12-زەرتتەۋ ماقالاسى
77-ٵن تۇنەكتى جارىپ شىققان نۇر
تۇنەكتەن قاشىق، جارىققا اسىق بولىڭىز!
«كەزىندە سەندەر تۇنەك ەدىڭدەر، ال ەندى... جارىقسىڭدار» (ەفەس. 5:8).
نەگىزگى وي
ەفەستىكتەرگە ارنالعان حاتتىڭ 5-تاراۋىنداعى «تۇنەك» پەن «جارىق» دەگەن تەڭەۋلەردەن وزىمىزگە الار ساباقتار.
1، 2. ا) ەفەستىكتەرگە ارنالعان حات قانداي جاعدايدا جازىلعان؟ ٵ) وسى ماقالادا نە تالقىلايمىز؟
ريمدە ٷي قاماۋىندا وتىرعاندىقتان، ەلشى پاۋىل باۋىرلاستارمەن كورىسە المايتىن. ٴبىراق ولاردىڭ جىگەرىن قايراۋ ماقساتىندا ول حات جازۋدى شەشتى. سولاردىڭ ٴبىرى — شامامەن ب.ز. 60 يا 61-جىلدارى جازىلعان ەفەستىكتەرگە ارنالعان حات (ەفەس. 1:1؛ 4:1).
2 سودان ون جىلداي ۋاقىت بۇرىن پاۋىل ەفەس قالاسىندا ٴبىراز ۋاقىت بولىپ، ىزگى حاباردى ۋاعىزداپ، ٴتالىم بەرگەن (ەل. ٸس. 19:1، 8—10؛ 20:20، 21). ول سونداعى باۋىرلاستاردى قاتتى جاقسى كوردى ٵرى ولارعا ەحوباعا ادالدىق ساقتاۋعا كومەكتەسكىسى كەلدى. ٴبىراق پاۋىل سول مايلانعان باۋىرلاستارعا نەگە جارىق پەن تۇنەك تۋرالى جازدى؟ ونىڭ بەرگەن كەڭەسىنەن بارلىق ماسىحشىلەر قانداي ساباق الادى؟ وسى سۇراقتاردى قاراستىرايىق.
تۇنەكتەن جارىققا شىعۋ
3. ەفەستىكتەرگە جازعان حاتىندا پاۋىل قانداي تەڭەۋلەردى قولدانعان؟
3 پاۋىل ەفەستەگى باۋىرلاستارعا: «كەزىندە سەندەر تۇنەك ەدىڭدەر، ال ەندى... جارىقسىڭدار»،— دەگەن (ەفەس. 5:8). پاۋىلدىڭ «تۇنەك» پەن «جارىق» دەگەن تەڭەۋدى قولدانعان سەبەبى — ٴبىر-بىرىنە قاراما-قايشى كۇيدى ايتقىسى كەلگەن. الدىمەن، پاۋىل ەفەستىكتەردىڭ بۇرىنعى كۇيىن نەگە تۇنەككە تەڭەگەنىن بىلەيىك.
4. ەفەستىكتەر نەگە ٴدىني قاراڭعىلىقتا ٴجۇردى؟
4 ٴدىني قاراڭعىلىق. شىندىقتى ٴبىلىپ، ٴماسىحشى بولماس بۇرىن ەفەستىكتەر جالعان ٴدىننىڭ ىلىمدەرى مەن ىرىمشىلدىقتىڭ قۇرساۋىندا بولعان. ەجەلدە ەفەس قالاسىندا الەمنىڭ جەتى كەرەمەتىنىڭ ٴبىرى دەپ دارىپتەلگەن ايەل ٴتاڭىر ارتەميدانىڭ عيباداتحاناسى ورنالاسقان ەدى. ول عيباداتحاناعا بارعان ادامدار پۇتتارعا تابىناتىن. بۇل قالادا ارتەميدانىڭ كىشكەنتاي عيباداتحانالارىن جاساپ، ساتۋ وتە تابىستى جۇمىس بولعان (ەل. ٸس. 19:23—27). قالا بەرسە، وندا سيقىرلىقپەن اينالىساتىندار دا جەتەرلىك ەدى (ەل. ٸس. 19:19).
