1-3. Oshike sha li sha ningwa po eshi ovadali va li va eta ounona vavo kuJesus, noshiningwanima osho osha li sha holola shike shi na sha naye?

 JESUS okwa li e shii kutya onghalamwenyo yaye yokombada yedu oya li i li pokuxula po. Okwa li e na ko ashike oivike inini nokwa li e na natango shihapu okuninga. Eshi a li e na ko oivike inini, okwa li ta udifa pamwe novayapostoli vaye muPerea, oshitukulwa osho sha li koushilo womulonga waJordan. Ova li tava udifa va finda kolukadi laJerusalem oko Jesus a li ta ka dana Opaasa oshikando shaye shaxuuninwa noya li tai ka kala i na oidjemo itunhula.

² Konima eshi Jesus a li ta ninga eenghundafana da kwata moiti novawiliki vamwe vomalongelokalunga, ovanhu ova li tava eta ounona vavo kuye. Osha yela kutya ounona ovo ova li ve na omido di lili noku lili, molwaashi oitya yopehovelo oyo ya li ya longifwa momishangwa edi otai ulike kouhanana nokounona vanini. (Lukas 18:15; Markus 5:41, 42; 10:13) Oushili oyo kutya keshe apa pe na ounona luhapu ohapa kala pe na eweelelo linene nomapiyaano mahapu. Ovahongwa vaJesus ova li tava kelele ovadali vaha twale ounona kuye, tashi dulika va li tava diladila kutya Omwene wavo okwe lipyakidila unene noke na omhito yokupopya nounona. Ndele mbela Jesus okwa li a ninga po shike?

³ Okwa li a handuka eshi a mona osho sha li tashi ningwa po. Okwa li mbela a handukila lyelye? Mbela okwa li a handukila ounona ile ovadali? Ahowe, okwa li a handukila ovahongwa vaye. Okwa ti: “Efeni ounona ve uye kuame nye inamu va kelela ko, osheshi ouhamba waKalunga owaava ve li ngaashi ava. Oshili ohandi mu lombwele: Ou ita tambula ouhamba waKalunga ngaashi okaana, ita i mo muwo.” Opo nee Jesus okwa ‘ukata ounona momake aye’ nokwe va nangeka noupuna. (Markus 10:13-16) Eendjovo daMarkus otadi ulike kutya Jesus okwa li e va papatela pahole, tashi dulika a li nokuli a upatela “momaoko aye”  ouhanana vamwe ngaashi omutoloki umwe a popya. Osha yela kutya Jesus oku hole ounona. Moshiningwanima osho otwe lihonga mo kutya Jesus oha dulu okupopiwa naye noupu.

4, 5. (a) Otu shi shii ngahelipi kutya Jesus okwa li ha popiwa naye noupu? (b) Omapulo elipi hatu ka kundafana metukulwa eli?

⁴ Ngeno Jesus okwa li e na onyanya, ehe na ohole ile e na ounhwa, otashi dulika ngeno ounona ovo inava ya ko kuye, vo ovadali vavo ngeno inashi kala shipu kuvo oku va twala kuye. Eshi to faneke momadiladilo oshiningwanima osho, mbela owa fa u wete nghee ovadali va li tave limemesha eshi ve wete omulumenhu oo omunambili ta ulike kutya oku hole ounona, nonokutya ove na ondilo momesho aJehova noku va nangeka noupuna? Nonande Jesus okwa li e na oshinakuwanifwa sha kwata moiti, okwa li e shi ninga shipu kovanhu va kale va manguluka filufilu okupopya naye.

⁵ Oolyelye va li hava mono shipu okupopya naJesus? Oshike sha li sha ningifa Jesus a kale ha popiwa naye noupu? Nongahelipi hatu dulu okuhopaenena Jesus moshinima osho? Natu ka taleni nghee hatu dulu oku mu hopaenena.

6-8. Jesus okwa li ha endafana noolyelye oikando ihapu, netaleko laye li na sha navo ola li la yooloka ko ngahelipi kwaalo lovawiliki vomalongelokalunga?

