Учёнайлар ниме тіпчелер? Клеткалар ядролығ паза ядро чох полчалар. Кізінің, малларның паза ӧзімнернің клеткалары ядролығ, бактерияларның клеткаларының, тізең, ядролары чоғыл. Ядролығ клеткалар эукариотическай, ядро чох клеткалар прокариотическай тіп адалчалар. Прокариоттарның пӱдізі эукариоттарның пӱдізінең хай-хай олаңай, аннаңар кӧп кізі малларның, ӧзімнернің клеткалары бактерияларның клеткаларынаң эволюционировать полғаннар тіп сағынча.

Кӧп учёнайлар пірее «олаңай» прокариот клеткалар нинҷе-де миллион чыллар аразында оларның хыриндағы клеткаларны «азырыбысчаңнар»,  че оларның істіне кір парған клеткалар анда пӱдӱн халҷаңнар тіп ӱгретчелер. Олох теория хоостыра, «сағыс чох» чир-чайаан істіндегі клеткаларны саңай пасха тоғыс иттірерге паза тастындағы клетка чарылчатса, істіндегі клетканы андартын сығарбасха ӱгреніп алған a⁹.

Библия ниме чоохтапча? Библия Чирдегі чуртасты иң хыйға Сағыс чайаан тіпче. Анда мындағ хыйға сағыс пазылча: «Ноо даа тураны кем-де пӱдір салған. Худай, тізең, прай нимені пӱдір салған» (Еврейлерге 3:4). Библияда паза піди пазылча: «О Иегова, синің иткен киректерің хайди кӧп! Прай нимелерні син хыйға чайаазың. Син иткен нимелер чирге тол парған... Талайдағы нимелернің саны даа чоғыл, анда тіріг чайаахтар: оох таа, килкім дее» (Псалом 104:24, 25).

Факттар ниме чоохтапчалар? Микробиологиядағы чидіглер олаңай прокариотическай клетканың істіндегі хайхастарны кӧрерге оңдай пирген. Учёнай-эволюционисттер пастағы тіріг клетка сах андағ полған тіп санапчалар¹⁰.

Эволюция теориязы орта полза, хайди пастағы «олаңай» клетка позы ла алынҷа пол парғанына киртістіг киречілестер поларға кирек. Чуртас чайалған полза, тізең, чуртастың иң кічиҷек формаларында даа хыйға сағысха киречілестер поларға кирек. Прокариотическай клетканы істінең кӧр кӧреелер. Аны кӧрчетсең, позыңнаң сур: «Андағ клетка позы алынҷа пол парарҷых па?»

Прокариотическай клетканың істіне «экскурсияа» пар килер ӱчӱн, сағаа пу предложениенің соондағы точкадаң чӱзер хати кічиҷек полып аларға кирек. Аның істіне кіріп алар ӱчӱн, сағаа клетканың уғаа пик, олох туста, ээлҷек мембраназын иртіп аларға кирек. Ол мембрана завод ибіре пӱдірілген кірпис стенее тӧӧй. Мембрана чаҷыннаң 10 000 хати чуғаҷах полза даа, аның пӱдізі кірпис стенедең хай-хай хадыл. Ол стененең таныс кӧреелер.

Ол, заводтың стенезі чіли, клетканың істіндегі нимелерні арачылапча. Стенені ӱт полбассың, че мембрана позының ӧтіре позытча. Кӧзідімге, кислородтың кічиҷек молекулалары андар-мындар чӧрчелер, іди клетка «тынча». Че мембрана, клетка чаратпаза, хорғыс ағылчатхан, хадыл молекулаларны позытпинча. Ідӧк мембрана тузалығ молекулаларны клеткадаң сығарбинча. Хайди ол анзын итче?

Заводтың кӧзідімін пазох кӧр кӧреелер. Полған на заводта хадағҷылар пар. Олар заводсар ниме кирчеткенін паза ниме сығарчатханын сыныхтапчалар. Клетканың мембраназында, тізең, белок молекулалары пар. Олар хадағҷы паза ізік чіли тоғынчалар.

 Пірее белоктың молекулаларында (1) ӧтіре тизік пар. Ол тизік хайдағ-да молекулаларны аар-пеер позытча. Пасха белоктарның тизіктері мембрананың (2) пір ле саринаң азых, пасха саринаң, тізең, чабых. Оларда андар кірчеткен нимелерні удурлаҷаң орын (3) пар. Андар клетка чаратчатхан ниме кірзе, аның тизігі пасха саринаң азылып, ол нимені мембрана (4) ӧтіре кирібісче. Прай ол процесстер саңай олаңай клеткаларда даа полчалар.

