اكەمنىڭ نەگە سونشاما اشۋلانعانىن تولىعىراق ايتىپ بەرەيىن.‏ مەن 1929-‏جىلدىڭ 29-‏شىلدەسىندە تۋىلىپ،‏ فيليپپيندەگى بۋلاكان پروۆينسياسىنداعى ٴ‌بىر اۋىلدا ٶستىم.‏ وتباسىمىز اقشالى ەمەس ەدى،‏ وتە قاراپايىم ٶمىر سۇردىك.‏ جاس كەزىمدە جاپون اسكەرى فيليپپينگە باسا-‏كوكتەپ كىرىپ،‏ ەلدە سوعىس باستالدى.‏ ٴ‌بىراق تۇرىپ جاتقان اۋىلىمىز شالعاي ورنالاسقاندىقتان،‏ سوعىستىڭ زاردابى بىزگە قاتتى تيمەدى.‏ اۋىلدا راديو،‏ تەلەديدار مەن گازەتتەر جوق بولعاندىقتان،‏ سوعىس جايلى ٴ‌بىز جۇرتتىڭ اۋزىنان عانا ەستيتىنبىز.‏

ۇيدەگى سەگىز بالانىڭ ەكىنشىسىمىن.‏ سەگىز جاسىمدا اتا-‏اجەم مەنى ٶز قولدارىنا الدى.‏ كاتوليك بولساق تا،‏ اتام ٴ‌دىن جايلى ەمىن-‏ەركىن اڭگىمەلەسە بەرەتىن.‏ دوستارىنان ٴ‌دىني ادەبيەتتەردى دە الىپ تۇراتىن.‏ اتامنىڭ ماعان جالعان ٴ‌دىننىڭ ىلىمدەرىن اشكەرەلەيتىن تاگال تىلىندەگى كىتاپشالاردى جانە كيەلى كىتاپتى كورسەتكەنى ٵلى ەسىمدە.‏ مەن كيەلى كىتاپتى،‏ اسىرەسە ٸنجىلدى قىزىعىپ وقيتىن ەدىم.‏ وقىعاندارىم يسانىڭ ۇلگىسىنە ەلىكتەۋگە دەگەن قالاۋىمدى وياتتى (‏جوحان 10:‏27‏)‏.‏

جاپون اسكەرى فيليپپيننەن 1945-‏جىلى كەرى قايتتى.‏ شامامەن سول ۋاقىتتا اتا-‏انام ۇيگە ورالۋىمدى سۇرادى.‏ اتام دا سولاي ەتكەنىم دۇرىس ەكەنىن ايتتى.‏ ٴ‌سويتىپ،‏ مەن ٶز ۇيىمە قايتتىم.‏

1945-‏جىلدىڭ جەلتوقسانىندا اۋىلىمىزعا انگات قالاسىنان ەحوبا كۋاگەرلەرى كەلىپ ۋاعىزدادى.‏ ٴ‌بىر ەگدە جاستاعى كۋاگەر ٴ‌بىزدىڭ ۇيگە كەلىپ،‏ كيەلى كىتاپتا «سوڭعى كۇندەر» جايلى جازىلعانداردى ٴ‌تۇسىندىرىپ بەردى (‏تىموتەگە 2-‏حات 3:‏1—‏5‏)‏.‏ ول ٴ‌بىزدى كورشى اۋىلدا وتەتىن كيەلى كىتاپتى زەرتتەۋ ساباعىنا شاقىردى.‏ اتا-‏انام بارماسا دا،‏ مەن بۇل كەزدەسۋگە قاتىستىم.‏ وندا 20 عا جۋىق ادام جينالدى،‏ اراسىندا كيەلى كىتاپ جايلى سۇراقتار قويىپ وتىرعاندارى دا بولدى.‏

وندا ايتىلىپ جاتقانداردى اسا تۇسىنبەگەندىكتەن،‏ كەتۋگە وقتالدىم.‏ ٴ‌بىراق ارتىنان جينالعاندار پاتشالىق ٵنىن ايتا باستادى.‏ ٵن ماعان قاتتى ۇنادى.‏ سول ٷشىن سوڭىنا دەيىن قالدىم.‏ ٵن مەن دۇعادان سوڭ،‏ كەلگەندەردىڭ ٴ‌بارى انگاتتا كەلەسى جەكسەنبىدە وتەتىن كەزدەسۋگە شاقىرىلدى.‏

