1-3. (a) Jesus okwa li e linyenga ngahelipi eshi ovapofi vavali ovaeheli va li ve mu pula e va kwafele? (b) Outumbulilo ‘udila olukeno’ owa hala okutya shike? (Tala eshangelo lopedu.)

 POMHITO imwe, ovalumenhu vavali ovapofi ova li ve li omutumba pondjila imwe oyo ya li kondje yaJeriko. Ova li have uya efiku keshe ponhele opo pa li hapa endwa kovanhu vahapu, va ehele oimaliwa. Ndelenee efiku limwe, ova li va ningilwa oshinima osho sha li sha lundulula okukalamwenyo kwavo.

² Opo ve li po, ova uda ovanhu tava weelele. Molwaashi kava li ve wete kutya oshike tashi ningwa po, umwe womuvo okwa pula kutya ovanhu ova hafela shike, nokwa li a lombwelwa kutya: “Jesus Omunasaret [ota] ende po.” Jesus okwa li ta i kuJerusalem oshikando shaxuuninwa. Ndele ka li oye aeke; okwa li a landulwa keemhunga dovanhu. Eshi ovaeheli ovo va uda kutya olyelye ta ende po, ova hovela okwiingida tava ti: “Omwene, omona waDavid, tu fila onghenda!” Eemhunga dovanhu oda li da kenyanana noda lombwela ovaeheli ovo va mwene, ndele ovalumenhu ovo ova li ashike va pimbila; inava mwena.

³ Nonande eemhunga dovanhu oda li tadi weelele, Jesus okwa li a uda ovalumenhu ovo eshi tava ingida. Mbela okwa li a ninga po shike? Okwa li te lipula noinima ihapu. Okwa li ashike ku na oshivike shimwe onghalamwenyo yaye yokombada yedu i xule po. Okwa li e shii kutya eshi ta i kuJerusalem ota ka mona oixuna nota ka dipawa. Ndele nande ongaho, ka li e lidimbika ovalumenhu ovo tava kuwile ekwafo. Okwa li a kanghama nokwa pula opo ovaeheli ovo va etwe kuye. Ove mu pula tava ti: “Omwene, omesho etu a pashulwe.” ‘Jesus okwe va udila olukeno’ nokwa kwata omesho avo ndele taa  twikuluka. * Nopehe na okwoongaonga, ova hovela oku mu shikula. — Lukas 18:35-43; Mateus 20:29-34.

4. Jesus okwa li a wanifa po ngahelipi exunganeko olo kutya ota ka ‘kenukila omuxupi’?

⁴ Pomhito opo hapo ashike Jesus a ulika kutya omunalukeno. Peemhito dihapu nomeenghalo dihapu di lili noku lili, Jesus okwa li e linyengifwa neenghono a ulike kutya omunalukeno. Ombibeli oya xunganeka kutya ota ka ‘kenukila omuxupi.’ (Epsalme 72:13) Eendjovo odo otadi ulike kutya Jesus okwa li ha yavelele omaliudo avamwe. Okwa li ha katuka eenghatu a kwafele vamwe. Olukeno ola li le mu linyengifa a udife. Natu ka taleni nghee Omavangeli a holola nghee Jesus a ulika olukeno okupitila meendjovo nomoilonga nosho yo kutya ongahelipi hatu dulu okukala ovanalukeno ngaashi ye.

5, 6. Oihopaenenwa ilipi ya ulika kutya Jesus okwa li omulumenhu oo ha udile shili vamwe oukwao wananghali?

