ETUKULWA 24
“Kala u na omukumo!”
Paulus okwa li a xupa, eshi Ovajuda va li va hala oku mu dipaa nokwa li e lipopila koshipala shaFeliks
Etukulwa eli ola kanghamena kOilonga 23:11–24:27
1, 2. Omolwashike Paulus a li ina kuminwa omahepeko oo a li ta ka shakeneka muJerusalem?
OMUYAPOSTOLI Paulus okwa li vali a tulwa modolongo, nonande opo a li a kufwa momake ovahangakeni va handuka muJerusalem. Omuyapostoli oo omuladi ka li a kuminwa omahepeko oo a li a shakeneka muJerusalem. Okwa li a lombwelwa kutya ota “ka tulwa modolongo nokushakeneka omaudjuu” moshilando osho. (Oil. 20:22, 23) Nonande Paulus ka li e shii kondadalunde ashishe osho sha kwatelwa mo, okwa li e shii kutya ota ka twikila okumona oixuna omolwedina laJesus.—Oil. 9:16.
2 Ovaprofeti ovo va li meongalo lopaKriste, ngaashi Agabus, navo ova li va londwela Paulus kutya ota ka mangwa nokuyandjwa “momake ovanhu vomoiwana imwe.” (Oil. 21:4, 10, 11) Eemhunga dOvajuda oda li da kendabala oku mu dipaa, nokafimbo kanini konima yaasho, oilyo yOmhangu yoPombada yOvajuda oya li tai hale oku “mu dipaa,” eshi ya li tai tu omhata kombinga yaasho a li a popya. Omuyapostoli oo okwa li a idililwa kovakwaita vaRoma nokwa li a taalela omayeleko nokulundilwa. (Oil. 21:31; 23:10) Onghee hano, omuyapostoli Paulus okwa li a pumbwa etwomukumo.
3. Openi hatu mono etwomukumo, opo tu dule okutwikila noilonga yetu yokuudifa?
3 Otu shii kutya “aveshe ovo va hala okulongela Kalunga ve li ovahongwa vaKristus Jesus navo otava ka hepekwa” pefimbo eli lexulilo. (2 Tim. 3:12) Otwa pumbwa etwomukumo efimbo nefimbo, opo tu twikile noilonga yetu yokuudifa. Inatu hafa tuu omolwehekeleko netwomukumo li li pefimbo olo hatu mono okupitila moishangomwa, nosho yo pokwoongala oko haku longekidwa nohaku unganekwa ‘komupiya omudiinini nomunaendunge’! (Mat. 24:45) Jehova okwe tu shilipaleka kutya ovatondi vonghundana iwa itava ka pondola. Itava ka dula okuhanauna po ovapiya vaye ve li ongudu, ile va xulife po oilonga yokuudifa. (Jes. 54:17; Jer. 1:19) Ndele mbela ongahelipi shi na sha nomuyapostoli Paulus? Mbela okwa li ngoo a tuwa omukumo opo a twikile okuyandja oundombwedi nawanawa nonande okwa li ta patanekwa? Ngeenge osho, Paulus okwa li a tuwa omukumo kulyelye nongahelipi, nokwa li e linyenga ngahelipi ketwomukumo olo?
“Eano olo ola li la ningwa” ola li la ponya (Oil. 23:11-34)
4, 5. Paulus okwa li a lombwelwa eendjovo detwomukumo dilipi, nomolwashike da li pefimbo?
4 Omuyapostoli Paulus okwa li a lombwelwa eendjovo detwomukumo odo a li a pumbwa monguloshi oyo ya landula okumangululwa kwaye mOmhangu yoPombada yOvajuda. Ombiibeli oya ti: “Omwene okwa fikama puPaulus, ndele ta ti: “Kala u na omukumo! Ngaashi wa hepaulula nge nawanawa muJerusalem, ou na yo okuhepaulula nge nomuRoma.” (Oil. 23:11) Eendjovo daJesus detwomukumo odo oda li da shilipaleka Paulus kutya, okwa li ta ka mangululwa. Okwa li e shii kutya ota ka mangululwa, opo a ye kuRoma nota ka mona omhito, opo a yandje oundombwedi kombinga yaJesus koshilongo osho.
