4-زەرتتەۋ ماقالاسى
ەسكە الۋ كەشىن وتكىزۋگە بارىن سالعاندى ەحوبا جارىلقايدى
«مەنى ەسكە الۋ ٷشىن وسىلاي ىستەپ تۇرىڭدار» (لۇقا 22:19).
19-ٵن ەسكە الۋ كەشى
اڭداتپا a
1، 2. نەگە ٴبىز جىل سايىن ەسكە الۋ كەشىنە بارامىز؟
ەكى مىڭ جىلداي بۇرىن يسا ٴماسىح ٴبىز ٷشىن ٶمىرىن قيىپ، ماڭگى ٶمىر سۇرۋىمىزگە مۇمكىندىك اشتى. ولەر الدىنداعى ٴتۇنى ول ٸزباسارلارىنا وسى جانقيار ارەكەتىن ەسكە الىپ تۇرۋدى بۇيىردى. بۇل ٷشىن ولار نان مەن شاراپتى قولدانىپ قاراپايىم ٴراسىم وتكىزۋلەرى كەرەك ەدى (قور. 1-ح. 11:23—26).
2 يسانى قاتتى جاقسى كورەتىندىكتەن، ٴبىز ونىڭ وسى بۇيرىعىن ورىندايمىز (جوح. 14:15). ونىڭ جاقسىلىعىنا العىسىمىز رەتىندە ٴبىز جىل سايىن ەسكە الۋ مەزگىلىندە، ياعني سول كەشكە دەيىنگى جانە كەيىنگى اپتالاردا، ونىڭ قۇرباندىعى ادامزاتقا نە بەرگەنى جايلى ويلانىپ-تولعانىپ، دۇعا ەتەمىز. سونداي-اق وسى ايتۋلى كۇنگە مەيلىنشە كوپ ادامدى شاقىرۋ ٷشىن قىزمەتكە دە بەلسەندىلىكپەن اتسالىسامىز. سونىمەن قاتار ەشقانداي كەدەرگىگە قاراماستان سول كەشتە بولۋعا بارىمىزدى سالامىز.
3. بۇل ماقالادا نە تالقىلايمىز؟
3 ەحوبانىڭ حالقى ەسكە الۋ كەشىن اتاپ ٶتۋ ٷشىن كوپ كۇش سالىپ، ەرەن ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. وسى ماقالادا سونىڭ ٷش دالەلىن قاراستىرامىز: 1) ولار ەسكە الۋ كەشىن ٴدال يسا ايتقانداي اتاپ ٶتۋدى قالپىنا كەلتىردى؛ 2) ادامداردى ەسكە الۋ كەشىنە شاقىرادى؛ 3) تاۋداي كەدەرگىلەرگە قاراماستان، وسى كەشتى وتكىزەدى.
كەشتى يسا ايتقان جولمەن وتكىزۋ
4. جىل سايىن ەسكە الۋ كەشىندە قانداي شىندىقتارعا نازار اۋدارىلادى جانە نەگە ٴبىز بۇل شىندىقتاردى باعالاۋىمىز كەرەك؟ (لۇقا 22:19، 20)
4 جىل سايىن ٴبىز ەسكە الۋ كەشىندە كيەلى كىتاپقا نەگىزدەلگەن بايانداما تىڭدايمىز. ودان ٴبىز ادامزات نەگە تولەمگە مۇقتاج ەكەنىن جانە قالايشا ٴبىر ادامنىڭ ٶلىمى كوپ ادامنىڭ كۇناسىن وتەيتىنىن بىلەمىز. شاراپ پەن نان نەنى بىلدىرەتىنىن جانە ودان كىمدەر ٴدام تاتاتىنىن دا ەسكە تۇسىرەمىز (لۇقا 22:19، 20 وقىڭىز). جەردە ٶمىر سۇرۋگە ۇمىتتەنەتىندەردى بولاشاقتا قانداي باتالار كۇتىپ تۇرعانى جايلى ويلانامىز (يشايا 35:5، 6؛ 65:17، 21—23). بۇل شىندىقتارعا ٴبىزدىڭ ەتىمىز ۇيرەنىپ، باعالاماي كەتپەيىك. باسقا ميللياردتاعان ادامدار بۇل شىندىقتاردى تۇسىنبەيدى دە، يسانىڭ اسىل قۇرباندىعىنىڭ قۇندىلىعىنا دا بويلاي بەرمەيدى. ال كەيبىرى ٴماسىحتىڭ ٶلىمىن ەسكە الامىز دەگەنمەن، بۇل كەشتى اۋەل باستا يسا ۇيرەتكەن جولمەن اتاپ وتپەيدى. نەگە بۇلاي بولدى؟
