ٶمىربايان
مەن ىستەۋگە ٴتيىستىنى عانا ىستەدىم
دونالد ريدلي — 30 جىلدان اسا ۋاقىت بويى سوتتاردا ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ قۇقىعىن قورعاعان زاڭگەر. ول ناۋقاستاردىڭ قان قۇيۋدان باس تارتۋعا قۇقىعى بار ەكەنىنە كوپ ادامنىڭ كوزىن جەتكىزۋدە ٴبىراز ەڭبەك ٴسىڭىردى. ول جۇرگىزگەن ىستەردىڭ كوبىسى جوعارعى سوتتاردا جەڭىسپەن اياقتالدى. دوستارىنىڭ اراسىندا دون دەپ اتالىپ كەتكەن ول وتە ەڭبەكقور، كىشىپەيىل ٵرى جانقيار بولاتىن.
2019-جىلدىڭ قاڭتارىندا دوننىڭ ەمى جوق سيرەك كەزدەسەتىن نەۆرولوگيالىق اۋرۋعا ۇشىراعانى انىقتالدى. بۇل اۋرۋ تەز ۇدەپ، ول سول جىلدىڭ 16-تامىزىندا كوز جۇمدى. ونىڭ ٶمىربايانى مىناداي:
مەن 1954-جىلى اقش تىڭ ميننەسوتا شتاتىنداعى سەنت-پول قالاسىندا دۇنيەگە كەلدىم. وتباسىم كاتوليك ٴدىنىن ۇستاناتىن تۇرمىسى قاراپايىم ادامدار ەدى. مەن ۇيدە بەس بالانىڭ ەكىنشىسى ەدىم. مەن كاتوليك مەكتەبىندە وقىدىم جانە سول كەزدەرى ٴدىني قىزمەتكەردىڭ كومەكشىسى بولدىم. ٴبىراق كيەلى كىتاپتى جاقسى بىلمەيتىنمىن. ٴبارىن جاراتقان قۇداي بار دەپ سەنسەم دە، شىركەۋدە ٴجۇرىپ بار سەنىمىمنەن ايىرىلدىم.
شىندىقتى ٴبىلۋىم
ۋيليام ميتچەلل اتىنداعى زاڭ كوللەدجىندە وقىپ جۇرگەن العاشقى جىلى ۇيىمە ەرلى-زايىپتى ەكى كۋاگەر كەلدى. ول كەزدە مەن كىر جۋىپ جاتقان ەدىم. ولار ىلتيپاتپەن كەيىنىرەك كەلە الاتىندارىن ايتتى. ولار قايتىپ كەلگەندە، مەن ولارعا مىناداي ەكى سۇراق قويدىم: «نەگە مىنا دۇنيەدە جاقسى ادامداردىڭ جولى بولمايدى؟ ادام باقىتقا قالاي قول جەتكىزە الادى؟» مەن ولاردان «ماڭگىلىك ومىرگە الىپ باراتىن شىندىق» دەگەن كىتاپتى جانە كوزدىڭ جاۋىن الاتىن جاسىل مۇقابالى «كيەلى جازبالار. جاڭا دۇنيە اۋدارماسىن» الىپ قالدىم. سونداي-اق كيەلى كىتاپتى زەرتتەۋگە كەلىستىم. زەرتتەۋدىڭ ارقاسىندا كوزىم اشىلدى. قۇداي پاتشالىعى جەر بەتىندە ادامداردىڭ ۇستىنەن بيلىك ەتەتىنىن بىلگەندە، بۇل ماعان قاتتى اسەر ەتتى. مەن ادامداردىڭ مۇلدەم بيلىك ەتە المايتىنىن جانە ولاردىڭ بيلىگى تەك قايعى-قاسىرەتكە، ادىلەتسىزدىك پەن اپاتقا ۇشىراتاتىنىن كورىپ ٴجۇردىم.