5. ەفەستىكتەر نەگە مورالدىق قاراڭعىلىقتا ٴجۇردى؟
5 مورالدىق قاراڭعىلىق. ەجەلدە ەفەس ازعىندىق پەن ورەسكەل قىلىقتارعا بەلشەسىنەن باتقان قالا بولعان. تەاتر ساحنالارىندا، ٴتىپتى ٴدىني مەرەكەلەردە ۇياتسىز، تۇرپايى اڭگىمەلەر كوپ ايتىلاتىن (ەفەس. 5:3). قالا تۇرعىندارىنىڭ كوبىسى «ۇياتتان ابدەن بەزگەن» ەدى. ٴتۇپنۇسقاداعى بۇل تىركەس سوزبە-ٴسوز «اۋرۋدى سەزبەي قالعان» دەپ اۋدارىلادى (ەفەس. 4:17—19). دەمەك، نەنىڭ شىنىمەن دە دۇرىس، ال نەنىڭ بۇرىس ەكەنىن بىلمەي تۇرعاندا، ەفەستىكتەردىڭ ار-ۇجدانى ەش مازالاماعان جانە ەحوبانىڭ الدىندا تيتتەي دە جاۋاپكەرشىلىك سەزىنبەگەن. سوندىقتان دا پاۋىل ونداي ادامداردى «سانالارىن قاراڭعىلىق باسىپ، قۇدايدان كەلەتىن ومىردەن شەت قالعاندار» دەپ سيپاتتاعان.
6. پاۋىل نەگە ەفەستىكتەرگە «ەندى جارىقسىڭدار» دەدى؟
6 دەگەنمەن ەفەستىكتەردىڭ كەيبىرى سول تۇنەكتەن شىقتى. پاۋىل ولارعا: «ەندى يەمىزبەن بىرلىكتە بولعاندىقتان جارىقسىڭدار»،— دەدى (ەفەس. 5:8). سەبەبى بۇدان بىلاي ولار ەحوبانىڭ ٴسوزىنىڭ جارىعىمەن جۇرەتىن بولدى (ٴزاب. 119:105). بۇل ەفەستىكتەر جالعان ٴدىننىڭ ىستەرىن دە، ازعىندىقتى دا تاستادى. ولار «قۇدايعا ەلىكتەيتىن» بولدى ٵرى وعان عيبادات ەتىپ، ۇنامدى بولۋ ٷشىن قولدان كەلگەننىڭ ٴبارىن جاسادى (ەفەس. 5:1).
7. ٴبىز ەفەستەگى ماسىحشىلەرگە قاي جاعىنان ۇقسايمىز؟
7 ولار سياقتى ٴبىز دە شىندىقتى بىلمەس بۇرىن، ٴدىني جانە مورالدىق جاعىنان تۇنەكتە جۇردىك. ٴبىرىمىز جالعان ٴدىننىڭ مەيرامدارىن تويلاپ جۇرسەك، ٴبىرىمىز ونەگەسىز ٶمىر سالتىن كەشتىك. ٴبىراق كەيىن ەحوبانىڭ دۇرىس پەن بۇرىسقا قاتىستى نورمالارىن بىلگەن سوڭ، ٶمىرىمىزدى وزگەرتىپ، ونىڭ تالاپتارىنا ساي ٶمىر سۇرە باستادىق. وسىلاي ەتۋدىڭ كوپ پايداسىن دا كوردىك (يشايا 48:17). ٴبىراق كۇرەسىمىز ٵلى دە جالعاسۋدا. ويتكەنى بىزگە بۇدان بىلاي دا تۇنەكتەن اۋلاق ٴجۇرىپ، «جارىقتىڭ بالالارىنداي ٶمىر ٴسۇرۋ» كەرەك. ول ٷشىن نە ىستەيمىز؟
3.0 by CC Graduate Library, University of Michigan, P.Mich.inv. 6238. Licensed under ,Papyrology Collection Image digitally reproduced with the permission of the
پاۋىلدىڭ ەفەستىكتەرگە بەرگەن كەڭەسى ٴبىز ٷشىن دە وتە پايدالى (7-ابزاستى قاراڭىز) b
تۇنەكتەن قاشىق ٴجۇرىڭىز
8. ەفەستىكتەرگە 5:3—5 تارماقتارعا ساي، ەفەستىكتەر نەدەن اۋلاق بولۋ قاجەت ەدى؟
8 ەفەستىكتەرگە 5:3—5 وقىڭىز. مورالدىق قاراڭعىلىققا جولاماۋ ٷشىن ەفەستىك ماسىحشىلەر ەحوباعا ۇنامايتىن ىستەردەن بويلارىن اۋلاق ۇستاۋ كەرەك ەدى. بۇعان جىنىستىق ازعىندىق جاساماۋ عانا ەمەس، تۇرپايى سوزدەر ايتپاۋ دا جاتاتىن. پاۋىل ولاردى وسىنداي ىستەردەن اۋلاق جۇرمەيتىن بولسا، «ٴماسىح پەن قۇدايدىڭ پاتشالىعىن مۇرا ەتپەيتىنىن» ەسكەرتتى.
