1, 2. Jesus okwa li a ninga shike moufiku waye waxuuninwa oo a li novayapostoli vaye, nomolwashike omhito ya tya ngaho ya li ya fimana kuye?

 ESHI Jesus a li a ongela ovayapostoli vaye monduda yopombada meumbo limwe muJerusalem, okwa li e shii kutya oo oufiku waxuuninwa ta kala pamwe navo. Efimbo lokushuna kuXe ola li li li poduka. Okwa li ashike ku na efimbo lixupi a kwatwe po neitavelo laye ola li tali ka yelekwa neenghono shi dulife nale. Ndele nonande okwa li e shii kutya oku li pokudipawa, osho kasha li she mu imba a wanife po eemhumbwe dovayapostoli vaye.

² Jesus okwa li a lombwela nale ovayapostoli vaye kutya ote ke va fiya po, ndele okwa li natango e na shihapu oku va lombwela opo e va nghonopaleke va dule okutaalela oiningwanima oyo ya li tai ka ningwa monakwiiwa. Onghee hano, okwa li a longifa omhito oyo ya fimana opo e va honge oilihongomwa ya fimanenena oyo tai ke va kwafela va kale ovadiinini. Okwa li e va lombwela oinima oyo ya li tai kumu omutima lela oyo ine va lombwela nale. Omolwashike Jesus a li te lipula unene shi na sha novayapostoli vaye shi dulife ye mwene? Omolwashike efimbo laxuuninwa olo a li navo la li la fimana unene kuye? Omolwaashi okwa li e va hole neenghono.

3. Otu shi shii ngahelipi kutya Jesus ka li a teelela oufiku waye waxuuninwa oo a li novahongwa vaye opo e va ulikile ohole?

³ Konima yomido omilongo okudja eshi Jesus a fya, omuyapostoli Johannes okwa li a nwefwa mo a hokolole oiningwanima oyo ya li ya ningwa onguloshi oyo, nokwa hovela ta ti: “Oshivilo shopaasa eshi sha fika, Jesus eshi kwa li e wete efimbo laye lokudja mounyuni ou nokuya kuXe ole uya, hano Oye ngaashi kwa kala e hole ava vaye va li mounyuni, okwa li e va hole fiyo exulilo.” (Johannes 13:1) Jesus ka li a teelela onguloshi oyo yaxuuninwa opo a ulikile ohole “ava vaye.” Momukokomoko woukalele waye, okwa kala ta ulike meenghedi dihapu kutya oku hole ovahongwa vaye. Otashi ke tu etela ouwa ngeenge otwa konakona eenghedi dimwe omo a  li a ulika ohole yaye, molwaashi ngeenge otwe mu hopaenene moshinima osho, ohatu ka ulika kutya fye ovahongwa vaye vashili.

4, 5. (a) Omolwashike Jesus a li a pumbwa okukala omulididimiki eshi a li ta ungaunga novahongwa vaye? (b) Jesus okwa li e linyenga ngahelipi eshi a mona ovayapostoli vaye vatatu tava nyengwa okukala oupafi moshikunino shaGetsemane?

⁴ Ohole oya pambafana nelididimiko. Ovakorinto votete 13:4 otava ti: “Ohole i noutalanheni,” noutalanheni owa kwatela mo okuungaunga navamwe nelididimiko. Mbela Jesus okwa li a pumbwa okukala omulididimiki eshi ta ungaunga novahongwa vaye? Heeno, okwa li e na oku ve lididimikila. Ngaashi twe shi mona metukulwa 3, osha li sha kufa ovayapostoli efimbo lile okukulika oukwatya welininipiko. Ova kala tava tu eemhata lwoikando kutya olyelye munene mokati kavo. Jesus okwa li e linyenga ngahelipi? Mbela okwa li e va handukila ndele ta kala e va kenyanana ile e va kwatela onghone? Ahowe, okwa li a tomhafana navo nelididimiko, nokuli nomoufiku waxuuninwa omo va li tava tu “eemhata” da kwata moiti kutya olyelye munene mokati kavo. — Lukas 22:24-30; Mateus 20:20-28; Markus 9:33-37.

