1،‏ 2.‏ ا)‏ ادامدار نەنى قالايدى؟‏ ٵ)‏ نە نارسەگە سەنىمدى بولا الامىز؟‏

بىرەۋدىڭ جاقسى كورگەنى قانداي جاقسى!‏ ال ادىلدىكپەن قاراسا،‏ جانىمىز جادىراپ سالادى ەمەس پە؟‏!‏ سوندىقتان وزگەلەر ٴ‌بىزدى وسى ەكى قاسيەتتەن قايتا-‏قايتا ايىرعاندا،‏ ٶزىمىزدى قۇنسىز،‏ ٷمىتسىز سەزىنىپ جاتامىز.‏

² ٴ‌بىزدىڭ سۇيىسپەنشىلىكتى اڭساپ،‏ ادىلدىك ىزدەيتىنىمىز ەحوباعا ابدەن ٴ‌مالىم (‏ٴ‌زاب.‏ 33:‏5‏)‏.‏ ول ٴ‌بىزدى جانىنداي جاقسى كورەتىنىنە ٵرى وزگەلەردىڭ بىزگە ادىلدىك تانىتقانىن قالايتىنىنا سەنىمدى بولىڭىز.‏ مۇنىڭ راستىعى ەحوبانىڭ مۇسا ارقىلى يسرايلگە بەرگەن زاڭىنان ايقىندالا تۇسەدى.‏ جان دۇنيەڭىز جىلۋلىققا سۋساپ،‏ ادىلەتسىزدىكتەن رۋحىڭىز كۇيرەپ جۇرگەن بولسا،‏ مۇسا زاڭىنان * ەحوبانىڭ ٶز حالقىنا دەگەن قامقورلىعىن قاراستىرۋعا شاقىرامىز.‏

3.‏ ا)‏ ريمدىكتەرگە 13:‏8—‏10 تارماقتاردا تۇسىندىرىلگەندەي،‏ مۇسا زاڭىن زەرتتەگەندە،‏ ٴ‌بىز نەنى بىلە تۇسەمىز؟‏ ٵ)‏ بۇل ماقالادا قانداي سۇراقتاردى قاراستىرامىز؟‏

³ مۇسا زاڭىن تەرەڭىنەن قاراستىرساق،‏ ٴ‌سۇيۋشى قۇدايىمىز ەحوبانىڭ اياۋلى سەزىمدەرى جايلى كوپ بىلەمىز ‏(‏ريمدىكتەرگە 13:‏8—‏10 وقىڭىز)‏‏.‏ وسى ماقالادا ٴ‌بىز يسرايلگە بەرىلگەن سول زاڭداردىڭ بىرنەشەۋىن قاراستىرىپ،‏ مىنا سۇراقتارعا جاۋاپ الامىز:‏ نەلىكتەن مۇسا زاڭىنىڭ استارىندا سۇيىسپەنشىلىك جاتىر دەي الامىز؟‏ مۇسا زاڭى قالايشا ادىلدىككە باستاعان؟‏ بيلىگى بارلار زاڭدى قالاي ورىنداۋلارى كەرەك ەدى؟‏ زاڭ اسىرەسە كىمدەرگە قورعان بولعان؟‏ وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابى بىزگە جۇبانىش پەن ٷمىت بەرەدى جانە ٴ‌سۇيۋشى اكەمىزگە جاقىنداتا تۇسەدى (‏ەل.‏ ٸس.‏ 17:‏27؛‏ ريم.‏ 15:‏4‏)‏.‏

4.‏ ا)‏ نەلىكتەن مۇسا زاڭى سۇيىسپەنشىلىككە نەگىزدەلگەن دەي الامىز؟‏ ٵ)‏ ماتاي 22:‏36—‏40 تارماقتاردان كورگەنىمىزدەي،‏ يسا قانداي زاڭداردى ايرىقشالادى؟‏

