1924. ٴجۇز جىل بۇرىن
«جىلدىڭ باسى — باعىشتالعان ٵربىر ٴماسىحشى ٷشىن ەحوباعا كوبىرەك قىزمەت ەتەمىن دەپ ماقسات قويۋعا تاماشا كەز». بۇل 1924-جىلعى قاڭتار ايىنداعى «بيۋللەتەندە» a جازىلعان سوزدەر. سول جىلى كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى وسى كەڭەسكە قۇلاق اسىپ، باتىلدىقپەن ۋاعىزدادى جانە قىزمەتتە جاڭا تاسىلدەردى قولداندى.
باتىل باستاما
بەتەلدەگى باۋىرلاستار ستاتەن-ايلەندتە (نيۋ-يورك) WBBR راديوستانسياسىن سوعۋ ٷشىن ٴبىر جىلدان اسا ۋاقىت بويى ەڭبەكتەندى. الدىمەن ولار جەردى تازالاپ، دايىنداپ الدى. كەيىن جۇمىسشىلارعا ارنالعان ۇلكەن ٷي سالدى جانە ستۋديا مەن جابدىقتار تۇراتىن بولەك عيمارات سوقتى. بۇل جۇمىستار بىتكەن سوڭ، باۋىرلاستار «اۋە تولقىنىنا» شىعۋ ٷشىن جان-جاقتان جابدىقتاردى جيناۋعا كىرىستى. ٴبىراق الدا ولاردى ٴبىراز قيىندىقتار كۇتىپ تۇردى.
باۋىرلاستار ٷشىن نەگىزگى انتەننانى ورناتۋ وڭاي بولعان جوق. ولار 91 مەترلىك انتەننانى 61 مەترلىك ەكى اعاش باعانانىڭ اراسىنا ٸلۋ كەرەك بولدى. باسىندا قانشا تىرىسسا دا، بۇدان تۇك شىقپادى. ٴبىراق اقىرى ەحوبانىڭ كومەگىمەن ٴبارى ويداعىداي بولدى. وسى ىسكە قاتىسقان كەلۆين پروسسەر باۋىرلاس بىلاي دەيدى: «ٴبارى ٴبىر دەگەننەن بولا قالعاندا، ٴبىز «قاراڭدارشى ٴبىزدىڭ نە ىستەگەنىمىزدى» دەپ كەۋدە كەرىپ كەتەر مە ەدىك». باۋىرلاستار بۇنىڭ ٴبارىن تەك ەحوبانىڭ ارقاسىندا عانا ىستەي العاندارىن مويىندادى. الايدا قيىندىقتار مۇنىمەن بىتكەن جوق.
WBBR راديوسىنىڭ انتەنناسىن ورناتىپ جاتقان كەز
سول كەزدەرى راديو ارقىلى حابار تاراتۋ ەندى-ەندى دامىپ كەلە جاتقان ەدى، ٵرى راديوعا قاجەتتى جابدىقتار ساتۋعا شىعارىلا بەرمەيتىن. سوندىقتان باۋىرلاستار جاقىن ماڭنان بۇرىن قولدانىستا بولعان ۇلكەن 500 ۆاتتىق ترانسميتتەر العان. سونداي-اق ولار راديوعا ارنالعان ميكروفوننىڭ ورنىنا كادىمگى تەلەفوننىڭ ميكروفونىن قولدانعان. ٴسۇيتىپ، اقپاننىڭ ٴبىر كەشىندە باۋىرلاستار وزدەرى قولدان جاساعان راديونى تەكسەرىپ كورۋدى شەشكەن. بۇل ٷشىن ولار پاتشالىق اندەرىن شىرقاپ كورەدى. ەرنەست لو باۋىرلاس سول كەزدە بولعان ٴبىر قىزىق جايتتى ايتىپ بەردى. باۋىرلاستار ٵن ايتىپ جاتقاندا، ولارعا رۋتەرفورد باۋىرلاس b حابارلاسىپتى. ول 25 شاقىرىمداي جەردەگى برۋكليننەن راديو ارقىلى باۋىرلاستاردىڭ داۋىستارىن ەستىگەن ەكەن.
