1-3. Omolwashike omuyapostoli Paulus a li a ya kuKorinto, nokwa li a shakeneka omashongo elipi?

 LWOPEXULILO lomudo omuti-50 O.P., omuyapostoli Paulus okwa li muKorinto, oshilando osho sha li sha punapala nosha li ondingandinga yomangeshefelo, omo mwa li hamu kala ovanhu vahapu, Ovagreka, Ovaroma nOvajuda. a Paulus ka li a ya koshilando osho, opo ngeno a ka lande oinima, a ka landife, ile a ka konge oilonga. Ndele okwa li a ya ko nelalakano la fimanenena, oku ka yandja oundombwedi kombinga yOuhamba waKalunga. Paulus okwa li a pumbwa onhele opo e na okukala noka li a hala okutwika vamwe omutengi woku mu fila oshisho palutu. Ka li a hala ovanhu va diladile kutya okwa teelela vamwe ve mu file oshisho omolwoukalele waye. Mbela okwa li a ninga po shike?

² Paulus okwa li onghulungu moilonga yokomake, ngaashi okuhondja eetenda. Okuhondja eetenda kashi fi oshinima shipu, ndele okwa li a hala okulonga nomake aye, opo e lifile oshisho palutu. Mbela okwa li ngoo ta ka mona oilonga moshilando osho sha li shi na omalipyakidilo mahapu? Mbela okwa li ngoo ta ka mona onhele iwa nokukala? Nonande Paulus okwa li a taalela omashongo a tya ngaho, ka li a efa po oshilonga shaye sha fimanenena, oukalele.

³ Oukalele waPaulus owa li wa eta oidjemo iwa oule wefimbo olo a kala muKorinto. Oshike hatu lihongo mwaasho Paulus a li a longa muKorinto osho tashi ke tu kwafela tu yandje oundombwedi nawanawa kombinga yOuhamba waKalunga moshitukulwa shetu?

4, 5. (a) Paulus okwa li ha di peni, eshi a li muKorinto, nokwa li ha longo oilonga yokulikongela omboloto ilipi? (b) Otashi dulika sha enda ngahelipi, opo Paulus a ninge omuhondji weetenda?

⁴ Konima eshi Paulus a fika muKorinto, okwa li a shakeneka ovalihomboli vamwe hava yakula ovaenda, Omujuda wedina Akuila nomukulukadi waye Priskilla, ile Priska. Ovalihomboli ovo ova li va ka kala muKorinto, molwaashi  omukesari Klaudius okwa li a yandja elombwelo kutya “Ovajuda aveshe va dje mo muRoma.” (Oil. 18:1, 2) Akuila naPriskilla kava li ashike va tambula ko Paulus meumbo lavo, ndele ova li yo va longa pamwe naye mongeshefa yavo. Ombiibeli oya ti: “Paulus okwa ya a ka kale meumbo lavo nokwa li ha longo pamwe navo molwaashi ova li hava longo oilonga ya faafana yokuninga eetenda.” (Oil. 18:3) Paulus okwa li a kala meumbo lovalihomboli ovo ovanahole nohava yakula ovaenda pefimbo loukalele waye muKorinto. Fimbo a li pamwe naAkuila naPriskilla, otashi dulika a li a shanga eenhumwafo daye dimwe odo da ka ninga oshitukulwa shOmbiibeli.  b

⁵ Osha enda ngahelipi, opo Paulus, oo a “hongwa kuGamaliel” naye a kale e shii okulonga oilonga yokuhondja eetenda? (Oil. 22:3) Ovajuda vomefelemudo lotete otashi dulika va li hava hongo ounona vavo oilonga yokomake, nonande ounona va tya ngaho ova kale ve na ehongo limwe la wedwa po. Paulus otashi dulika a li e lihonga okuhondja eetenda okudja kounyasha, molwaashi okwa dile kuTarsus shomuKilikia, oko kwa li kwa shiivika nawa kutya ohaku di oiyata yosilisiuma oyo ya li hai longifwa okuhondja eetenda. Okuhondja eetenda okwa li kwa kwatela mo shike? Oshilonga sha tya ngaho osha li sha kwatela mo okunduluka oiyata yokwakola, oyo hai longifwa okuninga eetenda, oku i konda nokuhondja eetenda. Kashi na nee mbudi kutya omunhu okwa li ta longifa onghedi ilipi, oilonga ya tya ngaho oya li idjuu.

