ETUKULWA 26
“Kape na umwe womufye ta ka fya”
Paulus okwa li a ulika kutya oku na eitavelo la kola nohole yokuhola ovanhu vakwao, eshi a li moshikepa oyo ya ka teka
Etukulwa eli ola kanghamena kOilonga 27:1–28:10
1, 2. Paulus okwa li ta i molweendo la tya ngahelipi, notashi dulika a li te lipula nashike?
PAULUS okwa kala ta dilonga kombinga yeendjovo dangoloneya Festus odo a li a popya, eshi a ti kutya “oto ka tokolwa kOmukesari,” molwaashi oda li di na ekwatafano nonakwiiwa yaye. Paulus okwa pangele modolongo omido mbali, onghee hano, olweendo lile lokuya kuRoma ola li tali ka eta po elunduluko monghalamwenyo yaye. (Oil. 25:12) Paulus okwa li e shii kutya, omalweendo omefuta omafimbo amwe ohaa kala mahafifa, ngaashi ngeenge omunhu u udite okamhepo katalala nawa nou wete omutalelo wa mbwalangadja, ashike omafimbo amwe ohaa kala madjuu. Olweendo olo Paulus a li e li pokuya mulo, opo a ka pangulwe kOmukesari otashi dulika la li tali mu lipulifa omapulo a kwata moiti.
2 Paulus okwa li a shakeneka ‘eenghalo didjuu momalweendo mefuta’ oikando ihapu, a xupa meeshikepa nhatu da teka nokwa lele yo mefuta oufiku nokukala mo omutenya aushe. (2 Kor. 11:25, 26) Ndele olweendo olo a li a yuka mulo kala li tali ka kala la fa omalweendo oku ka udifa, oo a li ha i muo a manguluka. Pefimbo olo, okwa li onghwate, eshi a li ta i molweendo olo la li li na oshinano shile neenghono sheekilometa di dule 3 000, okudja kuKesarea va finda kuRoma. Mbela okwa li ngoo ta ka pita mo molweendo olo nopehe na oupyakadi washa? Nongeenge pamwe okwa fiki kuRoma, mbela okwa li ta ka pewa ehandukilo la kwata moiti? Natu dimbuluke kutya okwa li ta ka pangulwa kepangelo olo la li enaenghono mounyuni waSatana pefimbo opo.
3. Paulus okwa li a tokola toko okuninga shike, noshike hatu ka kundafana metukulwa eli?
3 Okutala kwaashishe osho twa lesha kombinga yaPaulus, mbela oto diladila kutya okwa li e lietela onghenda noku wete ehe na eteelelo shi na sha nonghalo oyo a li a taalela? Hasho nandenande. Okwa li e shii kutya ota ka shakeneka omaupyakadi, ashike ka li e shii kondadalunde kutya omaupyakadi oludi lilipi. Ndele nande ongaho, ka li a kanifa ehafo laye li na sha noukalele mokukala te lipula kombinga yoinima oyo ita dulu okuninga po sha shi na sha nayo. (Mat. 6:27, 34) Okwa li e shii kutya Jehova okwa hala a longife omhito keshe a udifile ovanhu onghundana iwa yOuhamba, nokuli novapangeli vomounyuni. (Oil. 9:15) Okwa li a tokola toko okuwanifa po oshilonga shaye, kashi na nee mbudi kutya okwa li ta ka shakeneka omashongo elipi. Mbela nafye otwa tokola toko okuninga ngaashi Paulus? Natu ka taleni kutya ongahelipi hatu dulu okumona ouwa mokukonakona kombinga yolweendo olo lomefuta laPaulus lididilikwedi.
“Omhepo oya li tai tu di komesho” (Oil. 27:1-7a)