⁵ Lwanima, moufiku oo tuu oo, eshi Jesus a li a ya koshikunino shaGetsemane pamwe novayapostoli vaye ovadiinini 11, elididimiko laye ola li la yelekwa vali. Okwa li a fiya po ovayapostoli vakwao va-8 nokwa li a ya pamwe naPetrus, Jakob naJohannes mokati koshikunino. Okwe va lombwela a ti: “Omwenyo wange owa nyika oluhodi fiyo okufya, kaleni apa mu kale oupafi.” Okwa dja po puvo oshinano shinini nokwa hovela okwiilikana a mana mo. Konima eshi a ilikana oule wefimbo lile, okwa li a shuna kovayapostoli ovo vatatu. Okwe va hanga tava ningi shike? Ova li va pwila filufilu meemhofi nonande pefimbo opo Jesus okwa li a taalela eyeleko linene. Mbela okwa li e va tangunina eshi inava kala oupafi? Ahowe, okwa li e va kumaida nelididimiko. Eendjovo odo a li a popya dopahole otadi ulike kutya okwa li e wete kutya ova loloka neenghono nonokutya oku shii omaunghundi avo. * Okwa ti:  “Omhepo oya hala, ndele ombelela i noungone.” Jesus okwa kala te ve lididimikile onguloshi oyo nokuli naashi a li e va hanga va kofa oikando ivali natango. — Mateus 26:36-46.

6. Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena oshihopaenenwa shaJesus ngeenge hatu ungaunga navamwe?

⁶ Otashi tu omukumo okushiiva kutya Jesus ka li a tala ko ovayapostoli vaye kutya kave na fiku ve uye kondjila. Elididimiko laye lwanima ola ka etifa oidjemo iwa, molwaashi ovalumenhu ovo ovadiinini ove ke lihonga kutya omolwashike sha fimana okukala ovalininipiki nosho yo okukala oupafi. (1 Petrus 3:8; 4:7) Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena Jesus ngeenge hatu ungaunga novanhu vakwetu? Ovakulunhuongalo ovo unene va pumbwa okukala ovalididimiki. Ovakriste vamwe otashi dulika va lombwele omukulunhuongalo wonhumba omaupyakadi avo pefimbo opo omukulunhuongalo oo a loloka ile te lipula noisho yopaumwene. Omafimbo amwe, otashi dulika ovo va pewa omayele vehe a tambule ko diva. Kakele kaasho, omukulunhuongalo oo he lididimike ota ka kwafela vamwe “nombili” nota ka ‘kala e na onghenda noshiunda.’ (2 Timoteus 2:24, 25; Oilonga 20:28, 29) Ovadali navo ova pumbwa yo okuhopaenena elididimiko laJesus, molwaashi ounona vavo otashi dulika vaha tambule ko diva omayele ile omapukululo oo tave va pe. Ohole nosho yo elididimiko otai ka kwafela ovadali vaha sholole okuninga eenghendabala va tekule ovana vavo. Okukala omulididimiki meenghedi odo otaku ka eta oidjemo iwa. — Epsalme 127:3.

7. Omeenghedi dilipi Jesus a li a fila oshisho eemhumbwe dovahongwa vaye dopalutu?

⁷ Ohole ohai ulikwa okupitila mokulongela vamwe oilonga yokuheliholamwene. (1 Johannes 3:17, 18) “Ihai kongo shayo vene.” (1 Ovakorinto 13:5) Ohole oya li ye linyengifa Jesus a file oshisho eemhumbwe dopalutu dovahongwa vaye. Okwa li ha katuka eenghatu luhapu nofimbo nokuli ovahongwa vaye inava popya eemhumbwe davo. Pomhito imwe eshi a li a mona kutya ovahongwa vaye ova loloka, okwa li e va lombwela va ye pamwe naye ‘ve ke likalele koima kwe likalela va ka tulumukwe po  kanini.’ (Markus 6:31) Ngeenge a li a mona kutya ova fya ondjala, okwa li he va palula pamwe neemhunga dovanhu omayovi ovo va li have uya okupwilikina kuye. — Mateus 14:19, 20; 15:35-37.

