32-زەرتتەۋ ماقالاسى
جاراتۋشىعا دەگەن سەنىمىڭىزدى نىعايتىڭىز
«سەنىم دەگەنىمىز — كورىنبەيتىن نارسەلەردىڭ شىن مانىندە بار ەكەنىنىڭ ايقىن دالەلىن كورۋ» (ەۆر. 11:1).
11-ٵن جاراتىلىستار ەحوبانى داڭقتايدى
اڭداتپا *
1. ٴسىز جاراتۋشى جايلى نە ٴبىلىپ ٶستىڭىز؟
ٴسىز ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ وتباسىندا وسكەن بولساڭىز، ەحوبا قۇداي تۋرالى كىشكەنتاي كەزىڭىزدەن بىلەتىن شىعارسىز. ونىڭ جاراتۋشى ەكەنىن، كەرەمەت قاسيەتتەرى بار ەكەنىن جانە ادامزاتقا تاماشا بولاشاق ۋادە ەتىپ وتىرعانىن دا بىلەتىن بولارسىز (مۇس. 1-ج. 1:1؛ ەل. ٸس. 17:24—27).
2. جاراتۋشىعا سەنەتىندەر جايىندا كەيبىرەۋلەر قانداي ويدا؟
2 دەسە دە كوپ ادام قۇدايدىڭ بار ەكەنىنە جانە ونىڭ جاراتۋشى ەكەنىنە سەنبەيدى. ولار تىرشىلىك كەزدەيسوق پايدا بولىپ، قاراپايىم اعزالار بىرتە-بىرتە كۇردەلى تىرشىلىك يەلەرىنە اينالدى دەپ سەنەدى. بۇلاي دەپ سەنەتىندەردىڭ كەيبىرى جوعارى ٴبىلىمدى ادامدار. ولار عىلىم كيەلى كىتاپتى جوققا شىعارادى دەيدى جانە ساۋاتسىز، وي-ٶرىسى تار، اڭعال ادامدار عانا جاراتۋشىعا سەنەدى دەپ ويلايدى.
3. نەگە ٵرقايسىسىمىز سەنىمىمىزدى قاتايتۋىمىز كەرەك؟
3 ادام ٴبىلىمدى كىسىلەردىڭ پىكىرلەرىن تىڭداپ، ەحوبا قۇدايدىڭ جاراتۋشى ەكەنىنە كۇماندانا باستاۋى مۇمكىن بە؟ بۇل ونىڭ ەحوبا — جاراتۋشى ەكەنىنە نە ٷشىن سەنەتىنىنە بايلانىستى. مىسالى، ٴبىز بۇعان بىرەۋ ايتقاندىقتان سەنەمىز بە، الدە ايعاقتارعا كوز جەتكىزگەندىكتەن سەنەمىز بە؟ (قور. 1-ح. 3:12—15). قانشا جىلدان بەرى ەحوبا كۋاگەرى بولمايىق، ٵرقايسىسىمىز سەنىمىمىزدى قاتايتىپ وتىرۋىمىز كەرەك. سوندا قۇدايدىڭ سوزىنە قايشى كەلەتىن «ٴپالساپاعا ٵرى بوس، الدامشى ويلارعا» الدانبايمىز (قول. 2:8؛ ەۆر. 11:6). بۇل ماقالادا 1) نەگە كوپ ادام جاراتۋشىنىڭ بار ەكەنىنە سەنبەيتىنىن، 2) جاراتۋشىمىز ەحوباعا دەگەن سەنىمىمىزدى قالاي دامىتا الاتىنىمىزدى جانە 3) سول سەنىمىمىزدى بەرىك ساقتاۋ ٷشىن نە ىستەۋ كەرەكتىگىن بىلەمىز.
