1. Omafaafano elipi e li pokati kOvakriste vonale nosho yo Eendombwedi daJehova kunena?

 OVAKRISTE vonale ova li va yandja oundombwedi nouladi nova li ve na ehalo okutambula ko ekwafo newiliko lomhepo iyapuki. Nonande ova li va hepekwa, kava li va efa po okuudifa, na Kalunga okwa li e va pa omanangeko noupuna mahapu. Eendombwedi daJehova kunena ohadi hopaenene Ovakriste ovo vonale.

2, 3. Oshike shididilikwedi unene shi na sha nembo lOilonga?

² Nopehe na omalimbililo, owa tuwa omukumo komahokololo taa pameke eitavelo, oo e li membo lOmbiibeli lOilonga yOvayapostoli, omo mwa hokololwa oiningwanima ihapu itunhula. Embo olo ole likalekelwa, molwaashi olo alike embo la nwefwa mo kuKalunga li na sha naasho Ovakriste vomefelemudo lotete va li va ninga.

³ Embo lOilonga ola tumbula ovanhu 95 komadina ovo va dja moilongo 32, moilando 54 nosho yo keenhunhu 9. Embo olo oli na ondjokonona ididilikwedi i na sha novanhu vongaho, ovanhu vomalongelokalunga oipupulu ve na ounhwa, ovanapolotika ovalinenepeki nosho yo ovahepeki ovakwanyanya. Ndele komesho yaaishe oyo, ola hokolola kombinga yovamwaxo novamwanyoko vomefelemudo lotete, ovo va li va shakeneka omashongo, oo haa hange ovanhu aveshe monghalamwenyo, ndele nande ongaho, ova li va udifa onghundana iwa nouladi.

4. Omolwashike tu na ohokwe inene mondjokonona yovanhu, ngaashi omuyapostoli Paulus, Tabita nosho yo eendombwedi dikwao donale didiinini?

⁴ Opa pita paife omido 2 000 lwaapo, okudja kefimbo lovayapostoli ovaladi Petrus naPaulus, omuhakuli omuholike Lukas, omuyandji nehalo liwa Barnabas, omuladi Stefanus, omunamutimanghenda Tabita, omuyakuli wovaenda Lidia nosho yo eendombwedi dikwao dihapudihapu didiinini. Ndele nande ova li ko nalenale, otu na ohokwe inene mondjokonona yavo. Omolwashike mbela? Omolwaashi nafye ohatu longo oilonga yokuninga ovanhu ovahongwa ngaashi vo va li va longa. (Mat. 28:19, 20) Kau fi tuu oufembanghenda munene okukufa ombinga moilonga ya tya ngaho!

5. Ovashikuli vaJesus vonale ova li va hovela okuudifila peni?

⁵ Natu ka taleni kombinga yoshilonga osho Jesus a li a pa ovashikuli vaye. Okwa ti: “Otamu ka pewa eenghono ngeenge omwa tililwa omhepo iyapuki, opo nee otamu ka yandja oundombwedi kombinga yange muJerusalem, muJudea nomuSamaria ashishe nosho yo kombada yedu alishe.” (Oil. 1:8) Tete, omhepo iyapuki oya li ya pameka ovahongwa va yandje oundombwedi “muJerusalem.” (Oil. 1:1–8:3) Opo nee, ova li va wilikwa komhepo iyapuki va yandje oundombwedi  “muJudea nomuSamaria ashishe.” (Oil. 8:4–13:3) Lwanima, ova ka udifa onghundana iwa “kombada yedu alishe.”—Oil. 13:4–28:31.

6, 7. Oikwafifo ilipi hatu dulu okulongifa moukalele wetu, oyo ya li ihe niwe kovaitaveli vakwetu vomefelemudo lotete?