8, 9. (a) Oshike tashi ulike kutya Jesus okwa li e shii eemhumbwe dopamhepo dovahongwa vaye nokwa li e di wanifa po? (b) Eshi Jesus a li komuti womahepeko, okwa li a ulika ngahelipi kutya oku na ko nasha naina?

⁸ Jesus okwa li ha didilike mo eemhumbwe dopamhepo dovahongwa vaye, nokwa li he di wanifa po. (Mateus 4:4; 5:3) Luhapu okwa li he va pe elitulemo le likalekelwa ngeenge ta hongo. Oshipopiwa shEudifo lokOmhunda okwa li e shi yandja unene tuu omolwouwa wovahongwa vaye. (Mateus 5:1, 2, 13-16) Ngeenge a li a longifa omafaneko mokuhonga kwaye, okwa li he va ‘fatululile, eshi ve likalela.’ (Markus 4:34) Okwa xunganeka kutya ota ka nangeka po “omupiya omudiinini nomunaendunge” opo a shilipaleke kutya ovashikuli vaye otava palulwa nawa pamhepo momafiku axuuninwa. Ongudu oyo yomupiya, oyo ya fikama po movamwaxe vaJesus ovavaekwa nomhepo ovo ve li kombada yedu, oya kala tai longo noudiinini opo i yandje “oikulya [yopamhepo]  pefimbo [la wapala, NW]” okudja mo 1919 O.P. fiyo okunena. — Mateus 24:45.

⁹ Mefiku olo Jesus a fya, okwa ulika monghedi tai kumu omutima kutya oku na ko nasha nonghalonawa yopamhepo yaavo e hole. Kala nee wa fa u wete eshi Jesus e li komuti womahepeko e udite ouyahame munene. Opo a dule okufuda, osha yela kutya okwa li e na okukala a fa te lileke keemhadi, nokape na omalimbililo kutya eshi olutu tali lileke okwa li e udite ouyahame munene poipute yeembosha odo da li meemhadi daye, naashi ombuda yaye oyo ya li ya dengwa ya li tai kumu komuti womahepeko. Molwaashi okwa li mouyahame munene, ka li ta dulu okufuda nokupopya noupu. Ndele nande ongaho, Jesus okwa li a popya eendjovo odo tadi ulike kutya okwa li e hole neenghono ina, Maria. Eshi Jesus a li a mona Maria nomuyapostoli Johannes ve li ofika popepi naye, okwa popya newi olo ovo va li po tava dulu okuuda a lombwela ina ta ti: “Omukainhu, tala omona woye.” Opo nee okwa lombwela Johannes ta ti: Tala, nyoko!” (Johannes 19:26, 27) Jesus okwa li e shii kutya omuyapostoli oo omudiinini ota ka fila oshisho Maria palutu nosho yo pamhepo. *

10. Ovadali otava dulu ngahelipi okuhopaenena Jesus eshi tava wanifa po eemhumbwe dovana vavo?

 ¹⁰ Ovadali ovanahole ohava mono shiwa okudilonga koshihopaenenwa shaJesus. Omushamane oo e hole shili oukwaneumbo waye ote ke u fila oshisho palutu. (1 Timoteus 5:8) Omitwe domaukwaneumbo dinahole nodi na ondjele ohadi unganeke eemhito dokufuwa po nokulihafifa pamwe nomaukwaneumbo ado. Osho sha fimanenena unene oshosho kutya ovadali Ovakriste ohava wanifa po eemhumbwe dovana vavo dopamhepo. Ohave di wanifa po ngahelipi? Ovadali va tya ngaho ohava unganeke oukwaneumbo u kale hau ningi ekonakonombibeli loukwaneumbo ihali faula, nohava kendabala opo va kwatele komesho ekonakono la tya ngaho monghedi oyo tai hafifa ovana vavo notai va ladipike. (Deuteronomion 6:6, 7) Ovadali ohava hongo ovana vavo okupitila meendjovo nomoihopaenenwa yavo kutya oukalele owa fimana nosho yo kutya okulilongekidila okwoongala kwopaKriste nokukala puko osho onghedi ya fimanenena yokulipalula pamhepo. — Ovaheberi 10:24, 25.