نەلىكتەن كوپ ادام جاراتۋشىعا سەنبەيدى؟
4. ەۆرەيلەرگە 11:1 گە ساي، شىنايى سەنىم قانداي بولۋ كەرەك؟
4 كەيبىرەۋلەر ٴبىر نارسەگە سەنەتىن ادام سوعان دالەلسىز سەنە بەرەدى دەپ جاتادى. ٴبىراق كيەلى كىتاپقا ساي، بۇل شىنايى سەنىمگە جاتپايدى (ەۆرەيلەرگە 11:1 وقىڭىز). تارماقتان بايقاعانىمىزداي، سەنىم ايقىن دالەلدەرگە نەگىزدەلەدى. مىسالى، ەحوبا، يسا جانە كوكتەگى پاتشالىق كوزگە كورىنبەگەنمەن، ولاردىڭ شىنىمەن بار ەكەنىنە ايقىن دالەلدەر بار (ەۆر. 11:3). ٴبىر بيوحيميك باۋىرلاس ايتقانداي، ٴبىزدىڭ سەنىمىمىز — عىلىمي فاكتورلاردى ەلەمەيتىن سوقىر سەنىم ەمەس.
5. تىرشىلىك وزدىگىنەن پايدا بولدى دەگەنگە سەنەتىندەر نەگە كوپ؟
5 جاراتۋشىنىڭ بار ەكەنىنە جەتكىلىكتى دالەلدەر بولسا دا، نەگە كوپ ادام ٶمىردى قۇداي جاراتتى دەگەنگە سەنبەيدى؟ ويتكەنى ولار سول دالەلدەردى ەشقاشان تەكسەرىپ كورمەگەن. روبەرت دەگەن باۋىرلاس بىلاي دەيدى: «ٴبىز مەكتەپتە جاراتىلىس تۋرالى ەشقاشان وقىماعاندىقتان، مەن جاراتۋشى بار دەپ ويلامادىم. ٴبىراق 22 جاسىمدا ەحوبا كۋاگەرلەرىمەن تانىستىم. ولار ماعان كيەلى كىتاپتان سالماقتى ٵرى اقىلعا قونىمدى ايعاقتار كورسەتىپ، تىرشىلىكتى قۇداي جاراتقانىن دالەلدەپ بەردى» *. (« اتا-انالار ٷشىن» دەگەن قورشاۋدى قاراڭىز.)
6. نەلىكتەن كوپ ادام جاراتۋشىعا سەنبەيدى؟
6 كەيبىرەۋلەر «مەن تەك كوزگە كورىنەتىن نارسەلەرگە عانا سەنەمىن» دەپ، جاراتۋشىعا سەنبەيدى. نەگىزىندە، ولار كوزگە كورىنبەيتىن نارسەلەرگە سەنەدى. مىسالى، جەردىڭ تارتىلىس كۇشىنە. ويتكەنى بۇل — بار قۇبىلىس. سول سياقتى كيەلى كىتاپتا ايتىلعان سەنىم دە «كورىنبەيتىن نارسەلەردىڭ شىن مانىندە بار ەكەنىنىڭ» دالەلدەرىنە نەگىزدەلەدى (ەۆر. 11:1). بۇل دالەلدەردى زەرتتەۋ ۋاقىت پەن كۇشتى تالاپ ەتەتىندىكتەن، كوپ ادام بۇلاي ەتۋگە ەرىنەدى. سودان وزدەرى كوز جەتكىزبەي جاتىپ، قۇداي جوق دەپ تۇجىرىمدايدى.
7. عالامدى قۇداي جاراتقانىنا ٴبىلىمدى ادامداردىڭ ٴبارى سەنبەي مە؟ ٴتۇسىندىرىڭىز.
7 روبەرتتىڭ جاعدايىنداعىداي، ۋنيۆەرسيتەتتە تىرشىلىكتىڭ جاراتىلعانى جايلى ەشقانداي ٴبىلىم بەرىلمەگەندىكتەن، كەيبىرەۋلەر جاراتۋشى جوق دەپ ويلاعان. ٴبىراق ولار ايعاقتاردى زەرتتەي كەلە، عالامدى قۇداي جاراتقانىنا كوز جەتكىزدى *. ەحوبانى جاقىننان تانىپ، وعان دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرى وياندى. قانداي ٴبىلىم الىپ وسپەيىك، ٴبىز دە وسى عالىمدار ىسپەتتى، ەحوباعا دەگەن سەنىمىمىزدى دامىتۋىمىز كەرەك. بۇنى ٴبىز ٷشىن باسقا ەشكىم ىستەي المايدى.