⁴ مۇسا زاڭى سۇيىسپەنشىلىككە نەگىزدەلگەن.‏ ويتكەنى ەحوبانىڭ ٵربىر ىسىنە قوزعاۋ بولعان —‏ سۇيىسپەنشىلىك قاسيەتى (‏جوح.‏ 1-‏ح.‏ 4:‏8‏)‏.‏ ەحوبا بۇكىل مۇسا زاڭىن مىنا ەكى زاڭعا نەگىزدەدى:‏ قۇدايدى ٴ‌سۇي جانە وزگە ادامدى ٴ‌سۇي (‏مۇس.‏ 3-‏ج.‏ 19:‏18؛‏ مۇس.‏ 5-‏ج.‏ 6:‏5؛‏ ماتاي 22:‏36—‏40 وقىڭىز‏)‏.‏ سوندىقتان دا مۇسا زاڭىن قۇرايتىن 600 دەن استام زاڭنىڭ ٵرقايسىسى ەحوبانىڭ سۇيىسپەنشىلىگىن ٵر قىرىنان اشا تۇسەدى.‏ قازىر مۇنىڭ بىرنەشە دالەلىن كورەيىك.‏

5،‏ 6.‏ ەحوبا ەرلى-‏زايىپتىلاردان نە كۇتەدى جانە نە نارسەگە ٴ‌مان بەرەدى؟‏ مىسال كەلتىرىڭىز.‏

⁵ نەكەلىك جارعا ادال،‏ بالالارعا قامقور بولۋ.‏ ەحوبا ەرلى-‏زايىپتىلاردىڭ ماحابباتتارى جىلدان جىلعا نىعايىپ،‏ ٴ‌بىر-‏ٴ‌بىرىن ٶمىر بويى ٴ‌سۇيىپ وتكەندەرىن قالايدى (‏مۇس.‏ 1-‏ج.‏ 2:‏24؛‏ مات.‏ 19:‏3—‏6‏)‏.‏ جۇبايىنىڭ كوزىنە ٴ‌شوپ سالۋ —‏ ەڭ قاتىگەز قىلمىستاردىڭ ٴ‌بىرى.‏ يسرايلگە بەرىلگەن ون زاڭنىڭ جەتىنشىسىندە ازعىندىققا تيىم سالىنعانى،‏ مىنە،‏ سوندىقتان (‏مۇس.‏ 5-‏ج.‏ 5:‏18‏)‏.‏ ازعىندىق —‏ قۇدايعا قارسى جاسالعان كۇنا،‏ ٵرى ول كىناسىز جۇبايىنىڭ جۇرەگىنە قانجار سۇققانمەن تەڭ (‏مۇس.‏ 1-‏ج.‏ 39:‏7—‏9‏)‏.‏ مۇنداي ساتقىندىقتىڭ جاراسى سىزداپ اۋىرىپ،‏ ونداعان جىلدار بويى جازىلماۋى م‍ۇمكىن.‏

⁶ ەحوبا جۇبايلاردىڭ ٴ‌بىر-‏بىرىنە قالاي قارايتىنىنا كوپ ٴ‌مان بەرەدى.‏ ول يسرايلدىك ەرلەردەن ايەلدەرىنە سي-‏قۇرمەتپەن قاراعانىن تالاپ ەتكەن.‏ مۇسا زاڭىن قۇرمەتتەيتىن كۇيەۋ ايەلىن جاقسى كورگەن جانە بولماشى سەبەپتەرمەن اجىراسپاعان (‏مۇس.‏ 5-‏ج.‏ 24:‏1—‏4؛‏ مات.‏ 19:‏3،‏ 8‏)‏.‏ ٴ‌بىراق كەلەلى سەبەپ بولىپ،‏ اجىراسۋدى شەشسە،‏ ايەلىنە تالاق قاعازىن بەرۋ كەرەك بولعان.‏ بۇل قاعاز ايەلدى «كوزگە ٴ‌شوپ سالدى» دەگەن ايىپتان قورعايتىن.‏ كۇيەۋى تالاق قاعازىن بەرمەس بۇرىن قالا اقساقالدارىنىڭ الدىنان ٶتۋ كەرەك ەدى.‏ ولار ەكەۋىنە نەكەلەرىن ساقتاپ قالۋعا كومەكتەسەر ەدى.‏ ال ەگەر يسرايلدىك ەر ادام وزىمشىلدىك تانىتىپ،‏ ايەلىمەن اجىراساتىن بولسا،‏ ەحوبا مۇنداي جاعدايعا ارالاسا بەرمەگەن.‏ ايتكەنمەن ول ايەلدىڭ كوز جاسىنا بەيجاي قاراماعان،‏ ونىڭ جان ازابىن سەزىنگەن (‏مالح.‏ 2:‏13—‏16‏)‏.‏

