanifa oudjuu ou hau tu hange monghalelo ei noinima oyo twa teelela koshi yOuhamba waKalunga, ohatu ka mona kutya oudjuu wa tya ngaho ‘oupu nowomepakumo’ leisho. — 2 Ovakorinto 4:17.

20, 21. Jehova okwa teelela tu ninge shike ngeenge tashi uya pelididimiko, notu na okukala twa tokola toko okuninga shike?

²⁰ Jesus oku shii kutya kashipu okukala omushikuli waye; otashi pula elididimiko. (Johannes 15:20) Ndele okwa li a palela ovahongwa vaye ondjila, molwaashi oku shii kutya oshihopaenenwa shaye otashi ke va pameka. (Johannes 16:33) Okwa tula po oshihopaenenwa sha wanenena shelididimiko. Ashike  fye inatu wanenena nandenande. Ndele nande ongaho, Jehova okwa teelela tu ninge shike? Petrus okwa yelifa a ti: “[Kristus] okwe mu hepekelwa nokwe mu fiila oshihopaelelwa mu shikule oshikoti shaye [filufilu, NW].” (1 Petrus 2:21) Okupitila monghedi omo Jesus a ungaunga nomayeleko, okwe tu fiila “oshihopaelelwa,” oshidutilo osho tu na okushikula. * Oshihopaenenwa shaye shelididimiko oshi li onga oshikoti osho tu na okulandula. Itatu dulu okushikula oshikoti shaye monghedi ya wanenena, ndele ohatu dulu okukendabala “filufilu.”

²¹ Onghee hano, natu kale twa tokola toko okushikula oshihopaenenwa shaJesus ngaashi hatu dulu. Inatu dimbwa kutya apa ngoo pe fike okukendabala kwetu okushikula oshikoti shaJesus, opo ngoo tapa ka kala pe fike okudula kwetu okulididimika “fiyo exulilo,” sha hala okutya, exulilo longhalelo ei yoinima ile exulilo lokukalamwenyo kwetu. Katu shii kutya exulilo lilipi tali uya tete, ashike otu shii kutya Jehova ote ke tu pa omanangeko noupuna mahapu fiyo alushe omolwelididimiko letu. — Mateus 24:13.