11. Jesus okwa li a honga shike ovashikuli vaye shi na sha nediminepo?

¹¹ Ediminepo oli li oshitukulwa shohole. (Ovakolossi 3:13, 14) Ovakorinto votete 13:5 otava ti kutya ohole “ihai dimbulukwa owii ye u ningilwa.” Peemhito dihapu, Jesus okwa li a honga ovashikuli vaye kutya osha fimana okukala hava dimine po vamwe. Okwa li e va ladipika va kale hava dimine po vamwe ‘lwo-77 ndele halu-7,’ sha hala okutya, nava kale hava dimine po alushe. (Mateus 18:21, 22) Okwa li e va honga kutya oo a nyona oku na okudiminwa po ngeenge okwe livela ombedi eshi a pukululwa. (Lukas 17:3, 4) Jesus okwa li ha hongo okupitila meendjovo nosho yo moshihopaenenwa shaye, ndele hangaashi Ovafarisai ovanaihelele ovo va li ashike hava hongo okupitila meendjovo. (Mateus 23:2-4) Natu ka taleni kutya Jesus okwa li a ulika ngahelipi kutya oha dimine po nehalo liwa nokuli naashi kaume kaye omulineekelwa a li e mu nyemateka.

12, 13. (a) Omonghedi ilipi Petrus a li a nyemateka Jesus moufiku oo a li a kwatwa po? (b) Eenghatu odo Jesus a li a katuka konima eshi a nyumunwa oda ulika ngahelipi kutya ka li ashike a teelela ovanhu va kale tava diminafana po ndele okwa li ha dimine po yo vamwe?

¹² Jesus okwa li e na ekwatafano lopofingo nomuyapostoli  Petrus, omulumenhu omunahole oo omafimbo amwe kwa li ha katuka eenghatu meendelelo. Jesus okwa li a mona kutya Petrus oku na omaukwatya mawa nokwa li e mu pa omaufembanghenda e likalekelwa. Petrus, Jakob nosho yo Johannes ova li va mona oikumwifilonga yonhumba oyo ovayapostoli vakwao va li inava mona. (Mateus 17:1, 2; Lukas 8:49-55) Ngaashi twe shi mona nale, Petrus okwa li umwe womovayapostoli ovo va li va ya pamwe naJesus moshikunino shaGetsemane moufiku oo a li a kwatwa po. Ndele moufiku oo tuu oo, eshi Jesus a kengelelwa ndele ta kwatwa po, Petrus novayapostoli vakwao ova li ve mu fiya po ndele tava i onhapo. Ashike Petrus okwa ka kala e na ouladi wokuya moshihale shonhele omo Jesus a li ta tokolwa shihe li pauyuki. Ndele lwanima, okwa ka kwatwa vali koumbada ndele ta ningi epuko la kwata moiti, e likala lwoikando itatu kutya ke shii Jesus. (Mateus 26:69-75) Mbela Jesus okwa li e linyenga ngahelipi? Ngeno oove wa ningwa ngaho kukaume koye kopofingo, ngeno oto ka ninga po shike?

¹³ Jesus okwa li a dimina po Petrus nopehe na okwoongaonga. Okwa li e shii kutya Petrus okwa li a nyemata neenghono omolwenyono olo, nomolwaashi okwa li e livela ombedi nokwa ‘lila.’ (Markus 14:72) Fiku Jesus a nyumunwa, okwa li a ya kuPetrus, tashi dulika opo e ke mu hekeleke noku mu shilipaleka kutya okwe mu dimina po. (Lukas 24:34; 1 Ovakorinto 15:5) Konima yeemwedi hanga mbali lwaapo, Jesus okwa li a ulika kutya okwa lenga Petrus eshi e mu pa oufembanghenda wokukwatela komesho oilonga yokuudifila eemhunga dovanhu odo da li muJerusalem mefiku lOpentekoste. (Oilonga 2:14-40) Natu dimbulukwe yo kutya Jesus ka li a kwatela onghone ovayapostoli eshi va li ve mu fiya po. Konima eshi a nyumunwa okwa li natango e va ifana ‘ovamwaxe.’ (Mateus 28:10) Osha yela kutya Jesus ka li a honga ashike ovanhu kutya nava kale tava diminafana po, ndele okwa li yo ha dimine po vamwe.