7،‏ 8.‏ ا)‏ ەحوبا اتا-‏انالاردان نەنى تالاپ ەتكەن؟‏ (‏مۇقاباداعى سۋرەتتى قاراڭىز.‏)‏ ٵ)‏ ٴ‌بىز قانداي ساباق الدىق؟‏

⁷ زاڭنان ەحوبانىڭ بالالار ٷشىن دە قاتتى قام جەيتىنىن كورۋگە بولادى.‏ ەحوبا اتا-‏انالاردان بالالارىنىڭ ٴ‌تاندىك قانا ەمەس،‏ رۋحاني مۇقتاجدىعىن ويلاۋدى دا تالاپ ەتكەن.‏ ولار كەز كەلگەن م‍ۇمكىندىكتى قالت جىبەرمەي،‏ بالالارىنىڭ جۇرەگىنە زاڭعا دەگەن ريزاشىلىق پەن ەحوباعا سۇيىسپەنشىلىك ۇيالاتۋى كەرەك بولعان (‏مۇس.‏ 5-‏ج.‏ 6:‏6—‏9؛‏ 7:‏13‏)‏.‏ بالالارىنا ادام شوشىرلىق قيانات جاساعان كەزدەرى ەحوبا حالىقتى جازاعا تارتقان (‏ەرم.‏ 7:‏31،‏ 33‏)‏.‏ اتا-‏انالار بالالارىنا قالاسا ەلەپ،‏ قالاماسا ەلەمەيتىن،‏ ٴ‌جابىر كورسەتە بەرەتىن مەنشىك رەتىندە قاراماي،‏ ولاردى مۇرا،‏ ەحوبانىڭ بەرگەن سيى دەپ باعالاۋ كەرەك ەدى (‏ٴ‌زاب.‏ 127:‏3‏)‏.‏

⁸ ساباق ساندىعى.‏ ەحوبا كۇيەۋى مەن ايەلىنىڭ ٴ‌بىر-‏بىرىمەن قانداي اراقاتىناستا ەكەنىن بايقايدى.‏ ول اتا-‏انالاردان بالالارىن ٴ‌سۇيۋدى تالاپ ەتەدى،‏ ال دۇرىس قاراماسا،‏ اتا-‏انانى جاۋاپقا تارتادى.‏

9—‏11.‏ ەحوبا سۇقتانۋعا نەگە تيىم سالعان؟‏

⁹ سۇقتانباۋ.‏ ون زاڭنىڭ ەڭ سوڭعىسى سۇقتانۋعا،‏ ياعني بىرەۋدىڭ يەلىگىن قالاۋعا تيىم سالادى (‏مۇس.‏ 5-‏ج.‏ 5:‏21؛‏ ريم.‏ 7:‏7‏)‏.‏ وسى زاڭ ارقىلى ەحوبا ٴ‌بىر ماڭىزدى جايتتى ۇعىندىرعىسى كەلدى:‏ يسرايلدىكتەر جۇرەكتەرىن ساقتاۋ كەرەك ەدى.‏ مۇندا جۇرەك دەپ وتىرعانىمىز —‏ ادامنىڭ  ويلارى مەن سەزىمدەرى.‏ ەحوبا جامان ارەكەتتىڭ جامان وي مەن سەزىمنەن باستاۋ الاتىنىن بىلەدى (‏ناق.‏س.‏ 4:‏23)‏.‏ يسرايلدىك كىسى جۇرەگىندە تەرىس قالاۋلاردىڭ قاۋمالاپ وسۋىنە جول بەرسە،‏ وزگەلەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى تۇنشىعىپ،‏ ولارعا قيانات جاساۋى م‍ۇمكىن ەدى.‏ سونىڭ ٴ‌بىر مىسالى —‏ ٴ‌داۋىت پاتشا.‏ ول،‏ جالپى العاندا،‏ جاقسى ادام ەدى.‏ الايدا ٴ‌بىر جولى ول بىرەۋدىڭ ايەلىنە سۇقتانا قارادى.‏ بۇل قالاۋى ونى كۇناعا اكەپ تىرەدى (‏جاق.‏ 1:‏14،‏ 15‏)‏.‏ ٴ‌داۋىت ازعىندىق جاسادى،‏ ايەلدىڭ كۇيەۋىن الداۋعا تىرىستى،‏ سوسىن ونى ٶلتىرىپ تىندى (‏سام.‏ 2-‏ج.‏ 11:‏2—‏4؛‏ 12:‏7—‏11‏)‏.‏