6, 7. (a) Paulus okwa li a tala ko ngahelipi oshilonga shokuhondja eetenda, noshike tashi ulike kutya Akuila naPriskilla ova li ve na etaleko la fa laye? (b) Ovakriste vokunena ohava landula ngahelipi oshihopaenenwa shaPaulus, Akuila naPriskilla?

⁶ Paulus ka li a pitifa komesho oilonga yokuninga eetenda monghalamwenyo yaye. Ndele okwa li ha longo oilonga oyo, opo e lifile oshisho palutu, eshi a li ta wanifa po oukalele waye, ta udifa onghundana iwa “oshali.”  (2 Kor. 11:7) Akuila naPriskilla ova li va tala ko ngahelipi oilonga yavo yokuhondja eetenda? Ve li Ovakriste, nopehe na omalimbililo, ova li va tala ko oilonga oyo ngaashi Paulus a li e i tala ko. Eshi Paulus a li a dja mo muKorinto mo 52 O.P., Akuila naPriskilla navo ova li va ya pamwe naye kuEfeso, oko eumbo lavo la li hali longifwa li li onhele yokwoongalela eongalo lomoshitukulwa. (1 Kor. 16:19) Lwanima, ova li va shuna kuRoma, ndele tava i vali kuEfeso. Ovalihomboli ovo ovaladi ova li va pitifa komesho oinima yOuhamba nova li ve na ehalo okuninga omaliyambo omolwavamwe, nokungaho, ova li va pandulwa ‘komaongalo aeshe omoiwana.’—Rom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ Ovakriste vokunena navo ohava landula oshihopaenenwa shaPaulus, Akuila naPriskilla. Ovakalele ovaladi kunena ohava longo noudiinini, opo vaha ‘twike nande oumwe omutengi.’ (1 Tes. 2:9) Oshi shii okupandulwa, eshi ovaudifi vOuhamba vefimbo li yadi vahapu hava longo oilonga yetatafiku, ile pomafimbo amwe omudo, opo ve lifile oshisho palutu, eshi tava longo oilonga  yavo ya fimanenena, oukalele wopaKriste. Ngaashi Akuila naPriskilla, ovapiya vaJehova vahapu kunena ohava yakula nehalo liwa ovapashukili ovaendi. Ovo hava “yakula ovaenda” ohava tuwa omukumo nohava tungwa pamhepo mokuninga ngaho.—Rom. 12:13.

8, 9. Paulus okwa li e linyenga ngahelipi, eshi Ovajuda va li ve mu pataneka, eshi a li e va udifila nouladi, nokudja opo okwa li a ka udifila peni?

⁸ Oushili oo kutya Paulus okwa li a tala ko kutya oilonga yokulikongela omboloto oya li ashike tai mu kwafele a wanife po oukalele waye ou liwetikile, eshi Silas naTimoteus va li ve mu etela eeshali nehalo liwa okudja kuMakedonia. (2 Kor. 11:9) Diva, Paulus okwa li a “hovela okuudifa nouladi eendjovo daKalunga.” (Oil. 18:5) Ashike Paulus okwa li a patanekwa kOvajuda, eshi a li e va pa oundombwedi nouladi. Okwa li a pupula oikutu yaye, opo a ulike kutya ke na ondjo, eshi Ovajuda inava tambula ko etumwalaka li na sha naKristus tali xupifa eemwenyo, ndele ta lombwele ovapataneki vaye ovo ta ti: “Ohonde yeni nai kale kombada yeni; ame nghi na etimba. Paife ohandi i kovanhu vomoiwana imwe.”—Oil. 18:6; Hes. 3:18, 19.

⁹ Mbela Paulus okwa li a ka udifila peni? Omulumenhu wedina Titus Justus, oo tashi dulika a li omuuyimo mOujuda nokwa li e na eumbo la kwatafana noshinagoga, okwa li a pa Paulus oufemba a longife eumbo laye. Onghee hano, Paulus okwa li a dja ko koshinagoga, ndele tai keumbo laJustus. (Oil. 18:7) Paulus okwa li ha kala meumbo laAkuila naPriskilla, eshi a li muKorinto, ndele okwa li ha ka udifila meumbo laJustus.

