Нравственнай кізі нимедір ол чахсы, нимедір ол хомай уғаа чахсы пілче. Аны пір дее кізі кӧрбинчетсе дее, ол тудынчатхан принциптерінең хыйа сыхпинча паза хынығыстарының соонҷа парбинча.

Пӱӱн палалар оларға нравственностьтаңар сурығларда орта парарға харығ полчатхан информацияа уғаа кӧп урунчалар. Олар андағ информацияа, школада палаларнаң чоохтасчатсалар, кӧглер исчетселер, фильмнер паза телепередачалар кӧрчетселер, урунчалар. Андағ информацияа пастырчатхан пала пірееде позының моральнай кӧрістері орта полчатханында ікінҷілеп сыхча.

Саарбахтарға уламох аар. Хайди пір киндеде чоохталча: «Ол тусха палаа піліп аларға кирек: аннаң тиң палалар паза СМИ постарының кӧрістерін паза постарының аарлығ нимелерін аларға кӱстирлер. Олар чіли чуртаза ла, ол оларға „постың“ кізізі полар. Аннаңар ағаа, позының принциптеріне тӧстеніп, пӧгіннер аларға ӱгреніп аларға кирек. Ол пӧгіннернең нанҷылары чараспинчатсалар даа, аның хоостыра тудынарға кирек» (Beyond the Big Talk). Ікінҷілес чоғыл, паланы нравственнай нормаларға, саарбах тузына читкенҷе, ӱгрет саларға кирек.

Моральнай нормаларны турғыс салыңар.

БИБЛЕЙСКАЙ ПРИНЦИП: «Хатығ чиис пызығ кізілерге пирілче. Олар чахсыны чабалдаң талластырарға ӱгреніп алғаннар» (Еврейлерге 5:14, НТ).

• Орта паза саба киректерні кӧзітчеткен сӧстернең тузаланыңар. Кӱннің сай полчатхан киректернең тузаланып, кӧзіт турыңар: «Пу сын тудыныс, пу чойланғаны», «Пу киртістіг полғаны, пу, тізең, киртістіг халбааны», «Мынзы паарсас, мынзы чабалланғаны». Пола-пола пала чахсыны чабалдаң талластырып оңнап сығар паза позының пілізінің хоостыра тудын сығар.

• Сірернің принциптерің нимее тӧстенчеткенін чарыда чоохтаңар. Кӧзідімге, палаа мындағ сурығлар турғыстырарға чарир: «Ноға хаҷан даа чойланмасха кирек? Хайди чой чоох ынархасты сайбабысча? Ноға оғырлирға чарабас?» Пала совезін ӱгретсін паза ибіре сағынып оңназын тіп, аннаң хада чоохтас турыңар.

• Нравственнай принциптер хоостыра чуртааны ноға аарлығ полчатханын кӧзідіңер. Кӧзідімге, палаа піди чоохтирға чарир: «Чойланминчатхан кізее ізенчелер» алай «Паарсах кізілерзер кізілер тартылчалар».

Прай сӧбіре моральнай нормаларны тудынзын.

БИБЛЕЙСКАЙ ПРИНЦИП: «Постарыңны сыныхтаңар» (2 Коринфтегілерге 13:5, НТ).

• Сірер турғысхан моральнай принциптерҷе прай сӧбіре тудынарға кирек. Андада сірер, ікінҷілебин, піди чоохтап поларзар:

  • «Пістің сӧбіреде пір дее кізі чойланминча».

  • «Піс пасхаларын сохпинчабыс паза оларға аахтабинчабыс».

  • «Пістің сӧбіреде хырызынарға паза уйадыстығ сӧстернең чоохтазарға чарадылбинча».

Андада сірернің палаңар, нравственность — ол олаңай ла правилолар нимес, че сірернің сӧбіреңерні таныхтапчатхан ниме полчатханын піліп алар.

• Сірернің сӧбіреңер чуртапчатхан принциптерні паланаң хада ӱзӱр турыңар. Кӱннің сай полчатхан киректерні ӱзӱріп, аны ӱгредіңер. СМИ алай школа ӱгретчеткен принциптернең тиңнестірерге чарир. Паладаң сур турыңар: «Син хайди тудынарҷыхсың? Пістің сӧбіреде хайди тудынчалар?»

Паланың орта тудынарға хынызын тыыдыңар.

БИБЛЕЙСКАЙ ПРИНЦИП: «Совезіңер арығ ползын» (1 Петрның 3:16, НТ).

• Чахсы тудыныс ӱчӱн махтаңар. Сірернің палаңар орта тудынчатса, аны махтаңар паза ноға ол махтаға турыстығ полчатханын чарыда чоохтап пир турыңар. Кӧзідімге, піди тирге чарир: «Син чойланмадың. Мин сағаа поғдархапчам». Палаңар пірее хомай ниме ит салғам тіп чоохтапчатса, пастап аны, чойланмин, чоохтап пирген ӱчӱн махтаңар, анаң на тӱзедіңер.

• Паланы тӱзедіңер. Пала позының иткен киректерінің ӱчӱн нандырығ тударға кирек полчатханын пілерге кирек. Палалар ниме саба ит салғаннарын паза хайди ол иткен кирек сӧбіренің нормаларына тоғырланчатханын пілерге киректер. Пірее іҷе-пабалар пала саба ит салған кирек ӱчӱн позын пыролир тіп хорыхчалар. Че палаа нимені ол саба ит салғанын чарыда чоохтап, іҷе-пабалар ағаа аны совезін ӱгредерге паза чахсыны чабалдаң талластырарға полысчалар.