¹⁰ ەحوبا يسرايلدىكتىڭ قاي كەزدە سۇقتانعانىن جاقسى بىلەتىن.‏ ويتكەنى ول —‏ جۇرەكتى وقيتىن قۇداي (‏شەج.‏ 1-‏ج.‏ 28:‏9‏)‏.‏ «سۇقتانبا» دەگەن زاڭنىڭ ارتىندا «جامان قىلىققا اپاراتىن ويلاردى جۋىتپا» دەگەن وي جاتقان.‏ ەحوبانىڭ وسىنداي دانا دا سۇيىسپەنشىلىگى مول اكە ەكەنىنە وتە ريزامىز!‏

¹¹ ساباق ساندىعى.‏ ەحوبانىڭ كوزى ادامنىڭ ٴ‌تۇر-‏كەلبەتىنەن دە تەرەڭگە وتەدى.‏ ول ىشكى بولمىسىمىزدىڭ،‏ جۇرەگىمىزدىڭ تۇكپىرىن كورەدى (‏سام.‏ 1-‏ج.‏ 16:‏7‏)‏.‏ ەشبىر وي،‏ ەشبىر سەزىم مەن ٸس-‏ارەكەت تە ودان جاسىرىن قالا المايدى.‏ ەحوبا بويىمىزدان جاقسىلىقتىڭ بۇرشىگىن ىزدەپ،‏ سول بۇرشىكتىڭ گ‍ۇلدەي تۇسكەنىن قالايدى.‏ ٴ‌بىراق ول جامان ويلارىمىز جامان ىسكە ۇرىندىرماي تۇرعاندا،‏ ولاردى بايقاپ،‏ اۋىزدىقتاپ وتىرعانىمىزدى دا قالايدى (‏شەج.‏ 2-‏ج.‏ 16:‏9؛‏ مات.‏ 5:‏27—‏30‏)‏.‏

12.‏ مۇسا زاڭىنان تاعى نە بايقاۋعا بولادى؟‏

¹² مۇسا زاڭىنان ەحوبانىڭ ادىلدىكتى دە سۇيەتىنى جاقسى بايقالادى (‏ٴ‌زاب.‏ 37:‏28؛‏ يشايا 61:‏8‏)‏.‏ ەحوبا —‏ باسقالارعا ادىلدىك تانىتۋدىڭ كەمەلدى ۇلگىسى.‏ يسرايل حالقى زاڭدارىنا قۇلاق اسىپ جۇرگەندە،‏ ەحوبا ولاردى جارىلقاپ وتىرعان.‏ ال ونىڭ ٵدىل تالاپتارىنان اتتاپ وتكەندە،‏ ولار زارداپ شەككەن.‏ قازىر ون زاڭعا كىرگەن ەكى زاڭعا نازار اۋدارايىق.‏

13،‏ 14.‏ ون زاڭنىڭ العاشقى ەكەۋى نە تالاپ ەتتى؟‏ يسرايلدىكتەر ولارعا مويىنسۇنۋدىڭ قانداي يگىلىگىن كوردى؟‏

