1, 2. Petrus naJohannes ova li va longa oshikumwifilonga shilipi popepi noshivelo sholuumbo lotembeli?

 EEMHUNGA dovanhu oda li tadi pi omutenya. Ovajuda ovatilikalunga nosho yo ovahongwa vaKristus ova li tava mbobolokele kotembeli. ‘Efimbo leilikano’ ola li pokuhovela. a (Oil. 2:46; 3:1) Petrus naJohannes ova li va pita mokati keemhunga dovanhu va yuka komuvelo wa kula wotembeli oo wa li hau ifanwa Wawapala. Opa li eweelelo omolweemhunga dovanhu odo da li tadi popi naashi tadi ende. Mokati keemhunga omo omwa li mwa udika ondaka yomulumenhu womido dopokati, oo a li a dalwa oshingudu, oo a li omweeheli nokwa li ta pula ekwafo.—Oil. 3:2; 4:22.

² Eshi Petrus naJohannes va li tava ende va yuka popepi nomweeheli oo, okwa li a hovela oku va ehela oimaliwa monghedi omo ha ehela shito. Opo nee ovayapostoli ova li va kanghama, naasho osha li sha timaumbwilifa omulumenhu oo. Ndele Petrus okwa li e mu lombwela a ti: “Kandi na oshisilveri noshingoli, ndele ohandi ku pe eshi ndi na: Medina laJesus Kristus Omunasaret, ohandi ku lombwele, enda!” Eemhunga dovanhu kada li tuu da kumwa, eshi Petrus a kwata omulumenhu oo woshilema keke, ndele ta fikama a yukilila! Osho osho sha li oshikando shotete omulumenhu oo ta kala ofika monghalamwenyo yaye. (Oil. 3:6, 7) Diladila ashike komulumenhu oo te litale komaulu oo a velulwa nota hetekele okweenda oshikando shaye shotete! Eshi a mona kutya ota dulu okweenda, okwa kala nokunukauka, ye ta hambelele Kalunga mokule.

3. Omulumenhu oo a li oshilema nosho yo eemhunga dovanhu ova li va pewa oshali i na ondilo inene ilipi?

³ Eemhunga dovanhu da tunhukwa oda li da tondokela kuPetrus naJohannes momukala waSalomo. Fimbo va li momukala omo mwa li Jesus pomhito imwe ta hongo ovanhu, Petrus okwa li e va yelifila eityo loshikumwifilonga osho va li va longa. (Joh. 10:23) Okwa li a pa eemhunga dovanhu ovo nosho yo omulumenhu oo a li oshilema oshali i na ondilo inene i dule yoshisilveri, ile yoshingoldo. Oshali oyo oya li ya kwatela mo shihapu shihe fi ashike okuvelulwa. Oya li ya kwatela mo omhito yokulivela ombedi, yokudiminwa po omatimba nokuninga ovashikuli vaJesus Kristus, oo a nangekwa po kuJehova e li umwe, “oo ta ka pefa ovanhu omwenyo.”—Oil. 3:15.

4. (a) Oshikumwifilonga shokuvelula osho sha li sha longwa kuPetrus naJohannes osha li sha etifa po shike? (b) Ohatu ka kundafana omapulo avali elipi?

 ⁴ Efiku omo Petrus naJohannes va li va longa oshikumwifilonga ola li lididilikwedi, molwaashi ova li va velula omunhu palutu, ndele ta hovele okweenda. Ovanhu omayovi ova li va velulwa pamhepo, opo okweenda kwavo ku dule okuwapalela Kalunga. (Kol. 1:9, 10) Kakele kaasho, oiningwanima yomefiku omo oya li ya etifa po omapataneko. Ovapangeli vopefimbo opo ova li va kendabala okuya moshipala oilonga yokuudifa etumwalaka lOuhamba oyo Jesus a li a fiila ovahongwa vaye. (Oil. 1:8) Mbela oshike hatu dulu okulihonga koikala oyo ya li ya ulikwa kuPetrus naJohannes, ovo va li “ovanhu vongaho inava hongwa,” eshi va li tava udifile eemhunga dovanhu? b (Oil. 4:13) Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena onghedi omo Petrus naJohannes nosho yo ovahongwa vakwao va li va ungaunga nomapataneko?

