7-زەرتتەۋ ماقالاسى
«تىڭدا دانانىڭ ٴسوزىن»
«قۇلاق ٴتۇرىپ، تىڭدا دانانىڭ ٴسوزىن» (ناق. س. 22:17).
123-ٵن قۇداي ورناتقان تارتىپكە باعىنايىق
اڭداتپا *
1. ٴبىز قانداي كەڭەستەر الىپ جاتامىز جانە ولار بىزگە نە ٷشىن قاجەت؟
ٴبارىمىزدىڭ اقىل-كەڭەسكە مۇقتاج كەزىمىز بولادى. كەيدە ٴبىز قۇرمەت تۇتاتىن ادامنان ٶزىمىز بارىپ كەڭەس سۇرايمىز. ال كەيدە «شالىس قادامعا» بارا جاتقانىمىزدى بايقاعان ەر باۋىرلاس ٴبىزدى بۇرىس ارەكەتتەن ساقتاۋ ٷشىن كەڭەس ايتۋى مۇمكىن (عال. 6:1). ال ۇلكەن قاتەلىك جاساعانىمىزدا، ٴبىزدى تۇزەتۋ ماقساتىندا كەڭەس بەرىلۋى مۇمكىن. كەڭەس قانداي سەبەپپەن بەرىلمەسىن، وعان قۇلاق اسقانىمىز ٴجون. ويتكەنى بۇل وزىمىزگە جاقسى، ٴتىپتى ٶمىرىمىزدى ساقتايدى (ناق. س. 6:23).
2. ناقىل سوزدەر 12:15 كە ساي، نەلىكتەن كەڭەسكە قۇلاق اسۋىمىز كەرەك؟
2 وسى ماقالانىڭ نەگىزگى تارماعى «دانانىڭ ٴسوزىن تىڭداۋعا» شاقىرادى (ناق. س. 22:17). ەشبىر ادام «مەن ٴبارىن بىلەمىن» دەپ ايتا المايدى. بىزدەن دە كوپ بىلەتىن، كوپتى كورگەن ادام قاشاندا تابىلادى (ناقىل سوزدەر 12:15 وقىڭىز). سول سەبەپتى كەڭەستى قابىلداعانىمىز — كىشىپەيىلدىلىكتىڭ بەلگىسى. ويتكەنى بۇل شامامىزدىڭ شەكتەۋلى ەكەنىن جانە ماقساتىمىزعا جەتۋ ٷشىن كومەككە مۇقتاج ەكەنىمىزدى مويىندايتىنىمىزدى بىلدىرەدى. دانا پاتشا سۇلەيمەن كيەلى رۋحتىڭ جەتەلەۋىمەن: «كەڭەسشى كوپ بولسا، ول جۇزەگە اسادى»،— دەپ جازعان (ناق. س. 15:22).
سىزگە وسى كەڭەستەردىڭ قايسىسىن قابىلداۋ قيىن؟ (3، 4-ابزاستاردى قاراڭىز)
3. كەڭەستەردىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
3 بىزگە كەڭەستەر تىكەلەي نە جاناما تۇردە بەرىلۋى مۇمكىن. ٴبىز جاناما كەڭەستى كيەلى كىتاپتى نە ادەبيەتتەرىمىزدى وقىعاندا الامىز. بۇل بىزگە دۇرىس ەمەس ارەكەتتەرىمىز بەن ويلارىمىزدى بايقاپ، تۇزەلۋگە كومەكتەسەدى (ەۆر. 4:12). ال تىكەلەي كەڭەس دەگەن نە؟ بۇل — اقساقالدىڭ نە جاۋاپتى ەر باۋىرلاستىڭ بىزگە كەلىپ، قاي جاعىنان تۇزەلۋىمىز كەرەكتىگىن كورسەتۋى. باۋىرلاس بىزگە كيەلى كىتاپقا نەگىزدەلگەن كەڭەس بەرسە — ٴبىزدى شىن جاقسى كورگەنى. سوندىقتان ونىڭ كەڭەسىن ريزاشىلىقپەن قابىلداپ، ومىرىمىزدە قولدانۋعا اسىق بولايىق.
