كوسەمىمىز ماسىحكە سەنىم ارتايىق
«كوسەمدەرىڭ بىرەۋ-اق. ول — ٴماسىح» (ماتاي 23:10).
اندەر: 16، 14
1، 2. مۇسا قايتىس بولعاننان كەيىن ەشۋاعا قانداي ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك تاپسىرىلدى؟
ەحوبا ەشۋاعا: «قىزمەتشىم مۇسا قايتىس بولدى. ەندى ورنىڭنان تۇر دا، وزىڭ دە، بۇكىل حالىق تا يوردان وزەنىنەن ٶتىپ، مەن سەندەرگە... بەرىپ وتىرعان جەرگە بارىڭدار»،— دەدى (ەشۋا 1:1، 2). 40 جىلداي مۋسانىڭ قىزمەتشىسى بولىپ كەلگەن ەشۋا ٷشىن بۇل ۇلكەن وزگەرىس ەدى.
2 بۇعان دەيىن كوپتەگەن جىلدار بويى يسرايلدىكتەردى مۇسا باستاپ جۇرگەن ەدى، ال ەندى بۇل ٸستى ەشۋا اتقارماق. ول: «حالىق مەنى باسشى رەتىندە قابىلدار ما ەكەن؟»— دەپ ۋايىمداعان شىعار (مۇسانىڭ 5-جازباسى 34:8، 10—12). ٴبىر ەڭبەكتە ەشۋا 1:1، 2 گە قاتىستى كەلەسىدەي سوزدەر كەلتىرىلگەن: «بيلەۋشىلەردىڭ اۋىساتىن كەزى حالىق ٷشىن قاشاندا قيىن ٵرى قاۋىپتى كەز بولعان».
3، 4. ەحوبا وزىنە سەنىم ارتقانى ٷشىن ەشۋانى قالاي جارىلقادى جانە ٴبىز وزىمىزگە قانداي سۇراق قويساق بولادى؟
3 ەشۋانىڭ ۋايىمدايتىنىنداي بار ەدى. ٴبىراق ول ەحوباعا سەنىم ارتىپ، بىردەن ونىڭ نۇسقاۋلارىنا قۇلاق استى (ەشۋا 1:9—11). وزىنە سەنىم ارتقانى ٷشىن قۇداي ەشۋانى جارىلقاپ، ونى جانە يسرايلدىكتەردى جەتەلەپ وتىرۋ ٷشىن ٴبىر پەرىشتەسىن جىبەردى. بۇل پەرىشتە ٴسوز، ياعني قۇدايدىڭ تۇڭعىش ۇلى بولسا كەرەك (مۇسانىڭ 2-جازباسى 23:20—23؛ جوحان 1:1).
4 ەشۋانىڭ جاڭا باسشى بولۋى يسرايل حالقى ٷشىن ەلەۋلى وزگەرىس ەدى. الايدا ەحوبا ولارعا وسى وزگەرىسكە بەيىمدەلۋگە كومەكتەستى. ٴبىزدىڭ كۇندەرىمىزدە دە ۇيىمدا ۇلكەن وزگەرىستەر ورىن الىپ جاتادى. سوندىقتان ٴبىز: «قۇدايدىڭ ۇيىمى العا باسىپ جاتقان ۋاقىتتا، كوسەمىمىز يسا ماسىحكە سەنىم ارتۋعا قانداي نەگىز بار؟»— دەپ ويلايتىن شىعارمىز (ماتاي 23:10 وقىڭىز). بۇل سۇراققا جاۋاپ الۋ ٷشىن، ەحوبا ٶز حالقىن وزگەرىستەر كەزىندە قالاي جەتەلەگەنىن قاراستىرايىق.
قۇداي حالقىن ۋادە ەتىلگەن جەرگە جەتەلەۋ
5. يەريحوننىڭ ماڭىندا ەشۋا قانداي ەرەكشە وقيعانى باستان وتكىزدى؟ (ماقالانىڭ باسىنداعى سۋرەتتى قاراڭىز.)
