1-3. (a) Oshinima shilipi sha li tashi hale okweetifa etukauko meongalo lonale lopaKriste? (b) Ohatu ka mona ouwa ulipi, ngeenge otwa konakona ehokololo olo li li membo lOilonga?

 PAULUS naBarnabas ova li va alukila nehafo kuAntiokia shomuSiria okudja molweendo lavo lotete loutumwa. Ova li va hafa neenghono, molwaashi Jehova okwa li a “yeululila oiwana ondjila opo i dule okwiitavela.” (Oil. 14:26, 27) Antiokia ashishe osha li sha udifilwa onghundana iwa ‘novanhu vahapu,’ ovo vehe fi Ovajuda ova li va ninga ovaitaveli.—Oil. 11:20-26.

² Onghundana ishambula kombinga yaasho sha li sha ningwa po oya li ya udika diva muJudea ashishe. Ndele ovanhu vahapu kava li va hafa, molwaashi ova li ve na okuninga omatokolo e na sha nomhata yepitotanda oyo ya li inai kandulwa po natango. Mbela Ovajuda nosho yo ovaitaveli ovo vehe fi Ovajuda ova li tava ka kala ve na ekwatafano la tya ngahelipi? Mbela ovaitaveli ovo vehe fi Ovajuda ova li tava ka tala ko ngahelipi Omhango yaMoses? Oshinima osho osha li sha etifa eemhata da kwata moiti neenghono noda li tadi hale okweetifa etukauko meongalo lopaKriste. Mbela omhata ya tya ngaho oya li ya kandulwa po ngahelipi?

³ Eshi hatu konakona ehokololo olo li li membo lOilonga, ohatu ke lihonga oilihongomwa ihapu ya fimana. Osho otashi dulu oku tu kwafela tu katuke pandunge ngeenge opa holoka oshinima shonhumba osho tashi dulu okweetifa etukauko kunena.

4. Ovaitaveli vamwe ova li tava xumifa komesho ediladilo la puka lilipi, naasho osha etifa po epulo lilipi?

⁴ Omuhongwa Lukas okwa ti: “KuJudea okwa dja ovalumenhu vamwe, ndele tava hongo ovamwatate tava ti: “Kape na ou ta dulu oku ka xupifwa ngeenge ina pita etanda pamhango yaMoses.” (Oil. 15:1) Inaku popiwa kutya ovalumenhu “vamwe” ovo ova li Ovafarisai manga inava ninga Ovakriste. Kutya nee ovalumenhu ovo ova li Ovafarisai, ile hasho, otashi ulike kutya ova li va nwefwa mo keemhango tadi dengele doshimhanga shOvajuda. Natango, otashi dulika va li va popya oipupulu kutya otava popi ponhele yovayapostoli noyovakulunhu vomuJerusalem. (Oil. 15:23, 24) Ndele mbela omolwashike ovaitaveli Ovajuda vamwe va li tava xumifa komesho natango epitotanda nonande opa pita omido 13 lwaapo, okudja eshi omuyapostoli Petrus a li a wilikwa kuKalunga a tambule ko ovanhu  ovo vehe fi Ovajuda noinava pita etanda meongalo lopaKriste? a—Oil. 10:24-29, 44-48.

5, 6. (a) Omolwashike Ovakriste vamwe Ovajuda va li va hala okukanyatela kepitotanda? (b) Ehangano lepitotanda ola li ngoo oshitukulwa shehangano olo la li la ningwa naAbraham? Shi yelifa. (Tala eshangelo lopedu.)

⁵ Otashi dulika pa li omatomheno mahapu, molwaashi Ovajuda vamwe va li tava xumifa komesho epitotanda. Etomheno limwe ololo kutya Jehova oye a li a tota po epitotanda nosha li hashi ulike kutya omunhu oku na ekwatafano le likalekelwa naJehova, ngeenge okwa piti etanda. Epitotanda ola li la totwa po fimbo ehangano lOmhango laha li po, nolwanima ola ka ninga oshitukulwa shehangano lOmhango, na Abraham noukwaneumbo waye ovo va li va pita etanda tete. b (Lev. 12:2, 3) PaMhango yaMoses, nokuli novanailongo ova li ve na okupita etanda fimbo inava kufa ombinga moivilo yonhumba, ngaashi okudana Opaasa. (Ex. 12:43, 44, 48, 49) Osha yela kutya, ngeenge omulumenhu a li ina pita etanda, Ovajuda ova li have mu tale ko ina koshoka noku na oshipo.—Jes. 52:1.

