ٶمىربايان
ەحوباعا ارقا سۇيەگەندىكتەن ٶزىمدى قاۋىپسىز سەزىنەمىن
باۋىرلاستار مەنەن قىزمەتتە وتكەن ٶمىرىم جايلى سۇراعاندا، ادەتتە «مەن ەحوبانىڭ قولىنداعى سومكەمىن» دەپ ايتامىن. ٴبىز قايدا بارامىز دەپ شەشسەك تە، سومكەمىز بىزبەن بىرگە جۇرەدى عوي. تۋرا سولاي مەن دە ٶزىمدى ەحوبانىڭ جانە ونىڭ ۇيىمىنىڭ قولىنا تاپسىردىم. ولار قاشان، قايدا بار دەسە، سوندا بارامىن. تاعايىندالعان قىزمەتىمدە تالاي قيىندىقتاردى، ٴتىپتى قاۋىپتى جاعدايلاردى باستان كەشتىم. ٴبىراق ٴبىر تۇيگەنىم — ناعىز قاۋىپسىزدىك ەحوباعا ارقا سۇيەۋدەن كەلەدى.
ەحوباعا ارقا سۇيەي باستاعان كەزىم
مەن 1948-جىلى نيگەريانىڭ وڭتۇستىك-باتىسىنداعى كىشكەنتاي اۋىلدا تۋىلدىم. سول كەزدەرى اكەمنىڭ ٸنىسى مۋستافا كوكەم مەن ۋاحابي اعام شومىلدىرۋ راسىمىنەن ٶتىپ، ەحوبا كۋاگەرى بولدى. توعىز جاسىمدا اكەم دۇنيەدەن ٶتتى. بۇل ماعان وتە اۋىر ٴتيدى. ۋاحابي ماعان اكەمىزدىڭ قايتا تىرىلەتىنىن، ونىمەن قايتا كورىسە الاتىنىمىزدى ايتتى. بۇل سوزدەردەن جۇبانىش الىپ، مەن كيەلى كىتاپتى زەرتتەگىم كەلىپ كەتتى. ٴسۇيتىپ، 1963-جىلى شومىلدىرۋ راسىمىنەن ٶتتىم. كەيىن ەكى اعام مەن ٸنىم دە ٶتتى.
1965-جىلى مەن لاگوستا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ۋيلسون اعامنىڭ جانىنا بارىپ، يگبوبي قاۋىمىنداعى تۇراقتى ىزاشارلارمەن تىعىز ارالاسا باستادىم. ولاردىڭ قۋانىشى مەن قۇلشىنىسى ماعان دا جۇعىستى بولىپ، 1968-جىلدىڭ قاڭتارىندا ٸزاشارلاردىڭ قاتارىنا قوسىلدىم.
بەتەلدە قىزمەت ەتەتىن البەرت ولۋگبەبي باۋىرلاس جاستاردىڭ باسىن قوسىپ، ارنايى كەزدەسۋ ۇيىمداستىردى. ول نيگەريانىڭ سولتۇستىگىنە ارنايى ٸزاشارلار كەرەك ەكەنىن ايتىپ: «سەندەر جاسسىڭدار، ۋاقىتتارىڭ مەن كۇشتەرىڭدى ەحوباعا ارناي الاسىڭدار. تاناپ سەندەردى كۇتىپ تۇر!»— دەپ، ٴبىزدى رۋحتاندىرىپ جىبەردى. ونىڭ وسى سوزدەرى ٴدال كەشەگىدەي ەسىمدە. سودان يشايانىڭ دايىندىق رۋحىن ۇلگى ەتىپ، مەن دە ارنايى ٸزاشار بولۋعا ٶتىنىش تولتىردىم (يشايا 6:8).