4. Paulus okwa li a londa moshikepa ya tya ngahelipi pehovelo lolweendo laye, nokwa li ta ende pamwe noolyelye?
4 Paulus novanadolongo vamwe ova li mepashukilo laJulius, omukulunhu wetangakwaita Omuroma, oo a li a unganeka va ye noshikepa yokuhumbata oilandifomwa oyo ya li ya kanghama muKesarea. Oshikepa oyo oya dile kuAdramiti, etuliloshikepa olo la li kouninginino waAsia Linini. Eshi oshikepa oyo ya dja muKesarea, oya enda ya yuka kolundume, opo nee oya ka ya ya yuka kouninginino, noya enda tai kanghama pomatuliloshikepa amwe, opo i yelule eendongelwa nokulondeka dimwe. Eeshikepa da tya ngaho kada li da nuninwa okweenda ovatwaalelwa, unene tuu ovanadolongo. (Tala oshimhungu “ Olweendo lomefuta nosho yo eendjila deeshikepa dovashingifi.”) Lao linene, Paulus haye aeke a li Omukriste mokati kovanadolongo ovo va li tava ende pamwe naye, molwaashi okwa li e li pamwe naAristarkus naLukas. Lukas oo oye a shanga embo lOilonga. Katu shii ngeenge ovamwaxe vaPaulus ovo vavali ovadiinini ova li va futa oshikepa vo vene, ile ova li va twaalelwa ashike onga ovayakuli vaPaulus.—Oil. 27:1, 2.
5. Paulus okwa li a hafela eendafano lilipi muSidon, noshike hatu lihongo mwaasho?
5 Konima eshi oshikepa ya enda oule wefiku limwe, eekilometa 110 lwaapo, ya yuka kolundume, oya li ya kanghama muSidon, komunghulofuta waSiria. Osha yela kutya Julius ka li a ungaunga naPaulus ngaashi omukaulinyanga, tashi dulika molwaashi Paulus okwa li omukwashiwana waRoma, oo a li ina monika ondjo natango. (Oil. 22:27, 28; 26:31, 32) Nomolwaasho Julius okwa li a pa Paulus epitikilo a ye komutunda, opo a ka monafane nOvakriste vakwao. Ovamwatate ovo kava li tuu va hafa, eshi va yakula omuyapostoli oo a li a panga modolongo! Mbela naave ito dulu okukonga eemhito u yakule ovamwaxo ove u pamekwe kuvo?—Oil. 27:3.
6-8. Olweendo laPaulus ola li la tya ngahelipi okudja muSidon fiyo okuKnidus, notashi dulika a li a longifa eemhito dilipi shi na sha nokuudifa?
6 Okudja muSidon, oshikepa oya li ya twikila olweendo, ndele tai piti popepi naTarsus, oshilando shooPaulus, osho sha li muKilikia. Lukas ina ka tumbula vali kutya oshikepa oya li ya kanghama peni, nonande okwa li a popya kutya ova li va yuka moshiponga, eshi a ti kutya “omhepo oya li tai tu di komesho.” (Oil. 27:4, 5) Ndele Paulus otashi dulika a li a longifa omhito keshe, opo a udifile ovanhu onghundana iwa. Nopehe na omalimbililo, okwa li a udifila ovanadolongo vakwao nosho yo ovanhu vamwe vali ovo va li moshikepa, mwa kwatelwa ovalongi vomoshikepa, ovakwaita nosho yo ovanhu ovo a li a mona pomatuliloshikepa opo oshikepa ya li ya kanghama. Mbela nafye kunena ohatu longifa ngoo omhito keshe oyo ye tu yeulukila, opo tu udifile ovanhu?
7 Konima yefimbo, oshikepa oyo oya li ya fika muMira, etuliloshikepa olo li li kolukadi laAsia Linini. Okudja opo Paulus noovakwao ova li ve na okulonda moshikepa imwe, oyo ya li tai va twala ngeno kuRoma, oko va li va yuka. (Oil. 27:6) Pefimbo opo, Roma osha li hashi mono oilya ihapu okudja kuEgipti, neeshikepa dOvaegipti doilya oda li hadi kanghama muMira. Julius okwa li a unganeka va ye naimwe yomeeshikepa odo nokulombwela ovakwaita novanadolongo va londe. Oshikepa oyo otashi dulika ya li ya kula i dule oyo va enda muyo tete. Oya li ya humbata eefulaxa doilya nosho yo ovanhu 276, ovo va li va kwatela mo ovanailonga vomoshikepa, ovakwaita, ovanadolongo nosho yo ovanhu vamwe ovo tashi dulika va li tava i kuRoma. Eshi Paulus va li va londa moshikepa oyo, okwa li a mona ovanhu vahapu ovo a li ta dulu okuudifila, nosha yela kutya okwa li e va udifila.
8 Oshikepa oyo oya ka kanghama muKnidus, kouningininolukadi waAsia Linini. Ngeenge onghalo yomhepo ya li i li nawa, oshikepa oya li hai dulu okweenda oshinano sha tya ngaho oule wefiku limwe lwaapo. Ndele Lukas okwa ti kutya ova ‘enda tave lififida noudjuu oule womafiku onhumba, nolwanima ova ka fika muKnidus.’ (Oil. 27:7a) Onghalo yomhepo oya li ya naipala. (Tala oshimhungu “ Omhepo yomEfuta loPokati oya li hai pilauka.”) Diladila ashike kutya ovanhu moshikepa oyo ova li ve udite ngahelipi, eshi ya li tai ende momhepo idjuu nosho yo mokati komakufikufi efuta la pindjala!
