ٴسىز ەحوباعا كوز تىگەسىز بە؟
«ۋا، كوكتەگى تاعىندا وتىرعان قۇداي، مەن وزىڭە كوز تىگەمىن» (ٴزابۇر 123:1).
اندەر: 143، 124
1، 2. ەحوباعا كوز تىگۋ دەگەن نەنى بىلدىرەدى؟
ٴبىز «ەرەكشە قيىن ۋاقىتتا» ٶمىر ٴسۇرىپ جاتىرمىز (تىموتەگە 2-حات 3:1). ەحوبا وسى زۇلىم دۇنيەنى جويىپ، جەر بەتىنە تىنىشتىق ورناتقانشا، ٶمىر ودان سايىن قيىنداي تۇسپەك. سول سەبەپتەن ٴبىز: «كومەك پەن نۇسقاۋ الۋ ٷشىن كىمگە كوز تىگەمىن؟»— دەپ ويلانۋىمىز قاجەت. بالكىم، ٴبىز كىدىرمەستەن: «ەحوباعا»،— دەپ جاۋاپ بەرەتىن شىعارمىز. بۇل — كەرەمەت جاۋاپ.
2 ەحوباعا كوز تىگۋ دەگەن نەنى بىلدىرەدى؟ قيىندىققا كەزىككەندە، ەحوباعا كوز تىگۋ ٷشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ كوپتەگەن ۋاقىت بۇرىن ٴبىر كيەلى كىتاپ جازۋشىسى كومەككە ٴزارۋ كەزىمىزدە ەحوباعا كوز تىگۋ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن ٴتۇسىندىرىپ كەتكەن (ٴزابۇر 123:1—4 وقىڭىز). ول ەحوباعا كوز تىگەتىن ادام قوجايىنىنا كوز تىگەتىن قۇلعا ۇقسايتىنىن ايتقان. مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ قۇل قوجايىنىنا كوز تىگەدى، باسقاشا ايتقاندا، ول تاماق بەرىپ، قاۋىپ-قاتەردەن قورعايدى دەپ كۇتەدى. سونداي-اق قۇل قوجايىنى نە ىستەۋدى بۇيىراتىنىن ٴتۇسىنىپ، كەيىن سونى ورىنداۋ ٷشىن دە ۇنەمى قوجايىنىنان كوز المايدى. سول سياقتى، ٴبىز دە ەحوبا نە ىستەگەنىمىزدى قالايتىنىن ٴتۇسىنۋ ٷشىن قۇداي ٴسوزىن كۇندە مۇقيات زەرتتەپ، كەيىن سوعان ساي ارەكەت ەتۋىمىز قاجەت. وسىلاي كومەككە مۇقتاج كەزىمىزدە ەحوبانىڭ قول ۇشىن بەرەتىنىنە كوز جەتكىزە الامىز (ەفەستىكتەرگە 5:17).
3. ەحوبادان نازارىمىز اۋىپ كەتۋىنە نە سەبەپ بولۋى مۇمكىن؟
3 ەحوباعا ٵردايىم كوز تىگۋىمىز كەرەكتىگىن بىلسەك تە، كەيدە الاڭداپ كەتۋىمىز مۇمكىن. يسانىڭ جاقىن دوسى مارتامەن سولاي بولعان. بىردە ول «اۋرە-سارساڭعا» ٴتۇسىپ، الاڭداپ كەتتى (لۇقا 10:40—42). مارتا سياقتى ادال ادامنىڭ ٶزى قاسىندا بولعان يسادان نازارىن تايدىرىپ السا، ٴبىزدىڭ دە الاڭداپ كەتۋىمىز وپ-وڭاي. ەحوباعا كوز تىگۋدەن ٴبىزدى نە الاڭداتۋى مۇمكىن؟ بۇل ماقالادا وزگەلەردىڭ ٸس-ارەكەتى ٴبىزدى قالاي الاڭداتۋى مۇمكىن ەكەنىن قاراستىرامىز. سونداي-اق ەحوبادان نازارىمىز اۋىپ كەتپەۋ ٷشىن نە ىستەي الاتىنىمىزدى كورەمىز.