ٴسۇيتىپ، 1968-جىلدىڭ مامىرىندا مەن سولتۇستىك نيگەريانىڭ كانو قالاسىنا ارنايى ٸزاشار بولىپ تاعايىندالدىم. ول كەزدەرى نيگەريا ازاماتتىق سوعىسى (1967—1970 جج.) ٴجۇرىپ جاتقان ەدى. بۇل قاندى قىرعىن نيگەريانىڭ سولتۇستىگىنەن باستاپ شىعىسىنا دەيىن جەتتى. سول سەبەپتى ٴبىر ەر باۋىرلاس مەنى ۋايىمداپ ول جاققا جىبەرگىسى كەلمەدى. سوندا مەن وعان: «مەنى ويلاعانىڭىزعا راقمەت. ٴبىراق ەحوبا مەنى سول جاققا جىبەرىپ جاتسا، دەمەك، ونىڭ ٶزى قاسىمدا بولادى، بۇعان سەنىمدىمىن»،— دەدىم.
سوعىس كەزىندە ەحوباعا ارقا سۇيەۋىم
كانو قالاسىنىڭ احۋالى جۇرەك سىزداتاتىنداي ەدى. قىزمەتتە جۇرگەندە قيان-كەسكى ۇرىستان قازا بولعانداردىڭ مايىتتەرىن كورەتىنبىز. بۇل قالادا بىرنەشە قاۋىم بار بولاتىن، ٴبىراق باۋىرلاستاردىڭ باسىم كوپشىلىگى باسقا جاققا قاشىپ كەتىپتى. قالعاندارى 15 كە جەتەر-جەتپەس جاريالاۋشى عانا ەكەن. بويىن ۇرەي-قورقىنىش بيلەپ، جىگەرى قۇم بولعان ولار ٴبىزدى كورگەندە توبەلەرى كوككە جەتىپ، قۋانىپ كەتتى. ٴبىز بۇل جاققا التى ارنايى ٸزاشار بوپ كەلدىك. باۋىرلاستار بىزدەن جىگەر الىپ، بىرتە-بىرتە ەڭسەلەرى كوتەرىلە باستادى. ٴبىز ولارعا رۋحاني ىستەرىن قالپىنا كەلتىرۋگە، فيليالعا قايتادان قىزمەت جونىندەگى ەسەپتەرىن تاپسىرۋعا، باسىلىمدارعا تاپسىرىس جىبەرۋگە كومەكتەستىك.
التاۋىمىز دا جەرگىلىكتى حاۋسا ٴتىلىن ۇيرەنە باستادىق. پاتشالىق حابارىن انا تىلىندە ەستىگەندە، كوپ ادام ٴبىزدى تىڭدادى. ٴبىراق جەرگىلىكتى ٴدىن وكىلدەرى ٴبىزدىڭ ۋاعىزداۋىمىزعا قارسى بولعاندىقتان، ارقاشان ساق ٴجۇرۋىمىز كەرەك بولاتىن. بىردە ٴبىر ەر كىسى سەرىگىم ەكەۋمىزگە پىشاق الا جۇگىردى. ٴبىراق ٴبىز ودان جىلدامىراق جۇگىرىپ، ايتەۋىر قاشىپ قۇتىلدىق! وسىنداي قاۋىپ-قاتەرگە قاراماستان ەحوبا بىزگە «قاۋىپسىز ٶمىر سيلادى»، ٵرى جاريالاۋشىلاردىڭ سانى دا وسە باستادى (ٴزاب. 4:8). قۋانىشقا وراي قازىر كانودا 11 قاۋىمدى قۇرايتىن 500 دەن استام جاريالاۋشى بار.
