1-3. (a) Omolwashike ovayapostoli va li va twalwa kOmhangu yoPombada yOvajuda, nosha pendula epulo la fimanenena lilipi? (b) Omolwashike twa halelela okushiiva kutya ovayapostoli ova li ve linyenga ngahelipi, eshi va li va anekwa?

 POMHITO imwe, ovayapostoli vaJesus ova li tava hokololifwa kOsanhedrin, Omhangu yoPombada yOvajuda, kovapanguli ovo va li va handuka neenghono. Mbela ova li tava pangulilwa shike? Omupristeri omukulunhu, Josef Kajafas, omunashipundi womhangu oyo, okwa li e va aneka sha kwata moiti a ti: “Otwe mu kunghilila muha twikile vali okuhonga ovanhu medina lomulumenhu oo.” Omunashipundi oo a li a handuka ka li nokuli a hala okutumbula edina laJesus. Kajafas okwa ti vali: “Taleni, natango otamu yadifa Jerusalem nehongo leni, nomwa hala tu kale tu na etimba omolwefyo lomulumenhu oo.” (Oil. 5:28) Paulelalela Kajafas okwa li a hala okutya: Efeni okuudifa, nongeenge inamu hala, ohatu mu katukile onghatu.

² Ovayapostoli ova li ve linyenga ngahelipi? Oshilonga shavo shokuudifa osha dja kuJesus, oo a pewa eenghonopangelo kuKalunga. (Mat. 28:18-20) Mbela ovayapostoli ova li tave ke liyandja koumbada wokutila ovanhu, ndele tava efa po okuudifa, ile ova li tava ka kala ve na ouladi wokutwikila okuudifa? Epulo la fimanenena olo la holoka po olo kutya: Mbela ova li tava ka dulika kuKalunga, ile okovanhu? Nopehe na okwoongaonga, omuyapostoli Petrus okwa li a nyamukula ta popi ponhele yovayapostoli aveshe. Okwa li a popya eendjovo da yela notadi ulike kutya ka li e na oumbada washa.

³ Tu li Ovakriste vashili, otwa halelela okushiiva kutya ovayapostoli ova li ve linyenga ngahelipi, eshi va li va anekwa kOmhangu yoPombada yOvajuda. Nafye ohatu longo oilonga yokuudifa notashi dulika yo tu patanekwe, eshi hatu wanifa po oshilonga osho twa pewa kuKalunga. (Mat. 10:22) Ovapataneki otashi dulika va kendabale okungabeka, ile okushilika oilonga yetu. Mbela ohatu ka ninga po shike? Ohatu dulu okumona ouwa, ngeenge otwa konakona kutya ovayapostoli ova li va katuka onghatu ilipi nonokutya oshike sha li she va ningifa va ka hokololifwe kOmhangu yoPombada yOvajuda. a

4, 5. Omolwashike Kajafas nOvasadukai va li “va handuka unene”?

⁴ Dimbuluka kutya, eshi Petrus naJohannes vali va lombwelwa oshikando shotete va efe po okuudifa, ova li va nyamukula va ti: “Itatu efa okupopya kombinga yoinima oyo twa mona notwa uda.” (Oil. 4:20) Konima eshi Petrus naJohannes nosho yo ovayapostoli vakwao va li va dja momhangu, ova li va twikila okuudifa motembeli. Ova li va longa oikumwifilonga ihapu, ngaashi okuvelula ovanaudu nokutamo eendemoni. Oikumwifilonga ya tya ngaho ova li ve i longela “mOmukala waSalomo,” etala olo la li koushilo wotembeli, omo mwa li hamu ongala Ovajuda vahapu. Omudidimbe waPetrus nao owa li nokuli wa velula ovanaudu. Ovanhu vahapu ovo va li va velulwa palutu ova li yo va tambula ko Eendjovo daKalunga. Oshidjemo, “omuvalu wovalumenhu novakainhu ovo va li va itavela Omwene owa enda tau hapupala neenghono.”—Oil. 5:12-15.