⁶ Ovaitaveli vakwetu vomefelemudo lotete kava li ve na Ombiibeli ye lixwa po, opo ve i longife ngeno moilonga yokuyandja oundombwedi. Evangeli laMateus ola ka shangwa ashike mo 41 O.P. lwaapo. Eenhumwafo daPaulus dimwe oda ka shangwa konima eshi embo lOilonga la pwa mo 61 O.P. lwaapo. Ndele Ovakriste vonale kava li ve na eekopi dopaumwene dOmishangwa Diyapuki nokava li ve na oishangomwa i lili noku lili, oyo tava dulu okupa ovanhu ovo ve na ohokwe. Fimbo Ovajuda vamwe va li inava ninga ovahongwa vaJesus, ova li hava udu Omishangwa dOshiheberi tadi leshwa moshinagoga. (2 Kor. 3:14-16) Ndele ova li va pumbwa okukala hava pwilikine nelitulemo, molwaashi otashi dulika va li ve na okutofa mo omishangwa momutwe.

⁷ Kunena, vahapu vomufye otu na Eembiibeli detu vene nosho yo oishangomwa ihapu ye likolelela kOmbiibeli. Ohatu ningi ovanhu ovahongwa, eshi hatu udifa onghundana iwa moilongo i dulife po 240 nomomalaka mahapu.

8, 9. (a) Omhepo iyapuki oya li ya kwafela ovahongwa vaJesus va ninge shike? (b) Omupiya omudiinini oha nyanyangida shike kekwafo lomhepo yaKalunga?

⁸ Eshi Jesus a li a lombwela ovahongwa vaye va kale eendombwedi, okwa ti yo: otamu ka “tililwa omhepo iyapuki.” Ovashikuli vaJesus ova li tava ka wilikwa komhepo yaKalunga va kale eendombwedi mounyuni aushe. Omhepo iyapuki oya li ya kwafela Petrus naPaulus va velule ovanhu, va te mo eendemoni nova nyumune oonakufya nokuli. Ndele ovayapostoli novahongwa vamwe ova li va pewa eenghono odo okupitila momhepo iyapuki omolwelalakano limwe vali la fimanenena. Omhepo oyo oya li ye va dulifa va kwafele vamwe va mone eshiivo lashili olo tali twala komwenyo waalushe.—Joh. 17:3.

⁹ Mefiku lOpentekoste 33 O.P., ovahongwa vaJesus ova li va “tililwa omhepo iyapuki noye va ningifa va dule okupopya omalaka a yoolokafana.” Onghee hano, ova li va dula okuyandja oundombwedi kombinga “yoinenelonga yaKalunga.” (Oil. 2:1-4, 11) Kunena ihatu popi omalaka a yoolokafana pashikumwifilonga. Ndele kekwafo lomhepo yaKalunga, omupiya omudiinini oha nyanyangida oishangomwa ya kanghamena kOmbiibeli momalaka mahapu. Pashihopaenenwa, ohaku nyanyangidwa Eeshungonangelo nee-Awake! omamiliyona omwedi keshe, nokepandja letu lo-jw.org otaku hangwa oishangomwa ya kanghamena kOmbiibeli nosho yo ouvidio ve li momalaka e dulife 1000. Oifo ya tya ngaho ohai tu kwafele, opo tu udifile ovanhu vomoiwana aishe, vomaludi aeshe novomomalaka aeshe kombinga “yoinenelonga yaKalunga.”—Eh. 7:9.

10. Okudja mo 1989, oshike sha kala tashi ningwa po shi na sha nokutolokwa kwOmbiibeli?

¹⁰ Okudja mo 1989, omupiya omudiinini okwa kala ta ningi eenghendabala, opo o-New World Translation of the Holy Scriptures i tolokwe momalaka mahapu. Ombiibeli oyo paife oya tolokwa momalaka e dulife po 200, nopa nyanyangidwa Eembiibeli omamiliyona omilongo, nadihapu otadi nyanyangidwa natango.  Kalunga oye aeke a ningifa eenghendabala da tya ngaho di pondole okupitila momhepo yaye.

11. Oshike tashi ningwa po shi na sha nokutolokwa kwoishangomwa yEendombwedi?

¹¹ Oilonga yokutoloka otai longwa kOvakriste ovaliyambi omayovi, ovo ve li moilongo i dule pe 150. Osho itashi tu kumwifa, molwaashi kape na vali ehangano limwe kombada yedu lihe fi ehangano laJehova olo tali wilikwa komhepo iyapuki, opo li ‘yandje oundombwedi nawanawa’ mounyuni aushe kombinga yaJehova Kalunga, yOhamba yaye yopaMessias nosho yo yOuhamba waYe, oo wa dikwa po meulu.—Oil. 28:23.