1982-جىلدىڭ باسىندا مەن ەحوباعا باعىشتالدىم، كەيىن سول جىلى «پاتشالىق تۋرالى شىندىق» دەپ اتالاتىن ايماقتىق كونگرەستە شومىلدىرۋ راسىمىنەن ٶتتىم. بۇل كونگرەسس سەنت-پولداعى ۇلكەن ٴبىر عيماراتتا ٶتتى. كەلەسى اپتادا مەن ٴدال وسى عيماراتقا كەلىپ، ادۆوكاتتىق قىزمەتپەن اينالىسۋعا ليسەنزيا الۋ ٷشىن ەمتيحان تاپسىردىم. قازان ايىنىڭ باسىندا بۇل ەمتيحاننان وتكەنىم بەلگىلى بولدى.
«پاتشالىق تۋرالى شىندىق» دەگەن سول كونگرەستە مەن برۋكليندەگى بەتەلدە قىزمەت ەتەتىن مايك ريچاردسون دەگەن ەر باۋىرلاسپەن تانىستىم. ول ماعان باس باسقارمادا زاڭ ٴبولىمى بار ەكەنىن ايتتى. سول كەزدە ەلشىلەردىڭ ىستەرى 8:36 داعى ەفيوپيالىق قىزمەتكەردىڭ ايتقان سوزدەرى ەسىمە ٴتۇستى. سوندا وزىمنەن: «زاڭ بولىمىندە قىزمەت ەتۋدى وتىنۋىمە قانداي كەدەرگى بار؟»— دەپ سۇرادىم. ٴسۇيتىپ، بەتەلدە قىزمەت ەتۋگە ارنالعان ٶتىنىش قاعازىن تولتىردىم.
مەنىڭ ەحوبا كۋاگەرى بولعانىمدى اتا-انام ۇناتپادى. اكەم مەنەن بەتەلدە قىزمەت ەتسەم، بۇل زاڭگەر رەتىندەگى كارەراما قالاي اسەر ەتەتىنىن سۇرادى. مەن وعان ەرىكتى بولىپ قىزمەت ەتەتىنىمدى جانە بەتەلدىكتەرگە اي سايىن بەرىلەتىن 75 دوللار جاردەماقى الاتىنىمدى ايتتىم.
مەن سوتتا جۇمىس ىستەۋگە كەلىسىپ قويعاندىقتان، بەتەلگە بىردەن بارا المادىم. سوندىقتان برۋكليندەگى (نيۋ-يورك) بەتەلدە قىزمەت ەتۋدى 1984-جىلى باستادىم. مەن زاڭ بولىمىنە تاعايىندالدىم. سوتتا جۇمىس ىستەگەندە جيناعان تاجىريبەم الداعى ۋاقىتتاردا ٴبىراز كادەمە جارادى.
ستەنلي تەاترىن قايتا جوندەۋ
ستەنلي تەاترىنىڭ ساتىپ الىنعان كەزى
دجەرسي-سيتي قالاسىنداعى (نيۋ-دجەرسي) ستەنلي تەاترى 1983-جىلدىڭ قاراشا ايىندا ساتىپ الىنعان. باۋىرلاستار تەاترداعى جارىق جانە سۋ قۇبىرى جۇيەلەرىن جوندەۋگە رۇقسات العىسى كەلدى. ٴسۇيتىپ، جەرگىلىكتى باسشىلارمەن كەزدەسكەن كەزدە، باۋىرلاستار ستەنلي تەاترىن ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ كونگرەسس سارايى رەتىندە قولدانباقشى ەكەندەرىن ايتتى. ٴبىراق بۇل قيىندىق تۋدىردى. دجەرسي-سيتي قالاسىنىڭ زاڭى بويىنشا، عيبادات ٷشىن قولدانىلاتىن عيماراتتار تەك قانا تۇرعىن ۇيلەر اۋماعىندا ورنالاسۋ كەرەك-ٴتىن. ال ستەنلي تەاترى ىسكەرلىك ايماقتا ورنالاسقان ەدى. سوندىقتان قالا باسشىلارى بىزگە رۇقسات بەرمەي قويدى. باۋىرلاستار اپەللياسيالىق شاعىم بەردى، ٴبىراق ٴبىزدىڭ شاعىمىمىز قابىلدانبادى.