5. Oshike hatu lihongo monghedi omo Petrus a li a udifila eemhunga dovanhu?

⁵ Eshi Petrus naJohannes va li va fikama komesho yeemhunga dovanhu, ova li ve shii kutya vamwe vomuvo otashi dulika ovo va li tava ingida kutya Jesus na valelwe. (Mark. 15:8-15; Oil. 3:13-15) Nopehe na omalimbililo, Petrus okwa li a ulika ouladi, eshi a li ta yelifa nopehe na oumbada kutya omulumenhu oo a li oshilema okwa velulwa medina laJesus. Petrus ka li a hekula oshili, ndele okwa li a lombwela eemhunga dovanhu sha yukilila kutya odi na etimba, eshi da yambidida okudipawa kwaKristus. Ashike Petrus ka li a handukila ovanhu ovo, molwaashi ove shi “ninga omolwokuhashiiva sha.” (Oil. 3:17) Okwa li e va kumaida ta longifa outumbulilo “ovamwatate” nokwa li a yukifa elitulemo koinima oyo tai tungu i na sha netumwalaka lOuhamba. Ngeno ove livelele ombedi nokwiitavela Kristus, ngeno ova mona “ehekeleko” okudja kuJehova. (Oil. 3:19) Nafye kunena otwa pumbwa okukala tu na ouladi nokupopya sha yukilila, ngeenge hatu udifa kombinga yetokolo laKalunga olo li li pokuuya. Ashike pefimbo opo tuu opo, katu na okupopya nouhasha, ile hatu tokola vamwe, ndele ponhele yaasho, otu na okutala ko ovanhu ovo hatu udifile kutya otava dulu okuninga ovamwatate, mokukala hatu yukifa elitulemo koinima oyo tai tungu i na sha netumwalaka lOuhamba, ngaashi Petrus a li a ninga.

6. Petrus naJohannes ova li va ulika ngahelipi elininipiko?

⁶ Ovayapostoli ova li ovalininipiki. Kava li ve litangela oikumwifilonga oyo va li va longa. Petrus okwa li a lombwela eemhunga dovanhu a ti: “Ovaisrael nye, omolwashike mwa kumwa eshi omulumenhu ou ta ende, nomolwashike mwe tu kuminwa twa fa ngeno twe shi ninga keenghono detu vene?” (Oil. 3:12) Petrus novayapostoli vakwao ova li ve shii kutya keshe osho va pondola moukalele ova li ve shi longa keenghono daKalunga, ndele hadavo vene. Onghee hano, ova li va popya nelininipiko kutya Jehova naJesus ovo va wana okupandulwa omolwoilonganghono ya tya ngaho.

7, 8. (a) Oshali ilipi hatu dulu oku pa ovanhu? (b) Eudaneko li na sha nokuninga ‘oinima aishe tai ningwa ipe,’ otali wanifwa ngahelipi kunena?

⁷ Nafye otu na okukala tu na elininipiko, ngeenge hatu kufa ombinga moilonga yokuudifa Ouhamba. Ovakriste vokunena ihava pewa eenghono kuKalunga va velule  vamwe pashikumwifilonga. Ndele nande ongaho, ohatu dulu okukwafela ovanhu va itavele Kalunga naKristus nova mone oshali, ngaashi oyo ya li ya yandjwa kuPetrus, sha hala okutya, va dule okudiminwa po omatimba avo kuJehova nova kale va hekelekwa. Omudo keshe, ovanhu omayovi omafele ohava tambula ko oshali ya tya ngaho nohava ningi ovahongwa vaKristus nokuninginifwa.

⁸ Otu li pefimbo, opo ‘oinima aishe tai ningwa ipe,’ ngaashi sha popiwa kuPetrus. Ouhamba owa li wa dikwa po meulu mo 1914, opo eendjovo daKalunga odo “a xunganeka okupitila movaprofeti vaye vonale ovadiinini” di wanifwe. (Oil. 3:21; Eps. 110:1-3; Daniel 4:16, 17) Diva konima yaasho, Kristus okwa li a hovela okupashukila oilonga yokutungulula elongelokalunga lashili kombada yedu. Oshidjemo, ovanhu omamiliyona ova li va etwa moparadisa yopamhepo, nokungaho, ova ninga ovapangelwa vOuhamba waKalunga. Ovanhu va tya ngaho ove lidula ounhu mukulu, sha hala okutya, omaukwatya mai, ndele tava ‘djala omunhu mupe omunhu mupe oo a shitwa metwokumwe nehalo laKalunga.’ (Ef. 4:22-24) Ngaashi naanaa omulumenhu omweeheli oshilema a li a velulwa keenghono domhepo yaKalunga, oilonga ya tongomana ya tya ngaho nayo ohai pondolwa kekwafo lomhepo yaKalunga, ndele hamolweenghendabala dovanhu. Ngaashi Petrus, nafye otu na okulongifa Eendjovo daKalunga nouladi nonomupondo, opo tu honge vamwe. Ngeenge otwa dula okukwafela ovanhu va ninge ovahongwa vaKristus, otwe shi ninga keenghono daKalunga, ndele hadetu vene.