⁶ Onghee hano, Ovajuda ova li va pumbwa eitavelo nosho yo elininipiko, opo va tambule ko oshili oyo ya pepalekwa. Ehangano lOmhango ola li la pingenwa po kehangano lipe, nomolwaasho omunhu kali va li ha ningi umwe womoshiwana shaKalunga, molwaashi ashike e li Omujuda. Ovakriste Ovajuda ovo va li hava kala moitukulwa yOvajuda nosho yo muJudea ova li va pumbwa ouladi, opo va itavele Kristus nokutambula ko Ovakriste vakwao ovo vehe fi Ovajuda noinava pita etanda.—Jer. 31:31-33; Luk. 22:20.

7. Eeshili dilipi da li inadi udiwa ko kovalumenhu “vamwe,” ovo va dja kuJudea?

⁷ Omifikamhango daKalunga ihadi lunduluka. Osho otashi kolekwa koushili oo kutya ehangano lipe ola kwatela mo omafinamhango omOmhango yaMoses. (Mat. 22:36-40) Pashihopaenenwa, Paulus okwa ka popya lwanima shi na sha nepitotanda a ti: “Oujuda washili oyou womeni, nepitotanda olokomutima; omhepo yaKalunga oyo ye shi ningifa tashi shiiva, ndele hamhango.” (Rom. 2:29; Deut. 10:16) Ovalumenhu “vamwe” ovo va dile kuJudea kava li va uda ko eeshili da tya ngaho, ndele ponhele yaasho, ova li tava diladila kutya Kalunga ke na efiku a lundulule omhango yepitotanda. Mbela ova li ngoo tava ka pwilikina komayelifilo oo tava ka pewa?

8. Omolwashike epulo li na sha nepitotanda la li li na okutwalwa kolutuwiliki kuJerusalem?

⁸ Lukas okwa ti: “Ndele opa holoka eenhamanana pokati kavo nooPaulus naBarnabas,  opo nee opa ningwa elongekido, opo Paulus naBarnabas nosho yo ovamwatate vamwe va ye kovayapostoli nokovakulunhu kuJerusalem omolwoshinima osho.” c (Oil. 15:2) “Eenhamanana” odo oda li da kwata moiti neenghono, molwaashi eembinga adishe dopavali oda li da tomhwa kutya osho da li tadi popile osho shi li mondjila, neongalo laAntiokia kala li la dula oku di pongolola po. Ndele opo meongalo mu kale ombili noukumwe, eongalo ola li la ninga omalongekido li twale epulo olo “kovayapostoli nokovakulunhu kuJerusalem,” ovo va li tava longo ve li olutuwiliki. Oshike hatu lihongo kovakulunhuongalo vokuAntiokia?

9, 10. Omonghedi ilipi ovamwatate vokuAntiokia nosho yo Paulus naBarnabas ve tu tulila po oshihopaenenwa shiwa kunena?

⁹ Shimwe shomoilihongomwa ya fimanenena osho hatu lihongo kovakulunhuongalo vokuAntiokia oshosho kutya otwa pumbwa okulineekela ehangano laKalunga. Diladila kwaashi: Ovamwatate muAntiokia ova li ve shii kutya olutuwiliki alishe ola fikama po mOvakriste va dja meputuko lOshijuda. Ndele nande ongaho, ova li ve lineekela kutya olutu la tya ngaho ola li tali ka pongolola po omhata i na sha nepitotanda metwokumwe nOmishangwa. Mbela omolwashike ovamwatate vokuAntiokia va li ve lineekela olutuwiliki? Eongalo ola li li na elineekelo kutya Jehova ota ka yukifa oinima okupitila momhepo yaye iyapuki nosho yo mOmutwe weongalo lopaKriste, Jesus Kristus. (Mat. 28:18, 20; Ef. 1:22, 23) Ngeenge opa holoka sha sha kwata moiti kunena, natu shikuleni oshihopaenenwa shiwa shovaitaveli vokuAntiokia mokukala twe lineekela ehangano laKalunga nosho yo Olutuwiliki, olo la fikama po mOvakriste ovavaekwa.