5 يسرايلدىكتەر يوردان وزەنىنەن وتكەننەن كوپ ۇزاماي، ەشۋا ەرەكشە ٴبىر وقيعانى باستان وتكەردى. ول يەريحون قالاسىنىڭ ماڭىندا قولىنا قىلىش ۇستاعان ٴبىر كىسىنى كەزدەستىردى. ەشۋا ول كىسىدەن: «سەن كىمنىڭ جاعىنداسىڭ، ٴبىزدىڭ بە، جاۋلارىمىزدىڭ با؟»— دەپ سۇرادى. ول كىسى قۇداي حالقىن قورعاۋعا دايىن تۇرعان پەرىشتە ەدى. پەرىشتە وزىنىڭ «ەحوبانىڭ اسكەرىنىڭ باسشىسى» ەكەنىن ايتقاندا، ەشۋا تاڭعالىپ قالدى (ەشۋا 5:13—15 وقىڭىز). كيەلى كىتاپتا ەشۋامەن ەحوبا سويلەستى دەپ جازىلعانىمەن، ەحوبا ونىمەن پەرىشتەسى ارقىلى سويلەسكەن كورىنەدى. ەجەلگى كەزدە ەحوبا ٴجيى ٶز ٴسوزىن پەرىشتە ارقىلى جەتكىزگەن (مۇسانىڭ 2-جازباسى 3:2—4؛ ەشۋا 4:1، 15؛ 5:2، 9؛ ەلشىلەردىڭ ىستەرى 7:38؛ عالاتتىقتارعا 3:19).
6—8. ا) پەرىشتەنىڭ كەيبىر نۇسقاۋلارى نەگە ٴبىر ٴتۇرلى بولىپ كورىنگەن بولۋى مۇمكىن؟ ٵ) نۇسقاۋلاردىڭ دۇرىس ٵرى دەر كەزىندە بەرىلگەندىگىن قايدان بىلەمىز؟ (سىلتەمەنى دە قاراڭىز.)
6 پەرىشتە ەشۋاعا يەريحوندى جاۋلاپ الۋ ٷشىن ناقتى نە ىستەۋ كەرەكتىگىن ايتتى. پەرىشتەنىڭ بەرگەن كەيبىر نۇسقاۋلارى ٴبىر قاراعاندا اقىلعا قونىمسىز بولىپ كورىنگەن شىعار. مىسالى، پەرىشتە ەشۋاعا بۇكىل ساربازداردى سۇندەتتەۋ كەرەكتىگىن ايتتى. ٴبىراق ولار بىرنەشە كۇن سوعىسقا جارامسىز بولىپ قالماق ەدى. وسىنداي كەزدە ولاردى سۇندەتتەۋ دۇرىس بولار ما ەدى؟ (مۇسانىڭ 1-جازباسى 34:24، 25؛ ەشۋا 5:2، 8).
7 بالكىم، سول كەزدە ساربازدار: «جاۋلارىمىز قوسىمىزعا شابۋىل جاساسا، ٷي ٸشىمىزدى قالاي قورعاماقپىز؟»— دەپ ۋايىمداعان شىعار. ٴبىراق كەيىن كۇتپەگەن جاعداي ورىن الدى! يەريحوندىقتار يسرايلدىكتەرگە شابۋىل جاساۋدىڭ ورنىنا، ولاردان قورقا باستادى. «يەريحون تۇرعىندارى يسرايلدىكتەردەن قورقىپ، قاقپانى تاس قىلىپ بەكىتىپ الدى. قالادان ەشكىم شىقپادى دا، كىرمەدى دە» (ەشۋا 6:1). بۇل جايت يسرايلدىكتەردىڭ ەحوبانىڭ باسشىلىعىنا دەگەن سەنىمدەرىن ودان بەتەر نىعايتقانى ٴشۇباسىز!
8 پەرىشتە يسرايلدىكتەرگە يەريحونعا شابۋىل جاساۋدىڭ ورنىنا، قالانى التى كۇن بويى كۇنىنە ٴبىر رەت، ال جەتىنشى كۇنى جەتى رەت اينالىپ ٶتۋ كەرەكتىگىن ايتتى. مۇمكىن، ساربازدار: «ۋاقىتىمىز بەن كۇشىمىزدى بوسقا سارپ ەتۋدىڭ قاجەتى قانشا؟»— دەپ ويلاعان شىعار. ٴبىراق يسرايلدىڭ قۇدايى ەحوبا نە ىستەۋ كەرەكتىگىن جاقسى ٴبىلدى! يسرايلدىكتەر ەحوبانىڭ نۇسقاۋلارىنا قۇلاق اسقاننىڭ ارقاسىندا يەريحوندى سوعىسسىز-اق جاۋلاپ الدى. سونداي-اق ونىڭ نۇسقاۋلارىنا مويىنسۇنۋدىڭ پايداسىن كورگەندە، ولاردىڭ سەنىمدەرى نىعايا ٴتۇستى (ەشۋا 6:2—5؛ ەۆرەيلەرگە 11:30) *.