‘Ovalumenhu ve dulife po 40 ova li ve mu nangela.’—Oilonga 23:21
5 Paulus okwa li a pewa etwomukumo pefimbo la wapala, molwaashi mefiku la landula ko, ovalumenhu Ovajuda ve dule po 40 “ova pangela omhangela nokwaana kutya, tashi ya nashi uye, itava li sha ile va nwe sha fimbo inava dipaa Paulus.” ‘Omhangela oyo ya li ya pangelwa’ oya ulika kutya, Ovajuda ovo ova li va tokola toko okudipaa omuyapostoli oo. Ovalumenhu ovo ova li va popya kutya, ngeenge omhangela yavo yokudipaa Paulus oya ponyo, otava ka hangwa komupya wonhumba. (Oil. 23:12-15) Ova li va pangela omhangela opo ngeno Paulus a ifanwe vali kOmhangu yoPombada yOvajuda a pulwaapulwe, va fa ngeno va li va hala okushilipaleka shihapu shi na sha naye, nomhangela oyo oya li ya tambulwa ko kovapristeri vanene nokovakulunhu vomOmhangu yoPombada yOvajuda. Ovanhu ovo ova li va pangela omhangela okuponokela Paulus noku mu dipaa, fimbo ve li mondjila yokuya komhangu oyo.
6. Omhangela yokudipaa Paulus oya li ya kwatwa mo ngahelipi, novanyasha vokunena otave lihongo mo shike mehokololo olo?
6 Omutekulu waPaulus okwa li a uda shi na sha nomhangela oyo, ndele ta i a ka lombwele Paulus. Paulus okwa li a lombwela omulumenhu oo omunyasha a ka lombwele omukulunhu wetangakwaita laRoma Klaudius Lisias osho a uda. (Oil. 23:16-22) Nopehe na omalimbililo, Jehova oku hole ovanyasha ovaladi ovo hava pitifa komesho ouwa woshiwana shaye, nokuninga keshe osho tava dulu opo va xumife komesho oinima yOuhamba, ngaashi omutekulu waPaulus oo ina tumbulwa kedina a li a ninga.
7, 8. Klaudius Lisias okwa li a ninga po shike opo a amene Paulus?
7 Eshi Klaudius Lisias, oo a li omukulunhu wetangakwaita lovalumenhu 1 000 a li a lombwelwa shi na sha nomhangela yokudipaa Paulus, okwa li a unganeka etanganangelo olo la li la kwatela mo ovanhu 470, mwa kwatelwa ovakwaita, ovalumenhu ve na omaonga nosho yo ovo va londa keenghambe opo va findikile Paulus kuKesarea onguloshi oyo tuu oyo. Eshi Paulus a li a fika kuKesarea okwa li e na okuya komupangeli Feliks. a Nonande muKesarea, osho sha li oshilandopangelo shoshitukulwalongo shaRoma, Judea, omwa li Ovajuda vahapu, omwa li yo mu yadi unene ovanhu vomoiwana imwe. Mepingafano nokuhe na elandulafano oko kwa li muJerusalem, omo ovanhu vahapu va li hava ulike nehandu kutya inava hokwa omalongelokalunga amwe nohava tukula oshibofa, muKesarea omwa li mu na elandulafano. MuKesarea omo yo mwa li eembelewa da kula detangakwaita laRoma olo la li muJudea.
8 Metwokumwe nomhango yaRoma, Lisias okwa li a shangela Feliks onhumwafo omo a popya shi na sha noshibofa shaPaulus. Lisias okwa li a popya monhumwafo oyo kutya eshi a uda kutya Paulus Omuroma, okwe mu xupifa momake Ovajuda ovo va li va hala oku “mu dipaa.” Okwa li yo a popya kutya ina mona ondjo yasha muPaulus yoku “mu dipaifa ile oku mu tulifa modolongo,” ndele molwaashi Ovajuda ova li va hala okudipaa Paulus, okwe mu tumina kuFeliks opo a ka pwilikine oinima oyo ta lundililwa noku mu tokola.—Oil. 23:25-30.
9. (a) Oufemba waPaulus e li omukwashiwana waRoma owa li wa nyonwa po ngahelipi? (b) Omolwashike hatu dulu okulongifa oufemba wetu tu li ovakwashiwana voshilongo shonhumba?
9 Mbela Lisias okwa li ngoo a popya oinima yoshili monhumwafo oyo a li a shanga? Ka li a popya oshili moinima aishe. Otashi dulika a li a hala okulimonikifa e li nawa komupangeli oo. Ka li a amena shili Paulus molwaashi e li omukwashiwana waRoma. Natango, Lisias ka li a popya kutya okwa li a ‘mangifa Paulus nomalyenge avali,’ nokonima okwa li a yandja elombwelo opo Paulus “a pulwapulwe noku dengwe.” (Oil. 21:30-34; 22:24-29) Kungaho, Lisias okwa li a nyona po oufemba waPaulus e li omukwashiwana waRoma. Kunena, Satana oha longifa ovaladi vomalongelokalunga va xwaxwameke omahepeko nohava kendabala okunyona po emanguluko letu lokulongela Kalunga. Ndele ngaashi Paulus, oshiwana shaKalunga luhapu ohashi longifa oufemba oo shi na shi li ovakwashiwana voshilongo shonhumba nohashi kongo eameno lopaveta.