14. Omolwashike twa pumbwa okulihonga okukala hatu dimine po vamwe, nohatu ka ulika ngahelipi kutya otwe lilongekida oku va dimina po?

¹⁴ Tu li ovahongwa vaKristus, otwa pumbwa okulihonga okukala hatu dimine po vamwe. Omolwashike mbela? Mepingafano naJesus, fye inatu wanenena ngaashi ashike ovanhu vakwetu  ovo tashi dulika va nyone kufye. Omafimbo nomafimbo, atusheni ohatu puka meendjovo nomoilonga. (Ovaroma 3:23; Jakob 3:2) Ohatu ka diminwa po ashike omanyono etu kuKalunga ngeenge nafye ohatu dimine po vamwe ngeenge ope na etomheno la yuka loku shi ninga. (Markus 11:25) Ndele mbela ohatu ka ulika ngahelipi kutya otwe lilongekida okudimina po ovo tashi dulika va nyone kufye? Peemhito dihapu, ohole ohai tu kwafele tu dimine po vamwe ngeenge va nyona kufye omanyono inaa kwata moiti. (1 Petrus 4:8) Ngeenge ovo va nyona kufye ove livela shili ombedi ngaashi Petrus a li a ninga, ohatu ka hopaenena Jesus moku va dimina po nehalo liwa. Ponhele yokukwatela vamwe onghone, oshi li pandunge okweefa ehandu. (Ovaefeso 4:32) Okuninga ngaho otashi ke tu kwafela tu xumife komesho ombili meongalo nohatu ka kala yo tu na ombili yopamadiladilo noyokomutima. — 1 Petrus 3:11.

15. Omolwashike Jesus a li e lineekela ovahongwa vaye nonande ova li hava ningi omapuko?

¹⁵ Ohole oya pambafana filufilu noukwatya wokulineekela vamwe. Ohole ‘ohai itavele aishe.’ * (1 Ovakorinto 13:7) Ohole oya li ye linyengifa Jesus a ulike nehalo liwa kutya okwe lineekela ovahongwa vaye nonande inava wanenena. Okwa li e ve lineekela nokwa li a tomhwa a itavele kutya ove hole shili Jehova nova hala okulonga ehalo laye. Nokuli nopeemhito opo va li va ninga omapuko, Jesus ka li ha kala a limbililwa omalinyengotomheno avo. Pashihopaenenwa, eshi omuyapostoli Jakob nosho yo Johannes va li va pula ina a indile kuJesus opo umwe a ka kale kolulyo, ye umwe okolumosho laye mOuhamba, Jesus ka li a limbililwa oudiinini wavo noka li e va kufa oshinakuwanifwa shouyapostoli omolwonghatu oyo va katuka. — Mateus 20:20-28.

16, 17. Jesus okwa pa ovahongwa vaye oinakuwanifwa ilipi?

¹⁶ Opo Jesus a ulike kutya okwe lineekela ovahongwa vaye,  okwa li e va pa oinakuwanifwa i lili noku lili. Peemhito dopavali eshi a li a hapupalifa oikulya pashikumwifilonga nokwa palula eemhunga dovanhu, okwa li a pa ovahongwa vaye oshinakuwanifwa shokutukula oikulya oyo. (Mateus 14:19; 15:36) Eshi a li ta longekida Opaasa yaxuuninwa okwa li a tuma Petrus naJohannes va ye kuJerusalem va ka longekide oinima. Ova li ve na okufya oshisho kutya ope na odjona, omaviinyu, omungome inau ya onhafi, oimbodi ilaula nosho yo oipumbiwa ikwao. Osho kasha li oshilonga shanafangwa, molwaashi paMhango yaMoses, Opaasa oya li i na okudanwa monghedi oyo ya li ya tulwa po, na Jesus okwa li e na okukala metwokumwe nOmhango oyo. Kakele kaasho, lwanima moufiku oo tuu oo, Jesus okwa li a longifa omaviinyu nosho yo omungome inau ya onhafi u li omadidiliko a fimana eshi a dika po Edimbuluko lefyo laye. — Mateus 26:17-19; Lukas 22:8, 13.