جاراتۋشىعا سەنىم دامىتىڭىز
8، 9. ا) قازىر قانداي سۇراقتاردى قاراستىرامىز؟ ٵ) اينالامىزداعى الەمدى تانۋدىڭ قانداي پايداسى بار؟
8 جاراتۋشىعا دەگەن سەنىمىڭىزدى قالاي دامىتساڭىز بولادى؟ مۇنىڭ ٴتورت جولى بار.
9 اينالاڭىزداعى الەمدى تانىڭىز. ٴسىز تابيعات الەمىندەگى جانۋارلاردى، وسىمدىكتەردى جانە اسپانداعى جۇلدىزداردى مۇقيات باقىلاپ، جاراتۋشىعا دەگەن سەنىمىڭىزدى دامىتا الاسىز (ٴزاب. 19:1؛ يشايا 40:26). ولاردى زەرتتەگەن سايىن، ەحوبانىڭ جاراتۋشى ەكەنىنە كوزىڭىز جەتە تۇسەدى. ٴبىزدىڭ ادەبيەتتەردە جاراتىلىستاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە نازار اۋداراتىن ماقالالار كوپ. كۇردەلى تاقىرىپ دەپ ولاردى وقىماي كەتپەڭىز. تۇسىنە العانىڭىزشا وقىڭىز. سوڭعى جىلدارى ايماقتىق كونگرەستەردە كورسەتىلگەن جاراتىلىس الەمى تۋرالى تاماشا ۆيدەولاردى دا ۇمىتپاڭىز. ولار jw.org سايتىندا پايدا بولعاندا، قايتادان كورىپ شىعىڭىز.
10. جاراتىلىس الەمىنەن جاراتۋشىنىڭ بار ەكەنىن دالەلدەيتىن مىسال كەلتىرىڭىز (ريمدىكتەرگە 1:20).
10 جاراتىلىستاردى زەرتتەگەندە، بىلگەن ايعاقتارىڭىزعا قاراپ، جاراتۋشىنىڭ قانداي قۇداي ەكەنى جايىندا ويلانىڭىز (ريمدىكتەرگە 1:20 وقىڭىز). مىسالى، كۇن پلانەتاسى تۋرالى ىزدەنىپ جاتىرسىز دەلىك. سوندا ٴسىز كۇننىڭ جىلۋ جانە جارىق بەرۋمەن قاتار، وتە زياندى ۋلتراكۇلگىن ساۋلەلەرىن دە شىعاراتىنىن بىلەسىز. الايدا ٴبىر عاجابى، جەرىمىزدىڭ سول زياندى رادياسيادان قورعايتىن كەرەمەت قالقانى بار. بۇل — ازون قاباتى. ۋلتراكۇلگىن ساۋلەلەرى كۇشەيگەن سايىن، ازون گازىنىڭ دا مولشەرى ارتا تۇسەدى. وسىلاي ٴبىز ەشقانداي زيان شەكپەيمىز. بۇنداي كەرەمەت قۇبىلىستىڭ ارتىندا وتە اقىلدى ٵرى قامقور جاراتۋشى تۇر ەمەس پە؟!
11. جاراتىلىستارعا قاتىستى سەنىم نىعايتارلىق مالىمەتتەردى قايدان تابۋعا بولادى؟ (« جاراتۋشىعا سەنىمىڭىزدى نىعايتاتىن قۇرالدار» دەگەن قورشاۋدى قاراڭىز.)