9. ازعىندىق جاساۋعا ىقپال ەتەتىن كەز-كەلگەن نارسەدەن نەلىكتەن اۋلاق ٴجۇرۋىمىز كەرەك؟
9 ٴبىز دە «تۇنەكتىڭ پايداسىز ىستەرىنىڭ» تورىنا ٴتۇسىپ قالۋدان بارىنشا ساق بولۋىمىز قاجەت (ەفەس. 5:11). تالاي رەت دالەلدەنگەندەي، ونەگەسىز، تازا ەمەس نارسەلەردى كورەتىن، تىڭدايتىن، ايتاتىن ادامنىڭ كۇنا جاساپ قويۋى وپ-وڭاي (مۇس. 1-ج. 3:6؛ جاق. 1:14، 15). ٴبىر ەلدە باۋىرلاستار الەۋمەتتىك جەلىدە توپ اشىپ، كوپ بولىپ ارالاسا باستايدى. باسىندا ولاردىڭ كوبىسى بۇل توپتا رۋحاني تاقىرىپتا اڭگىمەلەر ايتىپ ٴجۇردى. ٴبىراق بىرتە-بىرتە اڭگىمەلەرى ەحوباعا ۇنامسىز تاقىرىپتا ٶربي باستادى. سوسىن ولاردىڭ ايتاتىن سوزدەرى نەگىزىنەن جىنىستىق قاتىناس تۋرالى بولىپ كەتتى. كەيىن سول توپتاعى باۋىرلاستاردىڭ ٴبىرازى وسىنداي لاس اڭگىمەلەردىڭ ىقپالىمەن تۇبىندە ازعىندىق جاساپ قويعاندارىن مويىندادى.
10. شايتان ٴبىزدى قالاي الداعىسى كەلەدى؟ (ەفەستىكتەرگە 5:6)
10 شايتاننىڭ دۇنيەسى ٴبىزدى ەحوبا ازعىن جانە تازا ەمەس دەيتىن ىستەردى جاساۋدا تۇرعان ەشتەڭە جوق دەپ اداستىرعىسى كەلەدى (پەت. 2-ح. 2:19). بۇل جاڭالىق ەمەس، سەبەبى شايتاننىڭ باياعىدان بەرى قولداناتىن ٴتاسىلى — ادامداردىڭ سانالارىن سوقىر قىلىپ، جاقسى مەن جاماندى اجىراتا المايتىنداي ەتۋ (يشايا 5:20؛ قور. 2-ح. 4:4). كوپتەگەن فيلم، تەلەباعدارلاما، سەريالدار مەن سايتتار ەحوبانىڭ ٵدىل نورمالارىنا قايشى كوزقاراستى ناسيحاتتايتىنى دا سوندىقتان! شايتان ارام ىستەر مەن ازعىندىقتى جاساۋعا بولادى دەپ قانا قويماي، ولاردى قىزىقتى ٵرى زيانسىز نارسە ەتىپ كورسەتكىسى كەلەدى (ەفەستىكتەرگە 5:6 وقىڭىز).
11. انجەلانىڭ وقيعاسى ەفەستىكتەرگە 5:7 دەگى كەڭەسكە قۇلاق اسۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن قالاي كورسەتەدى؟ (سۋرەتتى دە قاراڭىز.)
