ٴسىز بىلگەنسىز بە؟
ماردوحاي ومىردە شىنىمەن بولعان با؟
ماردوحاي دەگەن ەۆرەي كىسى — ەستەر كىتابىنداعى ماڭىزدى كەيىپكەرلەردىڭ ٴبىرى. ول پەرسيا جەرىنە تۇتقىنعا ايدالىپ، سول جەردە پاتشا سارايىندا قىزمەت ەتكەن. بۇل ب.ز.ب. V عاسىردىڭ باسىندا، «احاشۆەروش پاتشانىڭ تۇسىندا بولدى» (بۇل پاتشا تاريحتا I كسەركس دەگەن اتپەن تانىمال). بىردە ماردوحاي پاتشاعا قارسى ويلاستىرىلعان قاستاندىقتى توقتاتادى. ريزا بولعان پاتشا وعان جۇرت الدىندا سي-قۇرمەت كورسەتەدى. كەيىنىرەك ماردوحاي مەن باسقا دا ەۆرەيلەردىڭ جاۋى حامان ولگەننەن كەيىن، پاتشا ماردوحايدى وزىنەن كەيىنگى ەكىنشى ادام ەتىپ تاعايىندايدى. ماردوحاي وسى بيلىكتى پايدالانىپ، پەرسيا يمپەرياسىنداعى ەۆرەيلەردى جاپپاي قىرىلۋدان ساقتاپ قالاتىن جارلىق شىعارادى (ەست. 1:1؛ 2:5، 21—23؛ 8:1، 2؛ 9:16).
XX عاسىردىڭ باسىنداعى كەيبىر تاريحشىلار ەستەر كىتابى جاي عانا اڭىز، ماردوحاي دەگەن كىسى ومىردە بولماعان دەگەن ويدى ايتتى. دەسە دە 1941-جىلى ارحەولوگتار كيەلى كىتاپتاعى ماردوحاي دەگەن كىسىنىڭ ومىردە بولعانىنا دالەل بولا الاتىن دەرەك تاپتى. بۇل قانداي دەرەك؟
زەرتتەۋشىلەر پارسى سىنا جازۋىمەن «ماردۋكا» دەپ جازىلعان تاس تاقتاشا تاپتى (بۇل ەسىم قازاقشادا: ماردوحاي). ول سۋزى قالاسىندا جوعارعى قىزمەت اتقارعان، ياعني ەسەپ-قيساپقا جاۋاپتى بولسا كەرەك. شىعىس تاريحىن زەرتتەۋشى ارتۋر ۋنگنادتىڭ ايتۋىنشا، بۇل — «ماردوحاي دەگەن ەسىم كيەلى كىتاپتان باسقا جەردە كەزدەسكەن العاشقى جاعداي».
ۋنگنادتىڭ وسى ەسەبىنەن كەيىن، عالىمدار پارسى سىنا جازۋىنداعى باسقا دا مىڭداعان دەرەكتەردى اۋدارا باستادى. سولاردىڭ ٴبىرى — پەرسەپول قالاسىنىڭ ۇيىندىسىنەن تابىلعان كىشكەنتاي ساز تاقتاشالار. ولار كەزىندە قازىنا جينالاتىن جەردەن تابىلعان. ول جازۋلار I كسەركس بيلىك ەتكەن ۋاقىتپەن ساي كەلەدى. ەلام تىلىندەگى بۇل جازۋلاردا ەستەر كىتابىنداعى بىرنەشە ادامنىڭ ەسىمى كەزدەسەدى a.
ماردوحاي (ماردۋكا) دەگەن ەسىم پارسى سىنا جازۋىمەن جازىلىپ تۇر
«ماردۋكا» دەگەن ەسىم پەرسەپول تاقتاشالارىنىڭ بىرنەشەۋىندە بار. ونىڭ سۋزى قالاسىنداعى پاتشا سارايىندا I كسەركس پاتشانىڭ حاتشىسى بولعانى ايتىلادى. سول تاقتاشالاردىڭ بىرىندە «ماردۋكانىڭ» اۋدارماشى بولعانى ايتىلادى. بۇل مالىمەت كيەلى كىتاپتاعى ماردوحاي دەگەن كىسىنى ٴدال سيپاتتايدى. ماردوحاي احاشۆەروش پاتشانىڭ (I كسەركس) كومەكشىسى بولعان جانە كەم دەگەندە ەكى ٴتىل بىلگەن. ول سۋزىداعى پاتشا سارايىنىڭ قاقپاسىندا وتىراتىن (ەست. 2:19، 21؛ 3:3). بۇل جاي عانا قاقپا ەمەس، ۇلكەن عيمارات بولعان ٵرى پاتشا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جۇمىس ورنى بولاتىن.
بايقاساق، تاقتاشالاردا ايتىلعان «ماردۋكا» مەن كيەلى كىتاپتا ايتىلعان ماردوحاي ٴبىر بىرىنە قاتتى ۇقسايدى. اتاپ ايتساق، ەكەۋى دە ٴبىر ۋاقىتتا، ٴبىر جەردە ٶمىر سۇرگەن جانە ەكەۋى دە پاتشا سارايىندا بەدەلدى قىزمەت اتقارعان. ارحەولوگتاردىڭ تاپقان وسى دەرەكتەرىنىڭ ٴبارى «ماردۋكانىڭ» ٴدال سول ەستەر كىتابىنداعى ماردوحاي ەكەنىن دالەلدەيدى دەپ ايتا الامىز.
a 1992-جىلى پروفەسسور ەدۆين ياماۋچي ٶز ماقالاسىندا پەرسەپول ماتىندەرىنەن الىنعان ون ەسىمدى جاريالادى. سول ون ادامنىڭ ەسىمى ەستەر كىتابىندا دا كەزدەسەدى.