⁵ Jesus okwa li omulumenhu oo ha udile shili vamwe oukwao wananghali. Okwa li ha kala e wete ovo tava mono oixuna nohe va kenukile. Nonande ka li a pita meenghalo adishe odo ovanhu hava piti mudo, okwa li shili ha kala e udite ko ouyahame oo ve udite. (Ovaheberi 4:15) Eshi a li a velula omukainhu oo a li ta hepekwa koudu wetiko lohonde oule womido 12, okwa li a popya kutya omukainhu oo okwa li e na ‘oudu wa kwata moiti’ tashi ulike kutya okwa li a dimina kutya oudu oo owa li wa nyemateka neenghono nokuhepeka omukainhu oo. (Markus 5:25-34, yelekanifa NW.) Eshi a li a mona Maria nosho yo ovanhu ovo va li tava lili eshi Lasarus a fya, okwa li a uda nai lela molwaashi ovanhu ova li va nyika oluhodi. Nonande okwa li e shii kutya ota ka nyumuna Lasarus, naye okwa lila. — Johannes 11:33, 35.

 ⁶ Pomhito vali imwe, omunashilundu umwe okwa li e uya kuJesus te mu pula ta ti: “Oove ngenge wa hala, oto dulu okuyelifa nge.” Mbela Jesus, omulumenhu a wanenena oo ehe na efiku a yahamene, okwe linyenga ngahelipi? Okwa li e mu udila oukwao wananghali. “Jesus okwe mu fila onghenda” shili. (Markus 1:40-42) Opo nee okwa li a ninga oshinima shimwe osho inashi ningwa nale. Okwa li e shii kutya ovanashilundu inava yela paMhango nokava li ve na okukala mokati kovanhu. (Leviticus 13:45, 46) Okwa li ta dulu filufilu okuvelula omulumenhu oo nopehe na oku mu kwata. (Mateus 8:5-13) Ndele okwa nana eke laye nokwa kwata omunashilundu oo, ndele ta ti: “Onda hala, yela.” Opo nee omunashilundu okwa veluka mepakumo leisho. Jesus ka li tuu a ulika oukwao wananghali!

7. Oshike tashi dulu oku tu kwafela tu kulike oukwao wananghali, nongahelipi oukwatya oo tau dulu okuulikwa?

⁷ Tu li Ovakriste, otu na okushikula oshihopaenenwa shaJesus mokukala hatu udile vamwe oukwao wananghali. Ombibeli oye tu kumaida tu kale hatu udile vamwe “oukwao wananghali.” * (1 Petrus 3:8, NW) Otashi dulika shi kale shidjuu kufye okuuda ko kutya ovo tava hepekwa koudu woshinamenena ile kepolimano ohava kala ve udite ngahelipi, unene tuu ngeenge inatu enda monghalo ya tya ngaho. Dimbulukwa kutya omunhu ino pumbwa okukala monghalo ya faafana naayo omunhu wonhumba e li opo u dule oku mu udile oukwao wananghali. Jesus okwa li ha udile oukwao wananghali ovanhu ovo tava vele nonande ye ke na efiku a velele. Mbela ongahelipi hatu dulu okukulika oukwatya oo? Omokukala hatu pwilikine nelitulemo ngeenge oo ta mono oixuna te tu mbubulile omutima waye noku tu lombwela omaliudo aye. Ohatu dulu okulipula kutya, ‘Mbela ngeno ondi udite ngahelipi, ngeno onda li monghalo omo vamwe ve li?’ (1 Ovakorinto 12:26) Ngeenge otwe lihongo okukala hatu udile vamwe oukwao wananghali, ohatu ka dula ‘okupopya nehekeleko neemwenyo da polimana.’ (1 Ovatessaloniki 5:14, NW) Omafimbo amwe, katu na ashike  okuulika oukwao wananghali okupitila meendjovo ndele ohatu dulu yo okulila. Ovaroma 12:15 ova ti: “Lileni naava hava lili.”

8, 9. Jesus okwa li a ulika ngahelipi kutya okwa li ha yavele omaliudo avamwe?