11 شايتان ٴبىزدىڭ ەحوبانىڭ تالاپتارىن ۇستانۋعا كەدەرگى جاسايتىن ادامدارمەن ارالاسقانىمىزدى قالايدى. سوندىقتان پاۋىل ەفەستىكتەرگە قۇداي الدىندا دۇرىس ەمەس ارەكەت ەتەتىن ادامدارمەن «ەش بايلانىستارىڭ بولماسىن» دەپ ەسكەرتكەن (ەفەس. 5:7). بىزگە تەك جۇزبە-ٴجۇز ارالاساتىن ادامدار عانا ىقپال ەتپەيتىنىن ەستە ۇستاۋىمىز كەرەك. ويتكەنى بىزدە ەفەستەگى باۋىرلاستارعا تونبەگەن قاۋىپ بار، ول — الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ىقپالى. ازيادا تۇراتىن انجەلا a دەگەن باۋىرلاس جەلىنىڭ قانشالىقتى قاۋىپتى ەكەنىن تۇسىنگەن. ول بىلاي دەيدى: «الەۋمەتتىك جەلى بىلدىرتپەي ويىڭدى وزگەرتىپ تاستايدى ەكەن. ٴبىر كەزدەرى مەن ەش ويلانباستان جەلىدەگى «دوستارىمنىڭ» قاتارىنا ەحوبانىڭ پرينسيپتەرىن ۇستانبايتىن ادامداردى قوسا بەردىم. اقىرىندا ەحوباعا ۇنامسىز ٴجۇرىس-تۇرىستىڭ ەشقانداي جاماندىعى جوق دەپ ويلاي باستادىم». قۋانىشقا وراي، اقساقالدار سۇيىسپەنشىلىكپەن انجەلاعا دۇرىس ارەكەت ەتۋگە كومەكتەستى. «قازىر مەن سانامدى الەۋمەتتىك جەلىدەگى ويلارمەن ەمەس، رۋحاني ويلارمەن تولتىرامىن»،— دەيدى ول.
ەحوبانىڭ تالاپتارىن بەرىك ۇستانۋ-ۇستانباۋىمىز تاڭداعان دوستارىمىزعا بايلانىستى (11-ابزاستى قاراڭىز)
12. ەحوبانىڭ دۇرىس پەن بۇرىسقا قاتىستى تالاپتارىن بەرىك ۇستانۋعا نە كومەكتەسەدى؟
12 ٴبىز ازعىندىقتى قالىپتى نارسە دەيتىن وسى دۇنيەنىڭ كوزقاراسىنا قارسى تۇرۋىمىز قاجەت. ولاردىكى دۇرىس ەمەس ەكەنىن ٴبىز جاقسى بىلەمىز (ەفەس. 4:19، 20). ٶزىمىزدى تەكسەرۋ ٷشىن بىلاي دەپ ويلانساق بولادى: «مەن ارىپتەستەرىممەن، سىنىپتاستارىممەن جانە باسقا دا ەحوبانىڭ تالاپتارىن ۇستانبايتىن ادامدارمەن قاجەتسىز ارالاسپاۋعا تىرىسامىن با؟ وزگەلەر مەنى كوزقاراسىڭ تار دەپ ايىپتاپ جاتسا دا، ەحوبانىڭ زاڭ-تالاپتارىن باتىل ۇستانامىن با؟» بۇعان قوسا، تىموتەگە 2-حات 2:20—22 دەيىنگى ويلاردى ەسكەرە وتىرىپ، ٴبىز قاۋىمدا دا جاقىن دوستاردى مۇقيات تاڭداۋىمىز كەرەك. ويتكەنى قاۋىمدا دا كەيبىرەۋلەر ەحوباعا ادالدىق ساقتاۋىمىزعا كەدەرگى كەلتىرۋى مۇمكىن.
«جارىقتىڭ بالالارىنداي ٶمىر ٴسۇرۋ»
13. «جارىقتىڭ بالالارىنداي ٶمىر ٴسۇرۋ» نەنى بىلدىرەدى؟ (ەفەستىكتەرگە 5:7—9)
13 پاۋىل ەفەستەگى باۋىرلاستاردى تۇنەكتەن اۋلاق جۇرۋگە عانا ەمەس، «بۇدان بىلاي دا جارىقتىڭ بالالارىنداي ٶمىر سۇرە» بەرۋگە شاقىردى (ەفەستىكتەرگە 5:7—9 وقىڭىز). بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ ٴبىراۋىز سوزبەن ايتقاندا، بۇل بارلىق كەزدە شىنايى ٴماسىحشى بولۋدى بىلدىرەدى. بۇل ٷشىن بىزگە كيەلى كىتاپتى جانە باسىلىمدارىمىزدى مۇقيات وقىپ-زەرتتەۋ كەرەك. «وسى دۇنيە ٷشىن جارىق» بولعان يسانىڭ ۇلگىسى مەن تالىمىنە دەن قويعانىمىز اسىرەسە ماڭىزدى (جوح. 8:12؛ ناق. س. 6:23).