زور مارتەبەدەن ايىرىلىپ قالعان ادال كىسى
4. مۇسانىڭ ۋادە ەتىلگەن جەرگە كىرمەي قالعانى نەگە ٴبىزدى تاڭعالدىرۋى مۇمكىن؟
4 ەحوبانىڭ نۇسقاۋلارىن كۇتىپ، وعان كوز تىككەن ادامداردىڭ ٴبىرى — مۇسا. كيەلى كىتاپتا مۋسانىڭ «كوزگە كورىنبەيتىن تۇلعانى كورىپ تۇرعانداي بەرىك بولعانى» ايتىلعان (ەۆرەيلەرگە 11:24—27 وقىڭىز). وندا تاعى: «يسرايلدە بۇدان كەيىن مۇسا سياقتى پايعامبار بولعان جوق. ەحوبا ونىمەن ەرەكشە تىعىز قارىم-قاتىناستا بولعان»،— دەلىنگەن (مۇسانىڭ 5-جازباسى 34:10). ەحوبانىڭ جاقىن دوسى بولسا دا، مۇسا ۋادە ەتىلگەن جەرگە كىرۋ مارتەبەسىنەن ايىرىلىپ قالدى (مۇسانىڭ 4-جازباسى 20:12). نەگە بۇلاي بولدى؟
5—7. يسرايلدىكتەر مىسىردان شىققاننان كەيىن كوپ ۇزاماي قانداي جاعداي بولدى جانە مۇسا نە ىستەدى؟
5 يسرايلدىكتەردىڭ مىسىردان شىققانىنا ەكى اي بولار-بولماس، ٴبىر جاعىمسىز جاعداي ورىن الدى. بۇل كەزدە ولار سيناي تاۋىنا ٵلى جەتپەگەن دە ەدى. حالىق ىشەتىن سۋ بولماعانى ٷشىن شاعىمدانا باستادى. ولار مۇساعا قارسى كۇڭكىلدەپ، اشۋعا مىنگەندە، مۇسا ەحوباعا داۋىستاپ سيىنىپ: «مىنا حالىققا نە ىستەيمىن؟ ولار مەنى تاسپەن اتقىلاۋعا دايىن تۇر»،— دەدى (مۇسانىڭ 2-جازباسى 17:4). سول كەزدە ەحوبا وعان ناقتى نۇسقاۋ بەردى. ول مۇساعا قولىنداعى تاياعىمەن حوريبتەگى جارتاستى ۇرۋدى بۇيىردى. كيەلى كىتاپتا: «مۇسا يسرايل اقساقالدارىنىڭ كوزىنشە وسىلاي ىستەدى»،— دەلىنگەن. سودان جارتاستان سۋ اعىپ، يسرايلدىكتەر شولدەرى قانعانشا سۋ ٸشتى. وسىلاي بۇل قيىندىقتىڭ شەشىمى تابىلدى (مۇسانىڭ 2-جازباسى 17:5، 6).
6 كيەلى كىتاپتا ايتىلعانداي، مۇسا بۇل جەردى ماسسا دەپ اتادى. بۇل اتاۋ «سىناۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. مۇسا سول جەردى مەريبا دەپ تە اتادى. ونىڭ ماعىناسى — «ۇرىس-جانجال». مۇسا «يسرايلدىكتەر وزىنە ۇرىسقاندىقتان، سونداي-اق «ەحوبا ٴبىزدىڭ ارامىزدا ما، جوق پا؟» دەپ ەحوبانى سىناعاندىقتان»، جەرگە وسىنداي اتاۋلار بەرگەن (مۇسانىڭ 2-جازباسى 17:7).
7 مەريبادا بولعان جاعدايعا ەحوبا قالاي قارادى؟ ول يسرايلدىكتەردى تەك مۇساعا ەمەس، وزىنە جانە بيلىگىنە قارسى شىقتى دەپ قاراستىردى (ٴزابۇر 95:8، 9 وقىڭىز). حالىق وسىلاي ەتۋىمەن ۇلكەن قاتەلىك جاسادى. ال مۇسا بۇل جاعدايدا دۇرىس ارەكەت ەتتى. ول ەحوباعا كوز تىگىپ، ونىڭ بەرگەن نۇسقاۋلارىن مۇقيات ورىندادى.