⁸ Jesus okwa li ha yavelele vamwe nokwa li ha katuka eenghatu meenghedi odo tadi ulike kutya okwa li ha yavelele omaliudo avo. Dimbulukwa efimbo olo eshi omulumenhu umwe oo a li omufitamatwi noka li ha dulu okupopya nawa a li a etwa kuye. Eshi Jesus a li a mona kutya omulumenhu oo kwa li e na eehoni, okwa li a ninga oshinima shimwe osho a li iha ningi shito ngeenge ta velula ovanhu: “Okwe mu kufa movanhu.” Ova ya koima kwe likalela oko ovanhu va li vehe va wete nokwe mu velula. — Markus 7:31-35.

⁹ Jesus okwa li yo a ulika kutya oha yavele vamwe eshi ovanhu va li va eta kuye omulumenhu omupofi nove mu pula e mu velule. Jesus “okwa kwata omupofi keke” nokwe “mu twala pondje yoshilando.” Opo nee okwa twikulula omesho omulumenhu oo kanini nakanini tashi dulika opo omulumenhu a dule okwiikilila ouyelele wa twa wetango nosho yo omalupe oinima ihapu oyo ya li ye mu dingilila. (Markus 8:22-26) Jesus ka li tuu a ulika kutya oha yavele!

10. Omeenghedi dilipi hatu ka ulika kutya ohatu yavelele omaliudo avamwe?

¹⁰ Tu li ovashikuli vaJesus, otu na okukala hatu yavelele omaliudo avamwe. Otu na okukala twa lungamena okupopya kwetu, mokudimbuluka kutya ngeenge otwa kala itatu longifa nawa elaka letu, otali dulu okuyahameka omaliudo avamwe. (Omayeletumbulo 12:18; 18:21) Ovakriste ovo hava yavelele omaliudo ovanhu vakwao kave na okupopya eendjovo dikukutu, tadi  yahameke nosho yo okusheka vamwe. (Ovaefeso 4:31) Ovakulunhuongalo, otamu ka ulika ngahelipi kutya ohamu yavelele omaliudo avamwe? Ngeenge tamu yandje omayele, kaleni hamu popi eendjovo donghenda, naasho otashi ka ningifa oo tamu popi naye a kale e udite a fimanekwa. (Ovagalati 6:1) Ovadali, otamu ka ulika ngahelipi kutya ohamu yavelele omaliudo ovana veni? Ngeenge to yandje outekuduliko, kendabala oku shi ninga meenghedi odo itadi ka fi okaana koye ohoni inashi pumbiwa. — Ovakolossi 3:21.

11, 12. Omahokololo Ombibeli elipi taa ulike kutya Jesus ka li ha teelele a pulwe opo a kwafele vamwe omolwolukeno laye?

¹¹ Jesus ka li ashike ha ulike olukeno molwaashi a pulwa e shi ninge. Olukeno olo oukwatya oo hau linyengifa ovanhu va katuke eenghatu opo va kwafele vamwe. Onghee hano, itashi kumwifa eshi Jesus a li he linyengifwa kolukeno opo a katuke eenghatu a kwafele vamwe nonande ina pulwa e shi ninge. Pashihopaenenwa, eshi eemhunga dovanhu da li puye oule womafiku atatu, ndele kada li di na eshi tadi li, kape na oo a li a lombwela Jesus kutya ovanhu ova fya ondjala ile a ninge eetepo kutya na ninge po sha. Ehokololo ola ti: “Jesus okwa ifana kuye ovalongwa vaye ndee ta ti: Ame ondi uditile ovanhu ava onghenda, osheshi ovo va menekela puame omafiku atatu, vo ve he na eshi tava li; ndele Ame inandi hala oku va lekela mondjala, va ha lolokele mondjila.” Okwa li a palula eemhunga dovanhu pashikumwifilonga, e shi ninga nehalo liwa. — Mateus 15:32-38.