11 جاراتىلىس تۋرالى سەنىمىڭىزدى نىعايتاتىن مالىمەتتەردى «ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ ىزدەنىس قۇرالىنان» نەمەسە jw.org تور بەكەتىنەن تابا الاسىز. «جاراتىلىس عاجايىپتارى» دەگەن ماقالالار مەن ۆيدەولار توپتاماسىنان باستاپ زەرتتەسەڭىز بولادى. ول جەردەن جانۋارلارعا جانە باسقا دا جاراتىلىستارعا قاتىستى قىسقا دا نۇسقا ٵرى قىزىقتى ايعاقتار تاباسىز. سونداي-اق عالىمداردىڭ سول تىرشىلىك يەلەرىن زەرتتەپ، ولاردىڭ قانداي كوشىرمەسىن جاساپ جاتقانىن بىلەسىز.
12. كيەلى كىتاپتى زەرتتەگەندە قانداي جايتتارعا نازار اۋدارعانىڭىز ٴجون؟
12 كيەلى كىتاپتى زەرتتەڭىز. الدىندا ايتىلىپ كەتكەن بيوحيميك كىسى العاشىندا جاراتۋشىنىڭ بار ەكەنىنە سەنبەگەن. ٴبىراق كيەلى كىتاپتى زەرتتەي كەلە، ويى وزگەرگەن. ول بىلاي دەيدى: «مەنىڭ سەنىمىم جالعىز عىلىمعا عانا قالانباعان. كيەلى جازبالاردى مۇقيات زەرتتەگەنىم دە مەنىڭ سەنىمىمدى نىعايتتى». بالكىم، ٴسىز جازبالارداعى ىلىمدەرمەن جاقسى تانىس شىعارسىز. ٴبىراق جاراتۋشىعا دەگەن سەنىمىڭىزدى دامىتۋ ٷشىن، ونىڭ ٴسوزىن تەرەڭ زەرتتەي بەرۋىڭىز كەرەك (ەشۋا 1:8؛ ٴزاب. 119:97). مىسالى، كيەلى جازبالارداعى وقيعالاردىڭ تاريحي دالدىگىنە نازار اۋدارىڭىز. سونداي-اق ورىندالعان پايعامبارلىقتارعا، ىشىندەگى كىتاپتاردىڭ ٶزارا ۇيلەسىمدىلىگىنە دەن قويىڭىز. سوندا ٴبىزدى جاراتقان قامقور ٵرى دانا قۇدايعا دەگەن سەنىمىڭىز بەكي تۇسەدى جانە كيەلى كىتاپ ونىڭ ٴسوزى ەكەنىنە كوزىڭىز جەتەدى * (ٴتىم. 2-ح. 3:14؛ پەت. 2-ح. 1:21).
13. قۇداي ٴسوزى دانالىققا تولى ەكەنىنە مىسال كەلتىرىڭىز.
13 قۇداي ٴسوزىن وقىپ زەرتتەگەندە، ونداعى كەڭەستەردىڭ پايداسىنا نازار اۋدارىڭىز. مىسالى، سان عاسىر بۇرىن كيەلى كىتاپ اقشانىڭ ارتىنان قۋۋ «كوپتەگەن قايعى-قاسىرەتكە» دۋشار ەتەتىنىن ەسكەرتكەن (ٴتىم. 1-ح. 6:9، 10؛ ناق. س. 28:20؛ مات. 6:24). بۇل ەسكەرتۋ ٵلى دە ٴتيىمدى مە؟ قازىرگى زامانعى ادامداردىڭ ۇستانىمدارى جايلى جازىلعان ٴبىر كىتاپتا بىلاي دەلىنگەن: «ومىردە ماتەرياليزمدى باستى ورىنعا قوياتىندار ادەتتە باقىتسىز ٵرى كۇيزەلىسكە بەيىم كەلەدى. ٴتىپتى كوبىرەك اقشا تابۋعا ۇمتىلاتىنداردىڭ وزدەرى جان دەرتىنە شالدىعىپ، دەنساۋلىقتارى دا سىر بەرىپ جاتادى». كيەلى كىتاپ ٴبىزدى اقشاقۇمارلىقتان ساقتاندىراتىنى قانداي جاقسى! سىزگە كوپ پايداسىن تيگىزگەن كيەلى كىتاپتىڭ تاعى قانداي پرينسيپتەرىن بىلەسىز؟ كيەلى كىتاپتاعى اقىل-كەڭەستەردىڭ پايداسى جايىندا ويلانعان سايىن، قامقور جاراتۋشىمىزدىڭ دانالىعىنا كوبىرەك ارقا سۇيەيتىن بولامىز (جاق. 1:5). سونىڭ ارقاسىندا ٶمىرىمىز باقىتقا تولادى (يشايا 48:17، 18).
