1-3. Jesus okwa li a hala ovanhu vomuNasaret va fike pexulifodiladilo la fimanenena lilipi, nokwe va pa oumbangi ulipi shi na sha naasho?

 KRISTUS okwa li a alukila muNasaret, oshilando shambulavo, pehovelo loukalele waye. Osho okwa li e shi ninga nelalakano lokukwafela ovanhu va fike pexulifodiladilo la fimanenena olo kutya: Oye Messias omuudanekwa! Oumbangi ulipi a li a yandja opo a ulike kutya oye Messias?

² Nopehe na omalimbililo, vahapu ova li va teelela e shi ulike mokulonga oikumwifilonga. Ova li va uda kutya okwa longa oikumwifilonga ihapu koilando imwe i lili. Ndele eshi e uya koshilando shambulavo, ina longa ko oikumwifilonga yasha. Ponhele yaasho, okwa ya koshinagoga oko ha i pandjikilile. Ofimbo e li moshinagoga, okwa fikama opo a leshele ovanhu mOmishangwa. Okwa li a pewa omushangwatonywa waJesaja. Omushangwatonywa oo otashi dulika wa li wa tangelwa koiti yokukwatifa ivali, na Jesus okwa li a tonyununa mo omushangwatonywa oo okudja koshiti shimwe noku u tangela kushikwao fiyo a mona omushangwa oo ta kongo. Opo nee okwa lesha eendjovo odo kunena di li muJesaja 61:1-3. — Lukas 4:16-19.

³ Nopehe na omalimbililo, ovo va li va ongala pomhito oyo ova li ve shii nawa eendjovo odo tadi xunganeke kombinga yaMessias. Ova li tava tale kuJesus va mwena, va teelela a yelife. Opo nee Jesus okwa hovela okuyelifa eityo leendjovo, ndele ta weda ko ta ti: “Nena tuu eli eshangelo eli la wanifwa ngaashi la fika momatwi eni.” Ovapwilikini ova li va kuminwa eendjovo daJesus ditunhula, ndele osha yela kutya vahapu ova li va hala yo a longe oikumwifilonga yonhumba. Ponhele yaasho, Jesus okwa nyaneka pomutenya nouladi oikala yavo yokuheneitavelo, ta longifa oihopaenenwa yonhumba yopamishangwa. Nomolwaasho, ovanhu vomuNasaret ova li va halelela oku mu dipaa. — Lukas 4:20-30.

4. Jesus okwa tula po oshihopaenenwa shilipi, nohatu ka konakona shike metukulwa eli?

 ⁴ Jesus okwa li a tomhafana pomhito oyo ta longifa Eendjovo daKalunga, naasho osho a twikila okuninga ngaho moukalele waye aushe. Odoshili kutya oikumwifilonga oyo a longa oya li ya fimana mokuulika kutya okwa li ta wilikwa komhepo yaKalunga. Ndele nande ongaho, Jesus okwa li a lenga neenghono Omishangwa Diyapuki. Paife natu ka taleni koshihopaenenwa osho e tu tulila po ngeenge tashi uya pokulongifa Eendjovo daKalunga. Ohatu ka tala nghee a li ha tofa mudo, nghee a li e di popila nonghee a li e di yelifa.

5. Oshili ilipi Jesus a li a hala ovanhu va shiive, nokwe va kwafela ngahelipi va didilike oshili oyo?

⁵ Jesus okwa li a hala ovanhu va shiive odjo yetumwalaka olo a li ha udifa. Onghee okwa ti: “Elongo lange kali fi lange, ndele [olaau] a tuma nge.” (Johannes 7:16) Pomhito imwe natango, okwa tile: “Ihandi longo sha muame mwene, ndelenee osho Tate e shi a longa nge, osho ashike handi shi tongo.” (Johannes 8:28) Natango okwa tile vali: “Eendjovo odo handi di mu lombwele, itandi di popi muame mwene, ndele Tate ou a kala muame, Oye ta longo oilonga.” (Johannes 14:10) Onghedi imwe omo Jesus a ulika kutya osho a li ta hongo kashi fi oinima yaye mwene omokutofa lwoikando mEendjovo daKalunga.

