1-4. Omolwashike Paulus a li e na okuya kuJerusalem, noshike a li ta ka ningilwa?

 PAULUS naLukas ova li va nyika oluhodi, eshi va li tava tukauka novakulunhuongalo vokuEfeso muMileto molwaashi ova li ve va hole. Ovatumwa ovo vavali ova li ve li ofika moshikepa. Oinima yavo aishe oyo va li va pumbwa molweendo oya li ya longelwa. Ova li yo va humbata oikwafa yOvakriste vomuJudea ovo va li ve na omhumbwe nova li va halelela okufikifa oikwafa oyo.

² Ovashingi voshikepa ova li va xwanuna mo eefaila dokushingifa oshikepa opo di kwate omhepo oyo ya li tai pepe nawa. Opo nee oshikepa oya hovela okweenda, ndele tava fiye po etuliloshikepa, opo pa li embuyaano. Paulus naLukas nosho yo ovaendi pamwe navo vaheyali, ova li tava tale koipala yovamwaxe oyo ya li ya nyika oluhodi. (Oil. 20:4, 14, 15) Ovatumwa ovo ova li tava molola ookaume kavo fiyo osheshi nokuli va li vehe va wete vali.

³ Paulus okwa li a longa pamwe novakulunhuongalo muEfeso oule weedula nhatu lwaapo. Ndele pomhito oyo okwa li ta i kuJerusalem pawiliko lomhepo iyapuki. Okwa li a lombwelwa kutya oshike tashi ke mu ningilwa nonande hainima aishe. Nomolwaasho, okwa hangwa a lombwela ovakulunhuongalo ovo a ti: “Paife ohandi i kuJerusalem handi wilikwa komhepo iyapuki nonande nghi shii osho handi ka ningilwa, kakele ashike kaasho Kalunga a lombwela nge lwoikando okupitila momhepo iyapuki kutya ohandi ka tulwa modolongo nokushakeneka omaudjuu moshilando noshilando.” (Oil. 20:22, 23) Nonande opa li onghalo ya nyika oshiponga, Paulus okwa li e udite ‘ta wilikwa komhepo’ sha hala okutya, a li e udite e na oshinakuwanifwa nokwa halelela okuya kuJerusalem opo a dulike kewiliko lomhepo. Paulus okwa li e na ko nasha nomwenyo waye, ashike okwa li a pitifa komesho okulonga ehalo laKalunga.

⁴ Mbela naave ou udite ngaashi Paulus a li e udite? Ngeenge hatu liyapulile Jehova, ohatu mu udanekele kutya otwa hala okupitifa komesho okulonga ehalo laye monghalamwenyo yetu. Ohatu dulu okumona ouwa, eshi hatu konakona oshihopaenenwa shoudiinini shomuyapostoli Paulus.

5. Paulus novaendi pamwe naye ova li va ya ngahelipi kuTirus?

⁵ Oshikepa omo mwa li Paulus novaendi pamwe naye oya li ya ya ‘ya yukilila,’ sha hala okutya, ya yuka oko kwa finda omhepo, nopehe na okweenda tai tetaateta omhepo fiyo ya fika kuKos efiku olo tuu olo, molwaashi omhepo oya li ipu.  (Oil. 21:1) Osha fa shi li ngaha kutya oshikepa oyo oya lele puKos fimbo inai ya kuRodos naPatara. Eshi va fika muPatara, kolukadi lomunghulofuta waAsia Linini, ovamwatate ova li va londa moshikepa inene yokuhumbata omitwalo, oyo ya li ye va twala kuTirus muFoinikia. Ova li va pitilila ‘onhunhu yaKipro, ve i enda kolumosho.’ (Oil. 21:3) Omolwashike Lukas omushangi wembo lOilonga a popya kutya ova li va pitilila Kipro?

6. (a) Omolwashike tashi dulika sha li sha twa Paulus omukumo, eshi a li a mona Kipro? (b) Eshi wa dilonga kunghee Jehova e ku nangeka noupuna nokwe ku kwafela, owa fika pexulifodiladilo lilipi?