 كەزدەسۋ كرۋز وتباسىنىڭ ۇيىندە ٶتتى.‏ كەيبىرىمىز بۇل جەرگە 8 شاقىرىمداي جاياۋ ٴ‌جۇرىپ كەلدىك.‏ كەزدەسۋگە 50 شاقتى ادام جينالدى.‏ كىشكەنتاي بالالاردىڭ ٶزى كۇردەلى كيەلى كىتاپ تاقىرىپتارىنا قويىلعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ وتىرعانىن كورگەندە،‏ قاتتى قايران قالدىم.‏ وسىنداي بىرنەشە كەزدەسۋگە قاتىسقاننان كەيىن،‏ بۇرىن اكىم بولعان داميان سانتوس ەسىمدى قارت ٸزاشار مەنى ۇيىنە قونۋعا شاقىردى.‏ ٴ‌بىز تۇننىڭ ٴ‌بىر ۋاعىنا دەيىن كيەلى كىتاپتى تالقىلاۋمەن بولدىق.‏

سول كەزدەرى ادامدار كيەلى كىتاپتىڭ نەگىزگى ىلىمدەرىمەن تانىسقاننان كوپ ۇزاماي-‏اق شومىلدىرۋ راسىمىنەن وتەتىن.‏ مەن نەبارى بىرنەشە كەزدەسۋگە قاتىسقاننان كەيىن،‏ باۋىرلاستار مەنەن جانە باسقالاردان:‏ «شومىلدىرۋ راسىمىنەن وتكىلەرىڭ كەلە مە؟‏»—‏ دەپ سۇرادى.‏ سوندا مەن:‏ «ٴ‌يا،‏ ارينە»،‏—‏ دەدىم.‏ «قوجايىنىمىز ماسىحكە قۇل بولىپ قىزمەت ەتكىم» كەلەتىنىن مەن ناقتى ٴ‌بىلدىم (‏قولوستىقتارعا 3:‏24‏)‏.‏ سودان 1946-‏جىلدىڭ 15-‏اقپانىندا مەن جانە تاعى ٴ‌بىر باۋىرلاس جاقىن ماڭداعى وزەندە شومىلدىرۋ راسىمىنەن وتتىك.‏

مەن شومىلدىرۋ راسىمىنەن وتكەن ماسىحشىلەردىڭ يسا سياقتى ۋاعىز ىسىنە جۇيەلى تۇردە قاتىسۋ كەرەكتىگىن ٴ‌تۇسىندىم.‏ ٴ‌بىراق اكەم باسقاشا ويدا ەدى.‏ ول ماعان ٵلى تىم جاسسىڭ،‏ شومىلدىرۋ راسىمىنەن وتكەنمەن،‏ ۋاعىزداۋشى بولۋعا ٵلى دايىن ەمەسسىڭ دەيتىن.‏ ٴ‌بىراق مەن وعان قۇداي پاتشالىعى جايلى ىزگى حاباردى ۋاعىزداعانىمىزدى قۇدايدىڭ ٶزى قالايتىنىن ايتىپ ٴ‌تۇسىندىردىم (‏ماتاي 24:‏14‏)‏.‏ ونىڭ ۇستىنە،‏ قۇدايعا بەرگەن ۋادەمدى ورىنداۋىم كەرەكتىگىن دە ايتتىم.‏ سول كەزدە اكەم ماعان ٶمىربايانىمنىڭ باسىندا كەلتىرگەن سوزدەردى ايتتى.‏ اكەم ۋاعىزداۋىما كەدەرگى جاساۋعا بارىنشا بەكىنگەن ەدى.‏ وسى كەزدە ماعان العاش رەت ەحوباعا قىزمەت ەتۋ ٷشىن ٴ‌بارىن تاستاۋ،‏ ياعني قۇرباندىقتارعا بارۋ قاجەت بولدى.‏