6, 7. (a) Jesus okwa li a tofa shi fike peni mOmishangwa dOshiheberi, nomolwashike osho shikumwifi? (b) Okuhonga kwaJesus okwa li kwa yooloka ko ngahelipi kokuhonga kwovanongo vomishangwa?

⁶ Eendjovo daJesus odo da shangwa otadi ulike kutya okwa li ha tofa odikilila metata lomambo oo e li oshitukulwa shOmishangwa dOshiheberi ile ta popi a kanghamena kudo. Otashi dulike potete u kale wa tala kutya osho kashi fi oshinima shikumwifi. Otashi dulika u tomhafane to ti kutya moule womido nhatu netata odo Jesus a kala ta udifa nokuhonga ovanhu ka li a dula okutofa momambo aeshe oo e li oshitukulwa shomishangwa da nwefwa mo, oo a li ko pefimbo laye. Ndele otashi dulika osho a li a ninga. Dimbuluka kutya hainima aishe oyo Jesus a li a popya ile a ninga ya shangwa mOmbibeli. (Johannes 21:25) Otashi dulika  tashi ku pula ashike eevili dinini okulesha eendjovo odo da li da popiwa kuJesus, odo da shangwa mOmbibeli. Ndele diladila nee ngeno to popi shi na sha naKalunga nosho yo Ouhamba waye moule ashike weevili dinini, ndele owa dula okutofa omishangwa okudja momambo e dule petata lomambo oo e li oshitukulwa shOmishangwa dOshiheberi. Dimbuluka yo kutya peemhito dihapu, Jesus ka li ha kala e na omishangwatonywa. Eshi a yandja oshipopiwa shaye osho sha shiivika apeshe shi li Eudifo lokOmhunda, okwa li a tofa mOmishangwa dOshiheberi ile ta popi ashike omadiladilo oo a kanghamena kudo, ta popi ashike momutwe.

⁷ Okutofa mOmishangwa kwaJesus otaku ulike kutya okwa li a lenga shili Eendjovo daKalunga. Ovapwilikini vaye ova li “va kuminwa elongo laye, osheshi Oye okwe va longa ngaashi omunaenghonopangelo, hangaashi ovanongo vomishangwa.” (Markus 1:22) Ovanongo vomishangwa ngeenge va li tava hongo, ova li ve hole okutofa eemhango dopanhu odo hadi litaambekidwa pakanya, tava tofa omapopyo oorabbi ovo va li ko nale. Jesus ka li nande ha tofa eemhango dopanhu ile omapopyo oorabbi. Ponhele yaasho, okwa li a tala ko kutya Eendjovo daKalunga odo ashike tadi dulu okuufa osho sha yuka. Oikando ihapu, okwa li ha longifa outumbulilo “Okwa shangwa.” Okwa longifa yo outumbulilo oo ile mukwao wa yukila oko eshi a li ta hongo ovashikuli vaye nokunyaneka pomutenya omadiladilo a puka.

8, 9. (a) Jesus okwa li a ulika ngahelipi kutya okwa lenga Eendjovo daKalunga eshi a li ta taataa mo ovashingifi motembeli? (b)Ovawiliki vomalongelokalunga ova li va ulika ngahelipi kutya inava fimaneka nande Eendjovo daKalunga?

⁸ Eshi Jesus a li e uya kotembeli yomuJerusalem okutaataa mo ovashingifi, okwa li a popya a ti: “Okwa shangwa: Ongulu yange i nokwiifanwa ongulu yeilikano, ndele nye omwe i ninga oshikololo shovanyeki.” (Mateus 21:12, 13; Jesaja 56:7; Jeremia 7:11) Mefiku la tetekela, okwa li a longa oikumwifilonga ihapu. Ounona ova li va kumwa neenghono, nomolwaasho ova hovela oku mu tanga. Ndelenee ovawiliki vomalongelokalunga ova li ve shi handuka neenghono nova pula Jesus kutya oku udite tuu osho ounona tava ingida. Jesus okwa nyamukula a ti: “Heeno, onye inamu lesha hamba nande lumwe: Omomakanya ounona nouhanana we  lilongela ehambelelo?” (Mateus 21:16; Epsalme 8:3) Jesus okwa li a hala ovalumenhu ovo va shiive kutya Eendjovo daKalunga otadi popile osho ounona ovo va li tava ningi.