⁶ Otashi dulika Paulus a li a ulika onhunhu oyo nokuhokolola oimoniwa yaye, eshi a li konhunhu oko. Eshi a li molweendo laye lotete loutumwa konima yomido omuwoi lwaapo, Paulus, Barnabas naJohannes Markus ova li va shakena nomhule Elimas, oyo ya li ya pataneka oilonga yavo yokuudifa. (Oil. 13:4-12) Eshi a mona onhunhu oyo, ye ta diladila kwaasho sha li sha ningwa konhunhu oko, otashi dulika a li a tuwa omukumo nokwa li a pamekwa omolweenghalo odo a li ta ka shakeneka. Nafye ohatu dulu okumona ouwa ngeenge otwa dilonga kunghee Jehova e tu nangeka noupuna nohe tu kwafele tu lididimikile omayeleko. Okudilonga koinima ya tya ngaho otaku tu kwafele tu kale tu udite ngaashi David  oo a ti: “Omaudjuu omuyuki oku li mahapu, ndelenee Omwene ote mu xupifa mwaaeshe.”—Eps. 34:19.

7. Ovatumwa ova li va ninga po shike, eshi va fika muTirus?

⁷ Paulus okwa li a mona nghee sha fimana okweendafana nOvakriste vakwao nokwa li a halelela okukala pamwe navo. Lukas okwa ti kutya, eshi twa fika muTirus “otwa konga ovahongwa notwe va mona.” (Oil. 21:4) Molwaashi ovatumwa ova li ve shii kutya muTirus omu na Ovakriste vakwao, ova li ve va konga nove va mona notashi dulika va li va kala pamwe navo. Limwe lomomanangeko noupuna manene okushiiva oshili kombinga yaKalunga nosho yo omalalakano aye, olo kutya kashi na nee mbudi kutya ohatu i peni, ohatu ka hanga ko Ovakriste vakwetu. Ovo ve hole Kalunga nove li melongelokalunga lashili ove na ookaume mounyuni aushe.

8. Otu udite ko ngahelipi Oilonga 21:4?

⁸ Lukas okwa shanga kombinga yoshinima shimwe osho sha li sha fa tashi limbililike, eshi a hokolola kombinga yomafiku aheyali oo va kala muTirus a ti kutya, “ovahongwa ova kala tava lombwele Paulus aha ye kuJerusalem ngaashi va shiivifilwa okupitila momhepo iyapuki.” (Oil. 21:4) Mbela Jehova okwa li a hala Paulus a ye kumwe ku lili? Mbela pomhito oyo Jehova okwa li ta kelele Paulus aha ye kuJerusalem? Hasho nandenande. Omhepo iyapuki oya li ya ulika kutya Paulus ota ka ungaungwa naye nai kuJerusalem, ndele kaya li ye mu kelela ko. Osha fa shi li ngaha kutya, omhepo iyapuki oya li ya wilika ovamwatate muTirus va fike pexulifodiladilo li li mondjila, kutya Paulus okwa li ta ka shakeneka omashongo kuJerusalem. Onghee hano, molwaashi ovamwatate ova li ve na ko nasha naPaulus, ova li ve mu ladipika aha ye ko. Oshi shii okuudiwa ko, eshi ovamwatate ovo va li va hala okwaamena Paulus konghalo ya nyika oshiponga. Ndele nande ongaho, molwaashi Paulus okwa li a tokola toko okulonga ehalo laJehova, okwa li a twikila nondjila yaye yokuya kuJerusalem.—Oil. 21:12.

9, 10. (a) Eshi Paulus a li a uda omalipulo ovamwaxe muTirus, otashi dulika a li a dimbuluka oshiningwanima shilipi? (b) Ovanhu vahapu kunena ove na oikala ya tya ngahelipi, nomolwashike oikala oyo itai tu kumwe neendjovo daJesus?

⁹ Eshi Paulus a li a uda omalipulo ovamwaxe, otashi dulika a li a dimbuluka kutya eshi Jesus a li a lombwela ovahongwa vaye kutya ota i kuJerusalem oko ta ka hepekwa nokudipawa, navo ova li ve mu etela onghenda. Petrus okwa li e udite oukwao wananghali, ndele ta lombwele Jesus ta ti: “Omwene, ino popya oinima ya tya ngaho; ito ka ningilwa nandenande oinima oyo.” Okwa punguluka, ndele ta ti kuPetrus: “Inda konima yange Satana! Ove endangalati mondjila yange, molwaashi ito diladila ngaashi Kalunga, ndele oto diladila panhu.” (Mat. 16:21-23) Jesus okwa li a tokola toko okutambula ko oshilonga sheliyambo osho a pewa kuKalunga. Paulus naye osho a li e udite ngaho. Nopehe na omalimbililo, ngaashi omuyapostoli Petrus, ovamwatate muTirus ova li ve na omalinyengotomheno mawa, ashike kava li ve shii kutya osho osha li ehalo laKalunga.