4. ۋاعىزداۋشى 7:9 عا ساي، بىرەۋ كەڭەس بەرگەندە نەدەن اۋلاق بولۋىمىز كەرەك؟
4 شىنى كەرەك، تىكەلەي بەرىلگەن كەڭەس كوبىمىزگە اۋىر تيەدى، ٴتىپتى رەنجىپ قالۋىمىز مۇمكىن. نەگە؟ ارينە، كەمەلسىز ەكەنىمىزدى ٴبارىمىز مويىندايمىز، ٴبىراق بىرەۋ «سەنىڭ مىنا جەرىڭ دۇرىس ەمەس» دەپ قاتەلىگىمىزدى نۇقىپ كورسەتسە، بۇنى قابىلداۋ وڭاي ەمەس (ۋاعىزداۋشى 7:9 وقىڭىز). مۇندايدا ٶزىمىزدى اقتاي باستايتىن شىعارمىز. نەمەسە كەڭەس بەرۋشىنىڭ نيەتىنە شەك كەلتىرۋىمىز يا كەڭەستى قالاي ايتقانىنا رەنجۋىمىز مۇمكىن. ٴتىپتى سول ادامنىڭ ٶزىنىڭ بويىنان ٴمىن تاۋىپ، «ماعان كەڭەس بەرۋگە قانداي قاقىسى بار، وزىنە قاراپ الماي ما» دەپ ويلاۋىمىز مۇمكىن. وسىلايشا كەڭەستى جاقتىرماعاندا، ونى ەلەمەي قويۋىمىز نەمەسە قۇلاعىمىزعا جاعىمدى كەڭەس ىزدەپ، باسقا بىرەۋگە بارۋىمىز مۇمكىن.
5. وسى ماقالادا ٴبىز نە جايلى قاراستىرامىز؟
5 وسى ماقالادا ٴبىز كەڭەستى قابىلداعان جانە قابىلداماعان كيەلى كىتاپ كەيىپكەرلەرى جايلى بىلەمىز. سونىمەن قاتار بىزگە كەڭەستى قابىلداپ، ونىڭ پايداسىن كورۋگە نە كومەكتەسەتىنىن قاراستىرامىز.
كەڭەسكە قۇلاق اسپاعاندار
6. روبوعام پاتشا كەڭەستى قالاي قابىلدادى جانە ٴبىز ودان قانداي ساباق الامىز؟
6 روبوعام يسرايلدىڭ پاتشاسى بولعان كەزدە، قول استىنداعى ازاماتتارى وعان ٴبىر وتىنىشپەن كەلەدى. ولار سۇلەيمەن پاتشا حالىققا ارتىپ كەتكەن اۋىر جۇكتى جەڭىلدەتۋدى سۇرايدى. ٴبىر جاقسىسى، روبوعام سول كەزدە يسرايلدىڭ كوپتى كورگەن اقساقالدارىمەن كەڭەسەدى. قاريالار وعان: «حالىقتىڭ ايتقاندارىنا كونسەڭ، ولار ساعان ماڭگى باقي قىزمەت ەتەدى»،— دەپ جاۋاپ بەرەدى (پات. 1-ج. 12:3—7). ٴبىراق روبوعام بۇل كەڭەستى جاقتىرماعاننان بولسا كەرەك، وزىمەن بىرگە وسكەن قۇرداستارىنان دا بارىپ اقىل سۇرايدى. ولار جاستارى قىرىق شاماسىنداعى ەر كىسىلەر بولعاندىقتان، ازدى-كوپتى تاجىريبەلەرى بولعان شىعار (شەج. 2-ج. 12:13). ٴبىراق سول جاعدايدا ولار پاتشاعا ناشار كەڭەس بەرىپ، حالىقتىڭ جۇگىنە جۇك قوسۋدى ايتادى (پات. 1-ج. 12:8—11). ەكى ٴتۇرلى كەڭەس ەستىگەندىكتەن، روبوعام ەحوباعا دۇعا ايتىپ، دۇرىس شەشىم قابىلداۋعا كومەك سۇراسا بولار ەدى. ٴبىراق روبوعام قۇرداستارىنىڭ ايتقانىن ىستەپ، كوڭىلىنە جاققان كەڭەسكە قۇلاق استى. ناتيجەسىندە ونىڭ ٶزى دە، كۇللى يسرايل حالقى دا قۇردىمعا كەتتى. بۇدان الار ساباق: ٴبىز دە كەيدە كوڭىلىمىزگە جاعا بەرمەيتىن كەڭەس الۋىمىز مۇمكىن. ٴبىراق ول قۇدايدىڭ سوزىنە نەگىزدەلگەن بولسا، ونى قابىلداعانىمىز ٴجون.