رۋتەرفورد باۋىرلاس: «ۇلىعان يتتەي شۋلاماي، مىنالارىڭى وشىرىڭدەرشى!»— دەپ ازىلدەپ، توتەسىنەن ايتىپتى. سوندا باۋىرلاستار كىشكەنە ىڭعايسىزدانىپ، بىردەن ترانسميتتەردى ٶشىرىپ تاستايدى. ٴبىراق ولار راديونىڭ جاقسى ىستەپ تۇرعانىن جانە ەفيرگە دايىن ەكەنىن تۇسىنەدى.
1924-جىلدىڭ 24-اقپانىندا العاشقى رەسمي ەفير كەزىندە رۋتەرفورد باۋىرلاس بۇل راديوستانسيا «ٴماسىحتىڭ پاتشالىعىنىڭ ٸسى ٷشىن باعىشتالاتىنىن» ايتتى. ول بۇل راديوستانسيانىڭ ماقساتى «وسى ەرەكشە كەزەڭدە بارلىق ادامعا كيەلى كىتاپ شىندىقتارىن تۇسىنۋگە كومەكتەسۋ» ەكەنىن ايتتى.
سول جاقتا: رۋتەرفورد باۋىرلاس العاشقى راديوستۋديادا
وڭ جاقتا: ترانسميتتەر مەن ترانسلياسيا جابدىقتارى
وسىلاي العاشقى راديوترانسلياسيامىز ٴساتتى ٶتتى. ۇيىمىمىزدىڭ باعدارلامالارى 33 جىل بويى وسى WBBR راديوستانسياسى ارقىلى ترانسلياسيالانىپ وتىردى.
ٴدىنباسىلاردى ايىپتايتىن قۇجات
1924-جىلدىڭ شىلدە ايىندا كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى كولۋمبۋستا (وگايو شتاتى) كونگرەسس وتكىزدى. دۇنيەنىڭ شارتارابىنان كەلگەن دەلەگاتتار باياندامالاردى اراب، اعىلشىن، فرانسۋز، نەمىس، گرەك، ۆەنگر، يتاليان، پولياك، ورىس، ۋكراين جانە سكانديناۆ تىلدەرىندە تىڭدادى. باعدارلامانىڭ كەيبىر بولىكتەرى راديو ارقىلى ترانسلياسيالاندى. سونداي-اق جەرگىلىكتى گازەتتە (”Ohio State Journal“) كونگرەسس باعدارلاماسى جايلى ماقالالار كۇندەگىسىن كۇندە شىعىپ وتىردى.
1924-جىلى كولۋمبۋستا وتكەن كونرەسس، وگايو شتاتى
24-شىلدە، بەيسەنبى كۇنى كونگرەسكە كەلگەن 5000 نان اسا باۋىرلاس ۋاعىزعا شىقتى. ولار 30000 عا جۋىق كىتاپ تاراتىپ، مىڭداعان كيەلى كىتاپ زەرتتەۋ ساباقتارىن باستادى. «كۇزەت مۇناراسىندا» وسى كۇن «كونگرەستىڭ ەڭ قۋانىشتى كۇنى» دەپ اتالدى.
كونگرەستىڭ كەلەسى كۇنى دە ايتۋلى كۇن بولدى. ويتكەنى 25-شىلدە، جۇما كۇنى رۋتەرفورد باۋىرلاس ٴدىنباسىلاردى ايىپتاپ جازىلعان ٴبىر قۇجات وقىپ بەردى. زاڭدى قۇجات تۇرىندە جاسالعان بۇل پاراقشادا ساياسي، ٴدىني جانە كوممەرسيالىق ليدەرلەر «ادامداردان قۇداي جايلى شىندىقتى جاسىرىپ، ولاردى ونىڭ باتالارىنان ايىرىپ جاتقانى ٷشىن ايىپتالدى». سونداي-اق وندا بۇل ادامداردىڭ «ۇلتتار ليگاسىن قولداپ، ونى قۇداي پاتشالىعىنىڭ جەردەگى كورىنىسى دەپ جاريالاعانى دۇرىس ەمەس ەكەنى» اشىق ايتىلدى. ەندى وسى حاباردى وزگەلەرگە جەتكىزۋ ٷشىن كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرىنە باتىلدىق قاجەت ەدى.