⁵ Kajafas nosho yo Ovasadukai, oshimhanga shopalongelokalunga omo mwa li Kajafas, ova li “va handuka unene,” ndele tava tulifa ovayapostoli modolongo. (Oil. 5:17, 18) Omolwashike Ovasadukai va li va handuka? Ovayapostoli ova li tava hongo ovanhu kutya Jesus okwa nyumuka, ndele Ovasadukai vo kava li va itavela menyumuko. Ovayapostoli ova li tava hongo kutya omunhu ota dulu ashike okuxupifwa, ngeenge okwa itavela Jesus, ndele Ovasadukai ova li va tila okuhandukilwa kOvaroma, ngeenge ova efa ovanhu va itavelifwe kutya Jesus oye Omuwiliki wavo. (Joh. 11:48) Onghee hano, itashi kumwifa, eshi Ovasadukai va li va tokola okumweneka ovayapostoli.

6. Oolyelye unene hava xwaxwameke omahepeko, oo haa ningilwa ovapiya vaJehova kunena, nomolwashike tuhe na okukala twa kumwa kwaasho?

⁶ Kunena, ovatondi vopalongelokalunga ovo unene hava xwaxwameke omahepeko oo haa ningilwa oshiwana shaJehova. Ovanhu va tya ngaho ohava xwaxwameke ovakwanepangelo nosho yo oikundaneki, opo oilonga yetu yokuudifa i shilikwe. Mbela otu na okukala twa kumwa kwaasho? Hasho nandenande. Etumwalaka letu ohali nyaneke pomutenya omalongelokalunga oipupulu. Ngeenge ovanamitimadiwa ova tambula ko oshili yOmbiibeli, ohava manguluka ko komahongo nosho yo keenghedindjikilile dihe li pamishangwa. (Joh. 8:32) Onghee hano, itashi kumwifa, eshi etumwalaka letu hali handukifa luhapu ovawiliki vomalongelokalunga.

7, 8. Elombwelo lovaengeli ola li la kuma ovayapostoli ngahelipi, notu na okulipula epulo lilipi?

⁷ Eshi ovayapostoli va li momhangu va teelela okupangulwa, ova li tave lipula kutya shiimba ove li pokudipaelwa eitavelo lavo kovatondi. (Mat. 24:9) Ndele oufiku opa li pa ningwa oshinima inashi teelelwa, eshi ‘omweengeli waJehova a yeulula omivelo dodolongo,’ ndele te va pitifa mo. b (Oil. 5:19) Opo nee omwengeli okwa li e va pa elombwelo lokondadalunde a ti: “Indeni kotembeli ndele tamu twikile okulombwela ovanhu kutya oshike ve na okuninga opo va ka mone omwenyo waalushe.” (Oil. 5:20) Nopehe na omalimbililo, elombwelo la tya ngaho ola li la shilipaleka ovayapostoli kutya otava longo oilonga ya yuka. Eendjovo domwengeli otashi dulika yo da li de va kwafela va kale va pama, kashi na nee mbudi kutya oshike tashi ningwa po. Ovayapostoli  ova li va “ya kotembeli ongula inene nova li va hovela okuhonga ovanhu,” ve na eitavelo la pama nouladi.—Oil. 5:21.

⁸ Keshe umwe womufye ne lipule kutya: ‘Mbela ohandi ka kala ngoo ndi na eitavelo nouladi, opo ndi dule okuudifa, ngeenge onda i meenghalo da fa odo da li da shakenekwa kovayapostoli?’ Otashi tu tu omukumo okukala tu shii kutya oilonga ya fimanenena yokuyandja “oundombwedi nawanawa kombinga yOuhamba waKalunga,” otai wilikwa nokuyambididwa kovaengeli.—Oil. 28:23; Eh. 14:6, 7.

9-11. Ovayapostoli ova li ve linyenga ngahelipi, eshi va li va lombwelwa kOmhangu yoPombada yOvajuda va efe po okuudifa, nova tulila po ngahelipi Ovakriste vashili oshihopaenenwa?