⁶ Ngeenge owa lesha omahokololo Omavangeli, otashi dulika u ka kale wa kumwa okushiiva kutya ovanhu vahapu kava li hava ongaonga okupopya naJesus. Pashihopaenenwa, Jesus okwa popiwa lwoikando e li ‘novanhu vahapu’ ile “eengudu dinene dovanhu.” Okwa li ha landulwa ‘kovanhu vahapu unene tuu ovo vomuGalilea.’ Okwa tiwa yo kutya “ovanhu vahapu ova ongala kuye,” “eengudu dinene dovanhu de uya kuye” nosho yo kutya “eengudu dinene oda enda pamwe naye.” (Mateus 4:25; 13:2; 15:30; Lukas 14:25) Oikando ihapu Jesus okwa li ha kala shili a dingililwa kovanhu vahapu.

⁷ Luhapu eengudu dovanhu odo da li hadi kala naJesus ovanhu ashike vongaho ovo va li va dinika kovawiliki vomalongelokalunga nova li have va ifana “ovakwadu.” Ovafarisai novapristeri  ova li hava popi moipafi tava ti: “Ovanhu ava, inava shiiva omhango, ova fingwa.” (Johannes 7:49) Lwanima, omashangelo oorabbi nao okwa ka popila oikala ya tya ngaho. Ovawiliki vahapu vomalongelokalunga ova li va tala ko ovanhu va tya ngaho ve li ovakwanaluhepo, kava li hava lile pamwe navo, kava li hava lande oinima yavo nokava li hava endafana navo. Vamwe ova li nokuli hava ti kutya ovanhu va tya ngaho ovo vehe shii omhango oyo hai li taambekidwa okanya nokanya kave na eteelelo lenyumuko. Ovanhu vahapu vongaho ova li hava henuka oku ka konga ekwafo ile omayele kovawiliki va tya ngaho. Ndele Jesus ka li e na oikala ya tya ngaho.

⁸ Okwa li ha endafana novanhu vongaho a manguluka. Okwa li ha li pamwe novanhu va tya ngaho, he va velula, he va hongo noku va kwafela va kale ve na eteelelo lashili. Ndele Jesus okwa li e shii kutya vahapu vomuvo otava ka anya okulongela Jehova. (Mateus 7:13, 14) Ashike nande ongaho, okwa li e na etaleko liwa li na sha navo kutya keshe umwe pauhandimwe ota dulu okuninga osho sha yuka nokwa li e wete kutya vahapu vomuvo osho tava ka ninga. Jesus ka li tuu a yooloka ko kovapristeri nokOvafarisai ovanamitimadikukutu! Eshi shikumwifa oshosho kutya, nokuli novapristeri nosho yo Ovafarisai ova li have uya kuJesus, navahapu vomuvo ova li va lundulula onghedi yavo yokukalamwenyo nova ninga ovashikuli vaye. (Oilonga 6:7; 15:5) Oipuna novapangeli vamwe navo ova li hava mono shipu okupopya naJesus. — Markus 10:17, 22.

9. Omolwashike ovakainhu va li hava mono shipu okupopya naJesus?

⁹ Ovakainhu kava li hava ongaonga okupopya naJesus. Otashi dulika va li hava kala luhapu va kenyananekwa koikala yodino yovawiliki vomalongelokalunga. Oorabbi ova li ve wete shi dinifa okuhonga ovakainhu. Ovakainhu kava li va pitikwa okuyandja oundombwedi momhangu molwaashi ova li va talika ko kutya ihava yandje oundombwedi u shii okulineekelwa. Oorabbi ova li yo hava ilikana tava pandula Kalunga eshi vehe fi ovakainhu. Ashike ovakainhu ova li va mona kutya Jesus ke na outondwe wa tya ngaho. Vahapu vomuvo ova li hava i kuye, va halelela okuhongwa kuye. Pashihopaenenwa, pomhito imwe Maria, omumwaina waLasarus, okwa li omutumba peemhadi daJesus ta  pwilikine nohokwe eendjovo daye, ofimbo omumwaina Marta a li e lipyakidila note lipula neenghono shi na sha nokulongekida oikulya. Jesus okwa li a pandula Maria eshi a li a pitifa komesho oinima yopamhepo. — Lukas 10:39-42.