نيگەردە قارسىلىق كورۋىمىز
نيامەيدە (نيگەر) ارنايى ٸزاشار بولىپ جۇرگەن كەزىم
مۇندا جۇرگەنىمە بىرنەشە اي بولعان سوڭ، 1968-جىلدىڭ تامىزىندا مەنى باسقا ەكى ارنايى ىزاشارمەن بىرگە نيگەر رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى نيامەي قالاسىنا تاعايىندادى. باتىس افريكاداعى بۇل ەل — الەمدەگى ەڭ ىستىق جەر ەكەن. ىستىققا توزۋمەن قاتار بىزگە وسىنداعى رەسمي ٴتىل – فرانسۋز ٴتىلىن ۇيرەنۋ كەرەك بولدى. قيىندىقتارعا قاراماستان ٴبىز بار ٷمىتىمىزدى ەحوباعا ارتىپ، وسىنداعى ساناۋلى جاريالاۋشىلارمەن يىق تىرەسە قىزمەت ەتە باستادىق. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە-اق ٴبىز قالاداعى ساۋاتى بار ادامنىڭ بارلىعىنا دەرلىك زەرتتەۋ ساباعىن وتۋگە ارنالعان «ماڭگىلىك ومىرگە اپاراتىن شىندىق» كىتابىن بەرىپ شىقتىق. ادامدار وسى كىتاپتى سۇراپ، ٴبىزدى ٴتىپتى وزدەرى ىزدەپ كەلەتىن!
ٴبىراق بيلىك وكىلدەرى ەحوبا كۋاگەرلەرىن جاقتىرمايتىنىن كوپ ۇزاماي-اق تۇسىندىك. 1969-جىلدىڭ شىلدە ايىندا ٴبىز 20 شاقتى ادام بولىپ ەلدەگى ەڭ العاشقى اۋداندىق كونگرەستى وتكىزگەلى جاتقانبىز. ەكى جاريالاۋشىمىز شومىلدىرۋ راسىمىنەن وتپەكشى ەدى. ٴبىراق ٴبىرىنشى كۇنى-اق ساقشىلار كەلىپ، كونگرەسىمىزدى توقتاتىپ تاستادى. ولار ٴبىزدى، ياعني ارنايى ٸزاشارلاردى جانە اۋداندىق باقىلاۋشىنى، ساقشىلار بولىمشەسىنە الىپ كەتتى. ٴبىزدى ٴبىراز تەرگەگەن سوڭ، ولار ەرتەڭىنە قايتىپ كەلۋدى بۇيىردى. ٴبىر جاماندىق بولارىن سەزىپ، ٴبىز تەز ارادا ٷي تاپتىق تا، جاسىرىن تۇردە شومىلدىرۋ راسىمىنە ارنالعان باياندامانىڭ ايتىلۋىن ۇيىمداستىردىق. سوسىن ەكى جاريالاۋشىمىزدى وزەنگە اپارىپ، شومىلدىرۋ راسىمىنەن وتكىزدىك.
بىرنەشە اپتادان سوڭ، ۇكىمەت وكىلدەرى مەنى جانە تاعى بەس ارنايى ٸزاشاردى ەلدەن دەپورتاسيالادى. ولار بىزگە 48 ساعاتتىڭ ىشىندە قالاي دا ەلدەن كەتۋدى بۇيىردى. ٴبىز ولارعا قۇلاق اسىپ، تىكەلەي نيگەريانىڭ فيليالىنا جول تارتتىق. ول جەردەن ٴبىزدى جاڭا جەرگە تاعايىندادى.
مەن نيگەرياداعى وريسۋنبارە دەگەن كىشكەنتاي اۋىلعا تاعايىندالدىم. ونداعى شاعىن توپپەن جەمىستى قىزمەت اتقارىپ جاتقانىما التى اي بولعاندا، جالعىز وزىمە نيگەرگە ورالۋدى ۇسىندى. باسىندا بۇعان تاڭعالدىم، ٴبىراز ۋايىمدادىم دا. ٴبىراق نيگەردەگى باۋىرلاستارمەن قايتا قاۋىشاتىنىما قۋاندىم!
