وقىرمان ساۋالدارى
ٴماسىحشى ەرلى-زايىپتىلارعا جۇكتىلىكتەن ساقتانۋ ٷشىن جاتىر ٸشى قۇرالدارىن (جٸق) قولدانۋعا بولا ما؟
بۇل ماسەلەدە ٵر ٴماسىحشى جۇپ ار-وجداندارى تازا بولاتىنداي شەشىم قابىلداۋى قاجەت. بۇل ٷشىن ولار جٸق -نىڭ («سپيرال» دەپ تە اتالادى) قالاي جۇمىس جاسايتىنىن جانە كيەلى كىتاپتىڭ قانداي پرينسيپتەرىن قولداناتىندارىن مۇقيات قاراستىرۋى ٴتيىس.
ەحوبا ادام مەن حاۋاعا، ال كەيىن نۇح پەن وتباسىنا: «ٶسىپ-ٶنىپ كوبەيىڭدەر، ۇرپاقتارىڭ جايىلسىن»،— دەپ بۇيىرعان (مۇسانىڭ 1-جازباسى 1:28؛ 9:1). الايدا كيەلى كىتاپتا بۇل بۇيرىقتى ماسىحشىلەردىڭ ورىنداۋى كەرەكتىگى ايتىلماعان. سوندىقتان ٵربىر ەرلى-زايىپتى وتباسى مۇشەلەرىن كوبەيتپەۋ ٷشىن يا بولماسا قاشان بالالى بولاتىندارىن وزدەرى تاڭداۋ ٷشىن، جۇكتىلىكتەن ساقتايتىن شارانىڭ قانداي دا ٴبىر ٴتۇرىن قولدانا ما، جوق پا، سونى شەشىپ الۋى ٴتيىس. ولار قانداي ٴجايتتاردى ەسكەرۋى قاجەت؟
جۇكتىلىكتەن ساقتانۋعا قاتىستى كەز كەلگەن شەشىمىن ماسىحشىلەر كيەلى كىتاپ پرينسيپتەرىنە نەگىزدەۋ كەرەك. سول سەبەپتى ولار جۇكتىلىكتەن ساقتانۋ ٷشىن ەشقاشان تۇسىك جاساتپايدى. ايەل ٶز قالاۋىمەن تۇسىك جاساتسا، جۇكتىلىك ۇزىلەدى. ال ەگەر جۇكتىلىك كەزەڭى ۇزىلمەگەندە، ۋاقىت وتە كەلە ٴسابي دۇنيەگە كەلەر ەدى. جاساندى تۇسىك كيەلى كىتاپتا ٶمىردى قۇرمەتتەۋگە قاتىستى جازىلعاندارعا قايشى كەلەدى (مۇسانىڭ 2-جازباسى 20:13؛ 21:22، 23؛ ٴزابۇر 139:16؛ ەرەميا 1:5). ال جٸق-ٴنى قولدانۋعا قاتىستى نە دەۋگە بولادى؟
وسى ماسەلە «كۇزەت مۇناراسىنىڭ» (اع.) 1979-جىل، 15-مامىرىنداعى سانىندا * (30، 31-بەتتەر) تالقىلانعان بولاتىن. ول كەزدە كوبىنەسە جۇكتىلىكتىڭ الدىن الۋ ٷشىن جاتىر قۋىسىنا ەنگىزىلەتىن سۋلياۋ قۇرالدار كەڭىنەن پايدالانىلاتىن. اتالمىش ماقالادا مۇنداي جٸق-نىڭ قالاي جۇمىس جاسايتىنى تولىقتاي انىق ەمەستىگى ايتىلعان ەدى. كوپ عالىمدار جٸق اتالىق ۇرىقتىڭ انالىق جۇمىرتقا جاسۋشاعا جەتىپ، ونى ۇرىقتاندىرۋىنا جول بەرمەيدى دەگەن بولاتىن. ال ەگەر جۇمىرتقا جاسۋشا ۇرىقتانباسا، جاڭا ومىرگە باستاما بەرىلمەيدى.