12. Paulus nOvakriste vakwao ova li va dula ngahelipi okuyandja oundombwedi?

¹² Eshi Paulus a li a yandja oundombwedi kOvajuda nosho yo kovanhu vomoiwana imwe muAntiokia shomuPisidia, “ovo va li va halelela shili omwenyo waalushe ova ninga ovaitaveli.” (Oil. 13:48) Eshi Lukas a xulifa embo lOilonga, okwa popya kutya Paulus okwa li ta ‘udifa kombinga yOuhamba waKalunga nexwamo nopehe na omaimbo asha.’ (Oil. 28:31) Mbela omuyapostoli oo okwa li ta udifile peni? Okwa li ta udifile muRoma, oshilandopangelo shepangelo olo la li enaenghono mounyuni pefimbo opo. Ovashikuli vaJesus vonale ova li va wanifa po oilonga yavo yokuyandja oundombwedi kekwafo nokewiliko lomhepo iyapuki, kutya nee okupitila mokuyandja oipopiwa, ile omeenghedi dimwe vali.

13. Omolwashike tu na okwiilikana, ngeenge hatu hepekwa?

¹³ Ovahongwa vaJesus vonale ova li va ilikana Jehova e va pe ouladi, eshi va li tava hepekwa. Mbela oshike sha li sha ningwa po, eshi va ilikana? Ova li va pewa omhepo iyapuki nova pamekwa va dule okupopya eendjovo daKalunga nouladi. (Oil. 4:18-31) Nafye ohatu ilikana Kalunga, opo e tu pe ounongo noku tu pameke tu twikile okuyandja oundombwedi nonande ope na omahepeko. (Jak. 1:2-8) Ohatu twikile okuudifa, molwaashi Kalunga okwe tu nangeka noupuna nohe tu kwafele nomhepo yaye. Kape na osho tashi dulu okukangheka oilonga yokuyandja oundombwedi, kutya nee omapataneko, ile omahepeko a kwata moiti. Ngeenge hatu hepekwa, otwa pumbwa filufilu okwiilikana tu pewe omhepo iyapuki, ounongo nosho yo ouladi, opo tu udife onghundana iwa.—Luk. 11:13.

14, 15. (a) Oshike sha li sha ningwa po konima ‘yomahepeko oo a ningwa pefimbo laStefanus’? (b) Ongahelipi ovanhu vahapu muSiberia va li ve lihonga oshili kunena?

¹⁴ Stefanus okwa li a yandja oundombwedi nouladi fimbo ina dipawa kovatondi vaye. (Oil. 6:5; 7:54-60) Eshi pa li “okuhepekwa neenghono” pefimbo opo, ovahongwa aveshe ova li ve lihanifwa muJudea nomuSamaria ashishe, kakele kovayapostoli. Ndele osho kasha li sha ya moshipala oilonga yokuyandja oundombwedi. Filippus okwa li a ya kuSamaria a ka udife “kombinga yaKristus” nokwa li a mona oidjemo iwa. (Oil. 8:1-8, 14, 15, 25) Ombiibeli oya ti yo kutya: “Ovahongwa ovo va li ve lihanifwa komahepeko oo a ningwa pefimbo laStefanus ova ya kuFoinikia, kuKipro nokuAntiokia, nova li va udifila Ovajuda aveke. Ovahongwa vamwe vomuvo va dja kuKipro nokuKireni ove uya kuAntiokia nova hovela okupopya novanhu ovo hava popi Oshigreka, tava udifa onghundana iwa yOmwene Jesus.” (Oil. 11:19, 20) Pomhito oyo, etumwalaka lOuhamba ola li la tandavela omolwomahepeko.

