1920. ٴجۇز جىل بۇرىن
1920-جىلدىڭ باسىندا ەحوبانىڭ حالقى الدا كۇتىپ تۇرعان ىستەردى اتقارۋعا قۇلشىنىپ تۇردى. ولار 1920-جىلدىڭ تارماعى ەتىپ ٴزابۇر 118:14 تەگى: «ەحوبا — مەنىڭ پانام ٵرى كۇش-قۋاتىم»،— دەگەن سوزدەردى تاڭدادى.
ەحوبا بۇل قۇلشىنىستى ۋاعىزداۋشىلارعا كۇش-قۋات بەردى. سول جىلى كىتاپ تاراتۋشىلاردىڭ، ياعني ٸزاشارلاردىڭ سانى 225 تەن 350 گە دەيىن ٶستى. سول ۋاقىتتا العاش رەت 8000 نان استام جاريالاۋشى باس باسقارماعا ۋاعىزدارى جونىندە ەسەپ جىبەردى. ەحوبا ولارعا باتاسىن بەرىپ، كوپ ادام ولارعا قۇلاق استى.
ولار زور قۇلشىنىس تانىتتى
1920-جىلى، 21-ناۋرىز كۇنى كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرىنىڭ اراسىندا جەتەكشىلىكتى قولعا العان دجوزەف رۋتەرفورد باۋىرلاس «قازىر ٶمىر ٴسۇرىپ جاتقان ميلليونداعان ادام ەشقاشان ولمەيدى» دەپ اتالاتىن بايانداما ايتتى. كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى الدارىنا جان سالماي وسى جيىنعا ادامداردى شاقىرۋمەن بولدى. ولار شامامەن 320000 شاقىرۋ قاعازىن تاراتتى. وسى جيىندى وتكىزۋ ٷشىن نيۋ-يورك قالاسىنداعى ۇلكەن ٴبىر تەاتر جالعا الىندى.
«قازىر ٶمىر ٴسۇرىپ جاتقان ميلليونداعان ادام ەشقاشان ولمەيدى» دەگەن بايانداما جايلى گازەتتە شىققان حابارلاندىرۋ
بۇل جيىنعا كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى كۇتكەننەن الدەقايدا كوپ ادام كەلدى. تەاترعا ولاردىڭ 5000 نان استامى عانا سيدى، ال قالعان 7000 ى كىرە المادى. «كۇزەت مۇناراسىندا» بۇل جيىن جايلى بىلاي دەلىندى: «حالىقارالىق كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى وتكىزگەن كەزدەسۋلەردىڭ ىشىندە بۇل جيىن ەڭ ايتۋلى جيىنداردىڭ ٴبىرى بولدى».
كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى «قازىر ٶمىر ٴسۇرىپ جاتقان ميلليونداعان ادام ەشقاشان ولمەيدى» دەپ جاريالايتىن ادامدار رەتىندە تانىلىپ كەتتى. سول كەزدەرى ولار پاتشالىق جايلى ىزگى حاباردىڭ الدەقايدا كەڭ كولەمدە ۋاعىزدالۋ كەرەكتىگىن تۇسىنبەگەن ەدى. سوعان قاراماستان ولاردىڭ قۇلشىنىستارى جالىنداپ تۇردى. 1902-جىلى قاۋىمعا بارا باستاعان يدا ولمستەد بىلاي دەيدى: «ٴبىز بۇكىل ادامزاتتى تاماشا باتالار كۇتىپ تۇرعانىن بىلدىك، سوندىقتان قىزمەتتە كەزدەستىرگەن ٵربىر ادامعا وسى قۋانىشتى حاباردى ايتۋدىڭ مۇمكىندىگىن جىبەرمەدىك».
ولار ادەبيەتتى وزدەرى باسىپ شىعاردى
رۋحاني اس-سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ٷشىن، بەتەلدەگى ەر باۋىرلاستار كەيبىر ادەبيەتتەردى وزدەرى باسىپ شىعارا باستادى. ولار قۇرىلعى ساتىپ الىپ، ونى بەتەلگە جاقىن ورنالاسقان ميرتل-اۆەنيۋ 35 تەگى (برۋكلين، نيۋ-يورك) جالدامالى عيماراتقا ورنالاستىردى.
لەو پەل مەن ۋولتەر كەسسلەر ەسىمدى باۋىرلاستار 1920-جىلدىڭ قاڭتارىندا بەتەلدە قىزمەت ەتە باستادى. ۋولتەر بىلاي دەيدى: «ٴبىز كەلگەن كەزدە، باسپاحانا باقىلاۋشىسى بىزگە قاراپ: «تۇسكى اسقا دەيىن ٵلى ٴبىر جارىم ساعات بار»،— دەپ، بىزگە جۇمىس تاپسىرىپ قويدى. ٴبىز جەرتولەدەن كىتاپتار سالىنعان قوراپتاردى تاسىدىق».