كرۋز وتباسى مەنى انگاتتا وزدەرىمەن بىرگە تۇرۋعا شاقىردى.‏ ولار مەنى جانە كەنجە قىزدارى نورانى ٸزاشارلىق قىزمەتتى باستاۋعا تالپىندىردى.‏ سودان 1947-‏جىلى 1-‏قاراشادا ەكەۋمىز دە ٸزاشارلىق قىزمەتكە كىرىستىك.‏ نورا ٸزاشارلىق قىزمەتىن باسقا قالادا اتقاردى،‏ ال مەن انگاتتا قالدىم.‏

ٸزاشار بولعانىما ەكى جىل بولعان سوڭ،‏ ەرل ستيۋارت ەسىمدى بەتەلدىك باۋىرلاس انگاتتىڭ قالا الاڭىندا 500 دەن اسا ادامعا بايانداما ايتتى.‏ ول بايانداماسىن اعىلشىن تىلىندە ايتتى،‏ سوسىن مەن تاگال تىلىندە ونىڭ قىسقاشا مازمۇنىن ايتىپ جەتكىزدىم.‏ بۇل مەن جىلدار بويى اۋدارىپ كەلگەن كوپ باياندامالاردىڭ العاشقىسى ەدى.‏ اۋدارۋعا ماعان نە كومەكتەستى؟‏ مەكتەپتە 7 جىل عانا وقىسام دا،‏ مۇعالىمدەرىم ٵردايىم اعىلشىن تىلىندە سويلەيتىن.‏ بۇعان قوسا،‏ تاگال تىلىندە ادەبيەتتەرىمىز وتە از بولعاندىقتان،‏ ولاردىڭ كوبىسىن اعىلشىن تىلىندە وقيتىنمىن.‏ وسىلاردىڭ ارقاسىندا اعىلشىن ٴ‌تىلىن باياندامالاردى اۋدارۋعا جەتكىلىكتى بولاتىنداي دەڭگەيدە مەڭگەرىپ العان ەدىم.‏

 ەرل باۋىرلاس جەرگىلىكتى قاۋىمعا ميسسيونەرلەردىڭ «تەوكراتيانىڭ ٶسۋى» دەپ اتالاتىن كونگرەسكە كەتكەلى جاتقانىن ايتتى.‏ بۇل كونگرەسس 1950-‏جىلى نيۋ-‏يوركتە وتكىزىلمەك ەدى.‏ سوندىقتان فيليال كوميتەتى ٴ‌بىر نە ەكى ٸزاشاردىڭ بەتەلگە كومەككە كەلگەندەرىن قالاعان ەكەن.‏ شاقىرىلعان باۋىرلاستاردىڭ اراسىندا مەن دە بولدىم.‏ بەتەلدە قىزمەت ەتۋ ٷشىن مەن وسى جولى دا ۇيرەنىپ قالعان نارسەلەردىڭ ٴ‌بارىن تاستادىم.‏

مەن بەتەلگە 1950-‏جىلى 19-‏ماۋسىمدا كەلدىم.‏ بەتەل ٴ‌بىر گەكتار جەردە ورنالاسقان،‏ بيىك اعاشتارمەن قورشالعان ۇلكەن ەسكى ٷي ەكەن.‏ وندا وننان اسا بويداق ەر باۋىرلاستار قىزمەت ەتىپ جاتتى.‏ تاڭ سارىدە مەن اس بولمەسىندە كومەكتەسەتىنمىن.‏ ال توعىزدان باستاپ كىر جۋاتىن بولىمدە كيىم ۇتىكتەيتىنمىن.‏ تۇستەن كەيىن دە ٴ‌دال سول تارتىپپەن جۇمىس ىستەيتىنمىن.‏ ميسسيونەرلەر حالىقارالىق كونگرەستەن ورالعان سوڭ دا،‏ مەن بەتەلدە قىزمەتىمدى جالعاستىرا بەردىم.‏ باۋىرلاستار نە تاپسىرماسىن،‏ ٴ‌بارىن دە ورىندادىم.‏ پوچتامەن جىبەرەتىن جۋرنالداردى ورادىم،‏ ولارعا بەرىلگەن تاپسىرىستارمەن جۇمىس ىستەدىم جانە قابىلداۋ بولمەسىندە دە وتىردىم.‏