“Ohandi lipopile ndi na omukumo” (Oil. 23:35–24:21)
10. Paulus okwa li a lundililwa oinima ya kwata moiti ilipi?
10 Eshi Paulus a li muKesarea, okwa li a ‘nangelwa mombala yaHerodes’ a teelela ovalundili vaye ovo va li tava di kuJerusalem. (Oil. 23:35) Konima yomafiku atano, omupristeri munene Ananias, omupopikalelipo wovanhu Tertullus nosho yo ongudu yovakulunhu oya li ya fika. Tertullus okwa li tete a pandula Feliks omolwoinima oyo a li a ningila Ovajuda, tashi dulika a li te mu likumbu opo a kale e mu panda. b Opo nee Tertullus okwa li a popya shi na sha naPaulus a ti kutya “okwa nyika oshiponga molwaashi ota xwaxwameke Ovajuda aveshe va twe ondubo nepangelo nota kwatele komesho oshimhanga shOvanasaret. Otwe mu kwata po molwaashi okwa li yo ta kendabala okunyateka otembeli.” Ovajuda vamwe “navo ova yambidida eendjovo odo, tava koleke kutya oinima oyo oyoshili” (Oil. 24:5, 6, 9) Omunhu okwa li ha dulu okutokolelwa efyo ngeenge ota tu ondubo nepangelo, ta kwatele komesho ongudu ya nyika oshiponga ile ta sheke otembeli.
11, 12. Paulus okwa li a nyamukula ngahelipi, eshi a li ta lundilwa?
11 Paulus okwa li a pewa omhito a popye. Opo nee okwa li a hovela okupopya ta ti: “Ohandi lipopile ndi na omukumo.” Okwa li a popya kutya oinima oyo tai mu popilwa kai fi yoshili nandenande. Omuyapostoli oo ka li a sheka otembeli noka li ta kendabala okutwa ondubo nepangelo. Okwa li a popya kutya okwa ninga “omido donhumba” ehe mo muJerusalem nonokutya okwa etelela “oikwafa,” sha hala okutya, omayambidido Ovakriste ovo va li va pumbwa ekwafo omolwondjala oyo ya li tashi dulika ya etifwa komahepeko. Paulus okwa li a popya kutya fimbo ina ya motembeli okwa li e “liyelifa” nokwa li a tokola she likolelela keliudo laye a kale e na “eliudo la yela koshipala shaKalunga.”—Oil. 24:10-13, 16-18.
12 Paulus okwa li a dimina kutya ota longele Kalunga kooxekulululwa oilonga iyapuki, ‘oyo ta ti oshimhanga.’ Ashike okwa popya kutya okwa “itavela oinima aishe oyo ya popiwa mOmhango nokOvaprofeti.” Okwa ti yo kutya oku na eteelelo ngaashi olo li niwe kovalundili vaye “kutya Kalunga ota ka nyumuna ovayuki novalunde.” Opo nee, Paulus okwa li a pula ovalundili vaye ve mu pe oumbangi womapopyo avo a ti: “Ovalumenhu ava ve li apa nava popye kutya ova mona nge epuko lashike eshi nda li mOmhangu yoPombada yOvajuda, shapo osheshi nda ingida mokati kavo kutya: ‘Ohandi pangulwa molwaashi nda itavela menyumuko!’”—Oil. 24:14, 15, 20, 21.
13-15. Omolwashike tu na okulandula oshihopaenenwa shiwa shaPaulus shi na sha nokuyandja oundombwedi nouladi kovakwanepangelo?
13 Paulus okwe tu tulila po oshihopaenenwa tu shi landule, ngeenge vamwe ove tu twala kovakwanepangelo ve ke tu hokololife omolweitavelo letu noku tu lundila kutya, ohatu xwaxwameke vamwe va etife edundakano, va twe ondubo nepangelo, ile kutya otu li “ongudu ya nyika oshiponga.” Paulus ka li e likumba omupangeli oo opo ngeno a kale e mu panda, ngaashi Tertullus a li a ninga. Paulus okwa li a ngungumana nokwa li ta popi monghedi yefimaneko. Okwa li a longifa elungi opo a yelife oinima nawa nokwa li a popya oshili. Okwa ti kutya “Ovajuda vamwe va dja kuAsia,” ovo va li ve mu lundila kutya ota nyateke otembeli, paveta ova li va pumbwa ngeno okukala po, eshi ta pangulwa opo a ude kuvo odikilila.—Oil. 24:18, 19.