¹² Natu ka konakoneni ehokololo limwe vali. Mo 31 O.P., eshi Jesus a li popepi noshilando shaNain, okwa li a mona oshinima shinyikifa oluhodi. Osheendo shovanhu tava i kefudiko osha li tashi ende tashi di moshilando, tashi dulika tashi i komaendo oo a li popepi noshilando osho, va ka fudike “omumati ewifa laina omufiyekadi.” Mbela ou shii kutya omudalakadi oo okwa li e udite ouyahame u fike peni? Okwa li a yuka komaendo a ka fudike omonamati ewifa, ye ka li e na omushamane oo a li ta dulu oku mu hekeleka. Mosheendo omo Jesus okwa li a dula ‘okumona’ mo omufiyekadi oo a li a filwa omona waye. Osho a li a  mona osha li she mu kuma, sha hala okutya, “okwe mu etififa olukeno.” Kape na oo a li e mu pula, ndele olukeno tali di komutima olo la li le mu linyengifa a katuke eenghatu. Okwa “ehena ko ndee ta kumu kolutala” oko kwa li oshimhu nokunyumuna omumati oo. Oshike sha ka ningwa po lwanima? Jesus ka li a lombwela omumati oo e limbwange mumwe neemhunga dovanhu odo da li tadi ende pamwe naYe. Ponhele yaasho, “okwe mu pa ina,” nokungaho okwa hanganifa vali oukwaneumbo wavo nokushilipaleka kutya omufiyekadi ota ka filwa oshisho. — Lukas 7:11-15.

13. Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena Jesus mokukatuka eenghatu tadi wapalele tu kwafele ovo ve na omhumbwe?

¹³ Ongahelipi hatu dulu okushikula oshihopaenenwa shaJesus? Oshoshili kutya itatu dulu okuyandja oikulya pashikumwifilonga ile okunyumuna oonakufya. Ndele ohatu dulu okuhopaenena Jesus mokukatuka eenghatu opo tu kwafele ovo ve na omhumbwe. Natu tye nee Omukriste mukwetu ota xupu noudjuu ile okwa kanifa oilonga. (1 Johannes 3:17) Ile tu tye, eumbo lomufiyekadi otashi dulika la pumbwa okuwapekululwa meendelelo. (Jakob 1:27) Otashi dulika tu shii oukwaneumbo oo wa filwa nowa pumbwa ehekeleko ile ekwafo tali longo. (1 Ovatessaloniki 5:11) Ngeenge vamwe ove na omhumbwe, inatu pumbwa okuteelela tu pulwe opo tu yandje ekwafo lonhumba. (Omayeletumbulo 3:27) Olukeno otali ke tu linyengifa tu ninge eenghendabala da pumbiwa tu kwafele ngaashi eenghalo detu tadi shi pitike. Ino dimbwa kutya okulongela vamwe oilonga inini yolune ile oku va lombwela eendjovo donhumba dehekeleko tadi di komutima otaku ulike filufilu kutya otu na olukeno. — Ovakolossi 3:12.

14. Omolwashike Jesus a li a pitifa komesho oilonga yokuudifa onghundana iwa?

¹⁴ Ngaashi twe shi mona moshitukulwa 2 shembo eli, Jesus okwa tula po oshihopaenenwa sha tongomana shi na sha nokuudifa onghundana iwa. Okwa ti: “Ondi na okuudifila oilando imwe yo evangeli louhamba waKalunga, osheshi olo tuu eli  [nde] li tuminwa.” (Lukas 4:43) Omolwashike a li a pitifa komesho oilonga oyo? Etomheno lotete ololo kutya okwa li e hole Kalunga. Ndele ope na vali oshinima shimwe osho sha li she mu linyengifa: Olukeno tali di komutima olo la li hali mu linyengifa a file oshisho eemhumbwe davamwe dopamhepo. Onghedi ya denga mbada yomeenghedi omo hatu dulu okuulika kutya otu na olukeno oyo okupalula ovo ve na ondjala yopamhepo. Natu ka konakoneni oiningwanima ivali oyo tai ulike nghee Jesus a li ha tale ko ovanhu ovo a li ha udifile. Osho otashi ke tu kwafela tu konakone omalinyengotomheno etu oo hae tu linyengifa tu kufe ombinga moukalele womoipafi.