سول كونگرەستى قورىتىندىلاپ، «كۇزەت مۇناراسىندا» مىناداي سوزدەر جازىلدى: «كولۋمبۋستاعى كونگرەستەن كەيىن سەنىمدەرى نىعايعان يەمىزدىڭ كىشىگىرىم اسكەرى... جاۋدىڭ قارسىلىعىنا دا، ولاردىڭ جاۋدىراتىن وتتى جەبەلەرىنە دە قارسى تۇرۋعا نىق بەكىندى». سول كونگرەسكە قاتىسقان لەو كلاۋس باۋىرلاس بىلاي دەپ ەسكە الدى: «كونگرەستەن كەيىن قۇلشىنىسىمىز اسىپ-تاسىعان بىزدەر ٴدىنباسىلاردى ايىپتايتىن پاراقشالاردى اۋماعىمىزدا تاراتقانشا اسىقتىق».
ٴدىنباسىلاردى ايىپتايتىن بۋكلەت
رۋتەرفورد باۋىرلاس كونگرەستە وقىعان ٴدىنباسىلاردى ايىپتايتىن بۋكلەتتى كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى قازان ايىندا ميلليونداپ تاراتا باستادى. وكلاحوما شتاتىنىڭ كليۆلەند دەگەن شاعىن قالاسىندا فرانك دجونسون باۋىرلاس وسى بۋكلەتتەردى تاراتىپ جۇرەدى. ول بۋكلەتتەردى تاراتىپ بولعان سوڭ، باۋىرلاستاردى كۇتىپ تۇرادى. ٴبىراق ولارمەن كەزدەسۋگە كەلىسكەن ۋاقىتقا دەيىن ٵلى 20 مينۋت بار ەدى. ونىڭ ۋاعىزداپ جۇرگەنىنە كەيبىر ەر ادامدار اشۋلانىپ، سوڭىنا تۇسكەندىكتەن، ول باۋىرلاستاردى اشىق جەردە كۇتىپ تۇرا المادى. سوندىقتان ول جاقىن ماڭداعى شىركەۋگە بارىپ تىعىلۋدى ۇيعارادى. شىركەۋگە كىرسە، ىشىندە ەشكىم جوق ەكەن. وسىنى پايدالانىپ، ول شىركەۋدە ۋاعىزدايتىن ٴدىنباسىنىڭ كيەلى كىتابىنىڭ ىشىنە جانە ٵر ورىندىققا ٴبىر-ٴبىر بۋكلەتتەن قويىپ شىعادى. كەيىن تەز ارادا شىركەۋدەن كەتىپ قالادى. ٵلى دە ۋاقىتى بولعاندىقتان، ول تاعى ەكى شىركەۋدە ٴدال وسىلاي بۋكلەتتەردى قويىپ شىعادى.
ٴسۇيتىپ، فرانك باۋىرلاس كەزدەسەمىز دەگەن جەرگە تەزدەتىپ قايتىپ كەلەدى. ٴبىراق ول جانارماي قۇياتىن بەكەتتىڭ ارتىنا بارىپ تىعىلىپ تۇرادى. اڭدىپ جۇرگەن كىسىلەر ونى كورمەي، كولىكپەن قاسىنان ٶتىپ كەتەدى. ارتىنشا جاقىن ماڭدا ۋاعىزداپ جۇرگەن باۋىرلاستار كەلىسكەن ۋاقىتتا كولىكپەن كەلىپ، فرانك باۋىرلاستى الىپ كەتەدى.
سول باۋىرلاستاردىڭ ٴبىرى بىلاي دەدى: «قالادان شىعىپ بارا جاتقانىمىزدا، ٴبىز الگى ٷش شىركەۋدىڭ قاسىنان وتتىك. ٵر شىركەۋدىڭ الدىندا 50 شاقتى ادام تۇردى. بىرەۋلەرى بۋكلەتتى وقىپ تۇرسا، باسقالارى ونى ٴدىنباسىعا كورسەتىپ جاتتى. ٴبىز جاعداي ۋشىقپاي تۇرىپ، دەر كەزىندە كەتىپ ۇلگەرىپپىز. ەحوباعا ٴبىزدى قورعاعانى ٷشىن، پاتشالىقتىڭ جاۋلارىنان ايلامىزدى اسىرىپ كەتۋگە دانالىق بەرگەنى ٷشىن راقمەت ايتتىق».
