ETUKULWA 23
“Pwilikineni ndi mu lombwele osho sha ningwa po”
Paulus okwa li a popila oshili komesho yongudu yovahangakeni va handuka nosho yo komesho yOmhangu yoPombada yOvajuda
Etukulwa eli ola kanghamena kOilonga 21:18–23:10
1, 2. Oshike sha li she linyengifa omuyapostoli Paulus a ye kuJerusalem, nokwa li a shakeneka ko omaupyakadi elipi?
PAULUS okwa li vali a ya kuJerusalem nokwa li ta ende momapandavanda asho a finana noku yadi ovanhu ve lipyakidila. Oshilando osho osha li sha fimanenena noshe likalekelwa mondjokonona i na sha nanghee Jehova a kala ta ungaunga noshiwana shaye. Ovakalimo vasho vahapu ova li hava kala ve udite etumba omolwondjokonona ikumwifi ya tya ngaho. Paulus okwa li e shii kutya Ovakriste vahapu ova li ve lineekela unene moinima yonale, naasho osha li she va imba va ninge omalunduluko metwokumwe nelalakano laJehova, olo hali ende tali wanifwa. Kakele keemhumbwe dopalutu odo da li de mu ningifa a shune kuJerusalem, Paulus okwa li yo a didilika kutya vamwe vomOvakriste kava li ve udite ko natango oinima imwe yopamhepo. (Oil. 19:21) Nonande otashi dulika a li ta dulu okuya moshiponga, okwa li a shuna koshilando osho.
2 Mbela Paulus okwa li a shakeneka eenghalo da tya ngahelipi kuJerusalem? Okwa li a hangwa koupyakadi umwe oo wa li wa etifwa kuvamwe vomovashikuli vaKristus, ovo va li va uda omitotolombo kombinga yaye. Okwa li yo a shakeneka omaupyakadi oo a li a etifwa kovatondi vaKristus, ovo va li ve mu lundila, ve mu denga nova li ve mu aneka kutya otave mu dipaa. Omaupyakadi oo okwa li yo a pa Paulus omhito e lipopile. Paulus okwa tulila po Ovakriste vokunena oshihopaenenwa sha denga mbada shi na sha nanghee a li a ungaunga nomaupyakadi a tya ngaho nelininipiko, nouladi noneitavelo. Natu ka taleni kutya okwa li e shi ninga ngahelipi.
“Ova hovela okutanga Kalunga” (Oil. 21:18-20a)
3-5. (a) Paulus okwa li a ya kokwoongala kulipi muJerusalem, noshike sha li sha kundafanwa po? (b) Oshike hatu lihongo mwaasho Paulus a li a kundafana novakulunhuongalo vomuJerusalem?
3 Konima yefiku limwe, eshi Paulus novaendi pamwe naye va fika muJerusalem, ova li va ya kovakulunhuongalo. Ombiibeli inai popya kutya, pefimbo opo muJerusalem omwa li ovayapostoli ovo va li va xupa po, molwaashi otashi dulika pefimbo opo aveshe ova li va ka yakula komaongalo koitukulwa imwe i lili. Ashike Jakob, omumwaina waJesus, okwa li natango muJerusalem. (Gal. 2:9) Otashi dulika Jakob oye a li ta kwatele komesho, eshi “ovakulunhu aveshe” va li va ongala pamwe naPaulus.—Oil. 21:18.
4 Paulus okwa li a popifa ovakulunhuongalo, ndele ‘te va lombwele kombinga yoinima aishe oyo Kalunga a longa mokati koiwana okupitila moilonga yokuudifa.’ (Oil. 21:19) Osho kasha li tuu sha twa ovamwaxe omukumo! Nafye kunena ohatu kala twa tunhukwa okuuda kombinga yanghee oilonga tai xumu komesho moilongo imwe.—Omayel. 25:25.
5 Paulus otashi dulika yo a li a popya kombinga yoikwafa oyo a li a etelela okudja kuEuropa. Ovapwilikini vaPaulus otashi dulika va li va hafa neenghono, eshi va uda kutya ovamwaxe vokoilongo yokokule ove na ko nasha navo, molwaashi Ombiibeli oya popya kutya, eshi Paulus a mana oku va hokololela, ova li ‘va hovela okutanga Kalunga.’ (Oil. 21:20a) Sha faafana, Ovakriste vahapu kunena ovo tave lididimikile oiponga i lili noku lili, ile omikifi da kwata moiti, ohava kala va hafa neenghono, ngeenge va pewa ekwafo li li pefimbo kovaitaveli vakwao, ile va tuwa omukumo.