بەتەلدىك قىزمەتىمنىڭ العاشقى اپتاسىندا ۇيىمىمىز وسى ماسەلە بويىنشا ايماقتىق سوتقا ارىزداندى. سەنت-پولداعى (ميننەسوتا) ايماقتىق سوتتا ەكى جىلداي جۇمىس ىستەگەندىكتەن، مۇنداي سوت ىستەرى ماعان وتە تانىس ەدى. ادۆوكاتتارىمىزدىڭ ٴبىرى ستەنلي تەاترىندا بۇرىن كينودان باستاپ روك كونسەرتتەرىنە دەيىن نەشە ٴتۇرلى جيىندار وتكەنى جايلى دالەلدەمە كەلتىردى. ولاي بولسا، نەگە ٴدىني جيىندار زاڭسىز دەپ قاراستىرىلۋ كەرەك دەگەن سۇراق كوتەردىك. ايماقتىق سوت ماسەلەمىزدى قاراستىرىپ، دجەرسي-سيتي قالاسى ٴدىني بوستاندىعىمىزدى قۇرمەتتەمەدى دەگەن شەشىم قابىلداپ، ولاردان بىزگە رۇقسات بەرۋدى تالاپ ەتتى. سوندا مەن ەحوبا ٶز ٸسىن العا جىلجىتۋ ٷشىن زاڭدى قولدانىپ جاتقان ۇيىمىنا باتاسىن بەرگەنىن كوردىم. بۇل ىسكە مەن دە ٶز ۇلەسىمدى قوسقانىما سونداي قۋانىشتى بولدىم.
باۋىرلاستار اۋقىمدى قايتا جوندەۋ جوباسىن باستاپ كەتتى. سودان ٴبىر جىل وتپەي، 1985-جىلدىڭ 8-قىركۇيەگىندە وسى دجەرسي-سيتي كونگرەسس سارايىندا عالاقات مەكتەبىنىڭ 79-سىنىبىنىڭ ٴبىتىرۋ سالتاناتى ٶتتى. زاڭگەرلەرىمىزبەن بىرگە پاتشالىقتىڭ ٸسىن العا جىلجىتۋعا ۇلەس قوسۋ مەن ٷشىن زور مارتەبە بولدى. مەن بەتەلگە دەيىنگى جۇمىسىمنان وسىنشالىقتى قۋانىش الماعان ەدىم. سول كەزدەرى ەحوبا مەنى ٵلى نەشە ٴتۇرلى سوت ىستەرىندە قولدانباقشى ەكەنىن بىلمەگەن دە ەدىم.
قانسىز ەم-شاراعا قاتىستى قۇقىقتاردى قورعاۋ
1980-جىلدارى اۋرۋحانالار مەن دارىگەرلەر كۋاگەرلەردىڭ قانسىز ەم-شاراعا قاتىستى قالاۋلارىن ٴجيى ەلەۋسىز قالدىراتىن. اسىرەسە جۇكتى ايەلدەر وسى جاعىنان كوپ قيىندىق كوردى. ويتكەنى سۋديالار جۇكتى ايەلدىڭ قان قۇيدىرۋدان باس تارتۋعا قۇقىعى جوق دەپ قاراستىراتىن. ولار قان قۇيىلماعان جاعدايدا نارەستە اناسىز قالۋى مۇمكىن دەپ پايىمدايتىن.
1988-جىلى، 29-جەلتوقساندا دەنيز نيكولو باۋىرلاسىمىز بوسانعاندا، ودان توقتاماي قان كەتە باستادى. ونىڭ گەموگلوبينى 50 گە دەيىن ٴتۇسىپ كەتكەندە، ەمدەۋشى دارىگەر باۋىرلاسىمىزدان قان قۇيدىرۋعا كەلىسىم بەرۋىن سۇرادى. ٴبىراق دەنيز باۋىرلاس باس تارتتى. كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ اۋرۋحانا سوتقا جۇگىنىپ، باۋىرلاسىمىزعا قان قۇيۋعا رۇقسات بەرۋىن سۇرادى. ەشقانداي سوت وتىرىسىن وتكىزبەي، ٴتىپتى دەنيز باۋىرلاس پەن ونىڭ كۇيەۋىنە ەشتەڭە ايتپاستان، سوت اۋرۋحاناعا قان قۇيۋعا قۇقىق بەردى.