¹⁰ Ovanhu vahapu kunena ove hole okuninga oinima oyo ipu, nonande kaiwa. Ovanhu vahapu ove hole okukonga omalongelokalunga oo e na oikala youkakombolilifa noinaa teelela shihapu koilyo yao. Mepingafano novanhu ovo,  Jesus okwa li a ladipika ovanhu va kale ve na oikala ya yooloka ko filufilu. Okwa li a lombwela ovahongwa vaye a ti: “Ngeenge oku na ou a hala okushikula nge, ne lixupule ye mwene nokuhumbata omuti waye womahepeko, ndele ta kala nokushikula nge.” (Mat. 16:24) Okushikula Jesus oko onghatu yopandunge noya yuka, ashike kaipu.

11. Ovahongwa muTirus ova li va ulika ngahelipi kutya ove hole Paulus, nova li ve mu yambidida ngahelipi?

¹¹ Paulus, Lukas navakwao ovo va li pamwe navo ova li ve li pokutwikila nolweendo lavo. Ehokololo li na sha naashi va dja muTirus otali kumu omutima. Otashi ulike kutya ovamwatate muTirus ova li ve hole Paulus nova li ve mu yambidida moukalele waye. Ovalumenhu, ovakainhu nounona, ova li va ya pamwe naPaulus komunghulofuta. Aveshe ova li va twa eengolo ndele tava ilikana pamwe nokulekelafana. Konima yaasho, Paulus, Lukas novaendi pamwe navo ova li va ya noshikepa imwe va yuka kuPtolemais, oko va ka shakena novamwatate nova kala puvo oule wefiku limwe.—Oil. 21:5-7.

12, 13. (a) Filippus okwa li a shiivikila oilonga youdiinini ilipi? (b) Ongahelipi Filippus e li oshihopaenenwa sha denga mbada kovashamane Ovakriste kunena?

¹² Lukas okwa popya natango kombinga yaPaulus novaendi pamwe naye, eshi va li va ya kuKesarea. Oshikando shimwe ova li “meumbo laFilippus omuudifi wonghundana iwa.” a (Oil. 21:8) Ova li va hafa okushakena naFilippus. Omido 20 komesho yaasho, Filippus okwa li a hoololwa kovayapostoli muJerusalem a kwafele mokutukulwa kwoikulya yeongalo lipe lopaKriste. Okwa kala omuudifi wonghundana iwa omuladi oule wefimbo. Dimbuluka kutya, eshi ovahongwa va li ve lihanifwa komahepeko, Filippus okwa li a ya kuSamaria nokwa li a hovela okuudifa. Konima okwa ka udifila elenga lokuEtiopia ndele tali ninginifwa. (Oil. 6:2-6; 8:4-13, 26-38) Kali fi tuu ehokololo loilonga youdiinini!

¹³ Filippus ka li a efa po ouladi waye moukalele. Okwa kala e lipyakidila noilonga yokuudifa, eshi a kala muKesarea, ngaashi naanaa sha ulikwa kuLukas, eshi a ti kutya “omuudifi wonghundana iwa.” Otwe lihonga yo kutya okwa li e na ovanakadona vane hava xunganeke, osho tashi ulike kutya ova shikula oshihopaenenwa shaxe. b (Oil. 21:9) Osho otashi ulike kutya Filippus okwa li a longa noudiinini, opo a kwafele oukwaneumbo waye u kale u na ekwatafano  naJehova. Ovashamane Ovakriste kunena navo otava dulu oku mu hopaenena mokukwatela komesho moilonga yomomapya, nosho yo mokukwafela ounona vavo va kale ve hole oilonga yokuudifa onghundana iwa.