Ovanhu vahapu ova li ‘hava diinine Omhango’ (Oil. 21:20b, 21)
6. Paulus okwa li a uda kombinga youpyakadi ulipi?
6 Ovakulunhuongalo ova li va lombwela Paulus kutya muJudea omu na oupyakadi wa etifwa komitotolombo di na sha naye. Ova ti: “Omumwatate, ope na Ovajuda omayovi mahapu ovo va ninga ovaitaveli, naaveshe ohava diinine Omhango. Ndele ova uda omutotolombo kutya oto hongo Ovajuda aveshe ovo ve lihanena moiwana vaha diinine Omhango yaMoses, eshi to va lombwele vaha pitife ovana vavo etanda ile vaha shikule eenghedindjikilile davo.” a—Oil. 21:20b, 21.
7, 8. (a) Ovakriste vahapu vomuJudea ova li ve na etaleko la puka lilipi? (b) Omolwashike taku dulu okutiwa kutya, nonande Ovakriste vamwe Ovajuda ova li ve na omadiladilo a puka kava li ovashunimonima?
7 Omolwashike mbela Ovakriste vahapu va li natango tava diinine Omhango yaMoses, nokuli naashi pa li pa pita omido di dule 20, okudja eshi ya xulifwa po? (Kol. 2:14) Mo 49 O.P., ovayapostoli novakulunhu ovo va li va ongala muJerusalem, ova li va tumina omaongalo onhumwafo oyo ya li ya yelifa kutya, ovaitaveli ovo va dja moiwana imwe i lili, inava pumbwa okupita etanda nokudiinina Omhango yaMoses. (Oil. 15:23-29) Ndele onhumwafo oyo kaya li ya popya sha shi na sha novaitaveli Ovajuda, ovo vahapu vomuvo va li vehe udite ko kutya Omhango yaMoses itai longo vali.
8 Mbela okudiladila kwa tya ngaho kwa puka okwa li kwa ningifa ovaitaveli Ovajuda va kale inava wana okukala Ovakriste? Hasho nandenande. Ovajuda ovo kava li hava longele nale oikalunga, nokava li tava diinine eenghedindjikilile domalongelokalunga oipupulu. Omhango oyo ya li ya fimanekwa neenghono kovaitaveli Ovajuda, oya li ya dja kuJehova. Kaya li i na ekwatafano neendemoni ile ngeno ya puka. Ndele oya li i na sha nehangano likulu, ofimbo Ovakriste ve li koshi yehangano lipe. Okudiinina ehangano lOmhango kakwa li vali kwa pumbiwa melongelokalunga la koshoka. Ovakriste Ovajuda ovo va li tava diinine natango Omhango kava li ve udite ko kutya, ove na okweefa po okudulika kehangano lOmhango molwaashi ola pingenwa po kehangano lipe. Ova li va pumbwa okulundulula omadiladilo avo opo a kale metwokumwe neudeko loshili ya hololwa. b—Jer. 31:31-34; Luk. 22:20.
“Oinima oyo to popilwa kai fi yoshili” (Oil. 21:22-26)
9. Paulus okwa li a honga shike shi na sha nOmhango yaMoses?
9 Ongahelipi shi na sha nomitotolombo odo kutya Paulus okwa li ta hongo Ovajuda ovo ve li moiwana imwe i lili kutya, ‘inava pitifa vali ovana vavo etanda ile va shikule eenghedindjikilile davo’? Paulus okwa li omuyapostoli koiwana nokwa li a dulika ketokolo olo kutya ovanhu vomoiwana imwe kave na okudulika kOmhango. Okwa li yo a popya kutya osha puka okukendabala okufininika ovaitaveli vomoiwana imwe va pite etanda opo ngeno va dulike kOmhango yaMoses. (Gal. 5:1-7) Paulus okwa li yo a udifila Ovajuda onghundana iwa koilando oko a li a ya. Nopehe na omalimbililo, okwa li a yelifila ovo va li va tambula ko onghundana iwa, kutya efyo laJesus ola xulifa po Omhango novanhu otava yukipalifwa keitavelo, ndele hakoilonga yOmhango.—Rom. 2:28, 29; 3:21-26.