10. Oshike tashi ulike kutya Paulus ka li ashike a tokola okuudifila ovanhu vomoiwana imwe ovo aveke?

¹⁰ Mbela eshi Paulus a ti kutya okudja nena eli ohandi i kovapaani, okwa li a efa po filufilu okuudifila Ovajuda aveshe nosho yo ovo va ninga veitavelo lOshijuda, nokuli naavo va li ve na ohokwe? Hasho nandenande. Pashihopaenenwa, “Krispus omukulunhu woshinagoga okwa itavela Omwene pamwe novaneumbo laye aveshe.” Osha yela kutya ovanhu vahapu ovo va li hava i koshinagoga ova li va ninga ngaashi Krispus, molwaashi Ombiibeli oya ti: “Ovakorinto vahapu ovo va uda onghundana iwa ova itavela, ndele tava ninginifwa.” (Oil. 18:8) Kungaho, eumbo laTitus Justus ola li la ninga onhele omo mwa li hamu ongalele eongalo lipe lopaKriste muKorinto. Ngeenge ehokololo lembo lOilonga ola shangwa monghedi yaLukas yokuhokolola oiningwanima, sha hala okutya, okuhokolola oinima palandulafano layo, osha yela kutya okulidilululifwa kwOvajuda, ile ovo va ninga veitavelo lOshijuda okwa li kwa ningwa konima eshi Paulus a li a pupula oikutu yaye ondwi. Oshiningwanima osho otashi ulike kutya omuyapostoli oo okwa li ha tifuka she likolelela keenghalo.

11. Eendombwedi daJehova kunena ohadi hopaenene ngahelipi Paulus, ngeenge tadi i koilyo yOukwakriste?

¹¹ Moilongo ihapu kunena, eengeleka dOukwakriste otadi dana onghandangala noda nwefa mo neenghono oilyo yado. Ovatumwa vOukwakriste ove lidilululifa ovanhu vahapu moilongo imwe nosho yo kounhunhu. Ngaashi  Ovajuda vomefelemudo lotete muKorinto, ovanhu ovo have liti Ovakriste luhapu ohava kala va kanyatela keenghulunghedi. Ndele nande ongaho, ngaashi Paulus, nafye tu li Eendombwedi daJehova ohatu i kovanhu va tya ngaho, nokutungila keitavelo lOmishangwa olo tashi dulika ve na. Nokuli nongeenge tave tu pataneke, ile ovawiliki vomalongelokalunga tave tu hepeke, ihatu kanifa eteelelo. Mokati kaavo ve “na ouladi wokulongela Kalunga, ndele kave na eshiivo lashili,” otashi dulika mu na ovanamitimadiwa, ovo va pumbwa okukongwa mo nokumonika.—Rom. 10:2.

12. Paulus okwa li a pewa eshilipaleko lilipi okupitila memoniko?

¹² Ngeenge Paulus okwa li e na omalimbililo shi na sha nokutwikila oukalele waye muKorinto, otashi dulika a li a dja momalimbililo, moufiku omo a li e lihololelwa kOmwene Jesus memoniko, ndele te mu lombwele ta ti: “Ino tila, ove ino sholola, ndele twikila okuudifa osheshi moshilando eshi ondi na mo ovanhu vahapu.” (Oil. 18:9, 10) Kala li tuu emoniko tali tu omukumo! Omwene okwa li a shilipaleka Paulus kutya ota ka amenwa koiponga nonokutya omu na ovanamitimadiwa vahapu moshilando osho. Paulus okwa li e linyenga ngahelipi kemoniko olo? Ombiibeli oya ti: ‘Okwa kala mo oule womudo neemwedi hamano, te va hongo eendjovo daKalunga.’—Oil. 18:11.

13. Paulus otashi dulika a li a dimbuluka oshiningwanima shilipi, eshi a li pokufika poshipundi shetokolo, ndele omolwashike a li e na elineekelo kutya ita ka dipawa?