¹⁰ Ohatu dimbulukifwa yo kutya osha fimana okukala nelininipiko nosho yo elididimiko. Paulus naBarnabas ova li va nangekwa po komhepo iyapuki, opo va ye koiwana, ashike kava li va kendabala okulongifa eenghonopangelo davo, opo va pongolole po omhata oyo i na sha nepitotanda muAntiokia. (Oil. 13:2, 3) Ndele nande ongaho, konima yefimbo Paulus okwa ka popya a ti: “Onda hololelwa memoniko ndi ye  [kuJerusalem],” ta ulike kutya okwa li a wilikwa kuKalunga moshinima osho. (Gal. 2:2) Ovakulunhuongalo kunena ohava kendabala okukala ve na elininipiko nelididimiko, ngeenge pa holoka omapulo oo taa dulu okweetifa etukauko. Ponhele yokupopila omataleko avo, ohava kongo ekwafo kuJehova mokutala kutya Omishangwa otadi ti ngahelipi nohava tale yo omalombwelo newiliko olo hava pewa komupiya omudiinini.—Fil. 2:2, 3.

11, 12. Omolwashike sha fimana okuteelela Jehova a yelife oinima yonhumba?

¹¹ Peemhito dimwe, otu na okuteelela Jehova a yelife oinima yonhumba. Dimbuluka kutya ovamwatate vopefimbo laPaulus ova li ve na okuteelela fiyo omo 49 O.P. lwaapo, omido 13 lwaapo, okudja eshi Kornelius a vaekwa mo 36 O.P., fimbo Jehova ina yelifa kutya ovanhu ovo vehe fi Ovajuda ove na okupita etanda, ile hasho. Ndele mbela omolwashike Jehova a li a efa omhata i na sha nepitotanda i kale inai kandulwa po oule womido dihapu? Otashi dulika Kalunga a li a hala pa pite efimbo la wana, opo Ovajuda ovanamitimadiwa va lundulule etaleko lavo moshinima sha tya ngaho. Kakele kaasho, okuxulifwa po kwehangano lepitotanda olo la li la kala po oule womido 1 900, olo la li la ningwa naxekulululwa omuholike Abraham, osha li oshinima sha kwata moiti.—Joh. 16:12.

¹² Kau fi tuu oufembanghenda okuhongwa nokumewa kuTate yetu womeulu omulididimiki nomunalukeno! Osho ohashi tu etele alushe ouwa. (Jes. 48:17, 18; 64:8) Onghee hano, inatu hetekela nande okukomangela omataleko etu, ile tuha tambule ko omalunduluko opahangano, ile ouyelele wa pepalekwa u na sha nomishangwa donhumba. (Omuud. 7:8) Ngeenge owa didilike kutya oto kwatwa koikala ya tya ngaho, omolwashike ito dilonga pamwe neilikano komafinamhango e li pefimbo oo e li mOilonga etukulwa 15? d

13. Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena elididimiko laJehova moukalele wetu?

¹³ Omafimbo amwe otashi dulika tu kale twa pumbwa elididimiko, ngeenge hatu konakona Ombiibeli novanhu ovo hashi kala shidjuu kuvo okweefa po omahongo oipupulu, ile eenghulunghedi dihe li pamishangwa odo va lenga. Peemhito da tya ngaho, otashi dulika twa pumbwa okweefa pa pite efimbo la wana, opo omhepo iyapuki yaKalunga i longe momutima womukonakoni. (1 Kor. 3:6, 7) Natango, otu na okwiilikana kombinga yoshinima sha tya ngaho. Monghedi yonhumba, ile yongadi, Kalunga ote ke tu kwafela pefimbo la wapala, opo tu katuke pandunge.—1 Joh. 5:14.

14, 15. Eongalo lokuAntiokia ola li la ulika ngahelipi kutya ola fimaneka Paulus, Barnabas nosho yo ovaendi pamwe navo vakwao, nongahelipi okukala po kwavo kwa li enangekonoupuna kovaitaveli vakwao?

¹⁴ Lukas okwa ti vali: “Ova findikilwa ondjilakati keongalo, nova pita muFoinikia nomuSamaria tava hepaulula nghee ovanhu vomoiwana va hovela okulongela Kalunga, naasho osha li sha hafifa neenghono ovamwatate aveshe.” (Oil. 15:3) Eshi eongalo la li la findikila Paulus, Barnabas nosho yo ovaendi pamwe navo vakwao ondjilakati, ola li la ulika ohole yopaKriste nonokutya ole va fimaneka nola  li le va halela enangekonoupuna laKalunga. Ovamwatate vokuAntiokia inave tu tulila po tuu oshihopaenenwa shiwa! Mbela owa fimaneka ngoo Ovakriste vakweni, “unene tuu ovo hava longo noudiinini mokupopya nomokuhonga”?—1 Tim. 5:17.