10. Ongahelipi Jesus a li a yooloka ko kovawiliki vomalongelokalunga monghedi omo a li ha ungaunga novanaudu?

¹⁰ Ovanaudu navo ova li yo hava mbobolokele kuJesus nonande luhapu ovawiliki vomalongelokalunga ova li have va taataa. Omhango yaMoses oya li ya popya kutya ovanashilundu ove na okulikalela opo ku kandekwe etandavelo lomukifi oo, ndele kapa li etomheno lokukala itava udilwa olukeno. (Leviticus etukulwa 13) Lwanima, eemhango doorabbi oda ka popya kutya ovanashilundu ova tondifa ngaashi ashike onyata. Ovawiliki vamwe vomalongelokalunga ova li nokuli hava kupula nomamanya ovanashilundu opo va kale ve li kokule navo. Otashi dulika shi kale shidjuu okuuda ko kutya ovanhu ovo va li hava ungaungwa navo ngaho osha li hashi va pula ouladi u fike peni opo va popye nomuhongi wonhumba, ashike nande ongaho, ovanashilundu ova li hava i kuJesus. Omunashilundu umwe okwa popya eendjovo odo tadi ulike kutya oku na eitavelo a ti: “Omwene, ngenge wa hala, Ove to dulu okuyelifa nge.” (Lukas 5:12) Metukulwa tali landula, ohatu ka kundafana kombinga yanghee Jesus a li e linyenga keindilo lomunashilundu oo. Ashike oshiningwanima osho otashi yandje filufilu oumbangi wa kola kutya Jesus okwa li ha popiwa naye shili noupu.

11. Oshihopaenenwa shilipi tashi ulike kutya ovo va li ve udite ve na ondjo ova li va manguluka okupopya naJesus, nomolwashike kunena sha fimana okukonga ekwafo la tya ngaho?

¹¹ Ovanhu ovo va li ve udite ve na ondjo ova li hava i kuJesus va manguluka. Pashihopaenenwa, diladila shi na sha nomhito imwe opo Jesus a li ta li meumbo lOmufarisai wonhumba. Meumbo omo omwa li mwe uya omukainhu umwe oo a li e shiivike kutya omulunde nokwa li a twa eengolo peemhadi daJesus ta lili molwaashi okwa li e udite e na ondjo. Okwa kosha eemhadi daJesus nomahodi aye nokwa li e mu pushula neexwiki daye. Jesus okwa li a pandula omukainhu oo eshi e livela ombedi  shili nokwa li e mu shilipaleka kutya Jehova okwe mu dimina po, ofimbo omulumenhu oo a li a shiva Jesus a li a nyanyala omukainhu oo nokwa li a kembaula Jesus nonyanya eshi a efa omukainhu oo a ehene puye. (Lukas 7:36-50) Kunena, ovanhu ovo ve udite ve na ondjo ova pumbwa shi dulife nale okukala va manguluka okuya kwaavo tava dulu oku va kwafela va yukife oinima monghalamwenyo yavo opo va kale va hokiwa kuKalunga. Oshike sha li sha ningifa Jesus a kale ha popiwa naye noupu?

12. Omolwashike itashi kumwifa eshi Jesus a li ha popiwa naye noupu?

¹² Dimbuluka kutya Jesus okwa li ha hopaenene Xe womeulu omunahole monghedi ya wanenena. (Johannes 14:9) Ombibeli otai tu dimbulukifa kutya Jehova “ina kala kokule nafye nande oumwe.” (Oilonga 17:27) Jehova, “Omuudi womailikano,” okwe li longekidila alushe okukwafela ovapiya vaye ovadiinini nosho yo ovanhu vamwe ovo tave mu kongo shili nova hala oku mu longela. (Epsalme 65:3) Diladila kwaashi, omunhu oo omunaenghono adishe nokwa tumbala meshito alishe naye oha popiwa naye noupu. Jesus oku hole ovanhu ngaashi Xe. Momatukulwa taa landula ohatu ka kundafana kombinga yohole yaJesus yomoule. Jesus okwa li ha popiwa naye noupu unene tuu molwaashi ovanhu ova li ve shi liwetele kutya omunahole. Natu ka kundafaneni omaukwatya amwe aJesus oo taa ulike kutya okwa li omunahole.