5. يسانىڭ ەلشىلەرىنىڭ كوبىسى ولگەننەن كەيىن، ەسكە الۋ كەشىن اتاپ ٶتۋ راسىمىمەن نە بولدى؟
5 يسانىڭ ەلشىلەرىنىڭ كوبىسى كوز جۇمعاننان كەيىن، قاۋىمدارعا جالعان ماسىحشىلەر ەنە باستادى (مات. 13:24—27، 37—39). ولار «شاكىرتتەردى وزدەرىمەن اكەتۋ ٷشىن... جالعان ىلىمدەردى تاراتتى» (ەل. ٸس. 20:29، 30). مىسالى، ولار ٴماسىح كوپتەگەن ادامنىڭ كۇناسىن موينىنا الۋ ٷشىن ٶزىن ٴبىرجولاتا قۇربان ەتكەن جوق، بۇل قۇرباندىق قايتا-قايتا بەرىلىپ تۇرۋ كەرەك دەپ ۇيرەتە باستادى (ەۆر. 9:27، 28). وكىنىشكە وراي، بۇگىندە كوپ ادام وسى وتىرىككە سەنەدى. ولار شىركەۋلەردە جۇيەلى تۇردە، ٴتىپتى كۇندە-كۇندە جينالىپ، «قاسيەتتى مەسسا» دەپ اتالاتىن ٴراسىمدى وتكىزەدى b. ال باسقا دىندەر يسانىڭ ٶلىمىن بۇلاي ٴجيى اتاپ وتپەسە دە، ونىڭ قۇرباندىعىنىڭ ٴمان-ماڭىزىن تەرەڭ تۇسىنە بەرمەيدى. باسقالارى بولسا: «يسانىڭ قۇرباندىعى شىنىمەن مەنىڭ كۇنالارىمدى جۋىپ-شايا الا ما؟»— دەپ سەنىڭكىرەمەيدى. بۇلاي كۇمانداناتىن سەبەبى — ولارعا «يسانىڭ ٶلىمىنىڭ ٴبىزدىڭ كۇنالارىمىزدى كەشىرەتىن كۇشى جوق» دەپ ايتاتىندار اسەر ەتكەن بولۋى مۇمكىن. ال يسانىڭ شىنايى ٸزباسارلارى بۇعان قاتىستى شىندىقتى قالاي جارىققا شىعاردى؟
6. 1872-جىلى كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرىنىڭ توبى قانداي تۇجىرىمعا كەلدى؟
6 XIX عاسىردىڭ اياعىنا قاراي چارلز تەيز راسسەلل باستاعان كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرىنىڭ توبى جازبالاردى تىڭعىلىقتى زەرتتەۋگە كىرىسەدى. ولار يسانىڭ قۇرباندىعىنىڭ ٴمان-ماڭىزى مەن ونىڭ ٶلىمىن قالاي ەسكە الۋ كەرەكتىگىنە قاتىستى شىندىقتى بىلگىلەرى كەلدى. ٴسۇيتىپ، 1872-جىلعا قاراي ولار يسا شىنىمەن دە بۇكىل ادامزات ٷشىن تولەم قۇرباندىعىن بەرگەنىن ٴتۇسىندى. كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى بۇل شىندىقتى جاسىرىپ قالماي، كىتاپتار مەن گازەت-جۋرنالداردىڭ بەتتەرىندە جاريا ەتتى. ال كوپ ۇزاماي ولار I عاسىرداعى ماسىحشىلەردىڭ ۇلگىسىنە ساي، ٴماسىحتى ەسكە الۋ كەشىن جىلىنا ٴبىر رەت اتاپ وتەتىن بولدى.