“Oshikungulu osha li shidjuu neenghono” (Oil. 27:7b-26)
9, 10. Oudjuu ulipi wa li wa holoka po pomudingonoko waKreta?
9 Kapitaina woshikepa okwa li a diladila okushinga oshikepa a finda kouninginino okudja muKnidus, ndele Lukas oo a li molweendo olo okwa ti kutya “omhepo inai tu pitika tu ye komesho.” (Oil. 27:7b) Eshi oshikepa ya ya mokati kefuta, oya ka hangwa komhepo i na eenghono oyo ya li tai pepe okudja kouningininolundume ye i yukifa kolukadi, tashi dulika ya li tai endelele neenghono. Ngaashi ashike oshikepa imwe ya li ya xupa, eshi ya ya kombinga yokolukadi lonhunhu yaKipro omolwomhepo oyo ya li tai i dilile moshipala, nopomhito ei oshikepa omo Paulus a li oya li ya xupa, eshi ya ya kombinga yokolukadi lonhunhu yaKreta. Eshi oshikepa ya pita poshikulundudu shaSalmone sha twala exwanga mefuta koushilo waKreta, onghalo oya li ya xwepopala po kanini. Omolwashike mbela? Oshikepa oya li tai kunghula nonhunhu kolukadi, nokungaho, oya li ya amenwa kanini komhepo oyo i na eenghono. Nopehe na omalimbililo, ovanhu ovo va li moshikepa ova li va pepelelwa po kanini. Ndele nande ongaho, ovashingishikepa ova li tave lipula shi na sha nonghalo yomhepo yopokufu oko kwa li taku endele ko.
10 Lukas okwa popya kondadalunde a ti: “Eshi twa kala hatu ende noudjuu hatu kunghula nomunghulofuta [waKreta], otwe uya ponhele hai ifanwa Omatuliloshikepa Mawa.” Nokuli naashi oshikepa ya li tai kunghula kolukadi lonhunhu oyo, kasha li shipu oku i yukifa. Ndele hauxuuninwa ova li va ya petulilo linini olo taku tengenekwa kutya ola li lwaapo hanga omunghulofuta waKreta wa ngolyokela kolundume. Mbela ova li va kala po efimbo li fike peni? Lukas okwa ti kutya ova li va kala po “omafiku mahapu,” nefimbo liwa lomalweendo ola li le va pwila po neenghono. MuSeptemba naOktoba, omalweendo omEfuta loPokati okwa li haa kala madjuu neenghono.—Oil. 27:8, 9.
11. Paulus okwa li a pa ovaendifuta vakwao omayele elipi, ndele ova li va tokola okuninga shike?
11 Ovaendifuta vamwe otashi dulika va li va pula omayele kuPaulus, molwaashi okwa li e na owino wokweenda mEfuta loPokati. Okwa li a ninga eetepo kutya oshikepa inai twikila vali okuya. Ngeenge oya twikile, “otashi dulika oshikepa i ka ningine,” notashi dulika va fye nokuli. Ndele omushingi nosho yo mwene woshikepa ova li va hala okutwikila nolweendo, tashi dulika va li tava diladila kutya ova pumbwa okukonga onhele imwe ixwepo. Ova li va itavelifa Julius, novanhu vahapu ova li tava ti kutya nava kendabale va ka fike kuFoiniks, etuliloshikepa olo la li komunghulofuta waKreta kouningininolundume waapo va li. Etuliloshikepa olo otashi dulika la li linene noli li xwepo okukala pefimbo lokufu. Onghee hano, eshi va mona okamhepo kapu ka hovela okupepa okudja kolukadi, ova li va hovela okushinga oshikepa i ye ngeno ketuliloshikepa laFoiniks.—Oil. 27:10-13.
12. Konima eshi oshikepa ya dja muKreta oya li ya taalela oshiponga shilipi, novashingishikepa ova li va ninga po eenghendabala dilipi, opo ngeno va henuke oshiponga osho?