¹³ Eshi Paulus a li a kala muKorinto oule womudo umwe lwaapo, okwa li a mona natango oumbangi, oo tau ulike kutya Omwene ote mu yambidida. Ombiibeli oya ti: “Ovajuda ova li ve limanga kumwe va kwate po Paulus ndele tave mu twala komhangu,” oyo ya li hai ifanwa bema. (Oil. 18:12) Vamwe otava diladila kutya bema owa li omutune wa longwa momamanya omarmori mambulau nomatoka nokwa fewekwa nomafano mahapu, notashi dulika wa li lwopondingandinga yonhele yomalandifilo muKorinto. Ehalandjadja olo la li komesho yobema ola li linene nokwoongalela eemhunga dovanhu. Ovalafululi voinima ova mona kutya oshipundi osho shetokolo osha li popepi noshinagoga  nosho yo neumbo laJustus. Eshi Paulus a li a yuka pobema, otashi dulika a li a dimbuluka kombinga yokudipawa nomamanya kwaStefanus, oo omafimbo amwe haku tiwa oye Omukriste wotete a dipaelwa eitavelo laye. Paulus oo a li a shiivika nedina Saulus, pomhito imwe okwa li a hokwa “okudipawa kwaStefanus.” (Oil. 8:1) Mbela Paulus naye okwa li ta ka dipawa? Ahowe, molwaashi okwa li a udanekelwa kutya: ‘Kape na ou te ke ku ponokela noku ku yahameka.’—Oil. 18:10.

14, 15. (a) Ovajuda ova li va lundila Paulus kombinga yashike, nomolwashike Gallio a li a lekela ovanhu? (b) Oshike sha li sha ningilwa Sostenes, noshike tashi dulika a ka ninga po konima yaasho?

¹⁴ Mbela oshike sha li sha ningwa po, eshi Paulus a li a fika poshipundi shetokolo? Omupanguli oo a li koshipundi shetokolo okwa li omupangeli waAkaia wedina Gallio, omukulu womufilosofi waRoma wedina Seneca. Ovajuda ova li va lundila Paulus tava ti: “Omulumenhu ou ota hongo ovanhu va longele Kalunga monghedi oyo i li omhinge nomhango yoshilongo.” (Oil. 18:13) Ovajuda ova li tava ti kutya Paulus okwa li te lidilululifa ovanhu shihe li paveta. Ndele Gallio okwa li a mona kutya Paulus ina “longa omunyonena” wa sha noina longa nande “owii washa.” (Oil. 18:14) Gallio ka li a lalakanena okukwatelwa mo meenhamanana dOvajuda, molwaashi fimbo nokuli Paulus ina tya sha e lipopile, Gallio okwa li a lekela ovanhu va ye. Ovo va li tava lundile Paulus ova li va handuka. Opo nee ova li va pilukila po Sostenes, oo tashi dulika a li a pingena po Krispus, oo a li omukulunhu woshinagoga. Ova li va kwata Sostenes, “ndele tave mu dengele komesho monhele yomhangu.”—Oil. 18:17.

¹⁵ Omolwashike Gallio a li ina kelela ovanhu vaha denge Sostenes? Otashi dulika Gallio a li ta diladila kutya Sostenes oye a li omuwiliki wongudu oyo ya li i li omhinge naPaulus nokwa li ta diladila kutya okwa li a wana okudengwa. Kutya nee osho sha li ngaho, ile hasho, otashi dulika oshinima sha tya ngaho sha li sha etifa oidjemo iwa. Monhumwafo yotete yaPaulus oyo a li a shangela eongalo lokuKorinto omido donhumba konima yaasho, okwa li a popya kombinga yomumwaxe umwe wedina Sostenes. (1 Kor. 1:1, 2) Mbela Sostenes oo oye ngoo a li a dengwa muKorinto? Ngeenge oye, oshimoniwa shinyikifa oluhodi sha tya ngaho osha li she mu kwafela a ninge Omukriste.

16. Omolwashike twa pumbwa okukaleka momadiladilo eendjovo dOmwene odo tadi ti “ino sholola, ndele twikila okuudifa. Ondi li pamwe naave,” ngeenge tu li moukalele?

¹⁶ Dimbuluka kutya konima eshi Ovajuda va li inava tambula ko etumwalaka laPaulus, Omwene Jesus okwa li a shilipaleka Paulus a ti: ‘Ino tila, ove ino sholola, ndele twikila okuudifa. Ondi li pamwe naave.’ (Oil. 18:9, 10) Otu na okukaleka eendjovo odo momadiladilo, unene tuu ngeenge ovanhu itava tambula ko etumwalaka letu. Otu na yo okudimbuluka kutya Jehova oha konakona omitima noha nanene ovanamitimadiwa kuye. (1 Sam. 16:7; Joh. 6:44) Itashi tu tu tuu omukumo okukala twe lipyakidila moukalele wetu! Omudo keshe ohaku ninginifwa ovanhu 300 000 lwaapo, sha hala kutya, oupokati wovanhu 800 lwaapo efiku keshe. Jesus okwa shilipaleka ovo hava dulika koshipango ‘shokuninga ovanhu vomoiwana aishe ovahongwa,’ a ti: “Ondi li pamwe nanye alushe fiyo omomafiku axuuninwa ounyuni ou.”—Mat. 28:19, 20.