¹³ ەحوباعا قالتقىسىز عيبادات ەتۋ.‏ ون زاڭنىڭ العاشقى ەكەۋى يسرايلدىكتەردەن ەحوباعا قالتقىسىز بەرىلىپ،‏ پۇتتارعا تابىنباۋدى تالاپ ەتكەن (‏مۇس.‏ 2-‏ج.‏ 20:‏3—‏6‏)‏.‏ بۇل بۇيرىق ەحوبانىڭ ەمەس،‏ حالىقتىڭ يگىلىگى ٷشىن بەرىلگەن ەدى.‏ حالىق ەحوباعا ادال بولعاندا،‏ ٶسىپ-‏وركەندەگەن.‏ ال وزگە ۇلتتاردىڭ تاڭىرلەرىنە قۇلشىلىق ەتكەندە،‏ قايعى-‏قاسىرەتتەن كوز اشپاعان.‏

¹⁴ وسى ورايدا قاناحاندىقتاردى ەسكە ٴ‌تۇسىرىپ كورەيىكشى.‏ ولار شىنايى دا ٴ‌تىرى قۇدايعا ەمەس،‏ جانسىز پۇتتارعا تابىنعان.‏ مۇنىڭ ناتيجەسىندە ٶز-‏وزدەرىن قۇلدىراتتى (‏ٴ‌زاب.‏ 115:‏4—‏8‏)‏.‏ ولاردىڭ قۇلشىلىقتارى بەيباستاق جىنىستىق ارەكەتتەر مەن سابيلەردى قۇرباندىققا شالۋ سياقتى جاعا ۇستاتارلىق راسىمدەردەن تۇرعان.‏ ەحوبادان تەرىس اينالىپ،‏ پۇتتارعا تابىنعاندا،‏ يسرايلدىكتەر دە ٴ‌دال سونداي كۇي كەشتى.‏ ولار وزدەرىن قۇردىمعا اكەتىپ،‏ وتباسىلارىن قان جىلاتتى (‏شەج.‏ 2-‏ج.‏ 28:‏1—‏4‏)‏.‏ بيلىگى بارلار ەحوبانىڭ ادىلدىك زاڭدارىن اياقاستى ەتتى.‏ ولار بيلىگىن تەرىس پايدالانىپ،‏ دارمەنسىز جانداردى قانادى (‏ەزەك.‏ 34:‏1—‏4‏)‏.‏ ەحوبا قورعانسىز جەتىم-‏جەسىرلەردى جىلاتقانى ٷشىن حالىقتى ۇكىمگە كەسەتىنىن ايتىپ ەسكەرتكەن (‏مۇس.‏ 5-‏ج.‏ 10:‏17،‏ 18؛‏ 27:‏19‏)‏.‏ ال ولار ادالدىق ساقتاپ،‏ ٴ‌بىر-‏بىرىنە ادىلدىك تانىتقاندا،‏ جاعداي باسقاشا بولدى:‏ ەحوبا حالىققا باتاسىن توگىپ وتىردى (‏پات.‏ 1-‏ج.‏ 10:‏4—‏9‏)‏.‏

15.‏ ەحوبا جايىندا نە ٴ‌بىلدىك؟‏

¹⁵ ساباق ساندىعى.‏ بىرەۋ ەحوباعا قىزمەت ەتەمىن دەي تۇرا ونىڭ تالاپتارىن ورىنداماي،‏  حالقىنا زياندىق جاساسا،‏ بۇعان ەحوبا كىنالى ەمەس.‏ دەسە دە ەحوبا ٴ‌بىزدى جاقسى كورەدى،‏ ٵرى ادىلەتسىزدىك كورگەن كەزىمىزدى بىلەدى.‏ ول ٴ‌بىزدىڭ جان ازابىمىزدى ٶز بالاسىنىڭ جان قينالىسىن سەزەتىن انادان بەتەر سەزەدى (‏يشايا 49:‏15‏)‏.‏ مۇندايدا ەحوبا جاعدايعا بىردەن ارالاسپاۋى م‍ۇمكىن،‏ ٴ‌بىراق ٶز ىسىنە وكىنبەيتىن كۇناكارلاردى ول ۋاقىتى كەلگەندە جاۋاپقا تارتادى.‏

16—‏18.‏ مۇسا زاڭى ٶمىردىڭ قانداي اياسىن قامتىعان جانە بۇدان قانداي ٴ‌تۇيىن جاسايمىز؟‏