⁹ Lwanima, ovawiliki vomalongelokalunga ovo ova li va ongalela Jesus motembeli noku mu pula kutya: “Okeenghono dilipi po ho longo ei?” (Mateus 21:23) Jesus okwa li a ulika sha yela mo nawa kutya olyelye e mu pa eenghono da tya ngaho. Ka li a tota po omahongo mape, ndele okwa li ashike ta yelifa etulomoilonga laasho sha shangwa mEendjovo daXe da nwefwa mo. Hano osha yela kutya ovapristeri ovo novanongo vomishangwa ova li tava ulike kutya inava fimaneka nande Jehova nosho yo Eendjovo daye. Onghee hano, osha yeleka filufilu eshi Jesus a li e va tokola nokunyaneka pomutenya omalinyengotomheno avo mai. — Mateus 21:23-46.

10. Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena Jesus mokulongifa Eendjovo daKalunga, notu na oilongifo ilipi oyo yaha li ko pefimbo laJesus?

¹⁰ Ovakriste vashili kunena navo ohava popi ve likolelela kEendjovo daKalunga moukalele wavo, ngaashi Jesus. Eendombwedi daJehova oda shiivika mounyuni aushe kutya ohandi udifa etumwalaka la kanghamena kOmbibeli. Oishangomwa yetu ohai tofa mo lwoikando nokutumbula omishangwa okudja mOmbibeli. Nafye ohatu kendabala alushe okulongifa Ombibeli moukalele eshi hatu popi novanhu. (2 Timoteus 3:16) Ihashi tu hafifa tuu ngeenge ovanhu tave tu pitike tu va leshele okudja mOmbibeli nokukundafana navo eityo netulomoilonga lEendjovo daKalunga! Ihatu dimbuluka oinima monghedi ya wanenena ngaashi Jesus, ashike otu na oilongifo ihapu oyo yaha li ko pefimbo laJesus. Kakele kOmbibeli ye lixwa po oyo ya nyanyangidwa momalaka mahapu, otu na oishangomwa ihapu yopaMbibeli oyo tai dulu oku tu kwafela tu mone omishangwa odo hatu dulu okulongifa. Natu kale twa tokola toko okukala hatu tofa omishangwa mOmbibeli nokuyukifa elitulemo lovanhu kuyo pomhito keshe.

11. Omolwashike Jesus a li ha popile luhapu Eendjovo daKalunga?

¹¹ Jesus okwa li a mona kutya Eendjovo daKalunga okwa li hadi longifwa nai, ndele osho kasha li she mu kumwifa. Okwa li a ilikana kuXe a ti: “Eendjovo doye odo oshili.” (Johannes 17:17) Jesus  okwa li e shi shii yo kutya Satana, “omupangeli wounyuni ou” oku li “omunaipupulu naxe yayo.” (Johannes 8:44; 14:30) Eshi Jesus a li ta yelekwa kuSatana, okwa li te lipopile nOmishangwa, a tofa mudo lwoikando itatu. Satana okwa li a tofa ovelishe imwe mOmapsalme, te i yelifa papuko, ndelenee Jesus okwa li a popila Eendjovo daKalunga, a nyaneka pomutenya eyelifo la puka la tya ngaho. — Mateus 4:6, 7.

12-14. (a) Ovawiliki vomalongelokalunga ova ulika ngahelipi kutya kava li va fimaneka Omhango yaMoses? (b) Jesus okwa li a popila ngahelipi Eendjovo daKalunga?