8. يسرايلدىكتەردىڭ ٴشول دالاداعى كوشىپ-قونۋى اياقتالىپ قالعاندا قانداي جاعداي بولدى؟
8 شامامەن 40 جىلدان كەيىن وسىنداي جاعداي تاعى قايتالاندى. ول كەزدە يسرايلدىكتەردىڭ ٴشول دالاداعى كوشىپ-قونۋى اياقتالىپ قالعان ەدى. ولار ۋادە ەتىلگەن جەردىڭ شەگاراسىنا جاقىن ورنالاسقان قادەش دەگەن جەرگە قونىستاندى. بۇل جەر دە مەريبا دەگەن اتپەن تانىلىپ كەتتى *. نەگە؟ ويتكەنى يسرايلدىكتەر سۋدىڭ جوقتىعىنا شاعىمدانىپ، قايتادان كۇڭكىلدەدى (مۇسانىڭ 4-جازباسى 20:1—5). ٴبىراق بۇل جولى مۇسا ۇلكەن قاتەلىك جىبەردى.
9. ەحوبا مۇساعا قانداي نۇسقاۋ بەردى، ٴبىراق مۇسا نە ىستەدى؟ (ماقالانىڭ باسىنداعى سۋرەتتى قاراڭىز.)
9 حالىق بۇلىك شىعارعان كەزدە مۇسا قالاي ارەكەت ەتتى؟ نۇسقاۋ الۋ ٷشىن ول قايتادان ەحوباعا كوز تىكتى. ٴبىراق بۇل جولى ەحوبا مۇساعا جارتاستى ۇرۋدى بۇيىرعان جوق. ول مۇساعا قولىنا تاياق الىپ، حالىقتى جارتاستىڭ قاسىنا جيناۋدى، سوسىن جارتاسقا قاراپ سويلەۋدى بۇيىردى (مۇسانىڭ 4-جازباسى 20:6—8). مۇسا ەحوبا ايتقانداي ىستەدى مە؟ جوق. ونىڭ اشۋعا بۋلىققانى سونشا — ول حالىققا ايعايلاپ: «ەي، بۇلىكشىلەر، تىڭداڭدار! بىزگە مىنا جارتاستان سۋ شىعارىپ بەر دەپ تۇرسىڭدار ما؟»— دەدى. سوسىن ول تاياعىمەن جارتاستى ەكى رەت ۇردى! (مۇسانىڭ 4-جازباسى 20:10، 11).
مۇسا ەحوبا بەرگەن جاڭا نۇسقاۋلارعا مويىنسۇنبادى
10. مۇسانىڭ ارەكەتىنە ەحوبا قالاي قارادى؟
10 ەحوبا مۇساعا قاتتى اشۋلاندى (مۇسانىڭ 5-جازباسى 1:37؛ 3:26). نە سەبەپتى؟ بالكىم، مۇنىڭ ٴبىر سەبەبى — مۇسانىڭ ەحوبا بەرگەن جاڭا نۇسقاۋلارعا مويىنسۇنباعانى شىعار.
11. مۇسانىڭ جارتاستى سوققانى نەگە حالىقتى «ەحوبا كەرەمەت جاساعان جوق» دەگەن ويعا يتەرمەلەگەن بولۋى مۇمكىن؟
11 ەحوبانىڭ اشۋلانۋىنا تاعى ٴبىر جايت سەبەپ بولۋى مۇمكىن. العاشقى مەريباداعى الىپ جارتاستار گرانيتتى جارتاستار بولعان. مۇنداي جارتاستى قانداي مىقتى ادام ۇرسا دا، ەشكىم سۋ شىعادى دەپ كۇتپەس ەدى. ال ەكىنشى مەريباداعى جارتاستار مۇلدەم وزگەشە بولعان. ولاردىڭ كوبىسى اكتاستى جارتاستار توبىنا جاتقان. ادەتتە مۇنداي جارتاستار جۇمساق بولاتىندىقتان، ٴجيى سۋدى ٴسىڭىرىپ الادى. كەيىن بۇل سۋلار جارتاستىڭ ەتەك جاعىنا جينالادى. سوندىقتان ادامدار جارتاستى ويىپ، ىشىندەگى سۋدى الا الادى. ولاي بولسا، مۇسا جارتاسقا قاراپ سويلەمەي، ونى ۇرعان كەزدە، حالىق نە دەپ ويلاپ قالۋى مۇمكىن ەدى؟ سۋ ەحوبا كەرەمەت جاساعاندىقتان ەمەس، وزدىگىنەن اقتى دەپ ويلاپ قالۋى مۇمكىن بە ەدى *؟ ٴبىز مۇنى ناقتى ايتا المايمىز.