مەن نيامەيگە قايتىپ كەلدىم. ەرتەڭىنە ٴبىر نيگەريالىق بيزنەسمەن مەنىڭ كۋاگەر ەكەنىمدى ٴبىلدى دە، كيەلى كىتاپقا قاتىستى سۇراقتار قويدى. ەكەۋمىز زەرتتەۋ ساباعىن وتە باستادىق. ول تەمەكىسىن، قاتتى ٸشۋىن قويىپ، شومىلدىرۋ راسىمىنەن ٶتتى. مەن نيگەردىڭ ٴتۇرلى وڭىرىندەگى ٵرتۇرلى باۋىرلاستارمەن قىزمەتتەسىپ، ونداعى كىشىگىرىم بولسا دا ٶسىمدى كورگەنىمە قۋانامىن. بۇل ەلگە العاش كەلگەنىمدە 31 كۋاگەر بار ەدى، كەتىپ بارا جاتقانىمدا ولاردىڭ سانى 69 عا جەتتى.
«گۆينەيانىڭ جاعدايى قانداي ەكەنىن ٴبىز تولىق بىلمەيمىز»
1977-جىلدىڭ سوڭىندا مەن ارنايى وقۋدان ٶتۋ ٷشىن نيگەرياداعى فيليالعا كەلدىم. ٷش اپتالىق وقۋدان كەيىن فيليال كوميتەتىنىڭ ۇيلەستىرۋشىسى مالكوم ۆيگو باۋىرلاس ماعان سەررا-لەونە فيليالىنان كەلگەن حاتتى وقىتتى. باۋىرلاستار گۆينەيادا اۋداندىق باقىلاۋشى بولىپ قىزمەت ەتۋگە اعىلشىنشا، فرانسۋزشا بىلەتىن، دەنساۋلىعى جاقسى، ۇيلەنبەگەن ٸزاشار ەر باۋىرلاستى ىزدەستىرىپ جاتىر ەكەن. مالكوم باۋىرلاس مەن وسى قىزمەتكە تاعايىندالۋ ٷشىن وقۋدان وتكەنىمدى ايتتى. بۇل وڭاي قىزمەت ەمەس ەكەنىن ەسكەرتىپ، «كەلىسپەس بۇرىن جاقسىلاپ ويلانىپ ال» دەدى. مەن بىردەن: «مەنى ەحوبا جىبەرىپ جاتىر عوي، سوندىقتان بارامىن»،— دەدىم.
سودان كەيىن مەن سەررا-لەونەگە ۇشىپ بارىپ، فيليالداعى باۋىرلاستارمەن كەزدەستىم. كوميتەتتىڭ ٴبىر مۇشەسى ماعان بىلاي دەدى: «گۆينەياداعى باۋىرلاستارىمىزدىڭ جاعدايى قانداي ەكەنىن ٴبىز تولىق بىلمەيمىز». سەررا-لەونەدەگى فيليال كورشى جاتقان گۆينەياداعى ۋاعىز ىسىنە جاۋاپ بەرەتىن، ٴبىراق ونداعى ساياسي احۋال ۋشىعىپ تۇرعاندىقتان، باۋىرلاستارمەن بايلانىسۋ مۇمكىن بولماپتى. فيليال قانشا تىرىسسا دا، سول جاقتاعى باۋىرلاستارعا ەشكىمدى جىبەرە الماعان ەكەن. سوندىقتان فيليالداعى باۋىرلاستار مەنى گۆينەيانىڭ استاناسى كوناكريگە جىبەرىپ، سول ەلدە تۇرۋعا رۇقسات الۋدى سۇرادى.
«مەنى ەحوبا جىبەرىپ جاتىر عوي، سوندىقتان بارامىن»
سودان مەن كوناكريگە بارىپ، نيگەريانىڭ ەلشىسىمەن كەزدەستىم. گۆينەيادا ۋاعىزداعىم كەلەتىنىن ايتقاندا، ول ماعان: «بۇل جەردە قالماعانىڭ دۇرىس، سەنى تۇتقىنداۋى نە ودان دا جامان نارسە بولۋى مۇمكىن. ودان دا نيگەرياعا بارىپ، سوندا ۋاعىزداي بەرسەڭشى»،— دەدى. مەن قالام دەگەن ويىمنان ەش اينىمايتىنىمدى ايتتىم. سوندا ول گۆينەيانىڭ ىشكى ىستەر مينيسترىنە حات جازدى، ال ول كىسى ماعان كومەكتەسۋگە كەلىستى. وسىلاي مەن گۆينەيادا تۇرۋعا رۇقسات الدىم.