13. Ovadali otava dulu ngahelipi okuhopaenenwa Jesus?

¹³ Ovanhu okwa li hava kala ve shi liwetele kutya Jesus oku na ko nasha navo. Jesus okwa li ha kala e na ko nasha novanhu nokuli nonande okwa li e li meenghalo didjuu. Ngaashi twe shi mona nale, eshi ovadali va li va eta ounona vavo kuye, okwa li e va efa nonande okwa li e lipyakidila nokwa li e na oinakuwanifwa ya kwata moiti. Ina tulila po tuu ovadali oshihopaenenwa shiwa! Oshi li eshongo okutekula ounona pefimbo eli tu li mulo. Ndele nande ongaho, osha fimana ounona va kale ve shii kutya ovadali vavo ohava popiwa navo noupu. Ngeenge ou li omudali, ou shii kutya ope na omafimbo amwe oo ho kala we lipyakidila neenghono  noito dulu okuyandja elitulemo kokaana koye oko ka pumbwa ekwafo. Ndele nande ongaho, mbela oho ka udanekele kutya shamha wa mane omalipyakidilo oye oto ka popya nako? Ngeenge owa ningi ngaashi wa udaneka, otaka ka mona kutya osha fimana okukala ha ke lididimike. Otake ke lihonga yo kutya oka manguluka efimbo keshe okupopya naave ngeenge oke na oupyakadi ile omhumbwe yonhumba.

14-16. (a) Eenghalo dilipi da li da ningifa Jesus a longe oshikumwifilonga shaye shotete, nomolwashike sha li oshinima shikumwifi? (b) Oshikumwifilonga osho Jesus a li a longa muKaana osha holola shike kombinga yaye, nokwa tulila po ovadali oshihopaenenwa shilipi?

¹⁴ Jesus okwa ulika kutya okwa li he lipula neemhumbwe dovanhu. Pashihopaenenwa, diladila shi na sha noshikumwifilonga osho Jesus a li a longa tete. Okwa li a ya koshivilohombolo muKaana, oshilando osho sha li muGalilea. Opa li pwa holoka oupyakadi u fifa ohoni eshi omaviinyu a li a pwa po. Maria, ina yaJesus, okwa li a lombwela omona oo osho sha li sha ningwa po. Mbela Jesus okwa li a ninga po shike? Okwa li a lombwela ovayakuli opo va yadife oiyuma ihamano inene nomeva. Eshi omuwiliki woshivilo a pewa a makele oshikunwa osho sha li moiyuma oyo, okwa mona kutya omeva okwa li a shituka omaviinyu. Mbela Jesus okwa li a ningifa ovakalipo va itavele kutya okwa shitukifa omeva omaviinyu ndele hasho lela a li a ninga? Ahowe, omeva okwa li “a shituka omaviinyu.” (Johannes 2:1-11) Okudja nale ovanhu ova kala va hala okulundululila oshinima shonhumba moshinima shikwao shi lili. Oule womido omafele, ovanongononi vamwe ova kala tava kendabala okulundululila oshivela shoholo moshingoli, ndele inava pondola nandenande. Ongahelipi shi na sha nomeva nosho yo omaviinyu? Omeva nomaviinyu nao oinima ya yoolokafana neenghono. Omolwashike Jesus a longa oshinima osho shikumwifi opo a kandule po oupyakadi inau kwata moiti u na sha nomaviinyu oo a li a pwa po moshivilohombolo?

¹⁵ Oupyakadi oo kawa li wanafangwa kovalihomboli ovo va li tava dana oshivilohombolo shavo. MuIsrael shonale, osha li sha fimanenena okuyakula ovaenda ngeenge we va shiva. Ngeenge omaviinyu okwa pu po moshivilohombolo, okwa li tashi ka fifa  ohoni ovalihomboli naasho otashi va imbi va hafele efiku lavo lehombolo notave ke li dimbuluka nenyeme momido tadi ka landula ko. Ovalihomboli ovo nosho yo Jesus ova li tave lipula shi na sha noupyakadi oo. Onghee hano, Jesus okwa li e u kandula po. Mbela paife ou wete kutya omolwashike ovanhu va li ve wete shipu okulombwela Jesus omaupyakadi avo?