 ¹⁵ Nokunena, onghundana iwa oya li ya tandavela omolwomahepeko muSoviet Union shonale. Mo 1950 nasha, Eendombwedi daJehova omayovi oda li da twalwa moupongekwa kuSiberia. Molwaashi oda li da tulwa meenhele di lili noku lili muSiberia, onghundana iwa oya li tai tandavele kanini nakanini moshilongo osho shinene. Eendombwedi dihapu di fike opo ngeno otashi dulika inadi mona oimaliwa yokuya molweendo, olo tashi dulika loule weekilometa di dule po 10 000, opo di ka udife onghundana iwa. Ndele epangelo olo vene la li le di tuma kondje yoshilongo. Omumwatate umwe okwa ti: “Oshidjemo, ovakwanepangelo vo vene ovo ve shi ninga tashi shiiva, opo ovanamitimadiwa omayovi muSiberia va shiive oshili.”

16, 17. Embo lOilonga otali yandje oumbangi ulipi u na sha nanghee Jehova a li a nangeka noupuna oilonga yokuyandja oundombwedi?

¹⁶ Nopehe na omalimbililo, Jehova okwa li a nangeka noupuna Ovakriste vonale. Paulus navakwao ova li va twika nokutekela, ‘ndele Kalunga okwa kulika.’ (1 Kor. 3:5, 6) Embo lOilonga ola yandja oumbangi oo tau ulike ekulo la tya ngaho, molwaashi Jehova okwa li a nangeka noupuna oilonga yokuyandja oundombwedi. Pashihopaenenwa, “eendjovo daKalunga oda twikila okutandavela, nomuvalu wovahongwa owa kala nokuhapupala neenghono muJerusalem.” (Oil. 6:7) Eshi oilonga yokuyandja oundombwedi ya li ya tamunuka mo, “Ovakriste aveshe muJudea, muGalilea nomuSamaria ashishe ova li ve na ombili nova li va pamekwa. Eshi va kala hava tila Jehova nova kala metwokumwe newiliko lomhepo iyapuki, ova li va hapupala.”—Oil. 9:31.

¹⁷ Ovajuda novanhu ovo va li hava popi Oshigreka vomuAntiokia shomuSiria ova li va uda oshili, eshi va udifilwa keendombwedi diladi. Ombiibeli oya ti: “Eke laJehova ola li pamwe navo, novanhu vahapu ova li va ninga ovaitaveli nova shikula Omwene.” (Oil. 11:21) Ombiibeli oya popya yo kombinga yekulo olo la li la ningwa moshilando osho ya ti: “Eendjovo daJehova oda tandavela.” (Oil. 12:24) “Omolweenghono daJehova, eendjovo daye oda kala nokutandavela noda holola eenghono dado,” nomolwaashi Paulus nosho yo vamwe ova li va yandja oundombwedi nawanawa kovanhu vomoiwana imwe.—Oil. 19:20.

18, 19. (a) Omolwashike tu na oushili kutya “Eke laJehova” oli li pamwe nafye? (b) Yandja oshihopaenenwa osho tashi ulike kutya Jehova oha kwafele oshiwana shaye.

¹⁸ Nopehe na omalimbililo, “Eke laJehova” oli li pamwe nafye nokunena. Nomolwaasho ovanhu vahapu otava ningi ovaitaveli notava ulike kutya ove liyapulila Kalunga mokuninginifwa. Ndele ohatu dulu ashike okulididimikila omapataneko nomahepeko a kwata moiti, okunangekwa noupuna nokuwanifa po oukalele wetu nomupondo kekwafo laKalunga, ngaashi Paulus nosho yo Ovakriste vakwao vonale va li va ninga. (Oil. 14:19-21) Jehova Kalunga ohe tu kwafele alushe. “Omaoko aye aalushe” ohae tu kwafa momayeleko etu aeshe. (Deut. 33:27) Natu dimbulukeni yo kutya Jehova ke na efiku a efe oshiwana shaye omolwedina laye linene.—1 Sam. 12:22; Eps. 94:14.