¹⁶ مۇسا زاڭى يسرايلدىك ادامنىڭ ٶمىرىنىڭ ٵرقيلى قىرىن قامتىعان.‏ سوندىقتان تاعايىندالعان اقساقالداردىڭ ەحوبانىڭ حالقىنا ٵدىل تورەلىك ەتكەندەرى اسا ماڭىزدى ەدى.‏ ولار عيباداتقا قاتىستى عانا ەمەس،‏ قوعامدىق،‏ قىلمىستىق ماسەلەلەردى دە شەشكەن.‏ مۇنىڭ بىرەر مىسالىن كورەيىك.‏

¹⁷ ەگەر ٴ‌بىر يسرايلدىك وزگە بىرەۋدى ٶلتىرىپ قويسا،‏ ونى بىردەن جازاعا كەسپەگەن.‏ سول قالانىڭ اقساقالدارى ولىمگە كەسۋ-‏كەسپەۋدى قاجەتتى تەرگەۋ جۇرگىزىپ بارىپ قانا شەشكەن (‏مۇس.‏ 5-‏ج.‏ 19:‏2—‏7،‏ 11—‏13‏)‏.‏ اقساقالدار مەنشىككە قاتىستى كوپشىلىكتىڭ داۋىنان باستاپ ەرلى-‏زايىپتىلاردىڭ اراسىنداعى جەكە كەلىسپەۋشىلىككە دەيىن،‏ ٴ‌بىر سوزبەن ايتقاندا،‏ كۇندەلىكتى تۇرمىس ماسەلەلەرىنە دە تورەلىك ەتكەن (‏مۇس.‏ 2-‏ج.‏ 21:‏35؛‏ مۇس.‏ 5-‏ج.‏ 22:‏13—‏19‏)‏.‏ اقساقالدار قارا قىلدى قاق جارىپ ٵدىل شەشكەندە،‏ ال يسرايلدىكتەر زاڭعا مويىنسۇنعاندا،‏ بۇنىڭ يگىلىكتى جەمىسىن ٴ‌بارى كورگەن.‏ وسىلاي حالىق ەحوباعا ماداق اكەلگەن (‏مۇس.‏ 3-‏ج.‏ 20:‏7،‏ 8؛‏ يشايا 48:‏17،‏ 18‏)‏.‏

¹⁸ ساباق ساندىعى.‏ ٶمىرىمىزدىڭ ٵر سالاسى ەحوبا ٷشىن ماڭىزدى.‏ ول وزگەلەردى جاقسى كورىپ،‏ ادىلدىكپەن قاراعانىمىزدى قالايدى.‏ ول ٴ‌بىزدىڭ كوپشىلىك اراسىندا عانا ەمەس،‏ ۇيدە جەكە قالعاندا دا نە ايتىپ،‏ نە قوياتىنىمىزعا مۇقيات ٴ‌مان بەرەدى (‏ەۆر.‏ 4:‏13‏)‏.‏

19—‏21.‏ ا)‏ اقساقالدار مەن بيلەر قۇداي حالقىنا قالاي قاراۋ كەرەك بولعان؟‏ ٵ)‏ ەحوبا قانداي ساقشىلار ورناتقان جانە ٴ‌بىز قانداي ساباق الامىز؟‏

¹⁹ ەحوبا حالقىن اينالاسىنداعى بۇلىنگەن ۇلتتاردىڭ اسەرىنەن قالقالاعىسى كەلدى.‏ سوندىقتان اقساقالدار مەن بيلەردەن تۋرا زاڭنان تايماۋدى تالاپ ەتتى.‏ ايتسە دە ولاردىڭ حالىققا قاتاڭدىق،‏ دورەكىلىك تانىتۋىنا بولمايتىن.‏ تورەلىك ەتۋشىلەر ادىلدىكتى ٴ‌سۇيۋ قاجەت ەدى (‏مۇس.‏ 5-‏ج.‏ 1:‏13—‏17؛‏ 16:‏18—‏20‏)‏.‏