7. كەزىندە كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى جۇرگىزگەن ىزدەنىستىڭ قانداي جەمىسىن كورىپ جاتىرمىز؟
7 بۇگىندە ٴبىز سول ادال ٴماسىحشى ەرلەردىڭ كوز مايىن تاۋىسىپ جاساعان ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن كورىپ جاتىرمىز. ەحوبانىڭ جارىلقاۋىمەن ولار كوزىمىزدى اشىپ، ٴبىز يسانىڭ قۇرباندىعى مەن ونىڭ بۇكىل ادامزات ٷشىن اكەلەتىن پايداسى جايلى شىندىقتى بىلدىك (جوح. 1-ح. 2:1، 2). سونداي-اق كيەلى كىتاپتان ادال ادامدار ٷشىن ەكى ٷمىت بار ەكەنىن بىلدىك: كەيبىرەۋلەرى كوكتە ولمەس ومىرگە يە بولۋعا ۇمىتتەنسە، قالعان ميلليونداعان ادام جەر بەتىندە ماڭگى ٶمىر سۇرۋگە ٷمىتتى. ەحوبانىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ قانداي كۇشتى ەكەنى جانە ٴماسىحتىڭ قۇرباندىعى ٴارقايسىسىمىزعا مول پايدا اكەلەتىنى جايلى ويلانعاندا، ٴبىز ەحوباعا جاقىنداي تۇسەمىز (پەت. 1-ح. 3:18؛ جوح. 1-ح. 4:9). سوندىقتان سول كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرىنىڭ جولىن قۋىپ، ٴبىز دە ادامداردى ەسكە الۋ كەشىن يسا ۇيرەتىپ كەتكەندەي اتاپ وتۋگە شاقىرامىز.
ادامداردى ەسكە الۋ كەشىنە شاقىرۋ
ەسكە الۋ كەشىنە شاقىرۋ ناۋقانىنا بەلسەنە اتسالىسۋ ٷشىن نە ىستەسەڭىز بولادى؟ (8—10-ابزاستاردى قاراڭىز) e
8. ەحوبانىڭ حالقى باسقالاردى ەسكە الۋ كەشىنە شاقىرۋ ٷشىن قانداي شارالار جاسادى؟ (سۋرەتتى قاراڭىز.)
8 ەحوبانىڭ حالقى باسقالاردى ٴماسىحتىڭ ٶلىمىن ەسكە الۋ كەشىنە شاقىرىپ جۇرگەنىنە، مىنە، كوپ جىلدىڭ ٴجۇزى بولدى. سوناۋ 1881-جىلى بۇكىل قۇراما شتاتتارداعى باۋىرلاستار ەسكە الۋ كەشىنە شاقىرىلىپ، پەنسيلۆانيا شتاتىنىڭ اللەگەيني قالاسىنداعى ٴبىر باۋىرلاستىڭ ۇيىنە جينالدى. كەيىنىرەك ٵر قاۋىم بۇل كەشتى جەكە وتكىزەتىن بولدى. 1940-جىلى ناۋرىز ايىندا جاريالاۋشىلار وسى ەرەكشە جيىنعا اۋماعىنداعى قىزىعۋشىلىق بىلدىرگەن ادامداردىڭ بارلىعىن شاقىرا الاتىندارى حابارلاندى. ال 1960-جىلى بەتەل العاش رەت شاقىرۋ قاعازىن باسىپ شىعارا باستادى. سودان بەرى ەسكە الۋ كەشىنە شاقىرۋ قاعازىنىڭ ميللياردتاعان داناسى ۇلەستىرىلدى! نەگە ٴبىز باسقالاردى وسى كەشكە شاقىرۋعا ۋاقىتىمىز بەن كۇشىمىزدى اياماي جۇمسايمىز؟
9، 10. ەسكە الۋ كەشىنە كىمدەردى شاقىرامىز جانە ولار بۇنىڭ قانداي پايداسىن كورەدى؟ (جوحان 3:16)
9 وزگەلەردى ەسكە الۋ كەشىنە شاقىرۋىمىزدىڭ بىردەن-ٴبىر سەبەبى — ٴبىرىنشى رەت كەلگەن ادامدار ەحوبا مەن يسانىڭ ٵربىر ادام ٷشىن جاساعان جاقسىلىعىن بىلگەنىن قالايمىز (جوحان 3:16 وقىڭىز). ەسكە الۋ كەشىندە كورىپ-ەستىگەندەرى ولاردىڭ جۇرەگىنە اسەر ەتىپ، ٵرى قاراي دا ەحوبا جايلى كوبىرەك ٴبىلىپ، ونىڭ قىزمەتشىسى بولسا ەكەن دەيمىز. ٴبىراق بۇل كەشتىڭ پايداسىن كورەتىن ولار عانا ەمەس.