¹⁹ Pashihopaenenwa, molwaashi omumwatate Harald Abt okwa kala ta yandje oundombwedi, epangelo laNazi ola li le mu tumina kokamba yeenghwate yaSachsenhausen pefimbo lOita Itivali yOunyuni. MuMei 1942, opolifi yomonanguwi yaNazi oya li ya ya keumbo kuElsa, omukulukadi womumwatate Harald, tai kufa  po okaana kavo kanini kokakadona nokukwata po omukulukadi. Omukulukadi oo okwa li a twalwa keekamba di lili noku lili. Omumwameme Abt okwa ti: “Moule womido odo nda kala meekamba deenghwate daGermany, onde lihonga oshilihongomwa sha fimana. Oshilihongomwa oshosho kutya omhepo yaJehova otai dulu okupameka omunhu neenghono, ngeenge u li momayeleko manene! Fimbo nda li inandi kwatwa, onda li nda lesha onhumwafo yomumwameme umwe, oo a popya kutya, ngeenge omunhu u li momayeleko manene, omhepo yaJehova ohai ku kwafele u kale wa ngungumana. Onda li handi diladila kutya omumwameme oo ota wedele kanini. Ndele eshi nda pita momayeleko, onda li nda mona kutya osho a popya oshoshili. Osho osho naanaa hashi ningwa shili. Ihashi kala shipu oku shi uda ko, ngeenge ino shi mona, ndele osho nda ningilwa shili ngaho.”

20. Paulus okwa li a ninga po shike, eshi a li a idililwa meumbo, naasho otashi tu omukumo ngahelipi ovamwatate novamwameme vamwe?

²⁰ Embo lOilonga ola xulifa neendjovo di na sha nanghee Paulus a li a udifa “kombinga yOuhamba waKalunga” nouladi. (Oil. 28:31) Ka li a manguluka okuyandja oundombwedi eumbo neumbo muRoma, molwaashi okwa li a idililwa meumbo. Ndele nande ongaho, okwa kala ta udifile ovanhu aveshe ovo va li have uya kuye. Kunena, ovamwatate novamwameme ovaholike vamwe ihava dulu okudja mo momaumbo, tashi dulika nokuli ihava dulu nokupenduka, ile ve li momaumbo ovakulupe, molwaashi tava ehama, ile ve li oingolomena. Ashike ohole yavo yokuhola Kalunga oya xwama neenghono nova halelela okuyandja oundombwedi. Natu va ilikanene nokupula Tate yetu womeulu e va kwafele va mone ovanhu, ovo va hala okulihonga kombinga yaye nosho yo yomalalakano aye makumwifi.

21. Omolwashike tu na okuyandja oundombwedi neendelelo?

²¹ Vahapu vomufye ohatu dulu okukufa ombinga moukalele weumbo neumbo nosho yo mokuninga ovanhu ovahongwa okupitila moku va udifila meenghedi di lili noku lili. Onghee hano, keshe umwe womufye na ninge ngaashi ta dulu, opo a wanife po oshilonga shokuudifa Ouhamba, okuyandja oundombwedi ‘mounyuni aushe.’ Oilonga oyo oi na okulongwa neendelelo molwaashi, “edidiliko” lokukala po kwaKristus oli liwetikile filufilu. (Mat. 24:3-14) Inatu hepifa nande efimbo paife. Natu kaleni hatu “longo shihapu moilonga yOmwene.”—1 Kor. 15:58.

22. Otu na okukala twa tokola toko okuninga shike fimbo twa teelela efiku laJehova?

²² Fimbo twa teelela “efiku linene nolitilifa lOmwene” olo li li pokuuya, natu kaleni twa tokola toko okutwikila okuyandja oundombwedi nouladi nonoudiinini. (Joel 2:31) Ohatu ka mona ovanhu vahapu natango ovo ve na oikala ya fa yOvaberea, ovo va li va “tambula ko eendjovo daKalunga nomutima aushe.” (Oil. 17:10, 11) Onghee hano, natu yandje oundombwedi fiyo osheshi hatu ka lombwelwa eendjovo edi pafaneko kutya: “Owa ninga nawa omupiya ove muwa nomudiinini!” (Mat. 25:23) Ngeenge ohatu longo nouladi moilonga yokuninga ovanhu ovahongwa notu li ovadiinini kuJehova, ohatu ka kala twa hafa fiyo alushe, eshi twa li tu na oufembanghenda ‘wokuyandja oundombwedi nawanawa’ kombinga yOuhamba waKalunga.