¹⁶ Natango, ovadali otava dulu okulihonga oshilihongomwa sha fimanenena moshinima osho. Oto ka ninga po shike ngeenge okaana koye oke uya kwoove ke ku lombwele oupyakadi wonhumba oo we ka wilila po? Otashi dulika u tale ko oupyakadi wako u li oshinima shanafangwa. Otashi dulika u kale u wete shiyolifa nokuli. Ngeenge owa yelekanifa oupyakadi woye naao wokaana, otashi dulika u kale u wete wako u li oshinima shanafangwa. Ndele dimbuluka kutya oupyakadi oo kau fi wanafangwa kokaana. Ngeenge umwe oo u hole shili ote lipula shi na sha noupyakadi wonhumba, mbela naave ku na okukala to lipula nao? Ngeenge owa ulikile okaana kutya ou na ko nasha noupyakadi wako, otashi ka kala shipu kuko okupopya naave.

17. Jesus okwe tu tulila po oshihopaenenwa shilipi shi na sha nounambili, nomolwashike oukwatya oo uhe fi ounghundi?

 ¹⁷ Ngaashi twa kundafana metukulwa 3, Jesus okwa li omunambili nomulininipiki. (Mateus 11:29) Ounambili ou li oukwatya muwa, oo tau ulike filufilu kutya omunhu okwe lininipika momutima. Ounambili ou li oshiimati shomhepo iyapuki yaKalunga nowa pambafana nounongo wopakalunga. (Ovagalati 5:22; Jakob 3:13) Jesus okwa li he lipangele nokuli nongeenge a li ta shindwa neenghono. Ndele okukala omunambili kwaye kaku fi ounghundi. Omuhongwanhu umwe okwa popya shi na sha noukwatya oo a ti: “Engungumano ohali pula eenghono da fa odo doshivela.” Luhapu ohashi tu pula shili eenghono opo tu pangele ehandu nokuungaunga navamwe nombili. Ndele kekwafo laJehova, ohatu dulu okuhopaenena Jesus mokukala ovanambili, naasho otashi ke tu ningifa tu kale hatu popiwa nafye noupu.

18. Oshihopaenenwa shilipi tashi ulike kutya Jesus okwa li e na ondjele, nomolwashike to diladila kutya oukwatya oo otau ningifa omunhu a kale ha popiwa naye noupu?

¹⁸ Jesus okwa li e na ondjele. Pomhito imwe eshi Jesus a li muTirus, omukainhu umwe okwa li e uya kuye molwaashi omonakadona waye okwa li “ta hepekwa nai kondemoni.” Jesus okwa li a ulika meenghedi nhatu da yoolokafana kutya ina hala oku mu kwafela. Tete, okwa li ashike a mwena, olutivali, okwa li e mu pa etomheno kutya omolwashike ite mu kwafele, nolutitatu okwa li a yandja efaneko opo a yelife kutya ite mu kwafele. Ndele mbela osho otashi ulike kutya ka li e na onghenda noiha tifuka? Mbela Jesus okwa li a popya monghedi oyo tai tilifa omukainhu oo kutya na lungame omapulo aye ile kutya na kale e shi shii kutya ota popi nomunenenhu? Ahowe, molwaashi omukainhu oo okwa li e udite a manguluka okupula Jesus. Omukainhu oo ka li ashike a pula a kwafelwe lumwe, ndele okwe shi ninga lwoikando nokuli nonande osha li sha yela kutya Jesus ina hala oku mu kwafela. Jesus okwa li a mona kutya omukainhu oo oku na eitavelo la kola olo le mu linyengifa a pule ekwafo lwoikando, nokwa li a velula omonakadona waye. (Mateus 15:22-28) Osha yela kutya ondjele yaJesus, ehalo laye lokupwilikina nosho yo oikala yaye yokutifuka ngeenge sha pumbiwa oya li ya ningifa ovanhu va kale va halelela okupopya naye.