14. كيەلى كىتاپتى زەرتتەسەڭىز، ەحوبا تۋرالى نە بىلەسىز؟
14 كيەلى كىتاپتى ەحوبانى تانىپ-ٴبىلۋ ماقساتىمەن زەرتتەڭىز (جوح. 17:3). سوندا ەحوبانىڭ جاراتىلىستارىنان كورىنگەن قاسيەتتەرى ٴسىز ٷشىن كيەلى كىتاپ بەتتەرىنەن دە اشىلا تۇسەدى. بۇل قاسيەتتەردىڭ يەسى ومىردە بار ٴتىرى تۇلعا ەكەنىنە كوز جەتكىزەسىز (مۇس. 2-ج. 34:6، 7؛ ٴزاب. 145:8، 9). وسىلاي ەحوبانى جاقىننان تانىعاندا، وعان دەگەن سەنىمىڭىز داميدى، سۇيىسپەنشىلىگىڭىز ارتادى جانە ونىمەن دوستىعىڭىز بەكەم بولادى.
15. باسقالارعا ٶز سەنىمىڭىز جايىندا ايتۋدىڭ قانداي پايداسى بار؟
15 قۇداي تۋرالى بىلگەنىڭىزدى باسقالارعا ايتىڭىز. سوندا سەنىمىڭىز ودان سايىن نىعايا تۇسەدى. ٴبىراق ٴسىزدى تىڭداپ تۇرعان ادام قۇدايدىڭ بار ەكەنىنە كۇماندانسا جانە ول سىزگە قيىن سۇراق قويسا، نە ىستەسەڭىز بولادى؟ ٴبىزدىڭ ادەبيەتتەردەن ىزدەنىپ، بۇل سۇراققا كيەلى كىتاپ قالاي جاۋاپ بەرەتىنىن كورىڭىز. كەيىن سونى الگى ادامعا ٴتۇسىندىرىپ بەرىڭىز (پەت. 1-ح. 3:15). وسى تاقىرىپتى جاقسى بىلەتىن وزگە كۋاگەردەن كومەك سۇراساڭىز دا بولادى. الگى ادام ٴسىزدىڭ كيەلى كىتاپتان بەرگەن جاۋابىڭىزدى قابىلداسىن-قابىلداماسىن، ىزدەنىس جاساعانىڭىز بەكەر بولمايدى، بۇدان ٶز سەنىمىڭىز نىعايادى. وسىنىڭ ارقاسىندا اقىلدى، ٴبىلىمدى كورىنەتىن ادامداردىڭ جاراتۋشى جوق دەگەن جالعان پىكىرلەرىنە ەرىپ كەتپەيسىز.
سەنىمىڭىزدى بەرىك ساقتاڭىز!