7. ۇزياحتىڭ جاعدايى بىزگە قانداي ساباق بولدى؟
7 كەڭەسكە قۇلاق اسپاعان تاعى ٴبىر ادام — ۇزياح پاتشا. بىردە ول عيباداتحانانىڭ تەك ٴدىني قىزمەتكەرلەر كىرەتىن بولمەسىنە كىرىپ، حوش ٴيىستى زات تۇتەتپەك بولادى. سوندا ٴدىني قىزمەتكەرلەر كەلىپ: «ۇزياح، سەنىڭ ەحوباعا حوش ٴيىستى زات تۇتەتكەنىڭ دۇرىس بولمايدى. مۇنى تەك ٴدىني قىزمەتكەرلەر ىستەۋ كەرەك»،— دەپ ەسكەرتەدى. سول كەزدە ۇزياح كىشىپەيىلدىلىكپەن قۇلاق اسىپ، دەرەۋ عيباداتحانادان شىعىپ كەتكەندە، ەحوبانىڭ كەشىرىمىنە يە بولا الار ەدى. ٴبىراق پاتشا ٴدىني قىزمەتكەرلەردى تىڭداماي، اشۋ شاقىردى. ول نەگە بۇلاي ەتتى؟ ول «مەن پاتشا ەمەسپىن بە، نە ىستەسەم دە ٶز ەركىم» دەپ ويلاسا كەرەك. ٴبىراق ەحوبا بۇلاي ويلامادى. وزىنە تىم سەنىمدى بولىپ، قۇقىعى جوق نارسەگە قول سۇققانى ٷشىن ەحوبا ونى الاپەس اۋرۋىنا شالدىقتىردى. «وسىلاي ول ٶمىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن الاپەس اۋرۋىنان ايىقپادى» (شەج. 2-ج. 26:16—21). ۇزياحپەن بولعان جاعدايدان قانداي ساباق الامىز؟ ٴبىز كىم بولمايىق، كيەلى جازبالارعا نەگىزدەلگەن كەڭەستى قابىلدامايتىن بولساق، ەحوبانىڭ مەرەيىنەن ايىرىلامىز.
كەڭەسكە قۇلاق اسقاندار
8. ٵيۇپ تۇزەتۋدى قالاي قابىلدادى؟
8 كيەلى كىتاپتا كەڭەستى قابىلداپ، قۇدايدىڭ باتاسىن العان ۇلگىلى ادامدار دا بار. ولاردىڭ ٴبىرى — ٵيۇپ. ول قۇدايدان قورقاتىن ادام بولسا دا، قاتەلەسكەن كەزدەرى بولعان. بىردە قيىنشىلىقتار جان-جاقتان ٴتونىپ، باسىنا قارا بۇلت ۇيىرىلگەندە، ول قاتە تۇجىرىمعا كەلىپ، اعات سويلەيدى. سوندا ەليحۋ دا، ەحوبا دا ونى قاتاڭ تۇزەتەدى. ٵيۇپ مۇنى قالاي قابىلدادى؟ ول: «مەن ەش تۇسىنبەي سويلەپپىن، .. سوندىقتان ٴسوزىمدى قايتىپ الدىم، توپىراق پەن كۇلگە وتىرىپ قاتتى وكىنەمىن»،— دەپ كىشىرەيەدى. تۇزەتۋدى قابىلداعانى ٷشىن ەحوبا ونى مولىنان جارىلقادى (ٵيۇپ 42:3—6، 12—17).
9. مۇسا تۇزەتۋدى قابىلداۋ جاعىنان قانداي ۇلگى قالدىردى؟
9 مۇسا دا بىزگە جاقسى ۇلگى قالدىردى. ۇلكەن قاتەلىك جاساپ قويعاندا، ول تۇزەتۋدى قابىل العان. ٴبىر جاعدايدا ول اشۋعا بەرىلىپ، ەحوبانى ماداقتاماي قويعاندا، ەحوبا وعان ۋادە ەتىلگەن جەرگە كىرۋگە تيىم سالادى (مۇس. 4-ج. 20:1—13). مۇسا ەحوبادان بۇل شەشىمىن وزگەرتۋدى وتىنگەندە، ول: «بۇل جايلى ماعان ەندى قايتىپ ايتۋشى بولما»،— دەپ جاۋاپ بەرەدى (مۇس. 5-ج. 3:23—27). سوندا مۇسا بۇعان ىزالانىپ، اشىنىپ كەتتى مە؟ جوق، ول ەحوبانىڭ شەشىمىنە كونىپ، ونىڭ نۇسقاۋىمەن يسرايل حالقىنا ٵرى قاراي دا جەتەكشىلىك ەتە بەردى (مۇس. 5-ج. 4:1). راسىندا دا، ٵيۇپ پەن مۇسا كەڭەستى قابىلداۋ جاعىنان بىزگە جاقسى ۇلگى قالدىرعان. ٵيۇپ اقتالۋعا سەبەپ ىزدەمەي، قايتا كوزقاراسىن تۇزەتتى. ال مۇسا ٶزىنىڭ قاتتى قالاعان نارسەسىنەن ايىرىلىپ قالسا دا، ەحوبانىڭ تۇزەتكەنىنە كونىپ، اقىرىنا دەيىن ادال بولدى.