17, 18. Paulus otashi dulika a li ta diladila kombinga yashike, eshi a li a ya kuEfeso?

¹⁷ Katu na oushili kutya konima eshi Gallio a li a lekela ovanhu ovo va li tava lundile Paulus osha li sha ningifa eongalo lopaKriste lomuKorinto, olo opo la li la totwa li kale itali patanekwa vali, ile hasho. Ndele Paulus okwa li a kala ko “oule womafiku onhumba” kuKorinto fimbo ina lekela ovamwaxe. Mo 52 O.P., pefimbo lokwenye kwokoilongo yokOushilo woPokati, Paulus okwa li a ninga omalongekido a dje muKenkrea noshikepa a ye kuSiria, osho sha li eekilometa 11 lwaapo, koushilo waKorinto. Fimbo Paulus a li ina dja mo muKenkrea, ‘okwa li a kululifa ko eexwiki daye molwaashi okwa li a ana kuKalunga.’ c (Oil. 18:18) Lwanima, okwa li a ya pamwe naAkuila naPriskilla nova taulula Efuta laAegea va finda kuEfeso shomuAsia Linini.

¹⁸ Eshi Paulus a li ta di kuKenkrea, otashi dulika a li ta diladila efimbo olo a li muKorinto. Opa li oinima iwa ihapu oyo a li ta dulu okudimbuluka nokwa li e na omatomheno mahapu okukala a mbilipalelwa. Okwa li a mona oidjemo iwa moukalele, eshi a kala ta longo muKorinto eemwedi 18. Moshilando osho omwa li mwa totwa eongalo lotete olo la li hali ongalele meumbo laJustus. Ovanhu ovo va li va ninga ovaitaveli ongaashi Justus, Krispus neumbo laye navakwao vahapu. Paulus okwa li e hole ovaitaveli ovo vape, molwaashi oye a li e va kwafela va ninge Ovakriste. Lwanima, okwe ke va shangela onhumwafo te va pandula tashi di komutima. Nafye ohatu kala twa nanenwa kwaavo twa li tu na oufembanghenda wokukwafela va tambule ko oshili. Itashi tu tuu omukumo okumona “eenhumwafo depopilo” da tya ngaho!—2 Kor. 3:1-3.

19, 20. Paulus okwa li a ninga po shike, eshi a fika muEfeso, noshike hatu lihongo kuye shi na sha nokulalakanena oinima yopamhepo?

¹⁹ Eshi Paulus a li a fika muEfeso, okwa li a hovela diva oshilonga shaye. ‘Okwa li ya moshinagoga, ndele ta tomhafana nOvajuda.’ (Oil. 18:19) Pomhito oyo, okwa kala muEfeso oule wefimbo lixupi. Nonande Ovaefeso ova li ve mu pula a kale mo oule wefimbo, “ka li e shi dimina.” Eshi e va lekela, okwa li e va lombwela a ti: “Ngeenge Jehova okwe shi hala, ohandi ka alukila vali kunye.” (Oil. 18:20, 21) Nopehe na omalimbililo, Paulus okwa li a didilika kutya muEfeso omwa li ovanhu vahapu ovo a li e na okuudifila. Onghee hano, omuyapostoli oo okwa li a diladila okushuna kuEfeso, ndele oshinima sha tya ngaho okwa li e shi efela momake aJehova. Mbela osho kashi fi oshihopaenenwa shiwa kufye okukaleka momadiladilo? Otu na okuninga eenghendabala, opo tu wanife po omalalakano etu opamhepo. Ndele otu na okukala twe lineekela alushe mewiliko laJehova nokukatuka metwokumwe nehalo laye.—Jak. 4:15.

²⁰ Paulus okwa li a fiya Akuila naPriskilla muEfeso, ndele ta pitile mefuta a yuka kuKesarea. Otashi dulika a li ‘a ya’ kuJerusalem, ndele ta popifa eongalo. (Oil. 18:22 nwtsty) Opo nee okwa li a ya keumbo kuAntiokia shomuSiria. Paulus okwa li a pondola molweendo laye olutivali loutumwa. Mbela okwa li ta ka ninga shike molweendo laye laxuuninwa loutumwa?