⁹ Kajafas nosho yo ovapanguli vamwe vOmhangu yoPombada yOvajuda ova li ve lilongekida okukatukila ovayapostoli onghatu. Ova li va tuma ovapiya va ka tale ovayapostoli modolongo, molwaashi kava li ve shii osho sha ningwa po. Diladila ashike kutya ovapiya ovo ova li va kumwa shi fike peni, eshi va li va mona kutya ovanadolongo kave mo, nonande odolongo oya li ya “patwa novanangeli vayo ova fikama pomivelo.” (Oil. 5:23) Diva omukulunhu wotembeli okwa li a uda kutya ovayapostoli ova li va shuna kotembeli, tava udifa kombinga yaJesus Kristus, oshilonga osho sha li she va tulifa modolongo. Opo nee, omukulunhu wotembeli nosho yo ovapiya vaye ova li va ya diva kotembeli va ka tale ovanadolongo noku va twala komhangu.

¹⁰ Ngaashi twa mona pehovelo letukulwa eli, ovawiliki vomalongelokalunga va handuka ova li va lombwela ovayapostoli kondadalunde kutya nava efe po okuudifa. Mbela ovayapostoli ova li ve linyenga ngahelipi? Petrus oo a li omupopikalelipo wavakwao okwa li a nyamukula nopehe na oumbada a ti: “Otu na okudulika kuKalunga e li omupangeli ponhele yokudulika kovanhu.” (Oil. 5:29) Kungaho, ovayapostoli ova tulila po Ovakriste vashili aveshe oshihopaenenwa. Nonande Kalunga okwa hala tu dulike kovapangeli vopanhu, itatu dulu okudulika kuvo, ngeenge otave tu pula tu ninge oinima oyo i li omhinge nehalo laKalunga, ile tave tu shilike tuha longe osho Kalunga a hala tu longe. Onghee hano, ngeenge ‘ovapangeli’ ova shilike oilonga yetu yokuudifa onghundana iwa kunena oyo twa pewa kuKalunga, itatu ke i efa po. (Rom. 13:1) Ponhele yaasho, ohatu ka twikila okuyandja oundombwedi nawanawa kombinga yOuhamba waKalunga, hatu shi ningi nelungi.

¹¹ Itashi kumwifa, eshi ovapanguli ovo va li va fula onya, eshi ovayapostoli ve va nyamukula  nouladi. Ova li va tokola toko ‘okudipaa’ ovayapostoli. (Oil. 5:33) Osha li tashi monika sha fa kutya eendombwedi odo diladi otadi ka dipawa filufilu. Ndele nande ongaho, ova li tava ka mona ekwafo monghedi omo va li inave shi teelela.

12, 13. (a) Gamaliel okwa li a pa ovapanguli vakwao omayele elipi, nova li va ninga po shike? (b) Jehova ota dulu ngahelipi okupopila oshiwana shaye kunena, notu na okukala tu na oushili ulipi, ngeenge okwa efa tu “hepekelwe ouyuki”?

¹² Gamaliel, oo a li “omuhongimhango nokwa tumbalekwa kovanhu aveshe,” okwa li a popila ovayapostoli. c Osha yela kutya omushiivimhango oo okwa li a fimanekwa neenghono kovapanguli vakwao, molwaashi okwa li ha ningi omatokolo, a li a yandja nokuli ‘elombwelo opo ovayapostoli ovo va ye manga pondje.’ (Oil. 5:34) Konima eshi Gamaliel a tumbula oihopaenenwa yomonakudiwa i na sha neengudu donhumba odo da li da halakana po, eshi ovawiliki vado va fya, okwa li a lombwela omhangu kutya nai lididimike noi efe manga ovayapostoli ovo Omuwiliki wavo, Jesus a li opo a dipawa. Gamaliel okwa li a tomhafana monghedi tai tomho a ti: “Ovalumenhu ovo va efeni, inamu va piyaaneka. Ngeenge omhangela ile oilonga oyo oya dja movanhu, otai xulu po, ndele ngeenge oya dja kuKalunga, itamu dulu oku i xulifa po. Onghee lungameni, ngeenge hasho, otamu ke lihanga tamu lwifa Kalunga.” (Oil. 5:38, 39) Ovapanguli ova li va twa kumwe nomayele aye. Ndele nande ongaho, ova li ve va dengifa “nove va lombwela vaha popye vali kombinga yedina laJesus, ndele tave va efa va ye.”—Oil. 5:40.