19. Ongahelipi hatu dulu okumona kutya ohatu popiwa shili nafye noupu?

¹⁹ Ovanhu ohava diladila kutya ohava popiwa navo noupu. Pashihopaenenwa, ovakomesho vamwe ove hole kutya ovapangelwa vavo alushe ova manguluka okupopya navo. Ashike Ombibeli oya londwela sha kwata moiti ya ti: “Ovanhu vahapu tave litangele ouwa wavo, ndelenee olyelye ta mono omulumenhu e shii kulineekelwa?” (Omayeletumbulo 20:6) Oshipu okupopya kutya ohatu popiwa nafye noupu, ndele mbela ohatu hopaenene ngoo shili oukwatya waJesus oo wa pambafana nohole yaye? Ohatu dulu okumona enyamukulo kepulo olo mokutala kunghee vamwe have tu tale ko ndele hanghee hatu litale ko fye vene. Paulus okwa ti: “[Ondjele yeni nai, NW] shiivike kovanhu aveshe.” (Ovafilippi 4:5) Keshe umwe womufye okwa pumbwa okulipula kutya: ‘Ovanhu ohava tale nge ko ngahelipi? Ondi na oikala ya tya ngahelipi?’

20. (a) Omolwashike sha fimana ovakulunhuongalo Ovakriste va kale hava popiwa navo noupu? (b) Omolwashike tu na okukala tu na ondjele ngeenge tashi uya pwaasho twa teelela ovakulunhuongalo va ninge?

²⁰ Ovakulunhuongalo Ovakriste ovo unene ve na okukendabala okukala hava popiwa navo noupu. Ohava kala va halelela okukala metwokumwe neendjovo odo di li muJesaja 32:1, 2 oo ta ti: “Keshe umwe [womuvo] ta ka kala ngaashi oshikelelifo shokukelela omhepo nongaashi ehondameno lokuyaama oshikungulu ngaashi omakungulukilo omeva medu loluteni nomudidimbe wemanya lile medu lenotelo.” Omukulunhuongalo ota dulu ashike okukala odjo yeameno, etulumuko nepepelelo ngeenge oha dulu okupopiwa naye noupu koilyo yeongalo. Oushili oyoo kutya okuninga  ngaho ihashi kala alushe shipu, molwaashi ovakulunhuongalo ove na oinakuwanifwa ya kwata moiti momafimbo aa madjuu. Ndele nande ongaho, ovakulunhuongalo kave na okukala tave limonikifa va fa ve lipyakidila unene nokave na efimbo lokuwanifa po eemhumbwe deedi daJehova. (1 Petrus 5:2) Oilyo yeongalo ohai kendabala okukala i na ondjele shi na sha naasho tai teelele ovakulunhuongalo ve i ningile nohai ulike omhepo yelongelokumwe nosho yo elininipiko. — Ovaheberi 13:17.

21. Ovadali otava dulu ngahelipi okukala hava popiwa navo noupu kovana vavo, noshike hatu ke lihonga metukulwa tali landula?

²¹ Ovadali ohava kendabala okukala hava popiwa navo noupu kovana vavo. Osho oshinima sha fimanenena. Ova hala ovana vavo va shiive kutya oshi li eameno okukala ve lineekela ovadali vavo. Onghee hano, ovadali Ovakriste ove na okukala ovanambili nove na ondjele, kave na okukala hava kwata ounona vavo melaka ngeenge tava popi oshinima sha puka ile osho tashi ulike kutya inava diladila nawa. Eshi ovadali tava tekula ovana vavo nelididimiko, ohava kendabala okukundafana navo va manguluka. Osha yela kutya atusheni otwa hala tu kale hatu popiwa nafye noupu ngaashi Jesus. Metukulwa tali landula, ohatu ka kundafana olukeno laJesus tali di komutima, olo li li oukwatya umwe womomaukwatya a fimanenena oo a li e mu ningifa a kale ha popiwa naye noupu.