9. نەگە ٴبىز قۇدايدىڭ ۇيىمىنان كەلىپ جاتقان كەز كەلگەن نۇسقاۋلارعا قۇلاق اسۋىمىز كەرەك؟ مىسال كەلتىرىڭىز.
9 بۇل وقيعادان نە نارسەگە ۇيرەنەمىز؟ ەحوبانىڭ ۇيىمى كەيدە كەيبىر نارسەلەردى جاڭاشا جولمەن جاسايدى. ٴبىز بۇل وزگەرىستەردىڭ نە ٷشىن بولىپ جاتقانىن تۇسىنبەۋىمىز مۇمكىن. مىسالى، ٴبىز جەكە زەرتتەۋدە، قىزمەتتە، قاۋىم كەزدەسۋلەرىندە ەلەكتروندى قۇرىلعىلاردى قولدانۋ ٴتيىمدى بولادى دەپ ويلاماعان شىعارمىز. ٴبىراق قازىر ولاردى قولدانىپ، پايداسىن كورىپ جۇرگەن بولارمىز. وزگەرىستەردىڭ جاقسى ناتيجە اكەلىپ جاتقانىن كورگەندە، سەنىمىمىز بەن بىرلىگىمىز ودان سايىن نىعايادى.
ٴماسىح ەرتەدەگى ماسىحشىلەردى قالاي جەتەلەدى؟
10. سۇندەتتەلۋگە قاتىستى ماسەلەنىڭ باسقارۋشى كەڭەستە قاراستىرىلۋىنا كىم قام جاسادى؟
10 وزگە ۇلتتان شىققان كورنەل دەگەن سۇندەتتەلمەگەن كىسىنىڭ ٴماسىحشى بولعانىنا 13 جىلداي ۋاقىت ٶتتى. سوندا دا كەيبىر ياھۋدي ماسىحشىلەر ٵلى دە ادامدار سۇندەتتەلۋ كەرەك دەپ ايتىپ ٴجۇردى (ەلشىلەردىڭ ىستەرى 15:1، 2). انتيوحياداعى باۋىرلاستاردىڭ اراسىندا وسى ماسەلەگە قاتىستى داۋ تۋدى. بۇل ماسەلەنى شەشۋ ٷشىن اقساقالدار پاۋىلدى يەرۋساليمدەگى باسقارۋشى كەڭەسكە جىبەردى. ٴبىراق ونى شىن مانىندە يەرۋساليمگە جىبەرگەن كىم ەدى؟ پاۋىلدىڭ تۇسىندىرۋىنشە، ول يەرۋساليمگە «ايان العاندىقتان باردى». دەمەك، جاعدايدىڭ بارلىعىن قاداعالاپ، باعىت بەرىپ وتىرعان ٴماسىحتىڭ ٶزى ەدى. ول باسقارۋشى كەڭەسكە دە بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابۋعا كومەكتەستى (عالاتتىقتارعا 2:1—3).
يسا ٴماسىح ەرتەدەگى ماسىحشىلەر قاۋىمىنا جەتەكشىلىك ەتكەن (10، 11-ابزاستاردى قاراڭىز)
11. ا) كەيبىر ياھۋدي ماسىحشىلەر سۇندەتتەلۋگە قاتىستى قانداي ويدا بولدى؟ ٵ) پاۋىل يەرۋساليمدەگى اقساقالداردى كىشىپەيىلدىلىكپەن قولدايتىنىن قالاي كورسەتتى؟ (سىلتەمەنى دە قاراڭىز.)