الايدا كەيبىر ايعاقتارعا سۇيەنسەك، جۇمىرتقا جاسۋشا ۇرىقتاناتىن كەزدەر دە بولعان. ۇرىقتانعان جاڭا جۇمىرتقا جاسۋشا جاتىر تۇتىگىندە دامۋى (جاتىردان تىس جۇكتىلىك) نە جاتىرعا ٶتىپ كەتۋى مۇمكىن. ال ەگەر جاتىرعا جەتسە، جٸق ۇرىقتانعان جۇمىرتقا جاسۋشانىڭ جاتىر قابىرعاسىنا بەكىنۋىنە جول بەرمەيدى دە، جۇكتىلىك ۇزىلەدى. بۇل تۇسىك جاساتۋ سياقتى بولادى. ماقالانىڭ سوڭىندا بىلاي دەپ جازىلعان بولاتىن: «جٸق-ٴنى قولدانۋدىڭ دۇرىس-بۇرىستىعىن ويلانىپ جۇرگەن شىنشىل ٴماسىحشى كيەلى كىتاپتا ٶمىردىڭ قاسيەتتىلىگىن قۇرمەتتەۋگە قاتىستى جازىلعانداردى ەسكەرە وتىرىپ، جوعارىداعى مالىمەتتى مۇقيات سارالاپ-سالماقتاعانى ٴجون» (ٴزابۇر 36:9).
بىراق وسى ماقالا شىققان 1979-جىلدان بەرى مەديسينا مەن عىلىم سالاسىندا كوپتەگەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىلدى.
قازىرگى كەزدە جٸق-نىڭ ەكى ٴتۇرى قولجەتىمدى. مىس قۇرامدى ٴتۇرى ونداعان جىل بۇرىن پايدا بولىپ، كەڭىنەن پايدالانىلىپ كەلەدى. ەكىنشىسى بولسا بەلگىلى ٴبىر گورموندى شىعارادى، ول الدىڭعىسىنان ٴبىراز جىلدار وتە ساتىلا باستادى. جٸق-نىڭ وسى ەكى ٴتۇرى جايلى بىزگە نە ٴمالىم؟
مىس قۇرامدى جٸق. جوعارىدا ايتىلىپ كەتكەندەي، جٸق اتالىق ۇرىقتىڭ جاتىر ارقىلى ٶتىپ، انالىق جۇمىرتقا جاسۋشاعا امان جەتۋىنە كەدەرگى جاسايدى. بۇعان قوسا، مىس قۇرامدى جٸق-نىڭ ىشىندەگى مىس اتالىق ۇرىقتى ۋلايدى، ياعني سپەرميسيد ٴرولىن اتقارادى *. سونداي-اق جٸق -نىڭ بۇل ٴتۇرى جاتىردىڭ قابىرعاسىن وزگەرتەدى.
گورمون بولەتىن جٸق. جٸق-نىڭ تاعى ٴبىر تۇرىندە جۇكتىلىكتەن ساقتايتىن دارىلەردىڭ قۇرامىندا بولاتىن گورمونعا ۇقساس گورمون بار. بۇل جٸق بۇرىن قولدانىلعان جٸق-لەر سياقتى جۇمىس اتقارادى، ٴبىراق ٴبىر ايىرماشىلىعى، جاتىرعا ٴبىر گورمون ٴبولىپ شىعارادى. ناتيجەسىندە كەيبىر ايەلدەردە انالىق بەزدەن جۇمىرتقا جاسۋشا شىقپايدى. ال ەگەر جۇمىرتقا جاسۋشا شىقپاسا، ول ۇرىقتانا المايدى. سونىمەن قاتار جٸق-نىڭ بۇل ٴتۇرى جاتىردىڭ قابىرعاسىن جۇقارتادى *. بۇدان بولەك، بۇل قۇرال جاتىر موينىنداعى شىرىشتى قاباتتى قالىڭداتادى، ال بۇل اتالىق ۇرىقتىڭ قىناپتان جاتىرعا وتۋىنە توسقاۋىل بولادى.