كەلەسى كۇنى نە بولعانى جايلى لەو بىلاي دەدى: «ٴبىز عيماراتتىڭ ٴبىرىنشى قاباتىنىڭ قابىرعالارىن جۋىپ شىقتىق. مەن بۇعان دەيىن ەشقاشان وسىنشالىقتى لاس جۇمىس ىستەگەن ەمەسپىن. ٴبىراق بۇل يەمىزدىڭ ٸسى بولعاندىقتان، ٴبىز مۇنى مارتەبەلى ٸس دەپ قاراستىردىق».
«كۇزەت مۇناراسىن» شىعارۋ ٷشىن قولدانىلعان جازىق باسپالى ماشينا
قۇلشىنىستى باۋىرلاستاردىڭ ارقاسىندا بىرنەشە اپتانىڭ ىشىندە «كۇزەت مۇناراسى» باسىلا باستادى. 1920-جىلعى «كۇزەت مۇناراسىنىڭ» 1-اقپانداعى سانىنىڭ الپىس مىڭ داناسى ەكىنشى قاباتتاعى جازىق باسپالى ماشينادا باسىپ شىعارىلدى. ال سول ارالىقتا باۋىرلاستار جەرتولەدە كولەمىنە بولا «سوعىس كەمەسى» دەپ اتالىپ كەتكەن باسپا ماشيناسىن ورناتىپ جاتتى. 1920-جىلعى 14-ساۋىردەگى سانىنان باستاپ «التىن عاسىر» جۋرنالى دا باسىلا باستادى. كۇمان جوق، ەحوبا ىقىلاسى زور قىزمەتشىلەرىنىڭ ەڭبەگىنە باتاسىن توكتى.
«بۇل يەمىزدىڭ ٸسى بولعاندىقتان، ٴبىز بۇنى مارتەبەلى ٸس دەپ قاراستىردىق»
«ارامىزدا بىرلىك بولسىن»
ەحوبانىڭ ادال حالقى ۋاعىز ىسىنە قايتادان قۇلشىنا كىرىسىپ، ٶزارا قايتا بىرىكتى. ٴبىراق 1917—1919-جىلدار ارالىعىنداعى قيىن كەزەڭدە ۇيىمدى تاستاپ كەتكەن كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى بار ەدى. ولارعا قايتىپ كەلۋگە كومەكتەسۋ ٷشىن شارا جاسالدى.
1920-جىلعى «كۇزەت مۇناراسىنىڭ» 1-ساۋىردەگى سانىندا «ارامىزدا بىرلىك بولسىن» دەگەن ماقالا جارىق كوردى. وندا مىناداي جىلى شاقىرۋ بولدى: «ٴبىز مىناعان سەنىمدىمىز: ەحوباعا مويىنسۇنعىسى كەلەتىن اركىم بۇرىنعى قاتەلىكتەرىن ۇمىتىپ، قۇداي تاپسىرعان ٸستى اتقارۋ ٷشىن ونىڭ حالقىمەن قايتا بىرىگۋ كەرەك».
بۇل جىلى شاقىرۋدى كوپ ادام قابىل الدى. ٴبىر ەرلى-زايىپتى بىلاي دەپ جازدى: «وزگەلەر ۋاعىزداپ جۇرگەن كەزدە، ٴبىزدىڭ ٴبىر جىلدان اسا ۋاقىت بويى قول قۋسىرىپ وتىرعانىمىز قاتەلىك بولدى. بۇل ەندى ەشقاشان قايتالانبايدى دەپ ۇمىتتەنەمىز». ىسكە قايتا كىرىسكەن بۇل باۋىرلاستاردى الدا كوپتەگەن ىستەر كۇتىپ تۇردى.
«ZG» ٴدى تاراتۋ
1920-جىلدىڭ 21-ماۋسىمىندا كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى ۇلكەن ناۋقان ۇيىمداستىرىپ، «ZG» ٴدى، ياعني «قۇپيا جۇزەگە استى» كىتابىنىڭ جۇمساق مۇقابالى نۇسقاسىن تاراتا باستادى *. 1918-جىلى «قۇپيا جۇزەگە استى» كىتابىنا تيىم سالىنعان كەزدە، بۇل كىتاپتاردىڭ كوپتەگەن داناسى ساقتاۋلى تۇرعان ەدى.