30-جەلتوقساندا، جۇما كۇنى، كۇيەۋى مەن وزگە تۋىستارىنىڭ قارسىلىعىنا قاراماي، اۋرۋحانا قىزمەتشىلەرى دەنيز باۋىرلاسقا قان قۇيدى. سول كۇنى كەشكە تۋىستارى مەن بىرنەشە اقساقال دەنيز باۋىرلاستى اينالا قورشاپ، قان قۇيدىرماۋعا تىرىسقاندارى ٷشىن تۇتقىندالدى. ال سەنبى كۇنى تاڭەرتەڭ، 31-جەلتوقساندا، نيۋ-يورك قالاسى مەن قاسىنداعى لونگ-ايلەند ارالىندا باۋىرلاستاردىڭ تۇتقىندالعانى تۋرالى جاڭالىقتار شىقتى.
فيليپ براملي ەكەۋمىزدىڭ جاس كەزىمىز
ٴبىز وسى ماسەلە بويىنشا سوتقا شاعىمداندىق. دۇيسەنبى كۇنى تاڭەرتەڭ مەن جوعارعى سوت ٴتوراعاسى ميلتون موللەنمەن سويلەستىم. وعان بۇل ٸستىڭ ٴمان-جايىن ٴتۇسىندىرىپ، سوتتىڭ ەشقانداي سوت وتىرىسىن وتكىزبەي، قان قۇيۋ تۋرالى بۇيرىق شىعارعانىنا ەرەكشە نازار اۋداردىم. سۋديا ميلتون موللەن وسى كۇنى تۇستەن كەيىن ايعاقتار مەن وسىعان قاتىستى زاڭداردى قاراستىرۋ ٷشىن كەڭسەسىنە كەلۋىمدى ٶتىندى. موللەننىڭ كەڭسەسىنە مەنىمەن بىرگە ٴبولىمىمىزدىڭ باقىلاۋشىسى فيليپ براملي دە باردى. سۋديا بىزبەن قوسا، اۋرۋحانا ادۆوكاتىن دا شاقىرىپتى. تالقىلاۋىمىز وتە قىزۋ ٶتتى. ٴبىر كەزدە فيليپ باۋىرلاس ماعان داپتەرىن كورسەتىپ، «ٶزىڭدى باس» دەگەن جازۋدى كورسەتتى. قازىر ويلاپ قاراسام، بۇل كەڭەس وتە ورىندى بولعان. مەن الگى ادۆوكاتتىڭ دالەلدەمەلەرىن جوققا شىعارامىن دەپ، كوتەرىلىپ كەتىپپىن.
سولدان وڭعا قاراي: ريچارد موك، گرەگوري ولدز، پول پوليدورو، فيليپ براملي، مەن جانە ماريو مورەنو. «كۇزەت مۇناراسى ستراتتون اۋىلىنا قارسى» دەگەن ىسكە قاتىستى اقش تىڭ جوعارعى سوتىندا اۋىزشا دالەلدەمەلەر كەلتىرگەن كۇنىمىز. 2003-جىلعى «ويانىڭدار!» (حانزۇشا) جۋرنالىنىڭ 8-قاڭتارداعى سانىن قاراڭىز (3، 4، 5، 6—8، 9—11 بەتتەر).