14. كيەلى رۋح بىزگە قالاي كومەكتەسەدى؟
14 «جارىقتىڭ بالالارىنداي» ارەكەت ەتە بەرۋ ٷشىن بىزگە قۇدايدىڭ كيەلى رۋحى دا اسا قاجەت. سەبەبى مىنا ازعىن دۇنيەدە تازا بولىپ قالۋ قيىن (سال. 1-ح. 4:3—5، 7، 8). كيەلى رۋح بىزگە قۇدايدىڭ كوزقاراسىنا قايشى كەلەتىن وسى دۇنيەلىك پىكىرلەرگە قارسى تۇرۋعا كومەكتەسەدى. سونىمەن قاتار وسى رۋحتىڭ كومەگىمەن ٴبىز «ٵرتۇرلى يگى، ٵدىل» ىستەر جاساي الامىز (ەفەس. 5:9).
15. كيەلى رۋحقا قالاي كەنەلسەك بولادى؟ (ەفەستىكتەرگە 5:19، 20)
15 كيەلى رۋحتى الۋ ٷشىن ونى دۇعادا سۇراۋىمىز قاجەت. يسا ايتىپ كەتكەندەي، ەحوبا «وزىنەن سۇراعاندارعا كيەلى رۋح بەرەتىنى ەش ٴشۇباسىز» (لۇقا 11:13). قاۋىم كەزدەسۋلەرىندە باس قوسىپ، ەحوبانى ماداقتاعاندا دا ٴبىز كيەلى رۋحقا كەنەلەمىز (ەفەستىكتەرگە 5:19، 20 وقىڭىز). وسىلايشا كيەلى رۋحتىڭ يگى اسەرى ٴبىزدى قۇدايعا ۇنامدى ٶمىر سۇرۋگە تالپىندىرادى.
16. دۇرىس شەشىم قابىلداۋ ٷشىن نە ىستەسەك بولادى؟ (ەفەستىكتەرگە 5:10، 17)
16 ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلدار الدىندا «ەحوبانىڭ ەركىن تانىپ-ٴبىلىپ»، سول بويىنشا ارەكەت ەتۋىمىز كەرەك (ەفەستىكتەرگە 5:10، 17 وقىڭىز). ال سول ماسەلەگە قاتىستى ەحوبانىڭ وي-پىكىرىن ٴبىلۋ دەگەنىمىز ٴبىزدىڭ جاعدايىمىزعا ساي كەلەتىن كيەلى كىتاپ ٴپرينسيپىن تابۋدى بىلدىرەدى. سول پرينسيپتەرگە ساي ارەكەت ەتسەك، دۇرىس شەشىم قابىلداي الامىز.
17. ۋاقىتتى دۇرىس پايدالانۋعا نە جاتادى؟ (ەفەستىكتەرگە 5:15، 16) (سۋرەتتى دە قاراڭىز.)
17 پاۋىلدىڭ ەفەستىك ماسىحشىلەرگە بەرگەن تاعى ٴبىر كەڭەسى — ۋاقىتتى دۇرىس پايدالانۋ (ەفەستىكتەرگە 5:15، 16 وقىڭىز). ٴبىزدىڭ جاۋىمىز «زۇلىم» شايتان وسى دۇنيەنىڭ تىرلىكتەرىنەن قولىمىز ەش بوساماي، ەحوباعا قىزمەت ەتۋگە ۋاقىتىمىز قالماسىن دەيدى (جوح. 1-ح. 5:19 ٴسىلت.). ٴماسىحشى ەحوباعا قىزمەت ەتۋدىڭ مۇمكىندىكتەرىن كەيىنگە ىسىرىپ، جۇمىس، اقشا مەن ٴبىلىم قۋىپ كەتۋى مۇمكىن. وسىعان جول بەرگەنى — وعان وسى دۇنيەنىڭ كوزقاراسى اسەر ەتىپ جاتقانىنىڭ بەلگىسى. نەگىزى، بۇل نارسەلەردىڭ ٶزى جامان ەمەس. ٴبىراق ولار ەشقاشان دا ٶمىرىمىزدىڭ تورىنە شىعىپ كەتپەۋ كەرەك. ەندەشە «جارىقتىڭ بالالارىنداي» ٶمىر ٴسۇرۋ ٷشىن، «ۋاقىتىمىزدى بارىنشا ٴتيىمدى پايدالانىپ»، شىن مانىندە ماڭىزدى نارسەلەرگە ۇمتىلايىق.