¹³ Kunena, Jehova ota dulu yo okulinyengifa ovanenenhu, ngaashi Gamaliel, opo va popile oshiwana shaYe. (Omayel. 21:1) Jehova ota dulu okulongifa omhepo yaye i linyengife ovapangeli ovanaenghono, ovapanguli, ile ovatotimhango, opo va katuke metwokumwe nehalo laye. (Neh. 2:4-8) Ndele ngeenge okwa efa tu ‘hepekelwe ouyuki,’ ohatu dulu okukala tu na elineekelo moinima ivali tai landula. (1 Pet. 3:14) Shotete, Kalunga ota dulu oku tu pameka tu lididimike. (1 Kor. 10:13) Oshitivali, ovapataneki itava dulu ‘okunyona po oilonga’ yaKalunga.—Jes. 54:17.

14, 15. (a) Ovayapostoli ova li ve udite ngahelipi, eshi va li va dengwa neeshokoto, nomolwashike? (b) Hokolola oshimoniwa osho tashi ulike kutya ovapiya vaJehova ohave lididimike nehafo.

¹⁴ Mbela ovayapostoli ova li va kanifa ouladi wavo nova sholola, eshi va li va dengwa neeshokoto? Hasho nandenande. “Ova dja mo mOmhangu yoPombada yOvajuda va hafa.” (Oil. 5:41) Mbela omolwashike va li “va hafa”? Ova li va hafa, molwaashi ova li ve shii kutya otava hepekwa omolwokukanyatela oudiinini wavo kuJehova nosho yo, eshi tava landula oshikoti shOmuhopaenenwa wavo, Jesus, ndele hamolwoululume wokudengwa neeshokoto.—Mat. 5:11, 12.

¹⁵ Nafye ohatu kala twa hafa, ngeenge hatu lididimikile okumona oixuna omolwonghundana iwa, ngaashi ovamwatate vomefelemudo lotete. (1 Pet. 4:12-14) Ihatu kala twa hafa, ngeenge hatu anekwa, ile hatu hepekwa, ile hatu tulwa meedolongo, ndele ohatu kala twa hafa neenghono, eshi twa kanyatela oudiinini wetu. Natu tale koshihopaenenwa shaHenryk Dornik, oo a li e lididimikila omahepeko onyanya oule womido koshi yomapangelo oukanyamukulwa. Okwa ti kutya muAuguste 1944, ovakwanepangelo ova li va tokola oku mu tuma pamwe nomumwaxe kokamba imwe  yeenghwate. Ovapataneki vavo ova li va popya va ti: “Itatu dulu oku va tomha va ninge oinima yonhumba. Ohava kala va hafa, ngeenge tava file eitavelo lavo.” Omumwatate Dornik okwa ti: “Nonande kanda li nda hala okudipawa omolweitavelo, onda li nda hafa, eshi handi mono oixuna ndi na ouladi nondi udite etumba, eshi nda kanyatela oudiinini wange kuJehova.”—Jak. 1:2-4.

16. Ovayapostoli ova li va ulika ngahelipi kutya ova tokola okuyandja oundombwedi nawanawa, nohatu landula ngahelipi onghedi yokuudifa oyo va li hava longifa?