باسقا ەلدەردەگى باۋىرلاستاردىڭ باتىلدىعى
دجوزەف كرەتت
كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى باسقا ەلدەردە دە باتىلدىقپەن ۋاعىزداپ ٴجۇردى. مىسالى، سولتۇستىك فرانسيادا دجوزەف كرەتت باۋىرلاس پولشادان كەلگەن شاحتا جۇمىسشىلارىنا ۋاعىزدايتىن. بىردە ول «مارقۇمدار جاقىندا قايتا تىرىلەدى» دەگەن بايانداما ايتۋدى جوسپارلايدى. باۋىرلاستار وسى بايانداماعا شاقىرۋ قاعازدارىن تاراتادى. ال جەرگىلىكتى ٴدىنباسى قالا تۇرعىندارىن بۇل بايانداماعا بارماۋدى ەسكەرتەدى. ٴبىراق بۇل ەسكەرتۋ، كەرىسىنشە، ادامداردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتادى. ٴسۇيتىپ، باياندامانى تىڭداۋعا 5000 نان اسا ادام كەلەدى، اراسىندا الگى ٴدىنباسىنىڭ ٶزى دە بار. كرەتت باۋىرلاس ٴدىنباسىن ٶز سەنىمىن قورعاپ سويلەۋگە شاقىرادى، ٴبىراق ول باس تارتادى. ادامداردىڭ رۋحاني اش ەكەنىن بايقاعان كرەتت باۋىرلاس باياندامادان كەيىن وزىندە بار ادەبيەتتەردىڭ ٴبارىن تاراتىپ شىعادى (اموس 8:11).
كلاۋد براۋن
كلاۋد براۋن باۋىرلاس افريكانىڭ التىن جاعالاۋ (قازىر گانا) دەگەن ەلىنە بارىپ، ىزگى حاباردى ۋاعىزداي باستايدى. ونىڭ ايتقان باياندامالارى مەن تاراتقان ادەبيەتتەرى وسى ەلدە شىندىقتىڭ تەز تارالۋىنا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزەدى. فارماسەۆت ماماندىعىنا وقىپ جۇرگەن دجون بلانكسون دەگەن جىگىت براۋن باۋىرلاستىڭ ٴبىر بايانداماسىن تىڭداپ، بىردەن شىندىقتى تاپقانىن تۇسىنەدى. «شىندىقتى تاپقانىما قۋانعانىم سونشا، مەن بىلگەندەرىم جايلى وقۋىمداعى ادامداردىڭ بارىنە ايتىپ ٴجۇردىم»،— دەپ ەسكە الدى دجون باۋىرلاس.
دجون بلانكسون
كيەلى كىتاپتان ۇشتىك ٸلىمىنىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىن تۇسىنگەن كەزدە دجون باۋىرلاس انگليكان شىركەۋىنە بارىپ، ٴدىنباسىعا سول ٸلىم جايلى سۇراقتار قويادى. سوندا اشۋلانىپ كەتكەن ٴدىنباسى: «سەن ٴماسىحشى ەمەسسىڭ، ٸبىلىستىڭ بالاسىسىڭ! جوعال بۇل جەردەن!»— دەپ ايقايلاپ، ونى قۋىپ شىعادى.
ۇيىنە بارعاننان كەيىن دجون باۋىرلاس ٴدىنباسىعا حات جازىپ، ۇشتىك ٸلىمىن جۇرت الدىندا تۇرىپ قورعاپ سويلەۋگە شاقىرادى. وسى ٷشىن دجون ديرەكتوردىڭ الدىنان ٴبىر-اق شىعادى. ديرەكتور ودان: «ٴدىنباسىعا حات جازعان سەن بە؟»— دەپ سۇرايدى.
— ٴيا، مەن،— دەيدى دجون.
ديرەكتور دجونعا ٴدىنباسىعا حات جازىپ، كەشىرىم سۇراۋدى بۇيىرادى. سول كەزدە دجون بىلاي دەپ حات جازادى:
— مىرزا، ٴمۇعالىمىم سىزدەن كەشىرىم سۇراپ حات جازۋدى تالاپ ەتتى. ٴبىراق ٴسىز جالعان ىلىمدەرگە ۇيرەتىپ جۇرگەنىڭىزدى مويىنداساڭىز عانا، سىزدەن كەشىرىم سۇرايمىن.