10. ا) ناقىل سوزدەر 4:10—13-تارماقتاردا كەڭەسكە قۇلاق اسۋدىڭ قانداي پايداسى جايلى ايتىلادى؟ ٵ) كەيبىر باۋىرلاستار كەڭەستى قابىلداۋعا قاتىستى قانداي جاقسى ويلار ايتتى؟
10 ٵيۇپ پەن مۇسا سياقتى ادال جاندارعا ەلىكتەگەنىمىزدىڭ ٴبىز ٷشىن كوپ پايداسى بار (ناقىل سوزدەر 4:10—13 وقىڭىز). بۇعان كوز جەتكىزگەن باۋىرلاستاردىڭ ٴبىرى — كونگودا تۇراتىن ەمانۋەل. ول بىلاي دەيدى: «قاۋىمداعى تولىسقان ەر باۋىرلاستار مەنى ەسكەرتىپ، رۋحاني اپاتتان ساقتاپ قالدى. ولاردىڭ كەڭەسىن قولدانعانىمنىڭ ارقاسىندا باسىم كوپ پروبلەمادان امان قالدى» *. مەگان دەگەن كانادالىق ٸزاشار باۋىرلاس بىلاي دەيدى: «ايتىلعان كەڭەستەر كوڭىلىمە جاقتى دەي المايمىن. ٴبىراق ولار ماعان ناعىز قاجەت كەڭەستەر ەدى». حورۆاتيادا تۇراتىن ماركو باۋىرلاس بولسا بىلاي دەپ ٴبولىستى: «مەن مارتەبەلى قىزمەتىمنەن ايىرىلىپ قالدىم. ٴبىراق ٴقازىر ويلانىپ قاراسام، كەڭەسكە قۇلاق اسقانىمنىڭ ارقاسىندا رۋحاني كۇيىمدى قالپىنا كەلتىرىپپىن».
11. كارل كلەين باۋىرلاس كەڭەسكە قۇلاق اسۋ جايىندا نە دەگەن؟
11 كەڭەسكە قۇلاق اسىپ، سونىڭ يگىلىگىن كورگەن تاعى ٴبىر باۋىرلاس — باسقارۋشى كەڭەستىڭ مۇشەسى بولعان كارل كلەين. ول ٶزىنىڭ ٶمىربايانىندا جاقىن دوسى دجوزەف رۋتەرفورد باۋىرلاستان قاتاڭ كەڭەس العانى جايلى ايتىپ بەرەدى. ونىڭ ايتقاندارى العاشىندا كارل باۋىرلاستىڭ كوڭىلىنە ٴتيىپ قالعان ەكەن. ول بىلاي دەدى: «سول جاعدايدان كەيىن رۋتەرفورد باۋىرلاستى كورگەنىمدە، ول: —سالەم، كارل!— دەپ كۇلىمدەپ امانداستى. وكپەم ٵلى باسىلماعاندىقتان، مەن مۇرنىمنىڭ استىنان «سالەم» دەپ مىڭگىرلەي سالدىم. سوندا ول: —ابايلا، كارل، ٸبىلىستىڭ تۇزاعىنا ٴتۇسىپ قالما!— دەدى. مەن ۇيالىپ كەتتىم دە: —جوق، رۋتەرفورد باۋىرلاس، ٴبارى جاقسى،— دەپ جاۋاپ بەردىم. ٴبىراق ول ٴبارىن سەزىپ تۇرعاندىقتان: —جارايدى، ٴبىراق ٴبارىبىر ابايلا، ٸبىلىس سەنى اڭدىپ ٴجۇر،— دەپ تاعى دا ەسكەرتتى. ونىڭ ايتقانى وتە ورىندى ەدى. ويتكەنى ٴبىز اسىرەسە كەڭەس بەرۋگە قۇقىلى باۋىرلاستارعا رەنىش ساقتايتىن بولساق، شايتانعا دايىن ولجا بولىپ قالامىز» * (ەفەس. 4:25—27). كارل كلەين باۋىرلاس رۋتەرفورد باۋىرلاستىڭ كەڭەسىنە قۇلاق اسىپ، ارالارىنداعى دوستىقتى بەرىك ساقتاپ قالدى.