¹² Jesus okwa li ha popile Omishangwa Diyapuki ngeenge tadi longifwa papuko, tadi yelifwa monghedi ya penga, ile tadi popilwa mowii. Ovahongi vomalongelokalunga vopefimbo laJesus ova li hava pengifa Eendjovo daKalunga. Ova li hava divilike neenghono okudulika koiteelelwa yomOmhango yaMoses oyo inai fimanenena, vo tava divilike kanini okutula moilonga omafinamhango oko eemhango da li de likolelela. Kungaho, ova li tava ladipike ovanhu va kale ve na emoniko longaho letilokalunga, ndele ova li va dopa okuhonga oinima ya fimanenena ngaashi okulonga ouyuki, okukala nonghenda ile okukala ovadiinini. (Mateus 23:23) Jesus okwa li a popila ngahelipi Omhango yaKalunga?

¹³ MEudifo lokOmhunda, Jesus okwa longifa luhapu outumbulilo “onye mwe shi uda” eshi a li ta kundafana oitukulwa yonhumba yomOmhango yaMoses. Opo nee ta ti: “Ndelenee Ame ohandi mu lombwele” nopo nee ta yelifa efinamhango oko kwe likolelela oshiteelelwa shonhumba shOmhango. Mbela kungaho okwa li ta kondjifa Omhango? Hasho, ponhele yaasho okwa li te i popile. Pashihopaenenwa, ovanhu ova li ve shii nawa oshipango osho tashi ti: “Ino dipaa.” Ndele Jesus okwe va lombwela kutya ngeenge omunhu oku tonde mukwao ota nyono oshipango osho. Sha faafana, ngeenge ota tale omunhu umwe nokahalu oo ehe fi kaume kaye kopahombo, ota nyono efinamhango oko kwa kanghamena oshipango kutya ino nyona ohombo. — Mateus 5:17, 18, 21, 22, 27-39.

¹⁴ Natango Jesus okwa tile: “Onye omwa uda kwa tiwa: Hola omukweni, tonda omutondi woye. Ndelenee Ame ohandi mu lombwele: Holeni ovatondi veni, ilikaneneni ovahepeki veni.”  (Mateus 5:43, 44) Mbela oshipango “tonda omutondi woye” otashi hangwa ngoo mEendjovo daKalunga? Ahowe, oshipango osho osha li sha totwa po kovawiliki vomalongelokalunga. Ovawiliki ovo ova li tava hekula Omhango yaKalunga ya wanenena nomadiladilo opanhu. Ndele Jesus okwa li a popila Eendjovo daKalunga ehe na oumbada, opo diha hekulwe keenghulunghedi dovanhu da nyika oshiponga. — Markus 7:9-13.

15. Jesus okwa li a nyaneka pomutenya ngahelipi omataleko aavo va li va hala okuningifa Omhango yaKalunga i kale ya fa ya kwata moiti unene?

¹⁵ Ovawiliki womalongelokalunga ova li yo va yandja efano lii li na sha nOmhango yaKalunga moku i ningifa i kale ya fa ya kwata moiti unene. Eshi ovahongwa vaJesus va li va teya omasha va shoshone fimbo va li tava taulula mepya lonhumba, Ovafarisai vamwe ova li tava ti kutya ovahongwa ovo ova teya omhango yEshabata. Pomhito oyo, Jesus okwa li a longifa oshihopaenenwa shopamishangwa opo a nyaneke pomutenya etaleko olo lihe li pandjele, nokungaho okwa popila Eendjovo daKalunga. Oshihopaenenwa osho osho ashike tashi ulike komhito opo omingome detaliko da longifwa pamwe pe lili shihe fi mouyapuki, eshi da li da yandjwa kuDavid novalumenhu ovo va li pamwe naye opo va lye. Jesus okwa li a ulika kutya Ovafarisai ovo ova dopa okuuda ko kutya Jehova oku na onghenda nolukeno. — Markus 2:23-27.

16. Ovawiliki vomalongelokalunga ova li va ninga po shike shi na sha noshipango shaMoses shi na sha nokuhengana, na Jesus okwa li a tomhafana navo ngahelipi kombinga yaasho?