15, 16. Hokolola oiningwanima ivali oyo tai ulike nghee Jesus a li ha tale ko ovanhu ovo a li ha udifile.

¹⁵ Mo 31 O.P., konima yomido mbali lwaapo eshi Jesus a kala ta longo nouladi moukalele, okwa li a ninga eenghendabala da mana mo ‘mokweendaenda noilando aishe nomikunda’ daGalilea. Osho a li a mona osha li sha kuma omutima waye. Omuyapostoli Mateus okwa ti: “Eshi a tala eengudu dovanhu okwe di uditile onghenda, osheshi ovo va li va hepekwa, ndee va loloka va fa eedi di he na omufita.” (Mateus 9:35, 36) Jesus okwa li ha udile ovanhu vongaho oukwao wananghali. Okwa li e shii nawa onghalo yavo inyikifa oluhodi yopamhepo omo va li. Okwa li  e shii kutya ova li hava ungaungwa navo nai nokava li ve niwe ko nasha navo kovawiliki vomalongelokalunga, ovo va li ve na oku va lifa. Jesus okwa li e linyengifwa kolukeno linene a longe noudiinini opo a udifile ovanhu etumwalaka leteelelo. Osho va li va pumbwa unene osho onghundana iwa yOuhamba waKalunga.

¹⁶ Mo 32 O.P., eshi efimbo lOpaasa la li li li popepi, oshiningwanima sha faafana naasho sha popiwa metetekelo osha ka ningwa vali meemwedi donhumba da ka landula ko. Pomhito oyo, Jesus novayapostoli vaye ova li va londa mowato va taulule Efuta laGalilea va ka konge onhele ye likalela opo va fude po. Ndele eemhunga dovanhu oda li da tondoka tadi kunghula nefuta noda fika tete kowato konhele oyo. Mbela Jesus okwa li e linyenga ngahelipi? “Eshi a fika koukukutu, okwa mona ko ovanhu vahapu, ndele okwe va uditila olukeno, osheshi ova li va fa eedi di he na omufita, ndele okwa hovela oku va longa oinima ihapu.” (Markus 6:31-34) Natango, Jesus okwa li e va ‘udila olukeno’ molwaashi ova li ve li monghalo i etifa onghenda yopamhepo. Ngaashi “eedi di he na omufita,” ova li tava fi ondjala pamhepo molwaashi kapa li oo te va file oshisho. Heeno, Jesus ka li ashike a udifa molwaashi e udite kutya oku na oshinakuwanifwa shokuninga ngaho, ndele okwa li e linyengifwa kolukeno.

17, 18. (a) Oshike hashi tu linyengifa tu ye moukalele? (b) Ongahelipi hatu dulu okukulika olukeno?

¹⁷ Tu li ovashikuli vaJesus, oshike hashi tu linyengifa tu ye moukalele? Ngaashi twa mona metukulwa 9 lembo eli, otwa pewa oshilonga ile tu tye oshinakuwanifwa shokuudifa nokuninga ovanhu ovahongwa. (Mateus 28:19, 20; 1 Ovakorinto 9:16) Ndele osho hashi tu linyengifa tu ku fe ombinga moilonga hasheshi ashike tu udite tu na oshinakuwanifwa. Osho hashi tu linyengifa unene tu udife onghundana iwa yOuhamba osho ohole yetu yokuhola Jehova. Ohatu linyengifwa yo kolukeno opo tu udifile ovanhu ovo vehe fi veitavelo letu. (Markus 12:28-31) Ndele ongahelipi hatu dulu okukulika olukeno?