بۇل كىتاپتى تاراتۋ ناۋقانىنا تەك قانا كىتاپ تاراتۋشىلار ەمەس، بۇكىل جاريالاۋشىلار شاقىرىلدى. ناۋقانعا قاتىسقىسى كەلەتىن شومىلدىرۋ راسىمىنەن وتكەن ٵربىر جاريالاۋشى مۇنى زور ىقىلاسپەن ىستەۋ كەرەك ەدى. «مەنىڭ بار كوزدەگەنىم — «ZG» ٴدى تاراتۋ» دەگەن سوزدەر ولاردىڭ ۇرانى بولۋ كەرەك-ٴتىن. ەدمەند حۋپەر باۋىرلاس وسى ناۋقاندا كوبىسىنىڭ العاش رەت ۇيمە-ٷي ۋاعىزداعانىن ايتتى. ول تاعى: «ٴبىز كۇتكەننەن الدەقايدا كەڭ كولەمدە اتقارىلعان بۇل ٸستىڭ نە ەكەنىن ٴبىز ەندى عانا تۇسىنە باستاعاندايمىز»،— دەدى.
ەۋروپاداعى ٸستى قايتا ۇيىمداستىرۋ
ٴبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە وزگە ەلدەردەگى كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرىمەن بايلانىسۋ قيىن بولدى. سوندىقتان رۋتەرفورد باۋىرلاس سول باۋىرلاستاردى جىگەرلەندىرىپ، ۋاعىز ٸسىن قايتا ۇيىمداستىرعىسى كەلدى. ٴسۇيتىپ، 1920-جىلدىڭ 12-تامىزىندا ول ٴتورت ەر باۋىرلاستى ەرتىپ، بريتانياعا، ەۋروپاعا جانە تاياۋ شىعىسقا جول تارتتى.
رۋتەرفورد باۋىرلاستىڭ ەگيپەتتە جۇرگەن كەزى
رۋتەرفورد باۋىرلاس بريتانياعا كەلگەن كەزدە، كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى ٷش كونگرەسس جانە كوپشىلىككە ارنالعان 12 كەزدەسۋ وتكىزدى. جالپى العاندا، كەلۋشىلەردىڭ سانى شامامەن 50000 عا جەتتى. وسىعان قاتىستى «كۇزەت مۇناراسىندا» بىلاي دەلىندى: «باۋىرلاستاردىڭ ٴبارى جىگەرلەنىپ، ٴبىر مارقايىپ قالدى. ولار ٶزارا ارالاسىپ، قىزمەتتەسىپ، كوپ قۋانىشقا بولەندى». رۋتەرفورد باۋىرلاس پاريجدە دە «قازىر ٶمىر ٴسۇرىپ جاتقان ميلليونداعان ادام ەشقاشان ولمەيدى» دەگەن باياندامانى ايتتى. بايانداما باستالعان كەزدە، زالدىڭ ٸشى لىق تولىپ كەتتى. كەيىن ٷش ٴجۇز ادام كوبىرەك بىلۋگە نيەت ٴبىلدىردى.
لوندونداعى رويال البەرت-حوللدا ايتىلاتىن بايانداماعا شاقىرۋ پلاكاتى
كەلەسى اپتالارى باۋىرلاستار افيناعا، كايرگە جانە يەرۋساليمگە باردى. سونداعى قىزىعۋشىلىق بىلدىرگەن ادامدارعا كومەكتەسۋ ٷشىن، رۋتەرفورد باۋىرلاس يەرۋساليمنىڭ ماڭىنداعى راماللا قالاسىندا فيليال قۇردى. كەيىن ول ەۋروپاعا ورالىپ، شۆەيساريادا ورتالىق ەۋروپا فيليالىنىڭ اشىلۋىن ۇيىمداستىرىپ، سول جەردە ادەبيەتتەردىڭ باسىلۋىن قامدادى.
ادىلەتسىزدىكتىڭ اشكەرەلەنۋى
1920-جىلدىڭ قىركۇيەگىندە كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى «التىن عاسىر» جۋرنالىنىڭ 27 ٴنشى ٴنومىرىن ارنايى باسىلىم رەتىندە شىعاردى. وندا كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرىنىڭ 1918-جىلى كورگەن قۋعىن-سۇرگىنى جايلى اشىق باياندالدى. «سوعىس كەمەسى» دەپ اتالىپ كەتكەن باسپا ماشيناسى كۇنى-ٴتۇنى تىنباي جۇمىس ىستەپ، وسى جۋرنالدىڭ ٴتورت ميلليوننان استام داناسىن باسىپ شىعاردى.