پاۋىل ەفەستەگى ماسىحشىلەردى ۋاقىتتارىن ٴتيىمدى پايدالانۋعا شاقىردى (17-ابزاستى قاراڭىز)
18. دونالد باۋىرلاس ۋاقىتىن تيىمدىرەك پايدالانۋ ٷشىن نە ىستەدى؟
18 ەحوباعا كوبىرەك قىزمەت ەتۋدىڭ امالىن ىزدەڭىز. وڭتۇستىك افريكادا تۇراتىن دونالد باۋىرلاسىمىز وسىلاي ەتتى. «مەن ٶزىمنىڭ جاعدايىمدى سارالاپ-سالماقتاپ، ەحوباعا قىزمەتىمدى ودان دا جەمىستى اتقارۋعا كومەكتەسشى دەپ جالبارىندىم. كوبىرەك ۋاعىزداۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جۇمىس تابايىنشى دەپ سۇرادىم. ەحوبانىڭ ارقاسىندا سونداي جۇمىس تاۋىپ الدىم دا. ٴسۇيتىپ، ايەلىم ەكەۋمىز قول ۇستاسىپ، تولىق ۋاقىتتى قىزمەتتى باستاپ كەتتىك»،— دەيدى ول.
19. «جارىقتىڭ بالالارىنداي» ٶمىر سۇرە بەرۋ ٷشىن نە ىستەۋىمىز قاجەت؟
19 پاۋىلدىڭ رۋحتىڭ جەتەلەۋىمەن جازعان حاتى ەفەستىكتەرگە شىندىق جولىنان تايماۋعا كومەكتەسكەنى ٴشۇباسىز. بۇل حاتتىڭ ٴبىز ٷشىن دە ماڭىزى زور. ويتكەنى ول بىزگە كوڭىل كوتەرۋ ٴتۇرىن جانە ارالاساتىن ورتامىزدى اقىلمەن تاڭداۋعا كومەكتەسەدى. سونداي-اق كيەلى كىتاپتى زەرتتەۋدىڭ تۇراقتى كەستەسىن ۇستانۋ ارقىلى شىندىقتىڭ شۋاعىنا شومىلا بەرگىمىز كەلەدى. بويىمىزدا جاقسى قاسيەتتەردى جەتىلدىرۋ ٷشىن كيەلى رۋحقا كەنەلۋدىڭ دە ماڭىزدىلىعىن تۇسىندىك. پاۋىلدىڭ كەڭەسىنە قۇلاق اسساق، دانالىقپەن ارەكەت ەتە الامىز، ياعني ەحوبانىڭ وي قالپىنا ساي كەلەتىندەي شەشىمدەر قابىلدايمىز. وسىلاردى ىستەي بەرسەك، مىنا دۇنيەنىڭ تۇنەگىنەن اۋلاق ٴجۇرىپ، جارىقتا قالا بەرەمىز!
قالاي جاۋاپ بەرەر ەدىڭىز؟
-
ەفەستىكتەرگە 5:8 دەگى «تۇنەك» پەن «جارىق» نەنى بىلدىرەدى؟
-
«تۇنەكتەن» قاشىق بولۋ ٷشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
-
«جارىقتىڭ بالالارىنداي ٶمىر ٴسۇرۋ» ٷشىن نە ىستەۋىمىز قاجەت؟
95-ٵن تاڭ شاپاعى جارقىراي تۇسۋدە
a كەيبىر ەسىمدەر وزگەرتىلگەن.
b سۋرەت سيپاتتاماسى: ەلشى پاۋىلدىڭ ەفەستىكتەرگە ارنالعان حاتىنىڭ كونە كوشىرمەسى.