¹⁸ Otu na okukala hatu tale ko ovanhu ngaashi Jesus he va tale ko kutya ‘ova hepekwa, nova loloka va fa eedi dihe na omufita.’  Diladila nee ngeno wa mona odi ya kana nokai na vali eteelelo lasha. Molwaashi kai na vali omufita ou te i twala konhele oko ku na oulifilo muwa nomeva, odi oyo otai ka fya ondjala nenota. Mbela ito ka udila odi oyo olukeno? Mbela ito ka ninga ngaashi to dulu opo u i pe oikulya nomeva? Ovanhu vahapu ovo inava udifilwa natango onghundana iwa ova fa ashike odi oyo. Molwaashi ova efiwa ongaho kovawiliki vomalongelokalunga, ova fya ondjala nenota pamhepo nokave na eteelelo lashili lonakwiiwa. Mepingafano naasho, fyeni otu na osho va pumbwa: Eendja dopamhepo nomeva taa talaleke oshili oyo tai hangwa mEendjovo daKalunga. (Jesaja 55:1, 2) Ngeenge otwa tale keemhumbwe dopamhepo daavo ve tu dingilila, ohatu ke va udila olukeno. Ngeenge otu na ko nasha novanhu ngaashi Jesus, ohatu ka ninga ngaashi hatu dulu opo tu va lombwele kombinga yeteelelo lOuhamba olo tu na.

19. Otu na okuninga shike opo tu ladipike omukonakonimbibeli a ninge etokolo lokuninga omuudifi?

¹⁹ Ongahelipi hatu dulu okukwafela vamwe va hopaenene oshihopaenenwa shaJesus? Natu tye nee ngeno otwa hala okuladipika omukonakonimbibeli oo a wana okuninga omuudifi a tokole okuninga omuudifi. Ile otwa hala okukwafela omuudifi oo ine lipyakidila vali opo a kale ha kufa vali ombinga pauyadi moukalele. Ongahelipi hatu dulu okukwafela ovanhu va tya ngaho? Otu na okuhanga omitima davo. Dimbulukwa kutya tete Jesus okwa li ha ‘udile ovanhu olukeno’ nopo nee ohe va hongo. (Markus 6:34) Ngeenge otwe va kwafele va kulike olukeno, omitima davo otadi ke ve linyengifa va kale ngaashi Jesus nokuudifila vamwe onghundana iwa. Ohatu dulu oku va pula hatu ti: “Etumwalaka lOuhamba ola xwepopaleka ngahelipi onghalamwenyo  yoye? Ovanhu ovo vehe shii natango etumwalaka olo, mbela oto diladila kutya navo ova pumbwa onghundana iwa? Mbela ou na okuninga po shike u va kwafele?” Ashike elinyengotomheno la kola olo hali tu linyengifa tu kufe ombinga moukalele olo ohole yokuhola Kalunga nokukala twa hala oku mu longela.

20. (a) Oshike sha kwatelwa mokukala ovashikuli vaJesus? (b) Oshike hatu ka kundafana metukulwa tali landula?

²⁰ Okukala omushikuli waJesus osha kwatela mo shihapu shihe fi ashike okukala to lombwele vamwe omahongo aye nokukala to longo osho a li ha longo. Otwa pumbwa okukala tu na “omadiladilo” a fa aye. (Ovafilippi 2:5) Inatu pandula tuu eshi Ombibeli ye tu hololela omadiladilo nomaliudo oo Jesus a li a holola okupitila meendjovo nomoilonga! Ngeenge otwa shiiva ‘omadiladilo aKristus,’ ohatu ka dula okukala hatu yavelele shili vamwe nokukala hatu va kenukile tashi di komutima nokungaho ohatu ka ungaunga navo ngaashi Jesus. (1 Ovakorinto 2:16) Metukulwa tali landula, ohatu ka konakona eenghedi di lili noku lili omo Jesus a ulika ohole, unene tuu ohole yokuhola ovashikuli vaye.