11 ٴماسىح باسقارۋشى كەڭەس ارقىلى ياھۋدي ەمەس ماسىحشىلەردىڭ سۇندەتتەلۋى شارت ەمەس ەكەنىن انىق كورسەتتى (ەلشىلەردىڭ ىستەرى 15:19، 20). سوعان قاراماستان كوپتەگەن ياھۋدي ماسىحشىلەر ٴبىراز جىلدار وتكەننەن كەيىن دە ۇلدارىن سۇندەتتەۋدى جالعاستىرا بەردى. كەيىننەن يەرۋساليمدەگى اقساقالدار پاۋىل مۇسا زاڭىن قۇرمەتتەمەيدى دەگەن وسەك ەستىدى. سوندىقتان ولار پاۋىلدان مۇسا زاڭىن قۇرمەتتەيتىنىن كورسەتۋ ٷشىن ٴبىر نارسە ىستەۋدى سۇرادى * (ەلشىلەردىڭ ىستەرى 21:20—26). ول زاڭدى قۇرمەتتەيتىنىن كورسەتۋ ٷشىن وزىمەن ٴتورت ادامدى ەرتىپ، عيباداتحانادا تازارۋ ٴراسىمىن جاساۋى كەرەك ەدى. پاۋىل: «بۇنىڭ قاجەتى قانشا؟ نەگە بۇلاي ەتۋدى سۇراپ تۇرسىزدار؟ ەگەر ياھۋدي ماسىحشىلەرى سۇندەتتەلۋگە قاتىستى ماسەلەنى تۇسىنبەسە، مەنىڭ نە كىنام بار؟»— دەۋىنە بولار ەدى. ٴبىراق مۇنى اقساقالدار بارلىق ماسىحشىلەردىڭ بىرلىكتە بولعانىن قالاعاندىقتان ايتقان ەدى. وسىنى تۇسىنگەن پاۋىل ولاردىڭ ايتقاندارىنا كىشىپەيىلدىلىكپەن مويىنسۇندى. ال ٴبىز: «مۇسا زاڭى يسا قايتىس بولعاندا كۇشىن جويدى ەمەس پە؟ ەندەشە، يسا نە ٷشىن سۇندەتتەۋگە قاتىستى ماسەلەنىڭ ۇزاق ۋاقىتقا جالعاسۋىنا جول بەردى؟»— دەپ ويلاۋىمىز مۇمكىن (قولوستىقتارعا 2:13، 14).
12. ٴماسىح سۇندەتتەلۋگە قاتىستى ماسەلەنىڭ ٴبىراز ۋاقىتقا سوزىلۋىنا نەگە جول بەرگەن بولۋى مۇمكىن؟
12 كەيدە جاڭا تۇسىنىككە ۇيرەنۋ ٷشىن ۋاقىت قاجەت بولىپ جاتادى. كەيبىر ياھۋدي ماسىحشىلەرگە دە بۇدان بىلاي مۇسا زاڭىن ۇستانبايتىندارىن ٴتۇسىنۋ ٷشىن ۋاقىت قاجەت ەدى (جوحان 16:12). ويتكەنى ولار سۇندەتتەلۋدى قۇدايمەن ەرەكشە قارىم-قاتىناستىڭ بەلگىسى دەپ بىلەتىن (مۇسانىڭ 1-جازباسى 17:9—12). ال باسقالارى ياھۋدي جۇرتشىلىعىنان ەرەكشەلەنسەك، قۋدالانۋىمىز مۇمكىن دەپ قورىققان (عالاتتىقتارعا 6:12). ٴبىراق ۋاقىت وتە كەلە ٴماسىح پاۋىلدىڭ جازعان حاتتارى ارقىلى ماسىحشىلەرگە كوبىرەك باسشىلىق بەردى (ريمدىكتەرگە 2:28، 29؛ عالاتتىقتارعا 3:23—25).
ٴماسىح ٵلى دە قاۋىمعا جەتەكشىلىك ەتۋدە
13. كوسەمىمىز ٴماسىحتى قولداۋعا بىزگە نە كومەكتەسەدى؟
13 ٴماسىح — ٵلى دە ماسىحشىلەر قاۋىمىنىڭ كوسەمى. سوندىقتان ۇيىمدا ٴسىز تۇسىنبەيتىن وزگەرىستەر ورىن الىپ جاتسا، ٴماسىحتىڭ قۇداي حالقىن بۇرىن قالاي جەتەلەگەنى جايلى وي جۇگىرتىڭىز. ەشۋانىڭ كۇندەرىن نە ەلشىلەردىڭ كۇندەرىن المايىق، ٴماسىح قۇداي حالقىنا ٵردايىم دۇرىس باسشىلىق بەرىپ كەلگەن. سونىڭ ارقاسىندا ولار قورعانىشتا بولىپ، سەنىمدەرى نىعايعان ٵرى بىرلىكتەرى كۇشەيە تۇسكەن (ەۆرەيلەرگە 13:8).