10 سونىمەن قاتار ٴبىز ەحوباعا قىزمەت ەتپەي كەتكەندەردى دە شاقىرامىز. ويتكەنى ەحوبا ولاردى ٵلى دە جاقسى كورەتىنىن بىلگەنىن قالايمىز. كوبىسىنىڭ شاقىرۋىمىزدى قابىل الىپ، ەسكە الۋ كەشىنە كەلگەندەرىن كورگەندە قۋانىشىمىزدا شەك بولمايدى. ولار بۇل كەشكە كەلگەننىڭ ارقاسىندا ەحوباعا قىزمەت ەتكەن باقىتتى كۇندەرىن ەسكە ٴتۇسىرىپ جاتادى. مونيكا c ٴدال وسىنداي كۇي كەشكەن. ول 19-COVID پاندەمياسى كەزىندە قايتادان بەلسەندى جاريالاۋشى بولدى. 2021-جىلى ەسكە الۋ كەشىنە قاتىسقاننان كەيىن، ول بىلاي دەپ اعىنان جارىلدى: «بۇل ەسكە الۋ كەشىنىڭ مەن ٷشىن ورنى بولەك. 20 جىلدا ٴبىرىنشى رەت ادامدارعا ۋاعىزداپ، ەسكە الۋ كەشىنە شاقىردىم. ەحوبا مەن يسانىڭ مەن ٷشىن بارعان قۇرباندىعىنا ريزا بولعانىم سونشا — بۇل ىسكە بارىمدى سالدىم» (ٴزاب. 103:1—4). ادامدار ەسكە الۋ كەشىنە كەلسىن-كەلمەسىن، ٴبىز وزگەلەردى ٵرى قاراي دا بار ىنتامىزبەن شاقىرا بەرەمىز. ويتكەنى ەڭبەگىمىز بەكەر ەمەس، ەحوبا ٷشىن باعالى.
11. ەسكە الۋ كەشىنە شاقىرۋ ىسىمىزگە ەحوبا قالاي باتاسىن توگۋدە؟ (حاگەي 2:7)
11 ادامداردى ەسكە الۋ كەشىنە شاقىرۋ ٷشىن ەتكەن ەڭبەگىمىزگە ەحوبا مول باتاسىن توكتى. 2021-جىلى 19-COVID پاندەمياسىنداعى شەكتەۋلەرگە قاراماستان، وسى كەشكە 21367603 ادام قاتىستى. بۇل رەكوردتىق كورسەتكىش دۇنيەجۇزىندەگى ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ سانىنان ەكى جارىم ەسە كوپ. ٴبىراق، ارينە، ٴبىرىنشى كەزەكتە ەحوبانى ادامداردىڭ سانى ەمەس، وزدەرى قىزىقتىرادى (لۇقا 15:7؛ ٴتىم. 1-ح. 2:3، 4). ەحوبا ەسكە الۋ كەشىنە شاقىرۋ ٸسىمىز ارقىلى اقجۇرەك ادامداردى تاپقىسى كەلەتىنىنە ٴبىز كامىل سەنىمدىمىز (حاگەي 2:7 وقىڭىز).
ەسكە الۋ كەشىن كەدەرگىلەرگە قاراماي وتكىزۋ
ەسكە الۋ كەشىن وتكىزۋگە كۇش سالساق، ەحوبا باتاسىن توگەدى (12-ابزاستى قاراڭىز) f
12. ەسكە الۋ كەشىنە قاتىسۋعا نە كەدەرگى بولۋى مۇمكىن؟ (سۋرەتتى قاراڭىز.)
12 يسا سوڭعى كۇندەردىڭ جايىن الدىن الا ايتىپ كەتكەن. ول ماسىحشىگە ٶز ٷي ٸشى قارسى شىعاتىنىن، قۋعىن-سۇرگىن كورەتىنىن، سوعىس، ىندەت پەن باسقا دا قيىندىقتار بولاتىنىن ايتقان (مات. 10:36؛ مار. 13:9؛ لۇقا 21:10، 11). كەيدە وسى جاعدايلار بىزگە ەسكە الۋ كەشىن اتاپ وتۋگە كەدەرگى بولۋى مۇمكىن. ٴبىراق باۋىرلاستار بۇل قيىندىقتارعا بەرىسپەۋ ٷشىن نە ىستەگەنىن جانە ەحوبا ولاردى قالاي جارىلقاعانىن بىلەيىك.