14. Nopehe na omalimbililo, omatalelepo aPaulus okwa a li a eta ouwa ulipi, notu na omhito ilipi kunena?

¹⁴ Keshe apa Paulus a li a ya, okwa kala ta kongo apa pe na Ovakriste vakwao nokukala pamwe navo. Osha yela kutya ovamwatate vomoshitukulwa ova li va halelela okuyakula omutumwa oo omweendi, nosho yo ovaendi pamwe naye. Nopehe na omalimbililo, omatalelepo a tya ngaho okwa li ‘etwomukumo.’ (Rom. 1:11, 12) Nafye kunena otu na omhito yokuyakula ovapashukilishikandjo. Ohatu ka mona ouwa muhapu, ngeenge otwa yakula omupashukilishikandjo nomukulukadi waye momaumbo etu nonande omaumbo etu oku li paunafangwa.—Rom. 12:13.

15, 16. Agabus okwa li a popya eendjovo dilipi, noda li da kuma ngahelipi ovo ve di uda?

¹⁵ Eshi Paulus a li meumbo laFilippus, omwa li mwe uya omweenda umwe vali a fimanekwa, Agabus. Ovo va li va ongala meumbo laFilippus ova hangwa ve shii nale kutya Agabus omuprofeti, oo a li a xunganeka ondjala inene pefimbo lokupangela kwaKlaudius. (Oil. 11:27, 28) Otashi dulika va li tave lipula kutya: ‘Agabus okwa ila shike? Okwa eta onghundana yashike?’ Fimbo va li tave mu tale nawa, okwa kufa mo ekwamo laPaulus, sha hala okutya, elapi olo la li hali dulu okutulwa oimaliwa nosho yo oinima imwe vali. Agabus okwe li kufa nokwe li limangifa keemhadi nokeenyala. Opo nee okwa li a popya eendjovo da kwata moiti a ti: “Kalunga okwa popya okupitila momhepo iyapuki ta ti, ‘Mwene womwiya ou osho ta ka mangwa ngaha kOvajuda muJerusalem, notave ke mu yandja momake ovanhu vomoiwana imwe.’”—Oil. 21:11.

¹⁶ Exunganeko olo ola li la koleka oushili oo kutya Paulus ota ka ya kuJerusalem. Ola ulika yo kutya okuudifila kwaye Ovajuda, okwa li taku ke mu ningifa a ‘yandjwe momake ovanhu vomoiwana imwe.’ Exunganeko olo ola li la kuma neenghono ovo va li pamwe naPaulus.  Lukas okwa ti: “Eshi fye nosho yo ovo va li po twe shi uda, otwe mu kunghilila aha ye kuJerusalem. Paulus okwa ti: “Omolwashike tamu lili notamu teya nge omukumo? Kaleni mu shi shii kutya inandi lilongekidila ashike oku ka mangwa po, ndele onde lilongekidila yo oku ka dipaelwa kuJerusalem omolwedina lOmwene Jesus.”—Oil. 21:12, 13.

17, 18. Paulus okwa li a ulika ngahelipi kutya okwa li a tokola toko okulonga ehalo laKalunga, novamwaxe ova li ve linyenga ngahelipi?

¹⁷ Kala nee ngeno wa fa u wete onghalo ei: Ovamwatate vamwe, mwa kwatelwa Lukas, ova li tava ladipike Paulus aha ye kuJerusalem. Vamwe ova li nokuli tava lili. Paulus okwa li e linyengifwa kokunakonasha kwopahole kwovamwaxe, ndele ta popi kutya ‘otamu teya nge omukumo.’ Ndele nande ongaho, okwa li a tokola toko, molwaashi eshi a li a shakena novamwaxe muTirus ka li a efa a shololifwe kokulila, ile kwaashi va li tave mu ladipike aha ye, ndele ponhele yaasho okwa li e va yelifila kutya omolwashike a li e na okuya. Paulus ka li tuu e na omukumo nokwa tokola toko! Ngaashi Jesus a li a ninga, Paulus naye okwa li a tokola okuya kuJerusalem. (Heb. 12:2) Paulus ka li ta lalakanene ngeno oku ka fila eitavelo laye, ashike ngeenge ngeno osho osha ningwa, ota ka kala e udite etumba okufya e li omushikuli waKristus Jesus.