¹⁵ Paulus navakwao ova li va talela po lwoikando Ovakriste vakwao vomuFoinikia naSamaria. Osho osha li enangeko noupuna, molwaashi ova li ve va hokololela nawanawa oimoniwa oyo va li va mona, eshi va li tava longo moshitukulwa omo mu na ovanhu ovo vehe fi Ovajuda. Movapwilikini ovo otashi dulika mwa li mwa kwatelwa ovaitaveli Ovajuda ovo va li va ya onhapo koitukulwa oko, konima yokudipawa kwaStefanus. Sha faafana kunena, ovamwatate ohava tuwa omukumo, unene tuu ovo tava yelekwa, ngeenge tava udu kombinga yoimoniwa i na sha nanghee Jehova ta nangeke noupuna oilonga yetu yokuninga ovanhu ovahongwa. Mbela oho mono ngoo ouwa pauyadi moimoniwa ya tya ngaho mokukala pokwoongala kwopaKriste, poyoongalele nosho yo mokulesha omahokololo onghalamwenyo oo e li moileshomwa yetu?

16. Oshike sha li tashi ulike kutya omhata i na sha nepitotanda oya li ya kwata moiti?

¹⁶ Eshi ovatumwa ovo va dja kuAntiokia va li va enda eekilometa 550 lwaapo, va yuka kolukadi, xuuninwa ova li va fika muJerusalem. Lukas okwa ti: “Eshi va fika muJerusalem, eongalo, ovayapostoli nosho yo ovakulunhu ova li ve va tambula ko nohamu. Opo nee Paulus naBarnabas ova hepaulula oilonga aishe oyo va longa kekwafo laKalunga.” (Oil. 15:4) Ombiibeli oya ti: “Vamwe vomongudu yelongelokalunga lOvafarisai ovo va ninga ovaitaveli ova fikama, ndele tava ti: “Ove na okupita etanda nomu na oku va kumaida va diinine Omhango yaMoses.”” (Oil. 15:5) Osho otashi ulike kutya omhata i na sha nongeenge Ovakriste ovo vehe fi Ovajuda ove na okupita etanda oya li ya ninga oshinima sha kwata moiti noya li ya pumbwa okupongololwa po.

17. Olutuwiliki lomuJerusalem ola li la fikama po moolyelye, nomolwashike mwa li mwa wedwa ‘ovakulunhu’?

¹⁷ Omayeletumbulo 13:10 okwa ti: “Puava hava [kundafana, NW], ope nounongo.” Metwokumwe nefinamhango olo tali wapalele, “ovayapostoli novakulunhu ova ongala, opo va konakone oshinima osho [shepitotanda].” (Oil. 15:6) “Ovayapostoli novakulunhu” ova li ve lile po eongalo lopaKriste alishe, ngaashi ashike Olutuwiliki lokunena. Omolwashike ‘ovakulunhu’ va li va longa pamwe novayapostoli? Dimbuluka kutya omuyapostoli Jakob okwa dipawa nomuyapostoli Petrus  okwa tulilwe modolongo. Mbela ovayapostoli vakwao navo osho va li tava ka ningilwa ngaho? Molutuwiliki omwa li mwa wedwa ovakulunhu vamwe ovavaekwa va pyokoka, opo li dule okutwikila okupashukila nawa oilonga.

18, 19. Petrus okwa li a popya eendjovo di na eenghono dilipi, novapwilikini vaye ova li va fika pexulifodiladilo lilipi?

¹⁸ Lukas okwa ti vali: “Konima eshi va kundafana oule wefimbo, Petrus okwa fikama ndele ta ti kuvo: “Ovamwatate, omu shi shii nawa kutya Kalunga okwa hoolola nge mokati keni mefimbo lonale opo ndi udifile ovanhu vomoiwana imwe onghundana iwa nova itavele. Kalunga oo e shii osho shi li momutima okwa ulika kutya okwe va tambula ko eshi e va pa omhepo iyapuki ngaashi ashike e i tu pa. Ina tongola pokati ketu navo, ndele okwa yelifa omitima davo omolweitavelo lavo.” (Oil. 15:7-9) Embo limwe lomauyelele ola ti kutya oshitya shOshigreka osho sha tolokwa “kundafana” movelishe 7 otashi yandje yo ediladilo ‘lokukonga’ nosho yo ‘okupula.’ Osha yela kutya ovamwatate ova li tava ningi omatyekosha a yoolokafana noku li paushili, nova li tave a popi va manguluka.

