وقىرمان ساۋالدارى
يسرايلدىكتەر ٴشول دالادا ماننا مەن بودەنەدەن باسقا ەشتەڭە جەمەگەن بە؟
ٴشول دالانى قىرىق جىل بويى كەزىپ جۇرگەندە يسرايلدىكتەردىڭ نەگىزگى تاماعى ماننا بولدى (مۇس. 2-ج. 16:35). سونداي-اق ەكى رەت ولار ەحوبا جىبەرگەن بودەنەنىڭ ەتىن جەدى (مۇس. 2-ج. 16:12، 13؛ مۇس. 4-ج. 11:31). دەگەنمەن ولار ٴشول دالادا ازىق ەتكەن باسقا دا نارسەلەر بولدى.
مىسالى، كەيدە ەحوبا ولاردى «تىنىعاتىن جەرلەرگە» جەتەلەگەن. ونداي جەرلەردە ازىق بولاتىن وسىمدىكتەر مەن سۋ بولعان (مۇس. 4-ج. 10:33). سولاردىڭ ٴبىرى — شولدەگى ەليم دەگەن جاسىل القاپ. وندا «12 بۇلاق پەن 70 قۇرما پالماسى» بولعان (مۇس. 2-ج. 15:27). «كيەلى كىتاپتا اتالعان وسىمدىكتەر» دەگەن كىتاپتا ايتىلعانداي، «قۇرما پالماسى وتە كوپ جەرلەردە وسەدى، ٵرى ول — ٴشول دالاداعى نەگىزگى ازىقتىڭ كوزى. ميلليونداعان ادام ونىڭ جەمىسىن ازىق قىلىپ، مايىن پايداسىنا جاراتىپ، ساياسىن پانالايدى» (”Plants of the Bible“).
يسرايلدىكتەر قازىر فاران ٶازيسى دەپ اتالاتىن ۇلكەن جاسىل القاپقا دا ايالداعان بولۋى مۇمكىن. بۇل وازيس ۇلكەن فاران اڭعارىنا كىرەدى. كيەلى كىتاپتا اتالعان جەرلەر تۋرالى ٴبىر ەڭبەكتە «130 شاقىرىمعا سوزىلعان بۇل وزەن اڭعارىنىڭ سيناي تۇبەگىندەگى ەڭ ۇزىن، ەڭ تانىمال ٵرى ەڭ سۇلۋ اڭعار» ەكەنى ايتىلعان. «ال بۇل اڭعاردىڭ سۋعا قۇياتىن جەرىنەن 45 شاقىرىمداي جەردە فاران ٶازيسى ورنالاسقان. كوزدىڭ جاۋىن الاتىن، پالماسى بىتىك وسكەن بۇل ٶازيستىڭ ۇزىندىعى 4،8 شاقىرىم ٵرى تەڭىز دەڭگەيىنەن 610 مەتردەي جوعارىدا ورنالاسقان. ول سيناي تۇبەگىندەگى «ەدەم باعى» اتالىپ كەتكەن. وسىنداعى مىڭداعان قۇرما پالماسى ٷشىن ادامدار ەجەلدەن بەرى وسى وازيسكە اعىلىپ كەلەدى» (”Discoveing the World of the Bible“).
فاران وازيسىندە وسەتىن قۇرما پالماسى
مىسىردان شىققان ساتتە يسرايلدىكتەر وزدەرىمەن قامىر جانە ونى يلەيتىن ىدىستارىن الىپ شىققان. سونىمەن قاتار ٴبىراز ٴداندى داقىل مەن ماي الىپ العان بولسا كەرەك. ٴبىراق بۇل تاماق ۇزاققا جەتكەن جوق، ارينە. ولاردىڭ «ٸرىلى-ۇساقتى مالى دا قىرۋار كوپ ەدى» (مۇس. 2-ج. 12:34—39). ٴبىراق ٴشول دالاداعى قولايسىز اۋا رايىنان ولاردىڭ كوبىسى قىرىلىپ قالعان ٴتارىزدى. ٴبىراز مالدى يسرايلدىكتەر وزدەرىنە ازىق قىلسا، كەيبىرىن قۇرباندىققا، ٴتىپتى جالعان قۇدايلارعا شالىپ جىبەردى a (ەل. ٸس. 7:39—43). سوندا دا يسرايلدىكتەردىڭ ازدى-كوپتى مالى قالعان. ويتكەنى مويىنسۇنباي، سەنىمنەن جۇرداي ەكەنىن كورسەتكەندە ەحوبا ولارعا: «ۇلدارىڭ 40 جىل بويى مالدى ٴشول دالادا باعادى»،— دەگەن (مۇس. 4-ج. 14:33). دەمەك، ولار مالىنىڭ ٴسۇتىن ٸشىپ، اراسىندا ەتىن جەگەن بولۋى مۇمكىن. ٴبىراق بۇل تاماق 40 جىل بويى 3 ميلليونعا جۋىق ادامعا جەتپەگەنى داۋسىز b.