9-11. (a) Ovawiliki vOvajuda ova li ve linyenga ngahelipi keendjovo daPetrus naJohannes? (b) Ovayapostoli ova li va tokola okuninga shike?

⁹ Oshipopiwa osho sha li sha yandjwa kuPetrus nosho yo okunukauka nokwiingida kwomulumenhu oo a li oshingudu oya li ya etifa omapiyaano. Omukulunhu wovanangeli votembeli, oo a li a tulwa po a shilipaleke kutya momudingonoko wotembeli omu na eameno nosho yo ovapristeri ovakulunhu, ova li va endelela, opo va konakone kutya oshike sha li sha holoka po. Ovalumenhu ovo otashi dulika va li Ovasadukai, oshimhanga osho sha li shi na oupuna noshi na eenghono dopapolotika, osho sha li tashi kendabala okukala shi na ekwatafano liwa naRoma. Oshimhanga osho osha li sha ekelashi eemhango dopanhu odo da li di holike kOvafarisai nosha li sha yemba ovo va li va itavela menyumuko. c Kava li tuu va fula onya, eshi va li va hanga Petrus naJohannes ve li motembeli tava hongo ovanhu nouladi kutya Jesus okwa nyumunwa!

¹⁰ Ovapataneki va handuka ova li va tula Petrus naJohannes modolongo, ndele tave va twala komhangu yopombada yOvajuda efiku la landula. Ovapangeli ovo va li ve wete va tumbala ova li tava diladila kutya Petrus naJohannes ove li “ovanhu vongaho inava hongwa” nokave na oufemba wokuhonga motembeli. Petrus naJohannes kava li va ya keefikola donhumba dopalongelokalunga dopefimbo opo. Ndele nande ongaho, okupopya kwavo va manguluka nosho yo eitavelo lavo oya li ya kumwifa omhangu. Mbela omolwashike Petrus naJohannes va li va pondola neenghono? Etomheno limwe ololo kutya “ova li hava kala naJesus.” (Oil. 4:13) Omwene wavo okwa li e va honga e na eenghonopangelo dashili, ndele hangaashi ovanongo vomishangwa.—Mat. 7:28, 29.

 ¹¹ Omhangu oya li ya lombwela ovayapostoli va efe po okuudifa. Moshiwana shOvajuda, omhangu oya li i na eenghonopangelo dihapu. Oivike inini komesho yaasho, omhangu oyo oya li ya tokola kutya Jesus “okwa wana okufya.” (Mat. 26:59-66) Ndele nande ongaho, Petrus naJohannes kava li ve na oumbada washa. Eshi va li va fikama komesho yovalumenhu ovo oipuna, ovahongwanhu novanenenhu, ova li va popya nokuhenoumbada nonefimaneko va ti: “Tokoleni nye vene ngeenge osha yuka koshipala shaKalunga okupwilikina kunye ponhele yokupwilikina kuKalunga. Ndele fye itatu efa okupopya kombinga yoinima oyo twa mona notwa uda.”—Oil. 4:19, 20.