¹⁶ Ovawiliki vomalongelokalunga ova li yo va tota po eemhango odo da li tadi dinifa Omhango yaKalunga. Pashihopaenenwa, Omhango oya li ya pitika omulumenhu a henge omukulukadi waye ngeenge okwa mona sha muye “showii,” tashi dulika a etifa oupyakadi wonhumba wa kwata moiti oo tau fifa ohoni oukwaneumbo wavo. (Deuteronomion 24:1) Ndele ovawiliki vomalongelokalunga vopefimbo laJesus ova li va longifa eendjovo odo opo va pitike omulumenhu a henge omukainhu waye pakanghameno letomheno keshe, kutya nee okwa lungwinifa ombiya. * Jesus  okwa li a ulika kutya ovawiliki ovo kava li hava dulika nandenande keendjovo daMoses da nwefwa mo. Opo nee okwa yelifa kutya Ovakriste ove na okudulika komufikamhango u na sha nohombo oo Jehova a li a tula po pehovelo, kokutya omulumenhu oku na ashike okukala nomukulukadi umwe. Okwa yelifa yo kutya ohombo otai dulu ashike okuteka ngeenge umwe womovalihomboli a i moluhaelo. — Mateus 19:3-12.

17. Ovakriste kunena ohava hopaenena ngahelipi Jesus eshi tava popile Eendjovo daKalunga?

¹⁷ Ovashikuli vaKristus vokunena navo ohava kala ve udite ve na oshinakuwanifwa shokupopila Omishangwa Diyapuki ngeenge tadi patanekwa. Ngeenge ovawiliki vomalongelokalunga tava tomhafana kutya omifikamhango dopaenghedi dOmbibeli oda kwisha, paulelalela otava pataneke Ombibeli. Ohava pataneke yo Ombibeli mokuhonga omahongo oipupulu oo hava ti kutya okwa kanghamena kOmbibeli. Otwe shi tala ko shi li oufembanghenda okupopila Eendjovo daKalunga diyapuki. Pashihopaenenwa, ohatu nyaneke pomutenya ehongo lOukwatatu. (Deuteronomion 4:39) Ndele ohatu popile omahongo Ombibeli, hatu shi ningi nelungi, engungumano nosho yo efimaneko. — 1 Petrus 3:15.

18, 19. Oihopaenenwa ilipi tai ulike kutya Jesus okwa li onghulungu mokuyelifa Eendjovo daKalunga?

¹⁸ Jesus okwa li e li meulu pefimbo eshi Omishangwa dOshiheberi da kala tadi shangwa. Ka li tuu a hafa eshi a mona omhito yokuuya kombada yedu nokukufa ombinga mokuyelifa Eendjovo daKalunga! Diladila pashihopaenenwa komhito ididilikwedi eshi omunyumunwa Jesus a li a yelifila ovahongwa vaye vavali ovo va li va yuka kuEmaus. Fimbo inave mu dimbuluka mo, ova li ve mu lombwela kutya ova nyemata nokulyalyakana molwaashi ova filwa Omwene wavo omuholike. Jesus okwa li e va nyamukula ngahelipi? “Okwa hovela muMoses nomovaprofeti aveshe, ndele okwe va fatululila adishe de mu tiwa momishangwa adishe.” Ova li ve linyenga ngahelipi kwaasho? Lwanima ova tongafana tava ti: “Omitima detu inadi xwama tuu mufye, eshi a popya nafye mondjila ndele [okwe] tu fatululila omishangwa!” — Lukas 24:15-32.

 ¹⁹ Konima yefimbo mefiku olo tuu olo, Jesus okwa li e lihololela ovayapostoli vaye navakwao ovo va li navo. Didilika osho Jesus a li a ninga: “Okwe va fatululila eendunge davo okushiiva omishangwa.” (Lukas 24:45) Nopehe na omalimbililo, omhito oyo ihafifa oya li ye va dimbulukifa eemhito dihapu opo Jesus a li he va yelifile oinima nosho yo vamwe ovo va li ve na ehalo okupwilikina. Okwa li e hole okulongifa omishangwa odo da shiivika nawa ndele te di yelifa monghedi oyo tai kumu omitima dovapwilikini, a li he va kwafele va ude ko moule Eendjovo daKalunga noku va yelifila oinima ipe.

