ٴسىز بىلگەنسىز بە؟
كونە جازبالار كيەلى كىتاپتى قالاي راستايدى؟
يەرۋساليمدەگى كيەلى كىتاپتاعى جەرلەر مۇراجايىندا تاس تاقتاشاعا جازىلعان ٴبىر كونە جازبا بار. ول شامامەن ب.ز.ب. 700—600-جىلدارى جازىلعان. بۇل تاس تاقتاشا يزرايلدەگى حەبرونعا جاقىن ماڭدا قابىر رەتىندە قولدانىلعان ۇڭگىردەن تابىلعان. تاقتاشادا «حاگاۆ ۇلى حاگاف ياھۋا شاۆوتتىڭ قارعىسىنا ۇشىراسىن» دەگەن جازۋ بار. بۇل جازبا كيەلى كىتاپتى قالاي راستايدى؟ تاقتاشاداعى جازۋ قۇدايدىڭ يحۆح دەگەن كونە ەۆرەي ارىپتەرىمەن جازىلعان ەحوبا دەگەن ەسىمى ەجەلدە كۇندەلىكتى ومىردە كەڭىنەن قولدانىلعانىن كورسەتەدى. قابىر رەتىندە قولدانىلعان ۇڭگىرلەردەن تابىلعان باسقا دا كونە جازبالاردان كورىنەتىندەي، بۇل ۇڭگىرلەردە ٴبىر-بىرىمەن كەزدەسكەن جانە جاسىرىنعان ادامدار قابىرعالارعا ٴجيى قۇدايدىڭ ەسىمىن، سونداي-اق ىشىندە قۇدايدىڭ ەسىمى كەزدەسەتىن ٶز ەسىمدەرىن جازعان.
دجوردجيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى رەيچەل نابۋلسي وسى كونە جازبالارعا قاتىستى بىلاي دەدى: «وسى جازبالاردا يحۆح دەگەن ەسىمنىڭ ٴجيى كەزدەسكەنىنەن كوپ نارسە بىلۋگە بولادى. كيەلى كىتاپ ماتىندەرى مەن وسىنداي جازبالار يسرايل مەن ياھۋدا ٷشىن يحۆح نىڭ وتە ماڭىزدى تۇلعا بولعانىن كورسەتەدى». نەگىزى، يحۆح دەگەن ەۆرەي ارىپتەرىمەن جازىلعان قۇدايدىڭ ەسىمى كيەلى كىتاپتا مىڭداعان رەت كەزدەسەدى. وندا قۇدايدىڭ ەسىمىن قامتيتىن ادامداردىڭ ەسىمدەرى دە ٴجيى كەزدەسەدى.
تاس تاقتاشاداعى «ياھۋا شاۆوت» دەگەن سوزدەر «اسكەرباسى ەحوبا» دەگەندى بىلدىرەدى. سوعان قاراعاندا، ەجەلدە تەك قۇدايدىڭ ەسىمى عانا ەمەس، «اسكەرباسى ەحوبا» دەگەن تىركەس تە كەڭ قولدانىلعان كورىنەدى. بۇل دا كيەلى كىتاپتى راستايدى. ويتكەنى ەۆرەي جازبالارىندا «اسكەرباسى ەحوبا» دەگەن تىركەس 250 دەن استام رەت قولدانىلعان. بۇل تىركەس كوبىنەسە يشايا، ەرەميا، زاكاريا كىتاپتارىندا كەزدەسەدى.
قىزىقتى بولار مالىمەتتەر
سان ٴتۇرلى تاقىرىپتار
ەجەلگى قولجازبالار قۇداي ەسىمى ٴتيىستى ورنىندا تۇرۋ كەرەكتىگىن دالەلدەيدى.
قۇداي ەسىمىنىڭ «ىنجىلدە» ٴتيىستى ورىندا تۇرۋ كەرەكتىگىنىڭ دالەلدەرى بار.