¹⁶ Ovayapostoli kava li va ongaonga okutwikila noilonga yavo yokuyandja oundombwedi. Ova li va twikila nokuhenoumbada ‘okuhonga ovanhu noku va udifila onghundana iwa kombinga yaKristus Jesus motembeli nosho yo eumbo neumbo nopehe na okusholola.’ d (Oil. 5:42) Ovaudifi ovo ovaladi ova li va tokola okuyandja oundombwedi nawanawa. Didilika kutya ova li va ka udifila ovanhu komaumbo avo, ngaashi Jesus Kristus a li e va lombwela. (Mat. 10:7, 11-14) Nopehe na omalimbililo, osho osho sha li she va kwafela va yadife Jerusalem nehongo lavo. Kunena, Eendombwedi daJehova ohadi landula onghedi yokuudifa oyo kwa li hai longifwa kovayapostoli. Ngeenge hatu udifa eumbo neumbo moitukulwa yetu, nafye ohatu ulike filufilu kutya otwa hala okuyandja oundombwedi nawanawa, opo ovanhu aveshe va mone omhito yokuuda onghundana iwa. Mbela Jehova okwa nangeka ngoo noupuna oukalele wetu weumbo neumbo? Heeno, okwe u nangeka noupuna. Ovanhu omamiliyona otava tambula ko etumwalaka lOuhamba mefimbo eli lexulilo, navahapu ova uda onghundana iwa oshikando shotete, eshi Eendombwedi de va talela po pomaumbo avo.

17-19. Opa li pa holoka oshinima shilipi, osho sha li tashi dulu okweetifa olutandu, novayapostoli ova li va yandja elombwelo lilipi, opo shi kandulwe po?

¹⁷ Opa li oupyakadi wonhumba oo wa li tau dulu okutula moshiponga onghalonawa yeongalo lopaKriste olo la li lipe natango. Mbela oupyakadi oo owa li washike? Ovahongwa vahapu ovo va li va ninginifwa ova li ve uya okutalela po kuJerusalem nova li va hala okulihonga shihapu fimbo inava shuna komaumbo avo. Ovahongwa vomuJerusalem ova li va yandja omayambidido opashimaliwa nehalo liwa, opo ku landwe oikulya noinima imwe vali, opo i dule okukwafela ovo va li ve na omhumbwe. (Oil. 2:44-46; 4:34-37) Pefimbo opo, opa li pa holoka onghalo oyo ya li tai pula elungi nosho yo okunakonasha nomaliudo avamwe. Eshi “oikulya” ya li tai tukulwa efiku keshe, ovafiyekadi Ovagreka ova li “hava lumbulwa oikulya.” (Oil. 6:1) Ndele  ovafiyekadi Ovaheberi vo kava li va lumbulwa. Onghee hano, opa li oupyakadi wa kwatela mo okatongotongo. Oshinima sha tya ngaho otashi dulu okweetifa olutandu noupu.

¹⁸ Ovayapostoli ovo va li olutuwiliki leongalo olo la li tali kulu ova li va didilika kutya kashi li pandunge kuvo va ‘efe po okulipyakidila neendjovo daKalunga va ka tukule oikulya.’ (Oil. 6:2) Opo va pongolole po oshinima osho, ovahongwa ova li va hoolola ovalumenhu vaheyali “ve yadi Omhepo Iyapuki nounongo,” ovo va li tava dulu okupewa “oshinakuwanifwa osho” sha fimana. (Oil. 6:3) Opa li pa pumbiwa ovalumenhu va wana, molwaashi oshilonga osho osha li sha kwatela mo okutukula oikulya, okuungaunga noimaliwa, okulanda oipumbiwa nosho yo okuninga omadidilikoshango. Ovalumenhu aveshe ovo va li va hoololwa ova li ve na omadina Oshigreka, osho tashi dulika sha li she va ningifa va tambulwe ko kovafiyekadi ovo va li va nyemata. Konima eshi ovayapostoli va li va ninga omaetepo pamwe neilikano, ova li va nangeka po ovalumenhu vaheyali va longe “oshinakuwanifwa osho” sha fimana. e

¹⁹ Mbela oshilonga shokutukulwa kwoikulya osho sha li sha longwa kovalumenhu vaheyali ovo va li va nangekwa po osha li she va imba okuudifa onghundana iwa? Hasho nandenande! Umwe womovalumenhu ovo va li va hoololwa okwa li Stefanus, oo a li ondombwedi iladi noina ondjungu. (Oil. 6:8-10) Filippus naye okwa li umwe womovalumenhu vaheyali nokwa li “omuudifi wonghundana iwa.” (Oil. 21:8) Osha yela kutya ovalumenhu ovo vaheyali ova li va twikila okukala ovaudifi vOuhamba ovaladi.