كەڭەستى قابىلداۋعا نە كومەكتەسەدى؟
12. نەگە كىشىپەيىل بولساق، كەڭەستى جاقسى قابىلدايمىز؟ (ٴزابۇر 141:5)
12 كەڭەستى قابىلداۋعا نە كومەكتەسەدى؟ كىشىپەيىلدىلىك. كىشىپەيىل ادام كەمەلسىز ەكەنىن، كەيدە اقىماقتىق جاساپ قوياتىنىن مويىندايدى. ٵيۇپ تە العاشىندا قاتە پىكىردە بولدى. ٴبىراق كىشىپەيىل بولعاندىقتان، كوزقاراسىن تۇزەتتى جانە ەحوبا وعان باتاسىن بەردى. ول وزىنەن الدەقايدا كىشى ەليحۋدىڭ كەڭەسىن قابىلداعاندا دا كىشىپەيىل ەكەنىن كورسەتتى (ٵيۇپ 32:6، 7). ٴبىز دە كىشىپەيىل بولساق، «بۇل كەڭەستىڭ ماعان قاتىسى جوق» دەپ ويلاساق تا نەمەسە كەڭەس بەرىپ جاتقان ادام بىزدەن جاس بولسا دا، وعان قۇلاق اسامىز. كانادادا تۇراتىن ٴبىر اقساقال: «ٴبىز وزىمىزگە سىرتتاي باعا بەرە المايمىز عوي. ەندەشە بىرەۋ كەلىپ كەم-كەتىگىمىزدى كورسەتپەسە، وندا ٴبىز قالاي تۇزەلەمىز، قالاي جاقسارامىز؟!»— دەگەن ەكەن. راسىندا دا، كيەلى رۋحتىڭ جەمىسىن دامىتۋعا جانە قىزمەتىمىزدى اتقارۋعا كەلگەندە، جاقسارتۋىمىز كەرەك جاقتار بارىمىزدە دە بار (ٴزابۇر 141:5 وقىڭىز).
13. بەرىلگەن كەڭەسكە قالاي قاراۋىمىز كەرەك؟
13 كەڭەستى قۇدايدىڭ سۇيىسپەنشىلىگى دەپ ٴبىلىڭىز. ەحوبا بىزگە تەك جاقسىلىق تىلەيدى (ناق. س. 4:20—22). سوندىقتان ول بىزگە ٶزىنىڭ ٴسوزى، سوزىنە نەگىزدەلگەن ادەبيەتتەرى جانە تولىسقان ماسىحشىلەر ارقىلى كەڭەس بەرگەندە، ٴبىزدى سۇيەتىنىن كورسەتەدى. ەۆرەيلەرگە 12:9، 10 دا ايتىلعانداي، «قۇداي ٴبىزدىڭ يگىلىگىمىزدى ويلاپ... جونگە سالادى».
14. كەڭەس بەرىلگەندە نە نارسەگە دەن قويعانىمىز دۇرىس؟
14 كەڭەس بەرۋشىگە ەمەس، كەڭەستىڭ وزىنە دەن قويىڭىز. ارينە، كەز كەلگەن ادام كەڭەس بەرگەندە ونى مۇمكىندىگىنشە جۇمساق جەتكىزگەنى دۇرىس. ٴبىراق كەيدە كەڭەستىڭ قالاي ايتىلعانى بىزگە ۇنامايتىن كەزدەر بولادى * (عال. 6:1). سونداي كەزدە دە ٴبىز كەڭەستىڭ مازمۇنىنا نازار اۋدارۋىمىز كەرەك. بۇل ٷشىن بىلاي دەپ وي جۇگىرتسەك بولادى: «باۋىرلاستىڭ كەڭەستى قالاي بەرگەنى ۇناماعانمەن، ونىڭ ايتقاندارىنىڭ كەيبىرى راس پا؟ مەن ونىڭ كەمشىلىگىنە ٴمان بەرمەي، تازا كەڭەسىنىڭ وزىنەن ساباق الا الامىن با؟» نەگىزى، كەز كەلگەن كەڭەستى قابىلداپ، ونىڭ پايدالى جاعىن كورە بىلگەنىمىز دۇرىس. ويتكەنى بۇل دانالىققا جاتادى (ناق. س. 15:31).