20, 21. Jesus okwa li a yelifa ngahelipi eendjovo odo Jehova a li a lombwela Moses poshixwa sha tema omundilo?

²⁰ Pomhito imwe, Jesus okwa li ta popi nOvasadukai, ovo va li oshimhanga osho sha li oshitukulwa shelongelokalunga lOshijuda nova li hava longele kumwe novapristeri Ovajuda, ndele kava li va itavela menyumuko. Jesus okwa ti kuvo: “Mokupopya enyumuko lovafi, hamba, inamu lesha odo mwe di lombwelwa kuKalunga eshi ta ti: Aame Kalunga kaAbraham naKalunga kaIsak naKalunga kaJakob? Kalunga Oye ke fi Kalunga koonakufya, ndelenee okovanamwenyo.” (Mateus 22:31, 32) Ovasadukai ova li ve shii nawa omushangwa oo wa li wa shangwa kuMoses oo va li va lenga. Ndele mbela ou wete nghee eyelifo laJesus la li la pondola?

²¹ Eendjovo odo daMoses ode likolelela keenghundafana odo a li a ninga naJehova poshixwa sha tema omundilo mo 1514 K.O.P. lwaapo. (Exodus 3:2, 6) Pefimbo opo, Abraham okwa hangwa a fya pa pita omido 329, Isak 224, ofimbo Jakob 197. Ndele Jehova okwa li a tya kutya: ‘Aame’ Kalunga kavo. Ovasadukai ova li ve shii kutya Jehova ina fa oikalunga imwe yovapaani yoonakufya, oyo kwa li kwa itavelwa kutya ohai pangele onhele yovafi i li koshi yedu. Jesus okwa ti Jehova oKalunga ‘kovanamwenyo.’ Okwa li a hala okutya shike mbela? Okwa twa omufindo oshitwa osho a ti: “Aveshe ove nomwenyo moku mu kalela.” (Lukas 20:38) Osho osha hala okutya Jehova ita ka dimbwa nandenande ovapiya vaye ovaholike aveshe ovo va fya. Molwaashi okwa lalakanena oku ke va nyumuna, okwe va popya va fa ve li momwenyo. (Ovaroma 4:16, 17) Mbela ito dimine kutya Jesus okwa li a yelifa Eendjovo daKalunga  monghedi itunhula? Nomolwaasho, itashi kumwifa eshi ‘ovanhu va li va kuminwa elongo laye.’ — Mateus 22:33.

22, 23. (a) Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena Jesus eshi hatu yelifile vamwe Eendjovo daKalunga? (b) Oshike hatu ka konakona metukulwa tali landula?

²² Kunena Ovakriste ove na oufembanghenda wokuhopaenena onghedi yaJesus yokuyelifa Eendjovo daKalunga. Oshoshili kutya ihatu diladila monghedi ya wanenena ngaashi Jesus. Ndele nande ongaho, oikando ihapu ohatu dulu okulombwela vamwe omushangwa oo ve shii nale nokuyelifa oitukulwa yao oyo tashi dulika inava nongela nale. Pashihopaenenwa, ovanhu ohava endulula lwoikando mokukalamwenyo kwavo omatumbulo ngaashi “edina loye nali yapulwe” ile “ouhamba woye nau uye,” ndele kave shii kutya edina laKalunga olyelye ile kutya Ouhamba oshike. (Mateus 6:9, 10) Ihatu kala tuu twa hafa ngeenge ovanhu tave tu pitike tu va yelifile eeshili da tya ngaho monghedi ya yela noipu okuudiwa ko!

²³ Osha fimana okuhopaenena onghedi yaJesus yokuhonga vamwe oshili mokukala hatu tofa mEendjovo daKalunga, hatu di popile noku di yelifa. Paife natu ka taleni keenghedi dimwe tadi pondola odo Jesus a li ha longifa opo a hange omitima dovapwilikini vaye eshi te va hongo eeshili dOmbibeli.