1952-‏جىلى فيليپپيننەن جەتى ەر باۋىرلاس عالاقات مەكتەبىنىڭ 20-‏سىنىبىنا شاقىرىلدىق.‏ شاقىرىلعانىما قاتتى ٴ‌ماز بولدىم!‏ قۇراما شتاتتاردا بولعاندا،‏ ومىرىمىزدە كورمەگەن كوپتەگەن نارسەلەردى كورىپ،‏ باستان وتكەردىك.‏ مەن وسكەن كىشكەنتاي اۋىلمەن سالىستىرعاندا،‏ ونداعى ٶمىر مۇلدە باسقاشا ەدى.‏

مىسالى،‏ بىزگە بۇرىن ەشقاشان كورىپ-‏بىلمەگەن تۇرمىستىق قۇرالدار مەن اسپاپتاردى قولدانىپ ۇيرەنۋ كەرەك بولدى.‏ اۋا رايىنىڭ ٶزى مۇلدەم وزگەشە ەدى!‏ بىردە تاڭەرتەڭ تۇرسام،‏ دالانىڭ ٴ‌بارى اپپاق.‏ قاردى العاش رەت كورگەنىم وسى ەدى.‏ بۇل ەرەكشە اسەم كورىنىس ەدى،‏ ٴ‌بىراق جامان قاتتى سۋىق ەكەن.‏

عالاقاتتاعى وقۋىمنىڭ قىزىقتى بولعانى سونشا،‏ بۇل وزگەرىستەر مەنى ەش الاڭداتپادى.‏ وقىتۋشىلارىمىز وتە جاقسى تالىمگەرلەر ەدى،‏ ولار بىزگە زەرتتەۋدى ٵرى ىزدەنىس جۇرگىزۋدى ۇيرەتتى.‏ عالاقات مەكتەبى ەحوبامەن قارىم-‏قاتىناسىمدى نىعايتۋعا كومەكتەسكەنى ٴ‌سوزسىز.‏

مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن،‏ نيۋ-‏يورك قالاسىنىڭ برونكس اۋدانىنا ارنايى ٸزاشار رەتىندە ۋاقىتشا تاعايىندالدىم.‏ سودان 1953-‏جىلدىڭ شىلدەسىندە وسى اۋداندا وتكەن «جاڭا دۇنيە قوعامى» دەپ اتالعان كونگرەسكە قاتىسۋعا مۇمكىندىگىم بولدى.‏ كونگرەستەن كەيىن ٶز ەلىم فيليپپينگە تاعايىندالدىم.‏

بەتەلدەگى باۋىرلاستار مەنى اۋداندىق قىزمەتكە تاعايىندادى.‏ بۇل قىزمەت تۇرىندە يساعا ەلىكتەۋگە كوبىرەك مۇمكىندىگىم بولدى.‏ ويتكەنى ول ەحوبانىڭ حالقىنا كومەكتەسۋ ٷشىن الىستاعى قالالار مەن اۋىلدارعا بارعان (‏پەتىردىڭ 1-‏حاتى 2:‏21‏)‏.‏ قىزمەت ەتەتىن اۋدانىم  فيليپپيندەگى ەڭ ۇلكەن لۋسون ارالىنىڭ باسىم بولىگىن قامتىدى.‏ وعان بۋلاكان،‏ نۋەۆا-‏ەسيحا،‏ تارلاك جانە سامبالەس پروۆينسيالارى كىردى.‏ كەيبىر قالالارعا جەتۋ ٷشىن جارتاستى سەررا-‏مادرە تاۋلارىن اسىپ ٶتۋ كەرەك ەدى.‏ بۇل جەرلەرگە ەشقانداي اۆتوبۋس نە پويىز بارمايتىن،‏ سوندىقتان جۇك كولىگىمەن بارۋىما تۋرا كەلەتىن.‏ جۇرگىزۋشىلەردەن تاسىمالداپ كەلە جاتقان اعاشتارىنىڭ ۇستىنە وتىرىپ بارۋدى سۇرايتىنمىن.‏ ٴ‌جيى ولار رۇقسات ەتەتىن،‏ ٴ‌بىراق بۇلاي جول جۇرگەن وتە ىڭعايسىز ەدى.‏