بۇنى كورىپ، كوزى شاراسىنان شىققان ديرەكتور: «دجون، سەن وسى جازعانىڭدى ٴدىنباسىعا جىبەرەيىن دەپ تۇرسىڭ با؟»— دەيدى.
— ٴيا، اعاي، جازسام، تەك وسىلاي عانا جازام.
— وندا سەن وقۋدان شىعاسىڭ! ۇكىمەتتىڭ شىركەۋىنە قارسى سويلەپ، قالاي عانا سول ۇكىمەتتىڭ وقۋىندا وقيمىن دەپ تۇرسىڭ!؟
— ٴبىراق، اعاي، ٴسىزدىڭ ساباعىڭىزدا ٴبىر نارسەنى تۇسىنبەي قالساق، سۇراق قويامىز عوي.
— ٴيا.
— بۇل دا تۇرا سولاي عوي. ول كىسى كيەلى كىتاپتان ٴتالىم بەرىپ جاتقاندا، مەن وعان سۇراق قويدىم. سۇراعىما جاۋاپ بەرە الماعانى ٷشىن ودان نە ٷشىن كەشىرىم سۇراۋىم كەرەك؟
دجون بلانكسون وقۋدان شىعارىلعان جوق، ەشقانداي كەشىرىم حاتىن دا جازبادى.
الداعى ۋاقىت
1924-جىلدىڭ قورىتىندىسى شىعارىلىپ، «كۇزەت مۇناراسىندا» بىلاي دەلىندى: «ٴبىز دە ٴداۋىت سياقتى: «سەن ماعان شايقاسۋعا كۇش سيلايسىڭ»،— دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتا الامىز (ٴزاب. 18:39). وسى جىل جىگەرگە تولى جىل بولدى. ويتكەنى ٴبىز يەمىزدىڭ قولىن كوردىك... وعان شىن باعىشتالعان جاندار ول جايلى قۋانا كۋالىك بەرىپ ٴجۇر».
جىلدىڭ سوڭىنا تامان باۋىرلاستار راديو ارقىلى ۋاعىزداۋدىڭ اياسىن كەڭەيتۋدى شەشتى. ٴسۇيتىپ، چيكاگونىڭ ماڭىندا جاڭا راديوستانسيانىڭ قۇرىلىس جۇمىستارى باستالىپ كەتتى. بۇل جاڭا راديوستانسيا WORD, ياعني «ٴسوز» دەپ اتالدى، سەبەبى وسى راديوستانسيا ارقىلى قۇداي ٴسوزى ۋاعىزدالماق ەدى. 5000 ۆاتتىق ترانسميتتەرى بار بۇل WORD راديوستانسياسى پاتشالىق جايلى حاباردى جۇزدەگەن شاقىرىم جەرگە، ٴتىپتى كانادانىڭ سولتۇستىگىنە دەيىن جەتكىزبەك ەدى.
ال الداعى 1925-جىلى رۋحاني جارىق جارقىراي ٴتۇسىپ، كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى ايان كىتابىنىڭ 12-تاراۋىنا قاتىستى شىندىقتاردى انىعىراق ٴتۇسىندى. بۇل ايقىندالعان شىندىقتار كەيبىرەۋلەر ٷشىن سۇرىندىرەتىن تاس بولدى. ٴبىراق كوبىسى كوكتە ورىن العان وقيعانى جانە ونىڭ جەردەگى قۇداي حالقىنا قالاي اسەر ەتكەنىن جاقسىراق تۇسىنگەندەرىنە قۋاندى.
a قازىرگى اتاۋى — «ماسىحشىلىك ٶمىرىمىز بەن قىزمەتىمىز» جۇمىس داپتەرى.
b سول كەزدەرى كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرىنىڭ اراسىندا جەتەكشىلىك ەتكەن رۋتەرفورد باۋىرلاس «رۋتەرفورد سۋديا» دەگەن اتپەن تانىمال بولعان. سەبەبى ول بەتەلدە قىزمەت ەتكەنگە دەيىن ارا-تۇرا ٴميسسۋريدىڭ سەگىزىنشى وكرۋگىنىڭ سوتىندا سۋديا بولىپ جۇرگەن.