بايقاعانىمىزداي، جٸق-نىڭ اتالمىش ەكى ٴتۇرى دە جاتىردىڭ قابىرعاسىن وزگەرتەدى. دەمەك، ەگەر ايەل اعزاسىندا انالىق بەزدەن ٴبارىبىر جۇمىرتقا جاسۋشا شىعىپ ۇرىقتانسا، ول جاتىرعا جەتۋى مۇمكىن. ٴبىراق ول جاتىرعا بەكىنە المايدى، ويتكەنى جاتىردىڭ قابىرعاسى قابىلداعىش بولمايدى. وسىلايشا جۇكتىلىك ەرتە ساتىسىندا ۇزىلەدى. دەگەنمەن عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، بۇنداي جاعداي وتە سيرەك ورىن الادى جانە جۇكتىلىكتەن ساقتايتىن دارىلەردى قابىلداۋ كەزىندە دە كەيدە وسىنداي جاعداي بولۋى مۇمكىن.
سونىمەن، ەشكىم مىس قۇرامدى نە گورمون بولەتىن جٸق-لار جۇمىرتقا جاسۋشانىڭ ۇرىقتانۋىنا ەشقاشان جول بەرمەيدى دەپ ناقتى ايتا المايدى. الايدا عىلىمي زەرتتەۋلەر جٸق-لار جوعارىدا ايتىلىپ كەتكەندەي جۇمىس جاسايتىندىقتان، ياعني جۇمىرتقا جاسۋشانىڭ ۇرىقتانۋىنا جول بەرمەيتىندىكتەن، ايەلدىڭ جۇكتى بولىپ قالۋ جاعدايلارى وتە سيرەك ەكەنىن كورسەتتى.
جٸق-ٴنى قولدانعىسى كەلەتىن ٴماسىحشى ەرلى-زايىپتى بۇل ماسەلەنى دارىگەرلەرىمەن تالقىلاسا بولادى. دارىگەر جەرگلىكتى جەردە جٸق-نىڭ قانداي ونىمدەرى بار ەكەنىن جانە ونىڭ ايەلگە دەگەن پايداسى مەن قاۋىپتى جاعىن قاتار ايتىپ بەرە الادى. كۇيەۋى مەن ايەلى ەشكىمنەن، ٴتىپتى دارىگەردەن، وزدەرى ٷشىن شەشىم قابىلدايدى دەپ كۇتپەۋى دە، بۇعان جول بەرمەۋى دە كەرەك (ريمدىكتەرگە 14:12؛ عالاتتىقتارعا 6:4، 5). بۇل ەكەۋىنىڭ ەرلى-زايىپتى رەتىندە قابىلدايتىن جەكە شەشىمى. ولار قۇدايعا ۇنامدى بولۋدى جانە ار-ۇجداندارىنىڭ تازا بولعانىن كوزدەۋى كەرەك (تىموتەگە 1-حات 1:18، 19؛ تىموتەگە 2-حات 1:3 سالىستىرىڭىز).
^ 4-ابزاس بۇل ماقالا ورىس تىلىندە 1999-جىلعى «كۇزەت مۇناراسىنىڭ» 15 اقپانىنداعى سانىندا (30، 31-بەتتەر) جارىق كوردى.
^ 8-ابزاس انگليانىڭ ۇلتتىق دەنساۋلىق ساقتاۋ قىزمەتى بىلاي مالىمدەيدى: «قۇرامىندا مىسى كوبىرەك جٸق-نىڭ تيىمدىلىگى 99 پايىزدان جوعارى. بۇل — ٴبىر جىلدا وسى جٸق-ٴنى قولداناتىن ايەلدەردىڭ جۇزدەن بىرىنەن دە ازى جۇكتى بولىپ قالادى دەگەن ٴسوز. قۇرامىندا مىسى ازىراق جٸق-نىڭ تيىمدىلىگى دە ازىراق بولادى».
^ 9-ابزاس گورمون بولەتىن جٸق-لار جاتىردىڭ قابىرعاسىن جۇقارتاتىندىقتان، كەيدە دارىگەرلەر ونى ەتەككىر كەزىندە وتە كوپ قان كەتەتىن ايەلدەر مەن تۇرمىسقا شىقپاعان قىزدارعا ەم رەتىندە قولدانادى.