16. سەنىمىمىزدى دامىتپاساق ٵرى ونى بەرىك ساقتاماساق، نە بولادى؟
16 ەحوباعا قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىمىزگە قانشا ۋاقىت بولماسىن، سەنىمىمىزدى دامىتا بەرۋىمىز جانە ونى بەرىك ساقتاۋىمىز كەرەك. ويتكەنى اباي بولماساق، سەنىمىمىز السىرەپ كەتۋى مۇمكىن. ەسىمىزدە بولسا، سەنىم كورىنبەيتىن نارسەلەردىڭ بار ەكەنىن دالەلدەيتىن ايعاقتارعا نەگىزدەلەدى. «كوزدەن كەتسە، كوڭىلدەن دە كەتەدى» دەمەكشى، كوزگە كورىنبەيتىن نارسەلەردى تەز-اق ۇمىتىپ كەتۋىمىز مۇمكىن. ەلشى پاۋىل سەنىمنىڭ جوقتىعىن «تەز شىرماپ الاتىن كۇنا» دەگەن (ەۆر. 12:1) ولاي بولسا، سەنىمىمىز مىقتى بولىپ قالۋ ٷشىن نە ىستەسەك بولادى؟ (سال. 2-ح. 1:3).
17. سەنىمىمىزدى بەرىك ساقتاپ قالۋعا نە كومەكتەسەدى؟
17 ەحوبادان كيەلى رۋح سۇراپ، ۇزبەي جالبارىنىڭىز. نەگە؟ ويتكەنى سەنىم كيەلى رۋحتىڭ جەمىسىنە جاتادى (عال. 5:22، 23). كيەلى رۋح بولماسا، جاراتۋشىعا دەگەن سەنىمىمىزدى دامىتا المايمىز، ونى بەرىك ساقتاپ تا قالا المايمىز. سوندىقتان ەحوبادان كيەلى رۋح سۇراۋدى دوعارمايىق، سوندا ول بەرەدى (لۇقا 11:13). ٴبىز: «سەنىمىمىزدى نىعايتا كور»،— دەپ ناقتى دۇعا ەتسەك تە بولادى (لۇقا 17:5).
18. ٴزابۇر 1:2، 3 كە ساي، بىزدە قانداي مارتەبە بار؟
18 قۇداي ٴسوزىن جۇيەلى تۇردە جەكە زەرتتەڭىز (ٴزابۇر 1:2، 3 وقىڭىز). وسى ٴزابۇر جىرى جازىلىپ جاتقاندا قۇداي زاڭىنىڭ تولىق كوشىرمەسى كەيبىر يسرايلدىكتەردە عانا بولعان. ٴبىراق بۇل كوشىرمەلەر پاتشا مەن ٴدىني قىزمەتكەرلەرگە قولجەتىمدى بولاتىن جانە قۇداي زاڭى ٵر جەتى جىل سايىن بۇكىل حالىقتىڭ، «ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ، بالا-شاعانىڭ» جانە يسرايلدە تۇرىپ جاتقان جاتجەرلىكتەردىڭ الدىندا وقىلاتىن (مۇس. 5-ج. 31:10—12). يسانىڭ زامانىندا دا جازبالار جازىلعان شيىرشىقتار بىرەن-ساران ادامدا نەمەسە ٴماجىلىسحانالاردا عانا بولاتىن. ال ٴبىزدىڭ كەزىمىزدە قۇداي ٴسوزى كەڭىنەن قولجەتىمدى. وسى مارتەبەنى باعالايتىنىمىزدى قالاي كورسەتسەك بولادى؟
19. سەنىمىمىز بەرىك بولىپ قالۋ ٷشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
19 قۇداي ٴسوزىن باعالايتىنىمىزدى كورسەتۋدىڭ ٴبىر جولى — ونى جۇيەلى تۇردە وقۋ. قولىم تيگەندە، يا ٴبىر ٴساتى تۇسكەندە جەكە زەرتتەيمىن دەۋگە بولمايدى. ٴبىزدىڭ بەلگىلەنگەن ۋاقىتىمىز بولۋى كەرەك. سول جوسپارىمىزدى مىقتاپ ۇستانساق، سەنىمىمىز بەرىك بولا تۇسەدى.