13. باتىلدىق تانىتىپ، تۇرمەدە دە ەسكە الۋ كەشىن اتاپ وتۋگە بەكىنگەن ارتەمدى ەحوبا قالاي جارىلقادى؟
13 تۇرمەگە تۇسكەندە. سەنىمى ٷشىن تۇرمەدە وتىرعان باۋىرلاستار دا ٴماسىحتىڭ ٶلىمىن ەسكە الۋ ٷشىن قولدان كەلگەننىڭ ٴبارىن جاساپ جاتىر. سولاردىڭ ٴبىرى — ارتەم. ول 2020-جىلدىڭ ەسكە الۋ مەزگىلىندە نەبارى 17-شارشى مەترلىك كامەراعا جابىلادى. ول كامەرادا بەس ادامعا دەيىن وتىراتىن. تۇرمەگە ٴتۇسىپ قالسا دا، ارتەم ەسكە الۋ كەشىنىڭ رامىزدەرىنە قاجەتتى زاتتاردى تاۋىپ، وزىنە ٶزى بايانداما ايتۋدى جوسپارلايدى. ٴبىراق كامەراداعىلار ەكى ٴسوزىنىڭ بىرىندە بالاعات ايتاتىن، ٵرى تەمەكىنىڭ كوك ٴتۇتىنىن بۇرقىراتىپ وتىراتىن. ال بۇل كەدەرگىنى ارتەم قالاي جەڭدى؟ ول: «ەڭ بولماعاندا ٴبىر ساعاتقا جامان ٴسوز ايتپاي، تەمەكى شەكپەي وتىرا الاسىڭدار ما؟»— دەپ ٶتىندى. قۋانىشقا وراي، ولار كەلىسە كەتتى. ٴبىراق ارتەم وسى كەش تۋرالى تولىعىراق ايتىپ بەرگىسى كەلىپ ەدى، ولار تىڭداي قويمادى. الايدا ارتەمنىڭ كەشتى قالاي اتاپ وتكەنىن كورىپ، بايانداماسىن تىڭداعاننان كەيىن ولار جان-جاقتان سۇراقتارىن جاۋدىردى.
14. باۋىرلاستار 19-COVID پاندەمياسىندا دا ەسكە الۋ كەشىن وتكىزۋدىڭ قانداي امالدارىن جاسادى؟
14 19-COVID پاندەمياسىندا. پاندەميا جايلاعاندا ەحوبانىڭ حالقى پاتشالىق سارايلارىندا جۇزبە-ٴجۇز جينالا الماي قالدى. الايدا قالاۋىن تاپسا، قار جانادى ەمەس پە؟! ينتەرنەتى بار قاۋىمدار ەسكە الۋ كەشىن ۆيدەوكونفەرەنسيامەن وتكىزدى d. ال ينتەرنەت قولجەتىمسىز جەردە تۇراتىن ميلليونداعان ادامدار قايتتى؟ كەيبىر ەلدەردە ەسكە الۋ كەشىنىڭ بايانداماسى تەلەديدار نە راديو ارقىلى ايتىلدى. ال شالعاي ايماقتا تۇراتىندارعا ارناپ فيليالدار 500 دەن كوپ تىلدە باياندامانىڭ بەينەجازباسىن دايىندادى. سوسىن جاۋاپتى ەر باۋىرلاستار ونى سول ايماقتارعا جەتكىزدى.