ال ولاردىڭ مالى قايدان ٴشوپ جەپ، قايدان سۋ ىشكەن c؟ ول كەزدە ٴشول دالادا جاۋىن كوبىرەك جاۋعاندىقتان، كوك شۇيگىن دە مول بولعان. «كيەلى جازبالاردى ٴتۇسىنۋ» ەنسيكلوپەدياسىندا ايتىلعانداي، يسرايلدىكتەر سول وڭىردە جۇرگەن ۋاقىتتا «جاۋىن-شاشىن قازىرگە قاراعاندا مول تۇسەتىن. ويتكەنى بۇل جاقتاعى قازىر قۇرعاپ جاتقان تەرەڭ اڭعارلارعا قاراعاندا، ٴبىر كەزدەرى مۇندا وتە كوپ جاۋىن جاۋىپ، وزەندەر اققان». ٴبىراق ٴشولدىڭ اتى ٴشول بولعاندىقتان، جالپى، ول ٶڭىر نەگىزىنەن قۋاڭ ٵرى قورقىنىشتى بولعان (مۇس. 5-ج. 8:14—16). سوندىقتان ەحوبا عاجايىپ تۇردە سۋ بەرمەگەندە، يسرايلدىكتەردىڭ وزدەرى دە، مالى دا قىرىلىپ قالار ەدى (مۇس. 2-ج. 15:22—25؛ 17:1—6؛ مۇس. 4-ج. 20:2، 11).
مۇسا يسرايلدىكتەرگە ەحوبا ولاردى نەلىكتەن ماننامەن تاماقتاندىرعانىن ايتىپ: «ادام تەك نانمەن عانا ەمەس، ەحوبانىڭ اۋزىنان شىققان ٵربىر سوزىمەن ٶمىر سۇرەتىنىن بىلۋلەرىڭ ٷشىن»،— دەدى (مۇس. 5-ج. 8:3).
a يسرايلدىكتەردىڭ ٴشول دالادا ەحوباعا مال قۇرباندىعىن ۇسىنعانى جايلى كيەلى كىتاپتا ەكى وقيعا بار: ٴدىني قىزمەت ەنگىزىلگەندە جانە قۇتقارىلۋ مەيرامىندا. ەكەۋى دە ب. ز.ب. 1512-جىلى، ياعني يسرايلدىكتەردىڭ مىسىردان شىققانىنان ٴبىر جىلداي وتكەندە بولدى (مۇس. 3-ج. 8:14—9:24؛ مۇس. 4-ج. 9:1—5).
b ٴشول دالادا وتكەن 40-جىلدىڭ سوڭىنا تامان يسرايلدىكتەر سوعىستان وتە كوپ مىڭداعان مالدى ولجا ەتتى (مۇس. 4-ج. 31:32—34). ٴبىراق سوندا دا ولار ۋادە ەتىلگەن جەرگە كىرگەنشە ماننا جەپ ٴجۇردى (ەشۋا 5:10—12).
c جانۋارلار ماننانى جەمەگەنگە ۇقسايدى. سەبەبى ەحوبا ماننانى «ٵربىر ادام قانشا جەي السا، سونشا جيناپ السىن» دەپ بۇيىرعان، ال مال تۋرالى ايتپاعان (مۇس. 2-ج. 16:15، 16).