14 Kakele kaasho sha tumbulwa mokatendo ka tetekela, Paulus ka li a ongaonga okuyandja oundombwedi u na sha neitavelo laye. Okwa li a popya natango nouladi kutya okwa itavela menyumuko, oshinima osho sha li sha etifa omapiyaano, eshi a li mOmhangu yoPombada yOvajuda. (Oil. 23:6-10) Eshi a li ta popile eitavelo laye, okwa li a divilika eteelelo lenyumuko. Omolwashike mbela? Omolwaashi Paulus okwa li ta yandje oundombwedi kombinga yaJesus nosho yo kutya okwa nyumunwa koufi, oshinima osho ovapataneki ovo va li inava tambula ko. (Oil. 26:6-8, 22, 23) Paulus okwa li ta hokololifwa shi na sha nenyumuko, ile oku shi popya kondadalunde, okwa li ta hokololifwa shi na sha neitavelo muJesus nenyumuko laye.
15 Ngaashi Paulus, nafye ohatu dulu okuyandja oundombwedi nouladi nokupamekwa keendjovo odo Jesus a li a lombwela ovahongwa vaye a ti: “Ndele otamu ka tondwa kovanhu aveshe omolwedina lange. Ashike ou te lididimike fiyo okexulilo ota ka xupifwa.” Mbela otu na okulipula kutya ohatu ka tya shike ngeenge hatu yandje oundombwedi kovakwanepangelo? Hasho nandenande, molwaashi Jesus okwe tu shilipaleka a ti: “Ngeenge ove mu twala keemhangu, inamu kala mu na oshisho kutya otamu ka popya shike. Ndele popyeni osho omhepo iyapuki tai ke mu pa pefimbo opo, osheshi hanye vene tamu ka popya, ndele oyo tai ka popya munye.”—Mark. 13:9-13.
“Feliks okwa li a tila” (Oil. 24:22-27)
16, 17. (a) Feliks okwa li a ninga po shike nokwa popya shike, eshi Paulus a li ta pangulwa? (b) Omolwashike tashi dulika Feliks a li a tila, nomolwashike a li a twikila okutalela po Paulus?
16 Hasho oshikando shotete omupangeli Feliks ta udu kombinga yeitavelo lOvakriste. Ombiibeli oya ti: “Ndele molwaashi Feliks oku shii oinima ya pamba Ondjila yOmwene, okwe va lekela ta ti: “Ohandi ka ungaunga ashike noinima oyo ngeenge Lisias, omukulunhu wetangakwaita, e uya.” Opo nee okwa lombwela omunambelewa wetangakwaita kutya Paulus na kale modolongo, ashike na pewe emanguluko lonhumba opo ookaume kaye va kale have uya oku mu kwafela.”—Oil. 24:22, 23.
17 “Konima yomafiku onhumba, Feliks okwe uya nomukulukadi waye Drusila, oo a li Omujuda, ndele ta ifana Paulus opo va pwilikine kombinga yeitavelo laye muKristus Jesus.” (Oil. 24:24) Eshi Paulus a popya “kombinga youyuki, elipangelo nosho yo etokolo olo tali ke uya, Feliks okwa li a tila ndele ta ti: “Inda manga; ohandi ke ku ifana vali ngeenge nda mono omhito.” Feliks okwa kala ha talele po Paulus lwoikando konima yaasho, molwaashi okwa li ta diladila kutya ote ke mu pa ombubo, ndele hamolwaashi a li a hala okulihonga oshili.—Oil. 24:25, 26.
18. Omolwashike Paulus a li a popya naFeliks nomukulukadi waye kombinga “youyuki, elipangelo nosho yo etokolo olo tali ke uya”?