ەمما مارتيننىڭ ساقشىلاردا تۇسكەن سۋرەتى
بۇل جۋرنالدى وقىعاندار ەمما مارتين ەسىمدى ايەل باۋىرلاستىڭ وقيعاسى جايلى ٴبىلدى. مارتين باۋىرلاس كاليفورنياداعى سان-بەرناردينودا كىتاپ تاراتۋشى بولىپ قىزمەت ەتكەن. 1918-جىلدىڭ 17-ناۋرىزىندا ەمما مارتين، سونداي-اق ەدۋارد حامم، ەدۋارد دجۋليۋس زوننەنبەرگ، ەرنەست ستيۆەنس ەسىمدى ٷش ەر باۋىرلاس كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرىنىڭ كىشىگىرىم جيىنىنا قاتىستى.
وسى جيىنعا كەلگەندەردىڭ اراسىندا وتىرعان ٴبىر ەر ادام كيەلى كىتاپ جايلى ٴبىلۋ ٷشىن كەلمەگەن ەدى. بۇل كىسى كەيىن بىلاي دەدى: «مەن بۇل جيىنعا پروكۋراتۋرانىڭ تاپسىرماسى بويىنشا كەلدىم. ماقساتىم قانداي دا ٴبىر ايعاق تابۋ ەدى». ول ٶزىنىڭ ىزدەگەن «ايعاعىن» تاپتى. بۇل «قۇپيا جۇزەگە استى» كىتابى ەدى. بىرنەشە كۇننەن كەيىن مارتين باۋىرلاس پەن الگى ٷش ەر باۋىرلاس تۇتقىندالدى. ولارعا تيىم سالىنعان كىتاپتى تاراتىپ زاڭ بۇزدى دەگەن ايىپ تاعىلدى.
بۇل ٴتورت باۋىرلاس ايىپتى دەپ تابىلىپ، ٷش جىلعا تۇرمەگە قامالدى. 1920-جىلدىڭ 17-مامىرىندا قايتا-قايتا ارىز بەرگەندەرىنەن تۇك شىقپاي، ولار وزدەرىنىڭ جازا مەرزىمىن وتەي باستادى. ٴبىراق بۇل جاعداي كەيىن وڭالدى.
1920-جىلدىڭ 20-ماۋسىمىندا رۋتەرفورد باۋىرلاس سان-فرانسيسكودا وتكەن كونگرەستە وسى جاعداي تۋرالى ايتىپ بەردى. سول باۋىرلاستارمەن بولعان جاعدايدى ەستىگەن تىڭدارماندار جاعالارىن ۇستادى. ولار قۇراما شتاتتاردىڭ پرەزيدەنتىنە تەلەگرامما جىبەرىپ، بىلاي دەپ جازدى: «ٴبىز ەمما مارتينگە قاتىستى جازىپ وتىرمىز. ونىڭ زاڭ بۇزدى دەگەنى — ادىلەتسىزدىك. فەدەرالدىق قىزمەتكەرلەر ەمما ٴمارتيندى تۇرمەگە قاماۋ ٷشىن، وزدەرىنىڭ بيلىگىن قولدانىپ، وعان تۇزاق قۇرعان. ٴبىز بۇل بارىپ تۇرعان سوراقىلىق دەپ ويلايمىز».
پرەزيدەنت ۆۋدرو ۆيلسون كەلەسى كۇنى-اق مارتين، حامم، زوننەنبەرگ، ستيۆەنس باۋىرلاستارعا قاتىستى ۇكىمدى جوققا شىعاردى. ٴسۇيتىپ، بۇل باۋىرلاستار تۇرمەدەن بوسادى.
1920-جىلدىڭ اياعىندا كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى بۇل جىلدىڭ قۋانىشتى جايتتارعا تولى بولعانىن ٴتۇسىندى. باس باسقارماداعى ٸستىڭ كولەمى ارتا بەردى جانە كيەلى كىتاپ زەرتتەۋشىلەرى ادامزاتتىڭ قيىندىعىن شەشەتىن قۇداي پاتشالىعى جايلى بۇرىن-سوڭدى بولماعانداي قۇلشىنا ۋاعىزداپ ٴجۇردى (مات. 24:14). ال 1921-جىلى پاتشالىق جايلى شىندىق بۇدان دا كەڭ كولەمدە ۋاعىزدالماق ەدى.
^ 18-ابزاس «قۇپيا جۇزەگە استى» كىتابى — «جازبالاردى زەرتتەۋ» دەپ اتالاتىن كىتاپتار جيىنتىعىنىڭ جەتىنشى تومى. ال «ZG» بولسا بۇل كىتاپتىڭ 1918-جىلعى «كۇزەت مۇناراسىنىڭ» 1-ناۋرىزداعى سانى رەتىندە شىققان جۇمساق مۇقابالى نۇسقاسى ەدى. «Z» دەگەن «سيون كۇزەت مۇناراسىنا» («Zion’s Watch Tower») نۇسقادى، ال «G» — اعىلشىن ٵلىپبيىنىڭ جەتىنشى ٵرپى جانە ول جەتىنشى تومدى ٴبىلدىردى.