10. Paulus okwa li a longifa ngahelipi elungi shi na sha noinima oyo ya kwatela mo Omhango nosho yo epitotanda?
10 Paulus okwa li a yavelela ovo va li va manguluka okudiinina eenghedindjikilile dimwe dOshijuda, ngaashi okuhalonga sha mEshabata, ile okulidilika oikulya yonhumba. (Rom. 14:1-6) Ka li yo a tula po eemhango di na sha nepitotanda. Paulus okwa li a pitifa Timoteus etanda, molwaashi ka li a hala okupundukifa Ovajuda, ovo va li ve shii kutya xe yaTimoteus Omugreka. (Oil. 16:3) Epitotanda ola li oshinima shopaumwene. Paulus okwa li a lombwela Ovagalati a ti: “Osheshi epitotanda ile okuhapita etanda itaku ti sha kovahongwa vaKristus Jesus, ndele eitavelo tali linyengifwa kohole olo tali ti sha.” (Gal. 5:6) Ashike osha puka okupita etanda nelalakano lokudulika kOmhango ile okudiladila kutya osha pumbiwa okupita etanda opo omunhu a kale a hokiwa kuJehova.
11. Ovakulunhuongalo ova li va lombwela Paulus a ninge shike, noshike sha li sha kwatelwa mokuwanifa po elombwelo olo? (Tala yo eshangelo lopedu.)
11 Nonande omapopyo oo a li a kwatela mo Paulus kaa li oshili, ovaitaveli Ovajuda ova li va nyemata shi na sha nao. Nomolwaasho ovakulunhuongalo va li va lombwela Paulus tava ti: “Otu na ovalumenhu vane va ninga eano. Inda navo mu ka yelifwe metwokumwe nomhango noku va futila va kululife omitwe davo. Opo nee keshe umwe ota ka mona kutya ou na elihumbato liwa noho diinine Omhango, nonokutya oinima oyo to popilwa kai fi yoshili.” c—Oil. 21:23, 24.
12. Paulus okwa li a tifuka ngahelipi nokulongela kumwe nomayele oo a li a pewa kovakulunhuongalo muJerusalem?
12 Paulus okwa li ta dulu okutomhafana kutya oupyakadi kawa li u na sha nomitotolombo odo da li tadi mu popilwa, ndele ou na sha novaitaveli Ovajuda ovo va li va kanyatela kOmhango yaMoses. Ndele ponhele yaasho, okwa li a tifuka ndele ta dulika kwaasho a lombwelwa kovakulunhuongalo, shimha ashike itashi nyono omafinamhango aKalunga. Paulus okwa li a shanga komesho yaasho a ti: “Kwaavo ve li koshi yomhango, onda kala nda fa ndi li koshi yomhango nonande nghi li koshi yomhango opo ndi kwafele ovo ve li koshi yomhango.” (1 Kor. 9:20) Pomhito oyo, Paulus okwa li a longela kumwe novakulunhuongalo vomuJerusalem ndele ta kala ‘ngaashi ou e li koshi yomhango.’ Kungaho, okwe tu tulila po oshihopaenenwa shiwa kunena shi na sha nokulongela kumwe novakulunhuongalo, ndele haku kondjifa tu ninge osho twa hala.—Heb. 13:17.
Paulus okwa li ha tifuka, ngeenge kape na omafinamhango opamishangwa taa nyonwa. Mbela naave osho ho ningi ngaho?
“Ina wana vali okukala nomwenyo” (Oil. 21:27–22:30)
13. (a) Omolwashike Ovajuda vamwe va li va etifa omapiyaano motembeli? (b) Paulus okwa li a xupifwa ngahelipi?