20. Oshiwana shaKalunga kunena ohashi landula ngahelipi onghedi yokuudifa oyo ya li hai longifwa kovayapostoli?

²⁰ Oshiwana shaJehova kunena ohashi landula onghedi yokuudifa oyo ya li hai  longifwa kovayapostoli. Ovalumenhu ovo hava pewa oinakuwanifwa momaongalo kunena ove na okukala ve na ounongo wopakalunga nokuulika kutya omhepo iyapuki otai longo muvo. Ovalumenhu ovo va wanifa po oiteelelwa yopamishangwa ohava nangekwa po va kale ovakulunhuongalo, ile ovayakuliongalo momaongalo pawiliko lOlutuwiliki. f (1 Tim. 3:1-9, 12, 13) Ovo hava wanifa po oiteelelwa ya tya ngaho otaku dulu okutiwa kutya ova nangekwa po komhepo iyapuki. Ovalumenhu va tya ngaho hava longo noudiinini ohava pashukile ‘oinakuwanifwa ya fimana’ ihapu. Pashihopaenenwa, ovakulunhuongalo ohava dulu okuninga omalongekido, opo ovanamido ovadiinini ovo va pumbwa ekwafo shili va kwafelwe. (Jak. 1:27) Ovakulunhuongalo vamwe ohava longo noudiinini moilonga yokutunga Omalupale Ouhamba, okuunganeka oyoongalele yoitukulwa, ile okulonga ve li oilyo yeekomitiye dokukwatafana noipangelo. Ovayakuliongalo ohava wanifa po oinakuwanifwa ihapu oyo inai kwatela mo lela okuninga omatalelepo oufita, ile okuhonga. Ovalumenhu aveshe ovo va wana ove na okukala ve na ondjele, opo va dule okuwanifa po oinakuwanifwa yeongalo noyopahangano nosho yo oshilonga osho twa pewa kuKalunga shokuudifa onghundana iwa yOuhamba.—1 Kor. 9:16.

21, 22. Oshike tashi ulike kutya Jehova okwa li a nangeka noupuna eongalo lopaKriste olo la li opo la totwa?

²¹ Ngeno Jehova ka li a kwafela eongalo lopaKriste olo la li opo la totwa, ngeno inali xupa nandenande komahepeko oo a li tae li dilile pondje nosho yo komaupyakadi taa dilile meongalo, oo a li taa dulu okweeta olutandu. Ope na oumbangi oo tau ulike kutya Jehova okwa li a nangeka noupuna eongalo olo, molwaashi Ombiibeli oya ti: “Eendjovo daKalunga oda twikila okutandavela, nomuvalu wovahongwa owa kala nokuhapupala neenghono muJerusalem; nongudu inene yovapristeri oya li ya ninga ovaitaveli.” (Oil. 6:7) Olo olo limwe lomomaxumokomesho oo a hokololwa membo lOilonga. (Oil. 9:31; 12:24; 16:5; 19:20; 28:31) Mbela ihatu kala twa tuwa omukumo kunena, ngeenge twa uda exumokomesho lonhumba olo la ningwa moilonga yokuudifa Ouhamba moitukulwa imwe mounyuni?

²² Okudja mefelemudo lotete O.P., ovawiliki vomalongelokalunga va handuka ova li va twikila okuhepeka ovashikuli vaJesus. Omahepeko okwa ka pimbila. Metukulwa tali landula ohatu ka tala, eshi Stefanus a li a hepekwa nonyanya.