²⁰ ەحوبانىڭ ٶز حالقىنا جانى اشيدى.‏ سوندىقتان ەشبىرى ادىلەتسىزدىكتىڭ قۇربانى بولماس ٷشىن «قورعاۋشىلار»،‏ ياعني زاڭدار ورناتقان.‏ مىسالى،‏ زاڭ ادامدى قىلمىسكەر دەپ جازىقسىزدان-‏جازىقسىز ايىپتالۋدان ساقتاعان.‏ ايىپتالۋشى ٶزىن ايىپتاپ جاتقان ادامنىڭ كىم ەكەنىن بىلۋگە قۇقىلى بولعان (‏مۇس.‏ 5-‏ج.‏ 19:‏16—‏19؛‏ 25:‏1‏)‏.‏ ونى كىنالى دەپ تابۋ  ٷشىن،‏ كەم دەگەندە،‏ ەكى كۋاگەردىڭ راستاۋى قاجەت بولعان (‏مۇس.‏ 5-‏ج.‏ 17:‏6؛‏ 19:‏15‏)‏.‏ ال ەگەر يسرايلدىكتىڭ قىلمىسىنا ٴ‌بىر عانا ادام كۋا بولسا شە؟‏ ونداي كەزدە قىلمىسكەر جاساعان ٸسى ٷشىن جاۋاپقا تارتىلمايمىن دەپ ويلاماۋ كەرەك ەدى.‏ ويتكەنى ەحوبا ونى كوكتەن كورىپ تۇردى.‏ ال وتباسىنا كەلەر بولساق،‏ بيلىك وتاعالارىنىڭ قولىندا بولعان،‏ ٴ‌بىراق بيلىكتەرىنىڭ شەگى بار ەدى.‏ كەيبىر وتباسىلىق قيىندىقتارعا قالا اقساقالدارى ارالاسىپ،‏ سوڭعى شەشىمدى ايتۋعا جاۋاپتى ەدى (‏مۇس.‏ 5-‏ج.‏ 21:‏18—‏21‏)‏.‏

²¹ ساباق ساندىعى.‏ ەحوبانىڭ ىستەرىندە ادىلەتسىزدىكتىڭ تيتتەي دە نىشانى جوق،‏ ول —‏ ٵدىل بولۋدىڭ كەمەلدى ۇلگىسى (‏ٴ‌زاب.‏ 9:‏7‏)‏.‏ زاڭ-‏تالاپتارىن ورىندايتىنداردى ول جارىلقايدى،‏ ال بيلىگىن تەرىس پايدالاناتىنداردى جازالايدى (‏سام.‏ 2-‏ج.‏ 22:‏21—‏23؛‏ ەزەك.‏ 9:‏9،‏ 10‏)‏.‏ زۇلىمدىق جاساپ جۇرگەندەردىڭ كەيبىرى جازادان قۇتىلىپ كەتكەندەي كورىنەر،‏ الايدا ەحوبا قاجەت دەپ تاپقان ۋاقىتىندا ادىلدىك ورناۋىنا قام جاسايدى (‏ناق.‏ س.‏ 28:‏13‏)‏.‏ سول كەزدە وكىنبەيتىن بولسا،‏ كوپ ۇزاماي ولار «ٴ‌تىرى قۇدايدىڭ قولىنا ٴ‌تۇسىپ،‏ جازالانۋ قانداي قورقىنىشتى» ەكەنىن تۇسىنەتىن بولادى (‏ەۆر.‏ 10:‏30،‏ 31‏)‏.‏

22—‏24.‏ ا)‏ مۇسا زاڭى اسىرەسە كىمدەرگە قورعانىش بولعان جانە بۇدان ەحوبا جايلى نە بىلەمىز؟‏ ٵ)‏ مۇسانىڭ 2-‏جازباسى 22:‏22—‏24 قانداي ەسكەرتۋ جازىلعان؟‏