18 Mbela omolwashike Paulus a li a popya naFeliks nomukulukadi waye “kombinga youyuki, elipangelo nosho yo etokolo olo tali ke uya”? Dimbuluka kutya Feliks nomukulukadi waye ova li va hala okushiiva kutya ‘oku itavela muKristus Jesus’ osha kwatela mo shike. Molwaashi Paulus okwa li e shii kutya ova li ovahaeli, ovakwanyanya nokava li ovayuki, okwa li e va yelifila kutya omunhu keshe oo a hala okushikula Jesus oku na okuninga po shike. Osho Paulus a li a popya osha ulika kutya, ope na eyooloko la kula pokati komifikamhango daKalunga douyuki nonghedi yokukalamwenyo yaFeliks nomukulukadi waye. Osho osha li shi na ngeno oku va kwafela va mone kutya, ovanhu aveshe ove na okulihokolola kuKalunga omolwoinima oyo hava diladila, oyo hava popi nosho yo osho hava longo, nokomesho yaaishe, navo otava ka tokolwa kuKalunga she likolelela kwaasho tava tokola Paulus. Nomolwaasho Feliks ‘kwa li a tila.’
19, 20. (a) Otu na okuungaunga ngahelipi novanhu ovo va fa tava ulike ohokwe, ndele inava hala shili okukala metwokumwe noshili, ngeenge tu li moukalele? (b) Otu shi shii ngahelipi kutya, Feliks ka li kaume kaPaulus?
19 Nafye moukalele otashi dulika tu shakeneke ovanhu ovo ve na oikala ya fa yaFeliks. Potete otashi dulika va monike va fa ve na ohokwe moshili, ndele paulelalela inava hala shili okulundulula onghalamwenyo yavo i kale metwokumwe noshili. Otu na okukala twa lungamena oikala yavo, eshi hatu kendabala oku va kwafela. Ndele ngaashi Paulus, otu na oku va lombwela nelungi omifikamhango daKalunga douyuki, molwaashi otashi dulika oshili i kume omitima davo. Ashike ngeenge otwa mono kutya ovanhu ovo hatu udifile inava hala okweefa po onghedi yavo yokukalamwenyo inai koshoka, katu na okumana po efimbo, ndele ponhele yaasho, otu na okukonga ovo tava kongo shili oshili.
20 Omalinyengotomheno aFeliks okwa li a ulikwa keendjovo edi tadi ti: “Eshi pa pita omido mbali, Feliks okwa pingenwa po kuPorkius Festus; ndele molwaashi Feliks okwa li a hala okukala a hokiwa kOvajuda, okwa fiya Paulus modolongo.” (Oil. 24:27) Feliks ka li shili kaume kaPaulus. Okwa li e shii kutya ovalanduli ‘vOndjila yOmwene’ kava li ovatwindubo nepangelo nokava li tava xwaxwameke ounashibofa. (Oil. 19:23) Okwa li yo e shii kutya Paulus ka li a nyona nande oimwe yomeemhango daRoma. Ndele nande ongaho, okwa li a efa omuyapostoli oo a kale modolongo opo ‘a kale a hokiwa kOvajuda.’
21. Oshike sha li sha ningilwa Paulus, konima eshi Porkius Festus a ninga omupangeli, nosha yela kutya Paulus okwa li a twikila okupamekwa kushike?
21 Ngaashi sha ulikwa movelishe yaxuuninwa yOilonga etukulwa 24, Paulus natango okwa li e li modolongo, eshi Porkius Festus a li a pingena po omupangeli Feliks. Okudja opo, Paulus okwa li a hovela okutwalwa keemhangu di lili noku lili, nokomesho yovakwanepangelo ve lili noku lili. Omuyapostoli oo omuladi okwa li a ‘twalwa koshipala sheehamba noshovapangeli.’ (Luk. 21:12) Ngaashi hatu ke shi mona, okwa li a yandja oundombwedi kovapangeli ovanaenghono vopefimbo laye. Ndele nonande Paulus okwa li a pita meenghalo adishe odo, eitavelo laye kala li la tengauka. Nopehe na omalimbililo, okwa li a twikila okupamekwa keendjovo daJesus odo tadi ti: “Kala u na omukumo.”
a Tala oshimhungu “ Feliks okwa li omupangeli waJudea.”
b Tertullus okwa li a pandula Feliks ‘omolwombili ihapu’ oyo a etela oshiwana. Ndele oushili oyoo kutya, eshi Feliks a li ta pangele, muJudea kamwa li lela ombili mokuyelekanifa naayo ya li mo pefimbo lovapangeli ovo ve mu tetekela fiyo opefimbo opo eshi ovanhu va li va tukululila Roma oshibofa. Ka li yo a popya oshili, eshi a ti kutya Ovajuda otava “pandula alushe neenghono” omolwomalunduluko oo a li a ningwa kuFeliks. Paulelalela, Feliks okwa li e tondike kOvajuda vahapu molwaashi okwa li ha fininikile ovanhu kongudi nokwa li he va hepeke nonyanya ngeenge va tukula oshibofa.—Oil. 24:2, 3.