قاۋىمداردىڭ كوبىسى جاڭادان قۇرىلعان ٵرى كىشىگىرىم ەدى.‏ سول سەبەپتى دە باۋىرلاستارعا قاۋىم كەزدەسۋلەرىن جانە قىزمەتتى جاقسىراق ۇيىمداستىرۋعا كومەكتەسكەندە،‏ ولار بۇعان وتە ريزا بولاتىن.‏

كەيىنىرەك مەن بيكول ايماعىن تۇگەل قامتىعان اۋدانعا تاعايىندالدىم.‏ بۇل ايماقتا وقشاۋ توپتار كوپ ەدى.‏ سول توپتاردا قىزمەت ەتەتىن ارنايى ٸزاشارلار كۋاگەرلەر اياق باسپاعان جەرلەردە ۋاعىزداپ ٴ‌جۇردى.‏ ٴ‌بىر ۇيگە بارسام،‏ اجەتحاناسى ورتاڭعى جاعىنا ەكى اعاش قويىلعان شۇڭقىر عانا ەكەن.‏ اياعىمدى سول اعاشتارعا قويعانىم سول ەدى،‏ اعاشتار الگى شۇڭقىرعا ٴ‌تۇسىپ كەتتى دە،‏ ارتىنان مەن دە قۇلاپ ٴ‌تۇستىم.‏ سودان نە كەرەك،‏ ٷستى-‏باسىمدى تازالاپ بىتكەنىمشە ٴ‌بىرتالاي ۋاقىت ٶتتى!‏

وسى اۋداندا قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىمدە،‏ مەنىمەن ٸزاشارلىق قىزمەتتى قاتار باستاعان نورا جايلى ويلاي باستادىم.‏ سول ۋاقىتتارى ول دۋماگەتە قالاسىندا ارنايى ٸزاشار بولىپ قىزمەت ەتىپ ٴ‌جۇردى.‏ مەن وعان بارىپ-‏كەلۋدى شەشتىم.‏ بۇدان كەيىن ٴ‌بىراز ۋاقىت حات الىسىپ تۇردىق.‏ ال 1956-‏جىلى نەكەگە تۇردىق.‏ نەكەلەسكەننەن كەيىنگى ٴ‌بىرىنشى اپتامىزدا راپۋ-‏راپۋ ارالىنداعى قاۋىمدى بىرگە ارالادىق.‏ مۇندا تاۋعا ورمەلەپ،‏ ۇزاق جول جۇرۋگە تۋرا كەلسە دە،‏ ٴ‌بىز بىرگە بولعانىمىزعا جانە شالعايداعى باۋىرلاستارعا كومەكتەسىپ جاتقانىمىزعا باقىتتى بولدىق.‏

شامامەن ٴ‌تورت جىل اۋداندىق قىزمەتتە بولعاننان كەيىن،‏ ٴ‌بىز فيليالعا شاقىرىلدىق.‏ بەتەلدىك قىزمەتىمىزدى 1960-‏جىلدىڭ قاڭتارىندا باستادىق.‏ وسىندا قىزمەت ەتكەن كوپ جىل ىشىندە مەن ەحوبانىڭ ۇيىمىندا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتەرى بار باۋىرلاستارمەن قىزمەتتەسىپ،‏ ولاردان كوپ ۇيرەندىم.‏ نورا دا بەتەلدە ٴ‌تۇرلى تاپسىرمالاردى اتقارۋدان كوپ قۋانىش الدى.‏

فيليپپيندە ەحوباعا قىزمەت ەتەتىن ادامداردىڭ سانى ارتىپ جاتقانىن كورۋ مەن ٷشىن زور باتا بولدى.‏ بەتەلدە جاس ٵرى بويداق كەزىمدە قىزمەتىمدى باستاعاندا،‏ ەلدە 10000 عا جۋىق جاريالاۋشى بولعان ەدى.‏ قازىر بولسا فيليپپيندە 200000 نان اسا جاريالاۋشى بار.‏ سونداي-‏اق جۇزدەگەن ەر مەن ايەل باۋىرلاستارىمىز بەتەلدە قىزمەت ەتىپ،‏ ۋاعىز ٸسىن قولداپ ٴ‌جۇر.‏