مۇسا قۇدايعا باعىنبادى
12. ەحوبانىڭ مۇسا مەن حارونعا اشۋلانۋىنا تاعى نە سەبەپ بولۋى مۇمكىن؟
12 ەحوبانىڭ مۇسا مەن حارونعا سونشا اشۋلانۋىنا تاعى ٴبىر سەبەپ بولۋى مۇمكىن. مۇسا حالىققا: «بىزگە مىنا جارتاستان سۋ شىعارىپ بەر دەپ تۇرسىڭدار ما؟»— دەگەن. ول «بىزگە» دەۋىمەن وزىنە جانە حارونعا نۇسقاعان بولسا كەرەك. ونىڭ وسى سوزدەرىنەن ەحوباعا دەگەن ەشقانداي قۇرمەت بايقالمادى. ويتكەنى ول بۇل كەرەمەتتى تولىقتاي ەحوبا جاسايتىنىن ايتپادى. ٴزابۇر 106:32، 33-تە بىلاي دەلىنگەن: «ولار مەريبا سۋىنىڭ ماڭىندا دا قۇدايدى اشۋلاندىردى، سولاردىڭ كەسىرىنەن مۇسا جاپا شەكتى. حالىق مۋسانىڭ اشۋىنا ٴتيدى، سوندىقتان ول قىزبالانىپ اعات سويلەدى» * (مۇسانىڭ 4-جازباسى 27:14). مۇسا ەحوباعا تيەسىلى قۇرمەتتى تانىتپادى. ەحوبا مۇسا مەن حارونعا: «ەكەۋىڭ... بۇيرىعىما باعىنبادىڭدار»،— دەدى (مۇسانىڭ 4-جازباسى 20:24). بۇل اۋىر كۇنا ەدى!
13. ەحوبانىڭ مۇسانى جازالاۋ جولى نەگە دۇرىس ٵرى ٵدىل بولدى؟
13 مۇسا مەن حارون حالىقتى جەتەلەپ جۇرگەن ادامدار بولعاندىقتان، ەحوبا ولاردان كوپ نارسە تالاپ ەتتى (لۇقا 12:48). كەزىندە ٴبىر ۇرپاق تۇگەلىمەن وزىنە قارسى شىققاندىقتان، ەحوبا ولارعا ۋادە ەتىلگەن جەرگە كىرۋگە رۇقسات ەتپەگەن ەدى (مۇسانىڭ 4-جازباسى 14:26—30، 34). ەحوبانىڭ مويىنسۇنباۋشىلىق تانىتقان مۇسانى دا تۋرا وسىلاي جازالاعانى دۇرىس ٵرى ٵدىل بولدى. ەحوبا باسقا بۇلىكشىلەرمەن قاتار مۇسانى دا ۋادە ەتىلگەن جەرگە كىرگىزبەدى.
باعىنباۋعا سەبەپشى بولعان جايت
14، 15. مۇسانىڭ ەحوباعا باعىنباۋىنا نە سەبەپ بولدى؟
14 مۇسانىڭ ەحوباعا باعىنباۋىنا نە سەبەپ بولدى؟ ٴزابۇر 106:32، 33-تەگى كەلەسى سوزدەرگە قايتا نازار اۋدارىپ كورەيىك: «ولار مەريبا سۋىنىڭ ماڭىندا دا قۇدايدى اشۋلاندىردى، سولاردىڭ كەسىرىنەن مۇسا جاپا شەكتى. حالىق مۋسانىڭ اشۋىنا ٴتيدى، سوندىقتان ول قىزبالانىپ اعات سويلەدى». بۇلىك ەحوباعا قارسى بولعانمەن، بۇعان مۇسا اشۋلاندى. ول ۇستامدىلىق تانىتپاي، سالدارىن ويلاپ جاتپاستان سويلەدى.
15 مۇسا وزگەلەردىڭ ٸس-ارەكەتىنە الاڭداپ كەتكەندىكتەن، ەحوبادان نازارىن تايدىرىپ الدى. حالىق ٴبىرىنشى رەت سۋدىڭ جوقتىعىنا كۇڭكىلدەگەندە، مۇسا دۇرىس ارەكەت ەتكەن ەدى (مۇسانىڭ 2-جازباسى 7:6). يسرايلدىكتەر كوپ جىل بويى ەحوباعا قارسى شىعا بەرگەندىكتەن، مۇسا شارشاپ، حالىقتىڭ ارەكەتى ونىڭ قيتىعىنا تيە باستاعان شىعار. بالكىم، ول ەحوبانى داڭقتاۋ تۋرالى ويلاۋدىڭ ورنىنا، تەك قانا ٶز سەزىمدەرىن ويلاپ كەتكەن بولار.