14—16. «ادال دا اقىلدى قۇلدىڭ» بەرىپ وتىرعان باسشىلىعىنان ٴماسىحتىڭ سەنىمىمىزدى بەرىك ساقتاۋعا كومەكتەسكىسى كەلەتىنى قالاي كورىنەدى؟
14 بۇگىندە «ادال دا اقىلدى قۇل» بىزگە دەر كەزىندە قاجەتتى باسشىلىق بەرەدى (ماتاي 24:45). بۇدان يسانىڭ ٴبىزدى قامقورلايتىنىن كورەمىز. ٴتورت بالانىڭ اكەسى مارك بىلاي دەيدى: «شايتان وتباسىلارىنا شابۋىل جاساۋ ارقىلى قاۋىمداردى السىرەتكىسى كەلەدى. اپتا سايىن وتباسىلىق عيباداتتى وتكىزۋگە قاتىستى باسشىلىقتىڭ ارقاسىندا وتاعالارى وتباسىن قورعاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن جاقسى تۇسىنەدى!»
15 يسانىڭ ٴبىزدى قالاي جەتەلەپ جاتقانىن كورگەندە، ونىڭ سەنىمىمىزدى بەرىك ساقتاۋعا كومەكتەسكىسى كەلەتىنىن تۇسىنەمىز. مىسالى، پاتريك ەسىمدى اقساقال بىلاي دەيدى: «العاشىندا كەيبىرەۋلەرگە دەمالىس كۇندەرى شاعىن توپتارمەن وتەتىن ۋاعىزداۋ كەزدەسۋلەرى ونشا ۇنامادى». ٴبىراق ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل وزگەرىس يسانىڭ قاۋىمداعى ٵربىر باۋىرلاستىڭ قامىن ويلايتىنىن كورسەتەدى. مىسالى، كەيبىر ۇيالشاق نە بۇرىن قىزمەتكە كوپ شىقپاعان باۋىرلاستار وزدەرىن كەرەكتى سەزىنىپ، ۋاعىز ىسىنە ٶز ۇلەستەرىن قوسىپ ٴجۇر. بۇل وزگەرىس ولاردىڭ سەنىمدەرىن نىعايتتى.
16 ٴماسىح بىزگە ٵردايىم ۋاعىز ٸسىن نازارىمىزدا ۇستاۋعا كومەكتەسەدى. ويتكەنى بۇل — جەر بەتىندەگى اتقارىلىپ جاتقان ەڭ ماڭىزدى ٸس (مارقا 13:10 وقىڭىز). اندرە ەسىمدى جاڭادان تاعايىندالعان اقساقال ەحوبانىڭ ۇيىمىندا بولىپ جاتقان كەز كەلگەن وزگەرىسكە ٵردايىم بەيىمدەلۋگە تىرىسادى. ول بىلاي دەيدى: «بەتەلدە قىزمەت ەتەتىن باۋىرلاستاردىڭ سانىنىڭ قىسقارتىلۋى ۋاقىتتىڭ ازدىعىن جانە ۋاعىز ىسىنە بارىنشا اتسالىسۋىمىز كەرەكتىگىن ەسىمىزگە سالادى».
ماسىحتىڭ باسشىلىعىن قولدايىق
17، 18. نەگە ٴبىز وزگەرىستەردىڭ يگىلىگى جايلى ويلانۋىمىز كەرەك؟
17 پاتشامىز يسا ٴماسىحتىڭ بەرىپ جاتقان باسشىلىقتارىنىڭ يگىلىگىن قازىر دە، بولاشاقتا دا كورەتىن بولامىز. جاقىندا بولعان وزگەرىستەردىڭ قانداي پايداسىن كورگەنىڭىز جايلى ويلاپ كورىڭىزشى. قاۋىمدا جانە قىزمەتتە بولعان وزگەرىستەر ٴسىزدىڭ وتباسىڭىزعا قانداي يگىلىك اكەلگەنى جايلى وتباسىلىق عيباداتتا قاراستىرساڭىز بولادى.