ۋاقىت وتە بەتەل اۋماعىن كەڭەيتۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى.‏ سوندا باسقارۋشى كەڭەس بىزدەن ۇلكەنىرەك بەتەل عيماراتىن سوعۋ ٷشىن جەر ىزدەستىرۋىمىزدى سۇرادى.‏ سودان باسپاحانانىڭ باقىلاۋشىسى ەكەۋمىز بەتەلگە كورشىلەس ۇيلەردى ارالادىق.‏ بۇل جەردىڭ تۇرعىندارىنىڭ كوبى حانزۋ ۇلتىنان ەدى.‏ ٴ‌بىز ولاردان جەرلەرىن ساتۋعا ويلارى بار-‏جوعىن سۇراستىردىق.‏ ەشقايسىسى ساتقىسى كەلمەدى.‏ ٴ‌بىر كىسى ٴ‌تىپتى:‏ «حانزۋلار ساتپايدى.‏ ٴ‌بىز تەك ساتىپ الامىز»،‏—‏ دەدى.‏

الايدا ٴ‌بىر كۇنى كۇتپەگەن جاعداي ورىن الا باستادى.‏ ٴ‌بىر كورشىمىز قۇراما شتاتتارعا كوشكەلى جاتقاندىقتان،‏ جەرىن ساتىپ الۋدى سۇرادى.‏ سوسىن باسقا ٴ‌بىر كورشىمىز دە جەرىن ساتپاق بولدى.‏ ول اينالاسىنداعى كورشىلەرىن دە ساتۋعا تالپىندىردى.‏ ٴ‌تىپتى «حانزۋلار ساتپايدى» دەپ ايتقان كىسىنىڭ ٶزى دە بىزگە جەرىن ساتىپ جىبەردى.‏ قىسقا ۋاقىتتىڭ ىشىندە بەتەل عيماراتى ٷش ەسە ۇلكەن بولىپ سوعىلدى.‏ مۇنىڭ ٴ‌بارى ەحوبانىڭ قالاۋىمەن بولعانىنا مەن سەنىمدىمىن.‏

1950-‏جىلى بەتەلدەگى ەڭ جاسى مەن ەدىم.‏ قازىر ايەلىم ەكەۋمىز ەڭ ۇلكەنىمىز.‏ قايدا باعىتتاسا دا،‏ يسانىڭ سوڭىنان ەرىپ جۇرگەنىمە مەن ەش وكىنبەيمىن.‏ اتا-‏انام ۇيدەن قۋىپ جىبەرسە دە،‏ ەحوبا ماعان ٶزىن جاقسى كورەتىن ۇلكەن وتباسىن سىيلادى.‏ قانداي تاپسىرمامىز بولسا دا،‏ ول قاجەتتىنىڭ ٴ‌بارىن بەرەتىنىنە مەن تولىقتاي سەنىمدىمىن.‏ نورا ەكەۋمىز ەحوباعا مەيىرىمدىلىكپەن جاساپ جاتقان بارلىق شاراسى ٷشىن ٴ‌دان ريزامىز جانە باسقالاردى دا ەحوبانى سىناپ كورۋگە تالپىندىرىپ ٴ‌جۇرمىز (‏مالاحي 3:‏10‏)‏.‏

بىردە يسا لەۋى دەپ تە اتالعان سالىقشى ماتايدى ٶزىنىڭ سوڭىنان ەرۋگە شاقىردى.‏ سوندا ماتاي نە ىستەدى؟‏ «ول ٴ‌بارىن تاستاي سالا،‏ ورنىنان تۇرىپ،‏ يسانىڭ سوڭىنان ەردى» (‏لۇقا 5:‏27،‏ 28‏)‏.‏ مەنىڭ دە يسانىڭ سوڭىنان ەرۋ ٷشىن ٴ‌بارىن تاستاۋعا مۇمكىندىگىم بولدى.‏ مەن باسقالاردى دا سولاي ەتىپ،‏ كول-‏كوسىر باتاعا كەنەلۋگە تالپىندىرىپ ٴ‌جۇرمىن.‏