«Хадағҷылар» сині кирібістілер, ам син клетканың істіндезің. Клетканың істіне сууғас ниме толдыра: анда клетканы «азырапчатхан» нимелер, тустар паза пасха даа веществолар пар. Ол сууғас нимедең клетка позына кирек нимелер итче. Анзы оорли ла полбинча. Анда, чахсы тоғынчатхан заводта чіли, муңар химическай реакциялар полча. Ол реакцияларға хаҷан паза хайзы хайзының соонда поларға расписание пазыл парған.

Белокты пӱдіреріне клетка кӧп тус хоратча. Хайди ол оларны пӱдірче? Син хайди клетка 20 аймах-пасха «кірписті», аминокислотаны, итчеткенін кӧрчезің. Аминокислоталар рибосомнарзар (5) кірчелер. Анда олар азынада пирілген оңдайнаң пірігіп, килістіре белок пол парчалар. Хайди заводтың тоғызынаң ӧӧн компьютернай программа устапча, ідӧк клетканың кӧп функцияларынаң ӧӧн код алай ДНК (6) устапча. ДНК рибосомға инструкцияның копиязын ысча, ол копияда хайдағ белокты пӱдірерге паза хайди анзын идерге (7) пазыл парған.

Белок пӱдірілчетсе, хайхастығ ниме полча. Полған на белок ӱс хадыл (8) тӱргел парча. Аның хайди тӱрілгені ол белок хайдағ тоғыс идеріне теелче b. Кӧзідімге, двигательлерні чыыпчатхан конвейер. Двигатель тоғынзын тіп, конвейерде двигательнің полған на чардығы чахсы иділерге кирек. Белоктаңар ідӧк тирге чарир: ол саба пӱтсе паза тӱрілзе, позының тоғызын ит полбас паза клеткаа даа ӱрег ағылар.

Хайди белок ағаа кирек орынны таап алча? «Тоғынҷаң орынны» таап алзын тіп, ағаа «адрес» пирілче. Минута сай муңар белоктар пӱдіріліп, ызылчатсалар даа, оларның полғаны ла ағаа кирек орынзар читче.

Пу факттар ноға аарлығлар? Иң олаңай организмдегі дее хадыл молекулалар пос алынҷа пасха молекулалар тӧріт полбинчалар. Клетканың тастында олар иңзеріл парчалар, клетка істінде, тізең, оларға чарылар ӱчӱн, пасха молекулаларның полызии кирек. Кӧзідімге, ферменттер «энергияның аккумуляторларын» — аденозинтрифосфат (АТФ) тіп адалчатхан молекулаларны пӱдірчелер. АТФ-ның энергиязы, тізең, ферменттер пӱдіреріне кирек. Андағох оңдайнаң, ферменттер пӱдіреріне ДНК кирек, ферменттер, тізең, ДНК пӱдіреріне кирек (ДНК молекулазынаңар 3-ҷі пастағда чоох парар).  Пасха белоктарны ідӧк клетка ла пӱдірче, клетка, тізең, белоктарнаң пӱтче c.

Микробиолог Раду Поупа чуртас чайалғаннаңар Библия ниме пасчатханына киртінминчетсе дее, 2004 чылда мындағ сурығ кӧдірген: «Пістің прай эксперименттерібіс киліспеенде, чуртасты чир-чайаан хайди позы чайап алған?»¹³ Аннаң андар ол піди тіпче: «Клетканың чуртазына кирек механизмнер уғаа сидіктер. Олар пос алынҷа, пір саңай хаҷан даа пӱт парбасчыхтар»¹⁴.

Син ниме сағынчазың? Эволюцияның теориязының саринда турчатханнар чуртас Худай чох пол парған тіп ӱгредерге кӱстенчелер. Учёнайлар тіріг нименің пӱдізінеңер нинҷе кӧп піліп одырчалар, чуртас позы алынҷа пол парары анҷох кӧп ікінҷілестіг пілдірче. Ол сидіксіністі тобырып алар ӱчӱн, пірее эволюционисттер эволюция теориязын чуртас пӱткенінең чарып аларға кӱстенчелер. Че анзы орта ба?

Эволюцияның теориязы мындағ ӱгредігде тӧстенче: соон сӱрістіре, чахсы киліс парған случайлар чуртасха ағылғаннар, анаң пос алынҷа ла полған случайларның сылтаанда уғаа кӧп паза аймах-пасха тіріг организмнер пол парғаннар. Че ол теорияның тӧстии чох полза, ағаа тӧстенчеткен теориялар хайди поларлар? Фундамент чох небоскреб хайди аңдарыл парар, чуртас хайдаң килгенін чарыда чоохтап полбинчатхан эволюция теориязы ідӧк иңзеріл парар.

«Олаңай» клетканың пӱдізін паза хайди тоғынчатханын кӧріп алған соонда, хайди сағынчазың: клетка позы ла пол парған ма алай аны уғаа хыйға инженер иткен ме? Ам даа ікінҷілепчетсең, прай клеткаларның тоғызынаң устапчатхан ӧӧн «программанаң» танызып алааң.