شامامەن ٴبىر ساعاتتان كەيىن، سۋديا ميلتون موللەن كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ ٴبىرىنشى كەزەكتە وسى ٸستى قاراستىراتىنىن ايتتى. كەڭسەسىنەن شىعىپ بارا جاتقاندا، سۋديا بىزگە: «ەرتەڭ اۋرۋحانا ادۆوكاتىنا قيىن بولادى-اۋ»،— دەدى. ول اۋرۋحانانىڭ دەنيز باۋىرلاسقا كۇشتەپ قان قۇيۋعا قۇقىلى بولعانىن دالەلدەۋ ادۆوكاتقا قيىنعا سوعاتىنىن ايتقىسى كەلسە كەرەك. سول كەزدە ەحوبا جەڭىسكە جەتۋىمىز ابدەن مۇمكىن ەكەنىنە مەنى سەندىرىپ جاتقانداي بولدى. ٶز ەركىن جۇزەگە اسىرۋ ٷشىن ەحوبانىڭ ٴبىزدى قولدانىپ جاتقانىن ويلاعاندا، بويىمدى كەرەمەت سەزىم بيلەدى.
سول كۇنى ٴبىز قانداي دالەلدەر كەلتىرەتىنىمىزدى ويلاستىرىپ، تۇنگە دەيىن جۇمىس ىستەدىك. سوت عيماراتى برۋكلين بەتەلىنە وتە جاقىن بولعاندىقتان، شاعىن زاڭ بولىمىمىزدەگى باۋىرلاستاردىڭ باسىم بولىگى سول جەرگە جاياۋ باردى. ٴتورت سۋديا ٴبىزدىڭ دالەلدەمەلەرىمىزدى تىڭداپ بولعاننان كەيىن، قان قۇيۋ تۋرالى شىعارىلعان بۇيرىقتى جوققا شىعاردى. جوعارعى سوت ٸستى دەنيز باۋىرلاستىڭ پايداسىنا شەشىپ، ەشقانداي سوت وتىرىسىنسىز بۇيرىق شىعارۋ ادامنىڭ نەگىزگى قۇقىقتارىن بۇزۋ بولىپ تابىلاتىنىن ايتتى.
كوپ ۇزاماي نيۋ-يوركتىڭ جوعارعى سوتى دەنيز باۋىرلاس قانسىز ەم-شارا قابىلداۋعا قۇقىلى دەگەن شەشىم شىعاردى. بۇل مەن قاتىسقان ٵرى جوعارعى سوتتا جەڭىسپەن بىتكەن قانعا قاتىستى ٴتورت سوتتىڭ ٴبىرى ەدى. (« جوعارعى سوتتاعى جەڭىستەرىمىز» دەگەن قورشاۋدى قاراڭىز.) مەن بەتەلدەگى وزگە زاڭگەرلەرمەن بىرگە بالاعا قورعانشى بولۋمەن، اجىراسۋمەن جانە جىلجىمايتىن مۇلىكتەرمەن بايلانىستى ىستەرگە قاتىستىم.
وتباسىلىق ٶمىرىم
ايەلىم دوۋنمەن بىرگە
ايەلىم دوۋندى العاش كەزدەستىرگەندە، ول كۇيەۋىنەن اجىراسقان، ٷش بالاسى بار جالعىزباستى انا ەدى. ول كۇن كورۋ ٷشىن جۇمىس ىستەي ٴجۇرىپ، ىزاشارلىق قىزمەتىن دە اتقارىپ ٴجۇردى. ومىردە قيىنشىلىعى كوپ بولسا دا، ونىڭ ەحوباعا ايانباي قىزمەت ەتىپ جۇرگەنى ماعان قاتتى اسەر ەتتى. 1992-جىلى نيۋ-يوركتە وتكەن «نۇر شاشۋشىلار» دەپ اتالاتىن ايماقتىق كونگرەستە مەن وعان جاقىنىراق تانىسۋدى ۇسىندىم. ٴبىر جىلدان سوڭ ەكەۋمىز ۇيلەندىك. مەن بەتەلدىك قىزمەتىمدى ٵرى قاراي دا جالعاستىرا بەردىم. رۋحاني تولىسقان جانە جارقىن دا جايدارى مۇنداي ايەل مەن ٷشىن ەحوبادان كەلگەن سي بولدى. بىرگە تۇرعان كۇندەردىڭ بارىندە دوۋننىڭ ماعان جاساعانى تەك جاقسىلىق بولدى (ناق. س. 31:12).