13 Oinima kaya li ya enda nawa kotembeli. Eshi ovalumenhu ovo va li ve li pokumana ko omafiku eano lavo, Ovajuda vokuAsia ova li va mona Paulus, nova li ve mu lundila kutya okwa eta ovanhu vomoiwana imwe motembeli ndele tava etifa omapiyaano. Ngeno omukulunhu wetangakwaita laRoma ka li a ya mo olunyala, ngeno Paulus okwa dengwa ndele ta fi. Ndele nande osho kasha li sha ningwa, omukulunhu wetangakwaita laRoma okwa li e mu tula modolongo. Okudja mefiku olo, Paulus okwa li ashike ta ka kala a manguluka konima yomido nhee. Paulus okwa li natango ta dulu okuhangwa koshiponga ombadilila. Eshi omukulunhu wetangakwaita a li a pula Ovajuda kutya omolwashike va hala okuponokela Paulus, ova li va nyamukula tava ingida tave mu lundilile oinima ihapu. Molwaashi opa li embuyaano, omukulunhu wetangakwaita ka li e udite eshi ovanhu tava ti. Opo nee Paulus okwa li e na okukufwa mo mokati kovanhu, molwaashi onghalo oya li ya nyika oshiponga. Eshi Paulus novakwaita vaRoma va li pokuya mokamba yovakwaita, Paulus okwa li a lombwela omukulunhu wetangakwaita a ti: “Ohandi ku indile u pitike nge ndi popye novanhu.” (Oil. 21:39) Omukulunhu wetangakwaita okwa li a dimina, na Paulus okwa li a popila eitavelo laye nouladi.
14, 15. (a) Paulus okwa li a yelifila shike Ovajuda? (b) Omukulunhu wetangakwaita laRoma okwa li a katuka eenghatu dilipi opo a mone kutya omolwashike Ovajuda va li va handuka?
14 Paulus okwa li a hovela okupopya ta ti: “Pwilikineni ndi mu lombwele osho sha ningwa po.” (Oil. 22:1) Eemhunga dovanhu oda li da mwena, eshi a li ta popi nado mOshiheberi. Okwa li e va yelifila nawa kutya omolwashike a ninga omushikuli waKristus. Kungaho, Paulus okwa li a popya oitwa yonhumba nelungi oyo Ovajuda va li va pumbwa okushilipaleka ngeenge ova hala. Paulus okwa li nale ha hepeke ovashikuli vaKristus nokwa li a hongwa peemhadi daGamaliel oo a li a shiivika nawa, ngaashi vamwe vomovapwilikini vaye tashi dulika va li ve shi shii. Ndele eshi a li mondjila yokuya kuDamaskus, okwa li a mona emoniko, omo omunyumunwa Kristus a li a popya naye. Ovo va li tava ende pamwe naye ova li va mona ouyelele wa twa nova li va uda ewi, ndele kava li va uda kutya omunhu oo ota ti shike. (Oil. 9:7; 22:9) Konima yaasho, ovo va li tava ende pamwe naPaulus oo a li a twikifwa kemoniko, ova li ve mu twala kuDamaskus. Opo nee omulumenhu a shiivika nawa kOvajuda vomoshitukulwa osho wedina Ananias okwa li a twikulula Paulus pashikumwifilonga.
15 Paulus okwa li a twikila okuhokololela ovapwilikini vaye kutya, konima eshi a li a shuna kuJerusalem, Jesus okwa li e mu holokela motembeli. Opo nee Ovajuda ova li va fula onya neenghono ndele tava ingida tava ti: “Omulumenhu oo ina wana vali okukala nomwenyo, mu dipaeni!” (Oil. 22:22) Omukulunhu wetangakwaita okwa li a twala Paulus kokamba yovakwaita, opo e mu amene. Omukulunhu wetangakwaita oo okwa li a tokola okumona kutya omolwashike Ovajuda va li va handukila Paulus, nokwa li a lombwela Paulus e lilongekidile okupulwa okanaku nokudengwa neeshokoto. Opo nee Paulus okwa li e lipopila paveta, eshi a ti kutya ye omukwashiwana waRoma. Ovalongeli vaJehova kunena navo ohava longifa oufemba oo ve na paveta opo va popile eitavelo lavo. (Tala oshimhungu “ Omhango yOvaroma nosho yo oukwashiwana waRoma” nosho yo “ Okukondjela oufemba wetu paveta kunena.”) Eshi omukulunhu wetangakwaita a li a uda kutya Paulus omukwashiwana waRoma, okwa li a mona kutya oku na okukonga onghedi imwe vali opo a mone ouyelele muhapu. Efiku la landula ko, okwa li a unganeka okwoongala kwe likalekelwa kwOmhangu yoPombada yOvajuda, ndele ta twala ko Paulus.