سوسىن مەن سەررا-لەونەگە قايتىپ، باۋىرلاستارعا وسى جاقسى جاڭالىعىمدى جەتكىزدىم. ولار مۇنى ەستىگەندە: «بۇل — ەحوبانىڭ باتاسى عوي!»— دەپ، قۋانىشتان ايعايلاپ جىبەردى.
سەررا-لەونەدە اۋداندىق قىزمەتتە
1978—1989 جىلدار ارالىعىندا مەن گۆينەيادا جانە سەررا-لەونەدە اۋداندىق باقىلاۋشى بولىپ، ال ليبەريادا اۋداندىق باقىلاۋشىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت ەتتىم. باستاپقى كەزدەرى مەن ٴجيى اۋىرىپ قالا بەرەتىنمىن. اسىرەسە شالعاي جەرلەردە اۋىرىپ قالساڭ قيىن ەدى. ٴبىراق وسىنداي كەزدەرى دە باۋىرلاستار مەنى اۋرۋحاناعا جەتكىزۋدىڭ بار امالىن جاسايتىن.
بىردە مەن بەزگەكپەن قاتتى اۋىردىم، بۇل جەتپەگەندەي، ىشەكتەرىمدە قۇرتتار پايدا بولدى. ٴحالىمنىڭ وتە ناشار ەكەنىن كورىپ، باۋىرلاستار ٴتىپتى مەنى جەرلەيتىن جەر ىزدەستىرە باستاعان ەكەن! مۇنى مەن كەيىن اياققا تۇرعاندا ٴبىلدىم. ٴبىراق ومىرىمە قانداي قاۋىپ تونبەسىن، قىزمەتىمدى تاستاپ كەتۋدى ەش ويلاعان ەمەسپىن. ويتكەنى ٶمىرىمدى ەحوبادان ارتىق ەشكىم ساقتاي المايتىنىنا نىق سەنىمدى بولدىم. ول مەنى ولسەم دە، قايتا تۇرعىزىپ الادى.
قوساعىممەن بىرگە ەحوباعا ارقا سۇيەدىك
تويىمىز بولعان كۇن، 1988 جىل
1988-جىلى مەن ٸزاشار بولىپ جۇرگەن دوركاس ەسىمدى قىز باۋىرلاسپەن تانىستىم. ول ەحوبانى جانىنداي جاقسى كورەتىن ٵرى كىشىپەيىل جان ەدى. ٴبىز ۇيلەنىپ، اۋداندىق قىزمەتتى بىرگە جالعاستىردىق. ايەلىم ماعان قولداۋ كورسەتىپ، وسى قىزمەتىمىزدە قۇرباندىقتارعا بارۋعا دايىن بولدى. ٴبىز ٴبىر قاۋىمنان ەكىنشىسىنە جەتۋ ٷشىن جۇگىمىزدى ارقالاپ، 25 شاقىرىمعا دەيىن جاياۋ جۇرەتىنبىز. ال جولىمىز بۇدان دا الىس بولسا، ايتەۋىر ٴبىر تابىلعان كولىككە ٴمىنىپ كەتە بەرەتىنبىز. ال جولدار ٴجيى بالشىق، ويىق-ويىق بولاتىن.