²² مۇسا زاڭى اسىرەسە ٶز-‏ٶزىن قورعاۋعا دارمەنسىز بولعان جەتىمدەردى،‏ جەسىرلەر مەن جاتجەرلىكتەردى قورعاعان.‏ يسرايل بيلەرىنە  مىناداي بۇيرىق بەرىلگەن:‏ «جاتجەرلىكتىڭ نە جەتىمنىڭ ٸسىن قاراستىرعاندا،‏ ادىلدىكتى بۇرمالاما.‏ العان قارىزى ٷشىن جەسىردىڭ كيىمىن كەپىلدىككە الما» (‏مۇس.‏ 5-‏ج.‏ 24:‏17‏)‏.‏ ەحوبا حالىقتىڭ ىشىندەگى ەڭ ٵلسىز دەگەندەرگە ەرەكشە ىقىلاسپەن قاراعان.‏ ال ولاردى جىلاتقان ادامداردى جازا كۇتىپ تۇرعان ‏(‏مۇسانىڭ 2-‏جازباسى 22:‏22—‏24 وقىڭىز)‏‏.‏

²³ سونداي-‏اق مۇسا زاڭى تۋىستارمەن جىنىستىق قاتىناسقا تۇسۋگە تيىم سالىپ،‏ وتباسى م‍ۇشەلەرىن سەكسۋالدى زورلىقتان ساقتاعان (‏مۇس.‏ 3-‏ج.‏ 18:‏6—‏30‏)‏.‏ ٴ‌يسرايلدى قورشاعان حالىقتار مۇنداي ارام ىسكە كوز جۇمىپ قاراعان،‏ ٴ‌تىپتى سونىمەن اينالىسقان.‏ ال ەحوبانىڭ حالقى بۇعان ەحوبا سياقتى قاراپ،‏ ونى بارىپ تۇرعان جەكسۇرىندىق دەپ ساناۋ كەرەك بولعان.‏

²⁴ ساباق ساندىعى.‏ ەحوبا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەگەن ادامداردان قاراماعىنداعىلارعا سۇيىسپەنشىلىكپەن كوڭىل بولەدى دەپ كۇتەدى.‏ ول سەكسۋالدى زورلىقتى جەك كورەدى جانە بارلىعىنىڭ،‏ اسىرەسە ەڭ ٵلسىز دەگەندەرىنىڭ،‏ قورعانىش تاۋىپ،‏ ادىلدىككە قول جەتكىزگەندەرىن قالايدى.‏

25،‏ 26.‏ ا)‏ سۇيىسپەنشىلىك پەن ٵدىلدىك نەگە ٶمىر مەن تىنىس سەكىلدى؟‏ ٵ)‏ وسى توپتامانىڭ كەلەسى ماقالاسىندا نە تۋرالى تالقىلايمىز؟‏

²⁵ سۇيىسپەنشىلىك پەن ٵدىلدىك ٶمىر مەن تىنىس سەكىلدى:‏ ٴ‌بىرىنسىز ٴ‌بىرى جوق.‏ ەحوبانىڭ ادىلدىگىن سەزىنگەندە،‏ وعان دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمىز سەمىرەدى.‏ ال ەحوبانى جانە ونىڭ تالاپتارىن سۇيگەندە،‏ وزگەلەردى جاقسى كورۋگە،‏ ولارعا ادىلدىكپەن قاراۋعا ىنتالى بولا تۇسەمىز.‏

²⁶ مۇسا زاڭى كەلىسىمى ەحوبا مەن يسرايلدىكتەردىڭ قارىم-‏قاتىناسىنا ٶمىر لەبىن ۇرلەدى.‏ الايدا يسانىڭ تولەم قۇرباندىعىنان كەيىن بۇل زاڭعا باعىنۋدىڭ قاجەتى بولمادى،‏ ويتكەنى ول ودان دا كەرەمەت نارسەمەن الماستىرىلدى (‏ريم.‏ 10:‏4‏)‏.‏ ەلشى پاۋىل مۇسا زاڭىن بولاشاق باتالاردىڭ كولەڭكەسى دەپ سيپاتتادى (‏ەۆر.‏ 10:‏1‏)‏.‏ وسى توپتامانىڭ كەلەسى ماقالاسىندا سول باتالار جايىندا جانە سۇيىسپەنشىلىك پەن ادىلدىكتىڭ ماسىحشىلەر قاۋىمىنداعى الار ورنى تۋرالى تالقىلايمىز.‏