12 Ndele ohaluka, onghalo oya li ya naipala, molwaashi opa li pa “tukuluka omhepo idjuu” tai dilile koushilolundume. Ova li vali va dulu okuyaama omhepo oyo oule wokafimbo konima “yokanhunhu kedina Kauda,” oko ka li eekilometa 65 lwaapo, okudja pOmatuliloshikepa Mawa. Ashike natango oshikepa oya li i li moshiponga, ya li i na oupu okutwalwaatwalwa ya finda kolukadi, ndele ta i ke lidenga moitutumbo yeheke, oyo ya li komunghulofuta waAfrica. Opo va kelele ngeno osho shiha ningwe, ovaendifuta ovo ova li va nanena moshikepa okambautu oko ka li taka nanwa koshikepa. Osha li tashi pula eenghendabala, molwaashi okambautu oko otashi dulika ka li ke yadi omeva. Opo nee ova li va kendabala okupameka oshikepa, tave i mange neengodi, ile nomalyenge a pita koshi yayo, opo ve i kwatele kumwe. Ova li va kulukifa eefaila dokushingifa, nova li va kendabala okuyukifa oshikepa i pite mo moshikungulu. Osho kasha li tuu oshiningwanima shitilifa neenghono! Eenghendabala odo va li va ninga po kada li tadi ti sha molwaashi, “oshikungulu osha li shidjuu neenghono.” Mefiku etitatu, ova li va kupulashi oishingifo yoshikepa imwe, tashi dulika opo va kaleke oshikepa ya kaama.—Oil. 27:14-19.
13. Ovanhu ovo va li moshikepa omo mwa li Paulus otashi dulika va li monghalo ya tya ngahelipi pefimbo loshikungulu?
13 Ovanhu vahapu ovo va li moshikepa otashi dulika va li va tila neenghono, ndele Paulus novaendi pamwe naye ova li ve na elineekelo kutya otava ka xupa. Omwene okwa hangwa nale a shilipaleka Paulus kutya ota ka yandja oundombwedi kuRoma, nolwanima okwa li a shilipalekwa komweengeli kutya eudaneko olo otali ka wanifwa. (Oil. 19:21; 23:11) Ndele oshikungulu osha li sha twikila oufiku nomutenya, oule woivike ivali. Molwaashi okwa li taku lokwa nokwa li oilemo oyo ya uvika etango neenyofi, omushingi woshikepa ka li ta dulu okumona kutya ove li peni nonokutya openi ve na okuyuka. Kava li nokuli ve na nomhito yokulya. Nopehe na omalimbililo, kape na oo a li ta diladila okulya, molwaashi ova li va fya outalala, ko okwa li odula, ova li tava kuvingwa kefuta nova li ve kwetwe koumbada.
14, 15. (a) Omolwashike Paulus a li a endulula elondwelo laye, eshi a li ta popi novanashikepa? (b) Oshike hatu lihongo metumwalaka leteelelo olo Paulus a li a lombwela ovanhu?
14 Paulus okwa li a kala ofika, ndele ta endulula elondwelo olo a li a lombwela nale ovashingishikepa, ashike ka li e shi ninga nelalakano loku va pa oushima. Oiningwanima oyo va pita muyo otai ulike kutya ova li ngeno ve na okupwilikina keendjovo daPaulus. Paulus okwa ti: “Paife ohandi mu ladipike mu kale mu na omukumo osheshi kape na umwe womufye ta ka fya, oshikepa oyo ashike tai ka tekauka.” (Oil. 27:21, 22) Eendjovo odo kada li tuu da hekeleka omitima dovapwilikini vaPaulus! Paulus naye okwa li a hafa neenghono, molwaashi Jehova okwe mu pa etumwalaka olo a lombwele ovaendifuta vakwao. Osha fimanenena okudimbuluka kutya Jehova oha file oshisho ovanhu aveshe. Omunhu keshe okwa fimana koshipala shaYe. Omuyapostoli Petrus okwa ti: ‘Jehova ina hala nande oumwe a hanaunwe po, ndele okwa hala ovanhu aveshe ve lidilulule.’ (2 Pet. 3:9) Onghee hano, otu na okukendabala okuudifila ovanhu vahapu ngaashi tashi dulika etumwalaka laJehova leteelelo, hatu shi ningi neendelelo. Eemwenyo dovanhu odo di na ondilo koshipala shaJehova odi li monghuwo i nonghambe.