15. سيۋ دەگەن كيەلى كىتاپتى زەرتتەۋشىدەن قانداي ۇلگى الامىز؟
15 ٷي ٸشىنىڭ قارسىلىعى. كەيبىرەۋلەر ٷشىن ەسكە الۋ كەشىنە قاتىسۋعا ەڭ ۇلكەن كەدەرگى — وتباسىنىڭ قارسىلىعى. بۇعان ٴبىر مىسال — سيۋ دەگەن كيەلى كىتاپتى زەرتتەۋشى ايەل. ول 2021-جىلعى ەسكە الۋ كەشىنە ٴدال ٴبىر كۇن قالعاندا تالىمگەرىمەن سويلەسىپ، ۇيىندەگىلەر قارسى بولعاندىقتان كەشكە قاتىسا المايتىنىن ايتادى. سوندا باۋىرلاس وعان لۇقا 22:44 ٴتى وقيدى دا، ونى يساعا ەلىكتەپ قيىن كەزدە ەحوباعا دۇعا ايتۋعا ٵرى وعان 100 پايىز سەنىم ارتۋعا شاقىرادى. ەرتەسىنە سيۋ رامىزدەردى دايىنداپ، jw.org تور بەكەتىنەن تاڭعى عيباداتتىڭ ارنايى باعدارلاماسىن كورىپ الادى. ال كەشكە بولمەسىنە كىرىپ، تەلەفونمەن ەسكە الۋ كەشىنە قوسىلادى. كەيىن تالىمگەرىنە بىلاي دەپ جازىپ جىبەرەدى: «كەشە سەن مەنىڭ جىگەرىمدى قايراپ، قاناتتاندىرىپ جىبەردىڭ. مەن ەسكە الۋ كەشىنە قاتىسۋدىڭ بار امالىن جاسادىم، ال قالعانىن ەحوبا جاساپ بەردى. قالاي قۋانىپ تۇرعانىمدى بىلسەڭ عوي! ەحوباعا العىسىم شەكسىز!» وسىنداي جاعدايدا ەحوبا سىزگە دە كومەكتەسە الاتىنىنا سەنەسىز بە؟
16. ەسكە الۋ كەشىنە قاتىسۋ ٷشىن بارىمىزدى سالساق، ەحوبا باتاسىن توگەتىنىنە نەلىكتەن سەنىمدىمىز؟ (ريمدىكتەرگە 8:31، 32)
16 ەسكە الۋ كەشىن اتاپ وتۋگە بارىمىزدى سالساق، ەحوبا مۇنى اسىلعا بالايدى. ونىڭ جاساعان جاقسىلىعىن باعالايتىنىمىزدى كورسەتسەك، ەحوبا دا باتاسىن اياماي توگەدى (ريمدىكتەرگە 8:31، 32 وقىڭىز). ەندەشە، بيىلعى ەسكە الۋ كەشىنە قاتىسۋعا ٵرى سوعان دەيىنگى جانە كەيىنگى اپتالاردا رۋحاني ىستەرگە بەلسەنە ارالاسۋعا مىقتاپ بەكىنەيىك.
18-ٵن تولەمگە ريزاشىلىق
a 2023-جىلى 4-ساۋىردە دۇنيەجۇزى بويىنشا ميلليونداعان ادام يسا ٴماسىحتىڭ ٶلىمىن ەسكە الۋعا جينالادى. ولاردىڭ ىشىندە مۇنداي كەشكە ومىرلەرىندە ٴبىرىنشى رەت كەلەتىندەر بولادى. سونداي-اق كوپ جىلدان بەرى قاۋىمعا كەلمەي كەتكەن كۋاگەرلەر دە بولادى. ال كەيبىرەۋلەرگە وسى كەشكە قاتىسۋ ٷشىن ۇلكەن كەدەرگىلەردى جەڭۋ كەرەك. جاعدايىڭىز قانداي بولماسىن، ەحوبا ٴسىزدىڭ ەسكە الۋ كەشىنە قاتىسۋدىڭ بار امالىن جاساعانىڭىزدى اسا باعالايدى.
b بۇل ٴراسىمنىڭ بارىسىندا نان مەن شاراپ تىكەلەي ماعىنادا ٴماسىحتىڭ ٴتانى مەن قانىنا اينالادى دەگەن سەنىم بار. وسىلايشا وسى ٴراسىم جاسالعان سايىن، يسانىڭ ٴتانى مەن قانى قۇرباندىققا بەرىلىپ وتىرادى دەپ ەسەپتەلەدى.
c كەيبىر ەسىمدەر وزگەرتىلگەن.
d jw.org تور بەكەتىنەن «2021-جىلدىڭ ەسكە الۋ كەشى» دەپ اتالاتىن ماقالالاردى دا قاراڭىز (حانزۇشا).