ٴبىز ەحوبادان كوز الماي، ۇنەمى وعان مويىنسۇنۋىمىز كەرەك
16. مۇسانىڭ ٸس-ارەكەتى جايلى نەگە ويلانىپ جۇرگەنىمىز دۇرىس؟
16 مۇسا سياقتى ادال پايعامباردىڭ ٶزى ەحوبادان نازارىن تايدىرىپ، كۇنا جاساعان بولسا، بىزبەن دە سولاي بولۋى عاجاپ ەمەس. مۇسا ۋادە ەتىلگەن جەردىڭ تابالدىرىعىندا تۇرعان ەدى. ٴبىز دە بۇگىندە جاڭا دۇنيەنىڭ تابالدىرىعىندا تۇرمىز (پەتىردىڭ 2-حاتى 3:13). ارينە، ٴبىز وسى ەرەكشە مارتەبەدەن ايىرىلىپ قالعىمىز كەلمەس ەدى. ٴبىراق جاڭا دۇنيەگە كىرۋ ٷشىن ٴبىز ەحوبادان كوز الماي، ۇنەمى وعان مويىنسۇنۋىمىز كەرەك (جوحاننىڭ 1-حاتى 2:17). ەندەشە، مۋسانىڭ قاتەلىگىنەن قانداي ساباق الامىز؟
وزگەلەردىڭ ٸس-ارەكەتى ٴسىزدى الاڭداتىپ جۇرمەسىن
17. بىرەۋ قيتىعىمىزعا تيگەندە قالاي ۇستامدى بولا الامىز؟
17 بىرەۋلەر قيتىعىڭىزعا تيگەندە، ۇستامدى بولىڭىز. كەيدە ٴبىز ٴبىر قيىن ماسەلەگە قايتا-قايتا كەزىگە بەرۋىمىز مۇمكىن. ٴبىراق كيەلى كىتاپتا: «جاقسىلىق جاساۋدان ەش تالمايىق. سەبەبى شارشاپ قالماساق، ٶز ۋاقىتىندا ونىڭ ٶنىمىن ورامىز»،— دەلىنگەن (عالاتتىقتارعا 6:9؛ سالونيكالىقتارعا 2-حات 3:13). بىرەۋ نەمەسە بىردەڭە قايتا-قايتا قيتىعىمىزعا تيگەن كەزدە، سويلەمەس بۇرىن ويلانىپ الامىز با؟ اشۋىمىزدى جۇگەندەيمىز بە؟ (ناقىل سوزدەر 10:19؛ 17:27؛ ماتاي 5:22). وزگەلەر اشۋىمىزدى كەلتىرگەندە، ٴبارىن «قۇدايدىڭ قاھارىنا قالدىرۋدى» ۇيرەنۋىمىز قاجەت (ريمدىكتەرگە 12:17—21 وقىڭىز). بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ اشۋعا بوي الدىرۋدىڭ ورنىنا، ەحوبا قاجەت دەپ تاپسا، ماسەلەمىزدى شەشەدى دەپ شىداممەن كۇتۋىمىز كەرەك. ەحوباعا كوز تىكپەي، «ٶزىمىز ٷشىن كەك الۋعا» تىرىسساق، بۇل ەحوباعا قۇرمەت تانىتپاعاندىق بولار ەدى.
18. نۇسقاۋلاردى ۇستانۋعا قاتىستى نەنى ەستە ۇستاۋىمىز قاجەت؟
18 سوڭعى نۇسقاۋلاردى مۇقيات ۇستانىڭىز. ەحوبا بەرگەن سوڭعى نۇسقاۋلاردى بارىنشا ۇستانامىز با؟ ٴبىز ٴبارىن بۇرىنعىسىنشا ٶزىمىز ۇيرەنىپ قالعانداي ىستەي بەرمەۋىمىز كەرەك. قايتا، ەحوبانىڭ ٶز ۇيىمى ارقىلى بەرگەن كەز كەلگەن جاڭا نۇسقاۋىن بىردەن ۇستانۋىمىز قاجەت (ەۆرەيلەرگە 13:17). سونداي-اق ٴبىز مۇقيات بولىپ، «جازىلعانداردى عانا ۇستانۋعا» ٴتيىسپىز (قورىنتتىقتارعا 1-حات 4:6). ەحوبانىڭ نۇسقاۋلارىن ناقتى ۇستاناتىن بولساق، ودان نازارىمىزدى تايدىرىپ المايمىز.