12. Oshike tashi dulu oku tu kwafela tu kale twa tomhwa notu na ouladi?

¹² Mbela naave oto dulu ngoo okuulika ouladi wa fa wovayapostoli? Oho kala u udite ngahelipi, ngeenge owa mono omhito yokuudifila momudingonoko omo mu na oipuna, ovahongwanhu nosho yo ovanenenhu? Ongahelipi ngeenge oto shekwa koilyo youkwaneumbo weni, kovanafikola vakweni, ile kovanailonga vakweni omolweitavelo loye? Mbela oho kala wa tila? Ngeenge osho ngaho, oto dulu okufinda oumbada wa tya ngaho. Eshi Jesus a li kombada yedu, okwa li a honga ovayapostoli vaye kutya ove na okupopila ngahelipi eitavelo lavo tave shi ningi nouladi nonefimaneko. (Mat. 10:11-18) Konima eshi Jesus a nyumuka, okwa li a udanekela ovahongwa vaye kutya ota ka kala pamwe navo “fiyo omomafiku axuuninwa ounyuni ou.” (Mat. 28:20) Jesus ota wilike “omupiya omudiinini nomunaendunge,” opo e tu honge, nghee tu na okupopila eitavelo letu. (Mat. 24:45-47; 1 Pet 3:15) Ehongo la tya ngaho ohatu li pewa pokwoongala, ngaashi okwoongala Onghalamwenyo yopaKriste noilonga yokuudifa nosho yo okupitila moishangomwa ya kanghamena kOmbibeli, ngaashi “Omapulo opaMbibeli a nyamukulwa,” oyo i li ko jw.org. Mbela oho longifa ngoo nawa omafiloshisho oo? Ngeenge osho, oto ka kala wa tomhwa filufilu nou na ouladi wa xwama. Natango, ito ka efa nande osha shi ku imbe okuudifa kombinga yeeshili dikumwifi dopamhepo, odo wa mona nowa uda, ngaashi ovayapostoli va li va ninga.

13, 14. Otu na okuninga po shike, ngeenge ohatu patanekwa, nomolwashike?

¹³ Diva konima eshi Petrus naJohannes va li va mangululwa modolongo, ova li va ya kOvakriste vakwao. Opo nee aveshe ova li va “ilikana pamwe kuKalunga,” va pewe ouladi, opo va dule okutwikila okuudifa. (Oil. 4:24) Petrus okwa li e lihonga okupitila moshimoniwa shaye mwene kutya kashi li pandunge okulineekela  meenghono detu vene, eshi hatu kendabala okulonga ehalo laKalunga. Oivike ashike opo ya di ko, okwa li a lombwela Jesus e lineekela muye mwene a ti: “Nande vakwetu aveshe nave ku fiye po omolwoshinima osho to ka ningilwa, ame nghi na fiku ndi ku fiye po!.” Ndele nande ongaho, Petrus okwa li a yulwa diva koumbada wokutila ovanhu ndele te lidimbike kaume kaye nomuhongi waye, ngaashi Jesus a li a xunganeka. Ashike Petrus okwa li e lihonga oshilihongomwa mepuko laye.—Mat. 26:33, 34, 69-75.

¹⁴ Inashi wana ashike okukala wa tokola toko, eshi to wanifa po oshilonga shoye shokukala ondombwedi yaKristus. Ngeenge ovapataneki otava kendabala okuteya po eitavelo loye, ile oku ku kelela uha udife, landula oshihopaenenwa shaPetrus naJohannes. Ilikana kuJehova e ku pe eenghono nokukonga ekwafo keongalo. Lombwela ovakulunhuongalo nosho yo Ovakriste vamwe va pyokoka kombinga yomaupyakadi oo wa taalela. Oto dulu okukwafelwa neenghono komailikano avamwe.—Ef. 6:18; Jak. 5:16.

15. Omolwashike ovanhu ovo va efa po okuudifa oule wokafimbo vehe na okuteka omukumo?

¹⁵ Ngeenge owa findwa komafininiko pomhito yonhumba, ndele to efa po okuudifa oule wokafimbo, ino teka omukumo. Dimbuluka kutya ovayapostoli aveshe ova li va efa po okuudifa oule wokafimbo konima yefyo laJesus, ndele diva ova li va hovela okuudifa. (Mat. 26:56; 28:10, 16-20) Ponhele yokweefa omapuko onale e ku teye omukumo, omolwashike ito longifa oilihongomwa oyo we lihonga moshimoniwa shoye, opo u twe vamwe omukumo?

16, 17. Oshike hatu lihongo meilikano olo la li la ilikanwa kovashikuli vaKristus muJerusalem?

¹⁶ Mbela otu na okwiilikana kombinga yashike, ngeenge ovo ve na eenghonopangelo tave tu hepeke? Natu didilike kutya ovahongwa kava li va ilikana vaha hangwe komayeleko. Ova li va dimbuluka eendjovo daJesus odo tadi ti: “Ngaashi va hepeka nge, nanye otave ke mu hepeka yo.” (Joh. 15:20) Ovahongwa ovo ovadiinini ova li va pula Jehova a ‘pwilikine komatilifo’ ovapataneki vavo, ovo tave va aneke. (Oil. 4:29) Ova li va dimbuluka oushili wa fimanenena oo kutya okuhepekwa kwavo otaku wanifa omaxunganeko. Ngaashi ashike Jesus a li e va honga nghee ve na okwiilikana, ova li ve shii kutya ehalo laKalunga otali ka ‘wanifwa kombada yedu,’ kashi na nee mbudi kutya ovapangeli vopanhu otava ti shike.—Mat. 6:9, 10.