20. ٴبىز نە ىستەۋگە بەكىنۋىمىز كەرەك؟
20 وسى دۇنيەدەگى «دانىشپاندار مەن ٴبىلىمپازداردان» ايىرماشىلىعىمىز — ٴبىزدىڭ سەنىمىمىز قۇدايدىڭ سوزىنە نەگىزدەلگەن (مات. 11:25، 26). كيەلى كىتاپتى زەرتتەگەننىڭ ارقاسىندا ٴبىز جەردەگى جاعدايدىڭ نە ٷشىن ۋشىعىپ بارا جاتقانىن جانە قۇداي قانداي شارا قولداناتىنىن بىلەمىز. ەندەشە، ٶز سەنىمىمىزدى نىعايتا بەرەيىك جانە مەيلىنشە كوپ ادامعا جاراتۋشىنى تانۋعا كومەكتەسەيىك (ٴتىم. 1-ح. 2:3، 4). جەردەگى ٴتىرى جاننىڭ ٴبارى ايان 4:11-دە جازىلعانداي، «قۇدايىمىز ەحوبا، سەن داڭققا يە بولۋعا لايىقسىڭ! ويتكەنى ٴبارىن جاراتقان — ٶزىڭسىڭ» دەپ ايتاتىن ۋاقىتتى تاعاتسىزدانا كۇتە بەرەيىك.
2-ٵن سەنىڭ ەسىمىڭ — ەحوبا
^ 5-ابزاس كيەلى جازبالاردا ەحوبانىڭ جاراتۋشى ەكەنى انىق ايتىلعان. ٴبىراق كوپ ادام جاراتىلىس وزدىگىنەن پايدا بولدى دەپ سەنەدى. وسىنداي كوزقاراس سەنىمىمىزدى شايقالتپاۋ ٷشىن، قۇدايعا دەگەن جانە كيەلى كىتاپقا دەگەن سەنىمىمىزدى قاتايتا بەرۋىمىز كەرەك. بۇل ورايدا بىزگە كومەكتەسەتىن قانداي كەڭەستەر بار ەكەنىن وسى ماقالادان بىلەمىز.
^ 5-ابزاس كوپ مەكتەپتەردە تىرشىلىك قالاي پايدا بولعانى جايلى ۇيرەتكەندە، ونى قۇداي جاراتقان بولۋى دا مۇمكىن ەكەندىگى مۇلدەم ايتىلمايدى. ويتكەنى كەيبىر مۇعالىمدەر «بۇلاي ەتۋ بالالاردى قۇدايعا سەنۋگە ماجبۇرلەۋمەن بىردەي» دەپ ويلايدى.
^ 7-ابزاس تىرشىلىكتى قۇداي جاراتقانىنا سەنەتىن كەيبىر ٴبىلىمدى ادامدار مەن عالىمداردىڭ سوزدەرىن «كۇزەت مۇناراسى باسىلىمدارىنىڭ كورسەتكىشىنەن» (حانزۇشا) تابا الاسىز. بۇل ٷشىن، «عىلىم» دەگەن بولىمدەگى «تىرشىلىكتىڭ پايدا بولۋىنا قاتىستى پىكىرلەر» دەگەن تاقىرىپتى كورىڭىز. ولاردىڭ كەيبىرىنىڭ سۇحباتتارىن كورگىڭىز كەلسە، jw.org سايتىندا كىتاپحانا > بەينەماتەريالدار > سۇحباتتار مەن ومىردە بولعان وقيعالار > تىرشىلىكتىڭ پايدا بولۋىنا قاتىستى كوزقاراستار دەگەن جەرگە كىرىڭىز.
^ 12-ابزاس مىسالى، 2008-جىل، 1-قاڭتارداعى «كۇزەت مۇناراسى» جۋرنالىنىڭ «ەحوبانىڭ الدىن الا ايتقان ٴسوزى جۇزەگە اسادى» دەگەن ماقالاسىن جانە 2018-جىلعى 1-ٴنومىر «كۇزەت مۇناراسىنىڭ» «زامانىنان قالعان با، وزعان با؟» دەگەن ماقالاسىن وقىپ كورىڭىز.