¹⁷ Jesus okwa li a mona kutya osha yeleka okulineekelela ovahongwa vaye nokuli noinakuwanifwa oyo ya kwata moiti. Ngaashi twe shi uda nale, Jesus okwa pa ongudu inini yovashikuli vaye ovavaekwa vokombada yedu oshinakuwanifwa sha fimana shokulongekida nokuyandja eendja dopamhepo. (Lukas 12:42-44) Dimbuluka yo kutya okwa pa ovahongwa vaye oshinakuwanifwa sha kwata moiti shokuudifa nokuninga ovanhu ovahongwa. (Mateus 28:18-20) Nokunena nonande katu mu wete nota pangele e li meulu, okwe lineekelela “eeshali [di li ovanhu,” NW] odo da pyokoka pamhepo oshinakuwanifwa shokufila oshisho eongalo laye lokombada yedu. — Ovaefeso 4:8, 11, 12.

18-20. (a) Ohatu ka ulika ngahelipi kutya otwe lineekela ovaitaveli vakwetu? (b) Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena oshihopaenenwa shaJesus shokupa vamwe oinakuwanifwa nehalo liwa? (c) Oshike tashi ka kundafanwa metukulwa tali landula?

¹⁸ Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena oshihopaenenwa shaJesus ngeenge hatu ungaunga navamwe? Okukala twe lineekela ovaitaveli vakwetu otashi ka ulika kutya otu va hole. Natu dimbulukeni kutya ohole oyo oukwatya oo hau tu ningifa tu tale komaukwatya mawa avamwe, ndele hakomaunghundi avo. Ngeenge vamwe ve tu udifa nai, osho twa teelela shi ningwe efimbo nefimbo, ohole otai ke tu kwafela tuha fike diva pexulifodiladilo  kutya ove na omalinyengotomheno mai. (Mateus 7:1, 2) Ngeenge otwa kala tu na etaleko liwa li na sha novaitaveli vakwetu, ohatu ka ungaunga navo monghedi oyo tai tungu, ndele haku va teya po. — 1 Ovatessaloniki 5:11.

¹⁹ Itatu dulu mbela okuhopaenena Jesus oo a li ha pe vakwao oinakuwanifwa nehalo liwa? Otashi ka kala shiwa kwaavo ve na oinakuwanifwa meongalo lopaKriste okupa vakwao oinakuwanifwa oyo tai va wapalele notai ti sha, tave shi ningi ve na elineekelo kutya otave ke shi endifa nawa. Ovakulunhuongalo va pyokoka ova pumbwa okuyandja edeulo olo la pumbiwa notali ti sha kovalumenhu ovo va ‘hala’ okuyakula meongalo. (1 Timoteus 3:1; 2 Timoteus 2:2) Edeulo la tya ngaho ola fimanenena. Eshi Jehova ta twikile okweendelelifa ekulo loilonga yOuhamba, ovalumenhu ovo va wana ova pumbwa okudeulwa opo va file oshisho ovanhu ovo tava hapupala. — Jesaja 60:22, NW.

²⁰ Jesus okwe tu tulila po oshihopaenenwa sha denga mbada shokukala tu hole ovanhu vakwetu. Nonande osha fimana okushikula oshihopaenenwa shaye meembinga dikwao, osha fimanenena okushikula oshihopaenenwa shaye shohole. Metukulwa tali landula, ohatu ka kundafana shi na sha nonghedi ya tongomana omo e tu ulikila ohole eshi a yandja omwenyo waye nehalo liwa.