ٴبىز ۇيلەنگەندە، بالالاردىڭ جاستارى 11 دە، 13 تە جانە 16 دا ەدى. مەن ولارعا جاقسى اكە بولعىم كەلدى، سوندىقتان وگەي اتا-انا بولۋ جايلى ادەبيەتتەرىمىزدەن تاپقان مالىمەتتەردىڭ ٴبارىن مۇقيات وقىپ، قولدانا باستادىم. باسىندا ٴبىراز جىل قيىن بولدى، ٴبىراق بالالار مەنى سەنىمدى دوس جانە ٴسۇيۋشى اكە رەتىندە قابىلداي العاندارىنا قاتتى قۋاندىم. ٴبىزدىڭ ٷيىمىزدىڭ ەسىگى بالالارىمىزدىڭ دوستارى ٷشىن ٵردايىم اشىق بولاتىن. ٴبىز ٷيىمىز كۇشتەرى تاسىعان جاستارعا تولىپ كەتكەندە ٴماز-مەيرام بولۋشى ەدىك.
2013-جىلى قارتايعان اتا-انامىزعا قاراۋ ٷشىن دوۋن ەكەۋمىز ۆيسكونسينگە كوشىپ باردىق. ٴبىر تاڭعالعانىم، بەتەلدىك قىزمەتىم توقتاعان جوق. ۇيىمىمىزعا زاڭي ماسەلەلەردە ٵرى قاراي دا كومەكتەسىپ تۇرۋ ٷشىن ۋاقىتشا ەرىكتى قىزمەتشى بولىپ تاعايىندالدىم.
كۇتپەگەن وزگەرىس
2018-جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا تاماعىم ٴبىرتۇرلى بولىپ جۇرگەنىن بايقادىم. جەرگىلىكتى دارىگەرگە بارىپ قارالعانىمدا، ول مۇنىڭ سەبەبىن انىقتاي المادى. كەيىن باسقا ٴبىر دارىگەر نەۆرولوگكە كورىنۋگە كەڭەس بەردى. ٴسۇيتىپ، 2019-جىلدىڭ قاڭتارىندا نەۆرولوگ ماعان سيرەك كەزدەسەتىن ۇدەمەلى نەۆرولوگيالىق اۋرۋعا شالدىققان بولۋىم مۇمكىن ەكەنىن ايتتى.
ٷش كۇننەن كەيىن كونكي تەۋىپ جۇرگەن كەزىمدە قۇلاپ قالىپ، وڭ بىلەگىمدى سىندىرىپ الدىم. مەن كونكيدى وتە جاقسى تەبەتىنمىن، ويتكەنى ٶمىر بويى تەۋىپ كەلگەن ەدىم. سوندا مەن قوزعالۋ قابىلەتىمنىڭ بۇزىلا باستاعانىن ٴتۇسىندىم. بۇل اۋرۋدىڭ تەز اسقىنعانىن كورىپ قاتتى تاڭعالدىم. ويتكەنى سويلەۋىم، ٴجۇرىپ-تۇرۋىم جانە جۇتىنۋىم قاتتى قيىنداپ كەتتى.
پاتشالىق ٸسىن العا جىلجىتۋدا زاڭگەر رەتىندە كىشكەنە بولسا دا ۇلەس قوسا العانىما قاتتى قۋانامىن. مەن دارىگەرلەرگە، زاڭگەرلەر مەن سۋديالارعا ارنالعان جۋرنالدارعا كوپتەگەن ماقالالار جازدىم. سونداي-اق قان قۇيماي وتا جاساۋعا جانە ەم-شارا قابىلداۋعا قاتىستى ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ قۇقىقتارىن قورعاپ، دۇنيەجۇزى بويىنشا سەمينارلاردا باياندامالار ايتتىم. ٴبىراق لۇقا 17:10 دا ايتىلعانداي، «مەن نەبارى تۇككە تۇرعىسىز قۇلمىن، ىستەۋگە ٴتيىستىنى عانا ىستەدىم».