وزگەلەردىڭ قاتەلىگى مۇساعا قالاي اسەر ەتكەنىنەن قانداي ساباق الۋىمىز كەرەك؟ (19-ابزاستى قاراڭىز)
19. وزگەلەردىڭ قاتەلىگى ەحوبامەن دوستىعىمىزدى بۇزىپ جۇرمەس ٷشىن نە ىستەي الامىز؟
19 وزگەلەردىڭ قاتەلىگى ەحوبامەن دوستىعىڭىزدى بۇزىپ جۇرمەسىن. ەحوبادان نازارىمىزدى تايدىرمايتىن بولساق، وزگەلەردىڭ ٸس-ارەكەتىنە بولا ونىمەن دوستىعىمىزدى بۇزبايمىز، اشۋعا دا بوي الدىرمايمىز. اسىرەسە كىمدەر وسىلاي ەتۋ كەرەك؟ مۇسا سياقتى، قۇداي ۇيىمىندا جاۋاپكەرشىلىگى بار باۋىرلاستار. ارينە، قۇتقارىلۋ ٷشىن ٵرقايسىسىمىز دا كوپ كۇش سالىپ، ەحوباعا مويىنسۇنۋىمىز كەرەك (فىلىپىلىكتەرگە 2:12). دەگەنمەن جاۋاپكەرشىلىگىمىز نەعۇرلىم كوپ بولسا، ەحوبا سوعۇرلىم كوپ تالاپ ەتەدى (لۇقا 12:48). ەگەر ەحوبانى شىنىمەن جاقسى كورسەك، ٴبىز ەشتەڭەگە سۇرىنبەيمىز جانە ەشتەڭە دە ٴبىزدى ونىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنەن ايىرا المايدى (ٴزابۇر 119:165؛ ريمدىكتەرگە 8:37—39).
20. ٴبىز نە ىستەۋگە بەل بۋۋىمىز كەرەك؟
20 ٴبىز ەرەكشە قيىن ۋاقىتتا ٶمىر ٴسۇرىپ جاتقاندىقتان، «كوكتەگى تاعىندا وتىرعان» ەحوباعا كوز تىگۋىمىز كەرەك. سوندا ول ٴبىزدىڭ نە ىستەگەنىمىزدى قالايتىنىن تۇسىنە الامىز. سونداي-اق ٴبىز وزگەلەردىڭ ٸس-ارەكەتتەرىنىڭ ەحوبامەن دوستىعىمىزدى بۇزۋىنا ەشقاشان جول بەرمەۋىمىز كەرەك. مۇسامەن بولعان جاعدايدان ٴبىز وسىنداي ماڭىزدى ساباق الامىز. وزگەلەردىڭ قاتەلىگىنە اشۋلانباي، قايتا، ەحوبا ٶز «ىقىلاسىن تۇسىرگەنشە»، ودان كوز الماۋعا بەل بۋايىق (ٴزابۇر 123:1، 2).
^ 8-ابزاس بۇل مەريبا رەپەديمگە جاقىن ماڭداعى ماسسا دەپ تە اتالاتىن مەريبا ەمەس. ەكى جەردىڭ دە مەريبا اتالۋىنىڭ سەبەبى — سول ەكى جەردە يسرايلدىكتەر ۇرىس-جانجال شىعاردى («كيەلى جازبالار. جاڭا دۇنيە اۋدارماسىنىڭ» ٵ3 قوسىمشاسىنداعى كارتانى قاراڭىز).
^ 11-ابزاس ٴبىر عالىمنىڭ ايتۋىنشا، ياھۋديلەردىڭ ەل اۋزىندا قالعان اڭگىمەسىنە ساي، بۇلىكشىلەر مۇسا جارتاستىڭ ىشىندە سۋ بار ەكەنىن بىلگەن دەپ تۇجىرىمداعاندىقتان، بۇل جاعدايدى كەرەمەت دەپ قاراستىرماعان. سوندىقتان ولار باسقا جارتاستى ۇرىپ، تاعى ٴبىر رەت كەرەمەت جاساۋدى سۇراعان. ارينە، بۇل جاي اڭگىمە عانا.
^ 12-ابزاس «كۇزەت مۇناراسىنداعى» «وقىرمان ساۋالدارىن» (ور.) قاراڭىز (1989-جىل، 1 قاڭتار).