¹⁸ Ovamwatate ova li ve linyenga ngahelipi ketokolo laPaulus? Oku shi popya pauxupi, ova li va fimaneka etokolo laye. Ombiibeli oya ti: “Ndele molwaashi inatu dula oku mu kelela, otwe mu efa, ndele hatu ti: “Ehalo laJehova nali wanifwe.” (Oil. 21:14) Ovo va li tava ladipike Paulus aha ye kuJerusalem, kava li tava komangele a ninge osho va hala. Ova li va pwilikina kuPaulus nova li va tambula ko eendjovo daye, va li va dimina kutya osha li ehalo laJehova nonande kasha li shipu kuvo. Paulus okwa li a taalela eshongo olo hauxuuninwa la li tali ka twala fiyo omefyo. Ngeno ovamwaxe ovaholike kava li va kendabala oku mu shololifa, ngeno ina taalela eshongo olo e na omutima wa teyauka.

19. Oshilihongomwa sha fimana shilipi hatu lihongo kwaasho sha li sha ningilwa Paulus?

¹⁹ Ohatu lihongo oshilihongomwa sha fimana kwaasho sha li sha ningilwa Paulus, kutya: Inatu kendabala nandenande okushololifa ovo tava ningi omaliyambo, opo va longele Kalunga. Otu na yo okutula moilonga oshilihongomwa osho meenghalo di lili noku lili, ndele hangeenge ashike da kwatela mo omwenyo, ile efyo. Pashihopaenenwa, nonande ovadali vahapu Ovakriste ohava mono shidjuu ngeenge ounona vavo tava fiye po omaukwaneumbo va ka longele Jehova koitukulwa yokokule, ohava kala va tokola toko okuhe va shololifa. Phyllis oo ha di koEngland, ota dimbuluka nghee a li e udite, eshi omonakadona waye aeke a li a ya kuAfrika a ka ninga omutumwa. Okwa ti: “Onda li nda nyika oluhodi, kanda li ndi shii ngeenge ope na ngoo efiku limwe omonakadona wange a ka kale kokule naame. Onda li nda pongola, ashike onda li yo ndi udite etumba. Onda kala handi ilikana neenghono kombinga yasho. Ndele oye mwene a li a tokola, nokanda li nda kendabala oku mu shololifa. Kakele kaasho, onda li nde mu honga a kale a pitifa komesho oinima yOuhamba. Paife okwa longa koilongo yokokule eedula 30 da pita, nohandi pandula Jehova efiku keshe omolwoudiinini wokamonakadona kange.” Kashiwa tuu okutwa ovaitaveli vakwetu omukumo ovo ve liyamba!

20, 21. Oshike tashi ulike kutya Paulus okwa li a hala okukala pamwe novamwaxe, nomolwashike a li a hala okukala pamwe naavo ve na eitavelo la fa laye?

²⁰ Opa li pa ningwa omalongekido, na Paulus okwa li a twikila nondjila yaye nokwa li a findikilwa kovamwaxe ovo va li ve mu yambidida nomutima aushe. Paulus nosho yo ovo va li tava ende pamwe naye, ova li va konga ovamwaxe Ovakriste keshe apa va li va kanghama, eshi va li tava i kuJerusalem. Eshi va fika muTirus, ova li va hanga mo ovahongwa nova kala pamwe navo omafiku aheyali. Eshi va ya muPtolemais, ova popifa ovamwatate novamwameme nova kala pamwe navo oule wefiku. Ndele eshi ve uya muKesarea, ova li va kala meumbo laFilippus omafiku onhumba. Okudja opo, ovahongwa vamwe vokuKesarea ova findikila Paulus novaendi pamwe naye kuJerusalem nova li va menekela pomuhongwa mukulu wedina Mnason. Eshi va fika muJerusalem, Lukas okwa popya kutya “ovamwatate ova li ve tu tambula ko nehafo.”—Oil. 21:17.

²¹ Osha yela kutya Paulus okwa li a hala okukala pamwe novaitaveli vakwao. Omuyapostoli oo okwa li a tuwa omukumo kovamwatate novamwameme, ngaashi ashike nafye hatu tuwa omukumo kunena. Nopehe na omalimbililo, Paulus okwa li a pamekwa ketwomukumo olo opo aha kale a tila ovapataneki ovakwanyanya ovo va li tave mu kongo ve mu dipae.