¹⁹ Eendjovo daPetrus di na eenghono oda li de va dimbulukifa aveshe kutya Petrus opo a li, eshi omunhu wotete womoiwana imwe noina pita etanda wedina Kornelius noukwaneumbo waye va li va vaekwa nomhepo iyapuki mo 36 O.P. Hano ngeenge Jehova ka li vali ta tongola pokati kOmujuda nosho yo oo ehe fi Omujuda, ovanhu ovo nee va li ve na oufemba woku shi ninga? Eitavelo muKristus olo tali yapulifa omutima womwiitaveli, ndele haMhango yaMoses.—Gal. 2:16.

20. Ovo va li tava xumifa komesho epitotanda ova li va ‘yeleka Kalunga’ ngahelipi?

²⁰ Metwokumwe noumbangi wa yela weendjovo daKalunga nosho yo womhepo iyapuki, Petrus okwa xulifa neendjovo edi tadi ti: “Omolwashike tamu yeleke Kalunga eshi tamu twike ovahongwa ovo ondjoko idjuu oyo ootatekulululwa nafye inatu dula oku i humbata? Otu na eitavelo kutya ngaashi ashike fye hatu ka xupifwa omolwefilonghenda lOmwene Jesus, navo yo otava ka xupifwa omolwalo.” (Oil. 15:10, 11) Ovo va li tava xumifa komesho epitotanda ova li tava “yeleke Kalunga,” ile ‘tava yeleke onheni yaye,’ ngaashi etoloko limwe la ti. Ovajuda ova li tava kendabala okufininikila ovanhu ovo vehe fi Ovajuda Omhango. Ashike Ovajuda navo kava li hava dulika kOmhango oyo filufilu nokungaho Omhango oyo oya li ye va tokolela efyo. (Gal. 3:10) Ponhele yokuxumifa komesho epitotanda, ovapwilikini vaPetrus Ovajuda ova li va wana ngeno okupandula olune laKalunga inali longelwa olo a ulika okupitila muJesus.

21. Barnabas naPaulus ova li va yambidida ngahelipi eendjovo daPetrus?

²¹ Osha yela kutya eendjovo daPetrus oda li da kuma ovapwilikini vaye neenghono molwaashi ‘oshiongalele ashishe osha li sha mwena.’ Konima yaasho, Barnabas naPaulus ova li va ‘hepaulula omadidilikolonga noikumifilonga opo i fike Kalunga e i va longifa mokati kovapaani.’ (Oil. 15:12) Hauxuuninwa, ovayapostoli nosho yo ovakulunhu ova li va tala komaumbangi aeshe ndele tava ningi etokolo olo li li metwokumwe nehalo laKalunga moshinima shi na sha nepitotanda.

22-24. (a) Olutuwiliki lokunena ohali shikula ngahelipi oshihopaenenwa sholutuwiliki lonale? (b) Ongahelipi ovakulunhuongalo aveshe tava dulu okuulika kutya ohava dulika kelongekido lopauteokratika?

²² Kunena, ngeenge oilyo yOlutuwiliki ya ongala, nayo ohai kongo ewiliko mEendjovo  daKalunga nohai ilikana ya mana mo, opo i pewe omhepo iyapuki. (Eps. 119:105; Mat. 7:7-11) Opo i ninge omatokolo oo e li metwokumwe nehalo laKalunga, keshe oshilyo ohashi pewa komesho yefimbo elandulafano laasho tashi ka kundafanwa pokwoongala, opo shi dilonge noshi ilikane kombinga yoikundafanwa oyo. (Omayel. 15:28) Ngeenge va ongala, ovamwatate ovo ovavaekwa ohava ningi omatyekosha avo va manguluka nonefimaneko. Ohava longifa unene Ombiibeli momukokomoko weenghundafana davo.

²³ Ovakulunhuongalo ove na okulandula oshihopaenenwa shoilyo yOlutuwiliki. Ngeenge olutu lovakulunhuongalo ola kundafana oinima yonhumba ya kwata moiti pokwoongala kwalo, ndele inali dula oku i pongolola po, otali dulu okukonga ekwafo koshitaimbelewa osho tashi pashukile oshitukulwa shalo, ile kwaavo ve shi lile po, ngaashi ovapashukilishikandjo. Ngeenge oshitaimbelewa osha shiivifilwa oshinima sha tya ngaho, otashi dulu okushangela kOlutuwiliki, ngeenge osha pumbiwa.

²⁴ Jehova oha nangeke noupuna ovo hava dulika kelongekido lopauteokratika nosho yo ovo ve li ovalininipiki, ovadiinini novalididimiki. Ngaashi hatu ke shi mona metukulwa tali landula, ngeenge otwa ningi ngaho ohatu ka pewa ondjabi kuKalunga, ngaashi ombili yashili, ehepuluko lopamhepo nosho yo oukumwe wopaKriste.