“Ame Omufarisai” (Oil. 23:1-10)
16, 17. (a) Oshike sha li sha ningwa po, eshi Paulus a li ta popi komesho yOmhangu yoPombada yOvajuda? (b) Paulus okwa tula po oshihopaenenwa shelininipiko shilipi, eshi a li a dengwa?
16 Paulus okwa li a hovela okulipopila komesho yOmhangu yoPombada yOvajuda, a ti: “Ovalumenhu nye ovamwatate, ondi na eliudo la yela filufilu koshipala shaKalunga fiyo okunena.” (Oil. 23:1) Paulus ka li a dula okupopya shihapu molwaashi Ombiibeli oya ti: “Omupristeri munene Ananias okwa lombwela ovo va li va fikama puPaulus ve mu denge komulungu.” (Oil. 23:2) Osho osha li oshinima shififa ohoni. Osha li yo sha ulika kutya ovapangeli ovo ihava tokola pauyuki, eshi va li tava ti kutya Paulus omunaipupulu fimbo inava uda oumbangi washa. Nomolwaasho Paulus okwa li a ula omupristeri a ti: “Kalunga ote ku handukile, omunaihelele ove. Oto tokola nge metwokumwe nOmhango, ndele pefimbo opo tuu opo oto nyono Omhango eshi to ti nandi dengwe.”—Oil. 23:3.
17 Ovanhu vamwe ovo va li po ova li va kuminwa onghedi omo Paulus a li a popya, eshi a dengwa, ponhele yokukuminwa oo a denga Paulus. Ova li va popya va ti: “Oto tuku omupristeri munene waKalunga?” Paulus okwa ti: “Ovamwatate, ngha li ndi shii ngeenge oye omupristeri munene. Omishangwa oda ti: ‘Ino sheka omupangeli woshiwana sheni.’” d (Oil. 23:4, 5; Ex. 22:28) Opo nee Paulus okwa li a popya navo monghedi imwe vali. Molwaashi okwa li e shii kutya Omhangu yoPombada yOvajuda oya fikama po mOvafarisai nOvasadukai, okwa li a popya a ti: “Ovalumenhu nye ovamwatate, ame Omufarisai, omona wOvafarisai. Ohandi pangulwa molwaashi nda itavela menyumuko.”—Oil. 23:6.
Ngaashi Paulus, ohatu popi kombinga yoinima oyo hatu tu kumwe novanhu, ngeenge hatu udifile ovanhu vomalongelokalunga e lili noku lili
18. Omolwashike Paulus a li a popya kutya ye Omufarisai, nongahelipi hatu dulu okutomhafana monghedi ya yukila oko, ngeenge tu li meenghalo donhumba?
18 Omolwashike Paulus a li a popya kutya ye Omufarisai? Omolwaashi okwa li “omona wOvafarisai,” a dja moukwaneumbo oo u li mongudu yelongelokalunga lovafarisai. Onghee hano, ovanhu vahapu ova li natango ve mu tala ko e li Omufarisai. e Ndele mbela omolwashike Paulus a li a popya a fa ta tu kumwe neitavelo lOvafarisai li na sha nenyumuko? Otaku tiwa kutya, Ovafarisai ova li va itavela kutya, omwenyo ihau fi nonokutya eemwenyo dovayuki otadi ka kala vali nomwenyo momalutu opanhu. Paulus ka li a itavela omahongo a tya ngaho, ndele okwa li a itavela menyumuko olo la hongwa kuJesus. (Joh. 5:25-29) Paulus okwa li a twa kumwe nOvafarisai kutya, ngeenge omunhu a fi oku na eteelelo loku ka kala nomwenyo, oshinima osho Ovasadukai va li ve li omhinge nasho, molwaashi kava li va itavela kutya omunhu ota ka kala vali nomwenyo monakwiiwa. Nafye ohatu dulu okutomhafana monghedi ya yukila oko, ngeenge hatu kundafana nOvakatolika ile Ovaprotestante. Ohatu dulu oku va lombwela kutya nafye otwa itavela Kalunga ngaashi vo. Ndele otashi dulika vo ova itavela mOukwatatu ofimbo fye twa itavela muKalunga oo a shanga Ombiibeli. Ashike atushe otwa itavela kutya oku na Kalunga.