مەنىڭ ايەلىم وتە باتىل. كەيدە ەكەۋىمىزگە قولتىراۋىندار قاپتاعان سۋلاردان وتۋگە تۋرا كەلەتىن. ٴبىر كۇنى بەس كۇندىك جولعا شىققانبىز. وزەننەن وتەتىن اعاش كوپىر سىنىپ قالعاندىقتان، قايىققا وتىردىق. دوركاس قايىقتان شىعا بەرگەندە تەرەڭ سۋعا قۇلاپ ٴتۇسىپ، باتا باستادى. مەن دە، ول دا جۇزە المايتىن، ال وزەندە قولتىراۋىندار بار ەدى. قۋانىشىمىزعا وراي، بىرنەشە جاس جىگىت سۋعا ٴتۇسىپ، ونى قۇتقارىپ قالدى. ٴبىراز ۋاقىت بويى وسى وقيعا تۇسىمىزگە كىرىپ، شوشىپ جۇردىك، ٴبىراق سوندا دا قىزمەتىمىزدى دوعارمادىق.
بالالارىمىز دجاگيفت پەن ەريك ەحوبانىڭ بەرگەن سيلارى
1992-جىلدىڭ باسىندا دوركاستىڭ اياعى اۋىر ەكەنى ٴمالىم بولدى. بۇنى بىلگەندە اڭ-تاڭ بولدىق. تولىق ۋاقىتتى قىزمەتىمىزبەن ەندى نە بولار ەكەن دەپ ويلادىق. ٴبىراق ٴبىز بۇل ٴسابيدى ەحوبانىڭ سيى دەپ قابىلدادىق. سوندىقتان قىزىمىزعا «ەحوبانىڭ سيى» دەگەندى بىلدىرەتىن دجاگيفت دەگەن ەسىم بەردىك. ٴتورت جىلدان كەيىن دجاگيفتتىڭ ارتىنان ٸنىسى ەريك تۋىلدى. ەكەۋى دە ٴبىز ٷشىن تاماشا رۋحاني سي. قىزىمىز ٴبىراز ۋاقىت كوناكريدەگى قاشىقتاعى اۋدارما كەڭسەسىندە قىزمەت ەتتى، ال ۇلىمىز — قىزمەت كومەكشىسى.
دوركاسقا ارنايى ٸزاشارلىقتى توقتاتۋعا تۋرا كەلدى. ٴبىراق بالالارىمىزعا قاراي ٴجۇرىپ، ول تۇراقتى ٸزاشار بولىپ قىزمەت ەتتى. ال مەن ەحوبانىڭ قولداپ-قۋاتتاۋىمەن ارنايى ىزاشارلىق قىزمەتىمدى جالعاستىرا بەردىم. ۇلىمىز بەن قىزىمىز ەسەيگەن سوڭ، دوركاس قايتادان ارنايى ٸزاشار بولدى. قازىر ەكەۋمىز كوناكري قالاسىندا ميسسيونەرمىز.
ناعىز قاۋىپسىزدىكتىڭ كوزى
ەحوبا مەنى قايدا جەتەلەپ اپارسا دا، ەش قارسىلىق بىلدىرمەدىم. ايەلىم ەكەۋمىز ەحوبانىڭ ٴبىزدى قورعاپ، جارىلقاعانىن تالاي رەت كوردىك. اقشا مەن دۇنيە-مۇلىككە ەمەس، ەحوباعا سەنىم ارتقاننىڭ ارقاسىندا ٴبىز تالاي قاسىرەت پەن ۋايىمنان امان قالدىق. دوركاس ەكەۋمىز ناعىز قاۋىپسىزدىكتى «قۇتقارۋشى قۇدايىمىز» ەحوبا عانا بەرە الاتىنىن ٶز ومىرىمىزدەن تۇسىندىك (شەج. 1-ج. 16:35). مەنىڭ ەش كۇمانىم جوق، ەحوبا وزىنە سەنىم ارتاتىن ادامنىڭ جانىن «اسىل زاتىن وراپ قالتادا ساقتاعانداي» امان ساقتايدى (سام. 1-ج. 25:29).