15 Paulus otashi dulika a li a udifila ovanhu vahapu ovo va li moshikepa kombinga ‘yeteelelo leudaneko olo Kalunga a udaneka.’ (Oil. 26:6; Kol. 1:5) Molwaashi oshikepa oya li pokuteka, Paulus okwa li a dula okuudifila ovanhu kombinga yeudaneko laKalunga li na sha nokuxupa moshikepa oyo. Okwa ti: “Oufiku wonena, Kalunga ou handi longele oilonga iyapuki okwa tuma omweengeli waye oo a kala ofika pwaame, ndele ta ti: ‘Paulus ino tila, ou na okuya koshipala shOmukesari, tala, Kalunga ote ke ku xupifa nosho yo aveshe ovo u li pamwe navo moshikepa.’” Paulus okwa li a ladipika ovanhu a ti: “Onghee hano, ookaume, kaleni mu na omukumo molwaashi onda itavela kutya Kalunga ota ka ninga naanaa ngaashi a lombwela nge. 26 Kakele kaasho, ohatu ka twalwaatwalwa fiyo okonhunhu yonhumba.”—Oil. 27:23-26.
“Aveshe ova li va fika komutunda ve li nawa” (Oil. 27:27-44)
‘Okwa ilikana kuKalunga moipafi yaaveshe.’—Oilonga 27:35
16, 17. (a) Paulus okwa li a longifa omhito ilipi a ilikane, nokwa li sha kuma vamwe ngahelipi? b) Elondwelo laPaulus ola li la wanifwa ngahelipi?
16 Konima yoivike ivali oyo ovaendishikepa va kala va tila, eshi oshikepa ya li ya twalwaatwalwa eekilometa 870 lwaapo, ova li va didilika kutya ope na elunduluko, molwaashi otashi dulika va li ve udite omakufikufi tae lidenge komutunda oo wa li popepi. Ova li va kulukifila momeva omakanghamifo, opo oshikepa iha twalwaatwalwe noi kale ya taalela komutunda, va ningila oku i yukifa komutunda. Pomhito oyo, ova li va kendabala okudja mo moshikepa, ndele ova li va kelelwa kovakwaita. Paulus okwa li a lombwela omunambelewa wetangakwaita novakwaita ta ti: “Otamu ka xupifwa ashike ngeenge ovalumenhu ava ova kala moshikepa.” Okwa li yo a ladipika ovanhu va lye, molwaashi oshikepa oya li ya ngungumana kanini nokwa li e va shilipaleka natango kutya otava ka xupa. Opo nee, okwa li a “ilikana kuKalunga moipafi yaaveshe.” (Oil. 27:31, 35) Eshi a li a ilikana eilikano lolupandu la tya ngaho, okwa li a tulila po Lukas naAristarkus oshihopaenenwa shiwa osho Ovakriste kunena tava dulu okushikula. Mbela omailikano oo ho ilikana moipafi yavamwe ohaa tu ngoo vamwe omukumo noku va hekeleka?
17 Konima eshi Paulus a ilikana, “aveshe ova li ve na omukumo, ndele tava kufa oikulya va lye.” (Oil. 27:36) Opo nee ova li va kufa mo eefulaxa dimwe doilya, opo oshikepa i pupale noi dule okukaama nokufika ngeno komunghulofuta. Mefiku la landula ko, ovalongi vomoshikepa ova li va teta ko omakanghamifo, va mangulula ko oipungululifo yoshikepa oyo ya li konima nova yelula ofaila ei yokomesho i kwate omhepo, opo va kendabale oku i yukifa komutunda. Opo nee oshikepa oya li ya dama komesho, tashi dulika moshitunhu, ile monhata noya hovela okuteka konima omolwomakufikufi oo a li tae lidenge muyo. Ovakwaita vamwe ova li va hala okudipaa ovanadolongo, opo vaha ye onhapo, ndele Julius okwa li e va kelela. Opo nee okwa li a ladipika ovanhu aveshe va yowe va yuka komutunda. Osho Paulus a li a popya osha wanifwa; ovanhu aveshe 276 ova xupa. “Aveshe ova li va fika komutunda ve li nawa.” Ndele mbela ovanhu ovo ova li ponhele ilipi pomhito oyo?—Oil. 27:44.
“Olune linene” (Oil. 28:1-10)
18-20. Ovanhu vokuMalta ova li va ulika ngahelipi “olune linene,” na Kalunga okwa li a longa oshikumwifilonga shilipi okupitila muPaulus?