19. Omolwashike okwoongala kwOmhangu yoPombada yOvajuda kwa li kwa xulila medundakano?
19 Eendjovo odo Paulus a li a popya oda li da etifa etukauko mOmhangu yoPombada yOvajuda. Ombiibeli oya ti: “Opo nee opa holoka omapiyaano, ndele vamwe vomovanongo vomishangwa vOvafarisai ova fikama va handuka neenghono, tava ti: ‘Omulumenhu ou inatu mu mona epuko lasha. Pamwe okwa popya nomweengeli ile noshishitwa shopamhepo?’” (Oil. 23:9) Epopyo olo kutya otashi dulika omweengeli a li a popya naPaulus ola li la handukifa neenghono Ovasadukai, ovo va li inava itavela kutya oku na ovaengeli. (Tala oshimhungu “ Ovasadukai nOvafarisai.”) Omapiyaano okwa li a kwata moiti neenghono, nomolwaasho omukulunhu wetangakwaita laRoma okwa li vali e na okwaamena omuyapostoli. (Oil. 23:10) Natango, Paulus okwa li e li moshiponga. Ndele mbela oshike sha li sha ningilwa omuyapostoli oo? Osho ohatu ke shi lihonga metukulwa tali landula.
a Otashi dulika muJerusalem mwa li omaongalo mahapu oo a li haa ongalele momaumbo, molwaashi omwa li Ovakriste vahapu Ovajuda.
b Omido dinini konima yaasho, omuyapostoli Paulus okwa li a shangela Ovaheberi onhumwafo omo a li a yelifa efimano lehangano lipe. Okwa li a yelifa kutya ehangano lipe ola pingena po ehangano likulu. Kakele kokuyandja ouyelele tau tomho, oo wa li tau dulu okukwafela Ovakriste Ovajuda va mone nghee ve na okunyamukula ovo va li tava komangele kutya ovanhu ove na okudulika natango kOmhango yaMoses, Paulus okwa li a longifa etomhafano li na eenghono olo la li la pameka eitavelo lOvakriste vamwe ovo va li tava yandje unene elitulemo kOmhango yaMoses.—Heb. 8:7-13.
c Ovahongwanhu ova ti kutya ovalumenhu ovo ova li va ninga eano lounasiri. (Num. 6:1-21) Okuninga eano lounasiri okwa li oshitukulwa shOmhango yaMoses oyo ya xula po. Ndele nande ongaho, Paulus otashi dulika a li a tomhafana kutya inashi puka kovalumenhu ovo okuwanifa po eano olo va ningila Jehova. Onghee hano, kasha li sha puka kuPaulus okufutila ovalumenhu ovo nokuya pamwe navo. Katu shii filufilu kutya ovalumenhu ovo ova li va ninga eano loludi lilipi, ndele kashi na nee mbudi kutya ola li lashike, osha yela kutya Paulus ka li a twa kumwe nomayambo oinamwenyo (ngaashi oo a li haa yambwa kOvanasiri), nelalakano lokudiminwa po omatimba. Omolweyambo la wanenena laKristus, omayambo oinamwenyo kaa li vali e na ongushu yokudimififa po omatimba ovanhu. Kashi na nee mbudi kutya Paulus okwa li a ninga po shike, otu na oushili kutya ka li a dimina okuninga oshinima osho tashi dulu okunyona po eliudo laye liwa.
d Ovanhu vamwe otava ti kutya Paulus ka li ha mono ko nawa, naasho osho sha li she mu imba a dimbuluke omupristeri munene. Ile otashi dulika pa li pa pita efimbo lile ina enda ko kuJerusalem, nomolwaasho ka li e shii oo e li omupristeri munene pefimbo opo. Ile otashi dulika Paulus ka li ta dulu okumona kutya, olyelye a ti na dengwe omolwovanhu vahapu ovo va li va ngudumana.
e Mo 49 O.P., eshi ovayapostoli nosho yo ovakulunhu va li tava kundafana shi na sha nongeenge ovanhu vomoiwana imwe ove na okudulika kOmhango yaMoses ile hasho, vamwe vomOvakriste ovo va li po ova li va popiwa taku ti ‘ovamwe vomongudu yelongelokalunga lOvafarisai ovo va ninga ovaitaveli.’ (Oil. 15:5) Nopehe na omalimbililo, ovaitaveli ovo ova li hava popiwa ngaho omolwoudilo wavo weitavelo lOshifarisai.