اقىل-كەڭەس سۇراپ، يگىلىگىن كورىڭىز
15. كەڭەس سۇراۋعا نەگە اسىق بولۋىمىز كەرەك؟
15 كيەلى كىتاپ ٴبىزدى وزگەدەن اقىل-كەڭەس سۇراۋعا شاقىرادى. ناقىل سوزدەر 13:10 دا: «اقىلداساتىندار دانالىققا يە بولار»،— دەلىنگەن. راسىندا دا، بىرەۋدىڭ كەلىپ تۇزەتكەنىن كۇتپەي، ٶزى بارىپ كەڭەس سۇرايتىن ادام ەشكىمنەن اقىل سۇرامايتىن ادامعا قاراعاندا جاقسىراق رۋحاني وسەدى. سوندىقتان ٶزىمىز بارىپ كەڭەس سۇراۋعا اسىق بولايىق.
قىز باۋىرلاس نەگە تولىسقان ايەل باۋىرلاستان كەڭەس سۇرادى؟ (16-ابزاستى قاراڭىز)
16. قانداي جاعدايلاردا باۋىرلاستاردان كەڭەس سۇراي الامىز؟
16 باۋىرلاستاردان قانداي جاعدايدا كەڭەس سۇراساق بولادى؟ ٷش جاعدايدى قاراستىرايىق. 1) ايەل باۋىرلاس وزگە تاجىريبەلى جاريالاۋشىنى زەرتتەۋ ساباعىنا شاقىرىپ، كەيىن ودان ٴتالىم بەرۋ شەبەرلىگىن قاي جاعىنان جاقسارتسا بولاتىنىن سۇرايدى. 2) قىز باۋىرلاس شالبار الاردا تولىسقان ايەل باۋىرلاستان تاڭداعان كيىمىنە قاتىستى شىن ويىن سۇرايدى. 3) ەر باۋىرلاس العاشقى بايانداماسىن ايتۋعا دايىندالىپ ٴجۇر. ول ٴبىر تاجىريبەلى بايانداماشىدان بايانداماسىن تىڭداپ كورۋدى جانە ونى قاي جاعىنان جەتىلدىرۋگە بولاتىنىن سۇرايدى. ٴتىپتى جىلدار بويى بايانداما ايتىپ جۇرگەن ەر باۋىرلاستىڭ ٶزى دە وزگە جاقسى بايانداماشىلاردان كەڭەس سۇراپ، قابىلەتىن شىڭداي بەرگەنى دۇرىس.
17. كەڭەستىڭ يگىلىگىن كورۋ ٷشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
17 الداعى اپتالار مەن ايلاردا تىكەلەي نە جاناما تۇردە كەڭەس الىپ قالۋىڭىز ابدەن مۇمكىن. سول كەزدە وسى ماقالادا ايتىلعان ويلاردى ەسكە الىڭىز. كىشىپەيىلدىلىگىڭىزدەن اينىماڭىز. كەڭەستىڭ قالاي ايتىلعانىنا ەمەس، مازمۇنىنا دەن قويىڭىز. كەيىن سوعان ساي ارەكەت ەتىڭىز. بۇل ومىردە ەشكىم دە دانا بولىپ تۋىلمايدى، ٴبىراق «كەڭەستى تىڭداپ، تۇزەتۋدى قابىلداساق»، قۇداي سوزىندە ايتىلعانداي، «دانا بولامىز» (ناق. س. 19:20).
124-ٵن ٵردايىم ادالدىق تانىتايىق
^ 5-ابزاس ەحوبانىڭ حالقى كيەلى كىتاپقا نەگىزدەلگەن كەڭەستەردى جوعارى باعالايدى. دەسە دە كوبىسى كەڭەس ەستىگەندى ۇناتا بەرمەيدى. نەگە بۇلاي بولادى؟ كەڭەستى قابىلداپ، يگىلىگىن كورۋ ٷشىن نە ىستەۋىمىز قاجەت؟
^ 10-ابزاس كەيبىر ەسىمدەر وزگەرتىلگەن.
^ 11-ابزاس 1984-جىلدىڭ 1-قازانىنداعى «كۇزەت مۇناراسىنىڭ» (حانزۇشا) 21—28-بەتتەرىن قاراڭىز.
^ 14-ابزاس كەلەسى ماقالادا كەڭەستى قالاي ىزەتپەن جەتكىزۋگە بولاتىنىن بىلەمىز.