18 Ovanhu ovo va li va xupa moshikepa ova li ve li konhunhu yaMalta, kolukadi laSisilia. (Tala oshimhungu “ Onhunhu yaMalta oya li ya ama peni?”) Ovamelite ovo va li hava popi elaka limwe li lili ova li ve va ulikila “olune linene.” (Oil. 28:2) Ova li ve va shakalela omundilo, molwaashi ova li va tuta notava kakama. Omundilo owa li we va kwafela va kale va pupyala nonande okwa li ku na outalala nodula. Pomhito oyo opa li yo pa longwa oshikumwifilonga.
19 Paulus okwa li a kwafela omolwoilonga iwa oyo va li tava longelwa. Okwa li a tyava oikuni, ndele te i tula pediko. Ndele fimbo a li ta tula oikuni pediko, moikuni omwa li mwa dja euta li na oudiyo, ndele tali mu lumata noku mu dama keke. Ovanhu vokuMalta ova li tava diladila kutya oshinima osho osha li ehandukilo la dja koikalunga. a
20 Ovanhu ovo ova li tava diladila kutya Paulus ota ka ‘dinda.’ Embo lomauyelele limwe ola popya kutya oshitya shopehovelo osho sha tolokwa ‘dinda’ osha li hashi longifwa “paunamiti.” Onghee hano, itashi kumwifa eshi outumbulilo oo wa li we uya diva momadiladilo ‘aLukas, omuhakuli omuholike.’ (Oil. 28:6; Kol. 4:14) Paulus okwa li e linipa eyoka olo loudiyo noka li a mona oshiponga shasha.
21. (a) Oihopaenenwa yokupopya oinima kondadalunde nopaushili ilipi hatu hange mehokololo laLukas? (b) Paulus okwa li a longa oshikumwifilonga shilipi, nosha li sha kuma ngahelipi ovanhu vokuMalta?
21 Mwene wonhunhu oshipuna wedina Publius naye okwa li ha kala popepi naapo ooPaulus va li. Otashi dulika oye yo a li omunambelewa waRoma konhunhu oyo. Lukas okwa ti kutya oye “omupangeli wonhunhu,” a li a longifa edinafimaneko olo la hangwa momashangelo avali Ovamalta. Ovanhu vokonhunhu oko ova li va yakula Paulus navakwao omafiku atatu. Ndele xe yaPublius okwa li ta vele. Lukas okwa li a hokolola onghalo yaye kondadalunde. Okwa ti kutya okwa li ta vele ‘oshidu noshimela shohonde.’ Paulus okwa li a ilikana, ndele ta tenheke omulumenhu oo omake, opo nee okwa veluka. Molwaashi ovanhu ova li va kumwa koshikumwifilonga osho, ova li va eta ovanaudu vavo va velulwe kuPaulus nova li va eta eeshali, opo va kwafele Paulus novaendi pamwe naye.—Oil. 28:7-10.
22. (a) Omuprofesa umwe okwa popya shike shihokwifa neenghono kombinga yehokololo laLukas li na sha nolweendo lokuya kuRoma? (b) Oshike hatu ka kundafana metukulwa tali landula?
22 Ouyelele u na sha nolweendo laPaulus, oo twa konakona fiyo opapa ou li paushili filufilu. Omuprofesa umwe okwa ti: “Ehokololo laLukas . . . olimwe lomomahokololo madidilikwedi neenghono oo a ndjadjukununa nawanawa oinima mOmbiibeli aishe. Omauyelele alo e na sha nomalweendo eeshikepa omefelemudo lotete oku li kondadalunde notali hokolola paushili eenghalo dokoushilo wEfuta loPokati,” osho tashi ulike kutya ole likolelela kouyelele oo wa kala tau shangwa pefimbo oiningwanima oyo tai ningwa. Lukas otashi dulika a li a ninga omadidilikoshango oo, eshi a li ta ende pamwe nomuyapostoli Paulus. Ngeenge osho ngaho, oshitukulwa sholweendo osho sha ka landula ko osha li she mu pa omhito a shange ouyelele muhapu u na sha nolweendo olo. Mbela oshike sha li sha ningilwa Paulus, eshi a fika muRoma? Natu ka taleni metukulwa tali landula.
a Osha yela kutya konhunhu oko okwa li haku kala omauta mefimbo lonale, molwaashi ovanhu ova li ve a shii. Kunena, konhunhu yaMalta ihaku kala omauta. Osho otashi dulika osha etifwa kelunduluko lomidingonoko olo la ningwa momukokomoko womafelemido. Ile otashi dulika omayoka a tembuka, molwaashi konhunhu paife oku na ovanhu vahapu shi dulife nale.