¹⁷ Ovahongwa ova li va ilikana kuJehova, opo va dule okulonga ehalo laye, va ti: ‘Kwafela ovapiya voye va twikile okupopya eendjovo doye nouladi.’ Mbela Jehova okwa li e va nyamukula ngahelipi? Ombiibeli oya ti: “Onhele opo va li va ongala oya kakama ndele aveshe ova li va tililwa  omhepo iyapuki nova li va popya eendjovo daKalunga nouladi.” (Oil. 4:29-31) Kape na osho tashi dulu okwiimba Kalunga a wanife po ehalo laye. (Jes. 55:11) Kashi na nee mbudi kutya omaupyakadi, oo tae tu hange omanene shi fike peni, ile kutya ovatondi vetu ove na eenghono di fike peni, ngeenge otwa ilikana kuKalunga, otu na oushili kutya ote ke tu pameka, opo tu dule okuudifa eendjovo daye nouladi.

18. Oilyo yeongalo muJerusalem oya li ya kwafelafana ngahelipi?

¹⁸ Omuvalu woilyo yeongalo lipe muJerusalem owa li wa hapupala meendelelo, ndele tau dulu po 5 000. d Nonande ovahongwa ova li ve na oudilo wa yoolokafana, “ova li va hangana filufilu.” Ova li hava udafana nohava diladila shimwe. (Oil. 4:32; 1 Kor. 1:10) Ovahongwa ova li va ninga shihapu shihe fi ashike okwiilikana Jehova a nangeke noupuna eenghendabala davo. Ova li hava kwafelafana pamhepo, nongeenge sha li sha pumbiwa, ova li yo hava kwafelafana painiwe. (1 Joh. 3:16-18) Pashihopaenenwa, Josef oo a li a lukwa Barnabas kovayapostoli okwa li a landifa po epya laye. Oimaliwa aishe oyo a li a mona mo okwa li e i yandja nehalo liwa i kwafele ovo va li va dja koilando yokokule va dule okukala muJerusalem oule wefimbo, opo va dule okulihonga shihapu kombinga yeitavelo lavo lipe.

19. Omolwashike Jehova a li a dipaa Ananias naSafira?

¹⁹ Ovalihomboli vamwe, Ananias naSafira, navo ova li yo va landifa po oiniwe yavo, ndele tava yandje omayambidido. Ova li tave liningifa va fa va yandja oimaliwa aishe, ndele ova li va ‘oimaliwa imwe ove i holeka po.’ (Oil. 5:2) Jehova okwa dipaa ovalihomboli ovo, molwaashi ova li va yandja nomalinyengotomheno mai nova li ovakengeleledi, ndele hamolwaashi ngeno va li va yandja oimaliwa inai wana. Ova li ‘va fufya Kalunga ndele havanhu.’ (Oil. 5:4) Ngaashi ovanaihelele ovo va li va tokolwa kuJesus, Ananias naSafira ova li tava lalakanene unene okufimanekwa kovanhu, ponhele yokulalakanena okukala va hokiwa kuKalunga.—Mat. 6:1-3.

20. Otwe lihonga shike shi na sha nokuyandja kuJehova?

²⁰ Eendombwedi omamiliyona dokunena, odo di na omhepo yeliyambo ngaashi oyo ya li i niwe kovahongwa vaJesus ovadiinini vomefelemudo lotete vomuJerusalem, ohadi yambidida oilonga yokuudifa mounyuni aushe mokuyandja omayambidido nehalo liwa. Kape na oo ha fininikwa a longife efimbo laye, ile a yandje oimaliwa yaye, opo a yambidide oilonga ya tya ngaho. Jehova ina hala nandenande tu mu longele nomunyengutima, ile kefininiko. (2 Kor. 9:7) Jehova iha tale kouhapu waasho hatu yandje, ndele oha konenene omalinyengotomheno oo tae tu linyengifa tu yandje. (Mark. 12:41-44) Inatu hala nandenande okukala twa fa Ananias naSafira, mokukala hatu longele Kalunga omolwokulihola mwene, ile hatu lalakanene efimano. Ponhele yaasho, natu longele alushe Jehova, molwaashi tu mu hole shili notu hole yo ovanhu vakwetu, ngaashi Petrus, Johannes naBarnabas va li va ninga.—Mat. 22:37-40.