ٴسىز وتباسىڭىزعا جانە وزگەلەرگە ەحوبانىڭ ۇيىمىندا بولىپ جاتقان وزگەرىستەرگە بەيىمدەلۋگە كومەكتەسىپ ٴجۇرسىز بە؟ (17، 18-ابزاستاردى قاراڭىز)
18 ەحوبانىڭ ۇيىمى بەرىپ جاتقان نۇسقاۋلارعا مويىنسۇنۋ جاقسى ناتيجە اكەلەتىنىن ەستە ۇستاساق، ولارعا قۇلاق اسۋ جەڭىلىرەك بولادى، ٵرى ٶزىمىزدى باقىتتى سەزىنەمىز. مىسالى، ٴبىز جاڭا تەحنولوگيانى قولدانعانىمىزدىڭ ارقاسىندا، بۇرىنعىداي كوپ ادەبيەت باسىپ شىعارمايمىز. وسىلايشا كوپ اقشا ۇنەمدەلىپ جاتىر. وسىنىڭ ارقاسىندا ۇيىم ۇنەمدەلگەن اقشانى ىزگى حاباردى كوبىرەك ادامعا جەتكىزۋگە قولدانا الادى. ٴسىز ەلەكتروندى تۇردەگى ادەبيەتتەر مەن اۋديو-ۆيدەو ماتەريالداردى قولدانۋعا تىرىسىپ ٴجۇرسىز بە؟ بۇل ٴماسىحتى قولداۋدىڭ ٴبىر جولى. ويتكەنى ول ۇيىمنىڭ قاراجاتىن دانالىقپەن جۇمساعانىمىزدى قالايدى.
19. نەگە ٴبىز ٴماسىحتىڭ باسشىلىعىن قولداۋىمىز كەرەك؟
19 ماسىحتىڭ باسشىلىعىن قولداساق، وزگە باۋىرلاستارعا سەنىمدەرى مەن ٶزارا بىرلىكتەرىن نىعايتۋعا كومەكتەسەمىز. جاقىندا دۇنيەجۇزىندەگى بەتەل وتباسىلارىندا بولعان وزگەرىستەر تۋرالى اندرە بىلاي دەيدى: «بۇرىن بەتەلدە قىزمەت ەتكەن باۋىرلاستاردىڭ وڭ كوزقاراس ساقتاعاندارى ماعان قاتتى اسەر ەتتى. ولارعا قۇرمەتىم ارتىپ، ٴماسىحتىڭ باسشىلىعىنا دەگەن سەنىمىم دە نىعايا ٴتۇستى. ولار وزدەرىنە تاپسىرىلعان كەز كەلگەن قىزمەتتى قۋانىشپەن اتقارىپ، ەحوبانىڭ كوكتەگى ارباسىنا ىلەسىپ كەلەدى».
كوسەمىمىزگە ارقا سۇيەپ، سەنىم ارتايىق
20، 21. ا) نەگە ٴبىز كوسەمىمىز ماسىحكە سەنىم ارتا الامىز؟ ٵ) كەلەسى ماقالادا قانداي سۇراقتىڭ جاۋابىن الامىز؟
20 جاقىندا كوسەمىمىز يسا ٴماسىح «تولىق جەڭىسكە جەتىپ»، «تاڭعاجايىپ ىستەر جاسايدى» (ايان 6:2؛ ٴزابۇر 45:4). ول قازىردىڭ وزىندە ٴبىزدى جاڭا دۇنيەدەگى ومىرگە دايىنداپ جاتىر. سول كەزدە ٴبىز قايتا تىرىلگەن ادامدارعا ٴتالىم بەرىپ، جەردى جۇماققا اينالدىرۋعا كومەكتەسەتىن بولامىز.
21 ەگەر كوسەمىمىز ٵرى پاتشامىز ماسىحكە ٵرقاشان ارقا سۇيەسەك، ول ٴبىزدى جاڭا دۇنيەگە جەتەلەيدى (ٴزابۇر 46:1—3 وقىڭىز). كەيدە وزگەرىستەردى قابىلداۋ قيىن بولىپ جاتادى، اسىرەسە ول ٴبىز كۇتپەگەن كەزدە ورىن السا جانە بىزگە تىكەلەي اسەر ەتسە. وسىنداي كەزدە ٴبىز قالايشا جانتىنىشتىعىن جوعالتپاي، ەحوباعا دەگەن سەنىمىمىزدى بەرىك ساقتاپ قالا الامىز؟ بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن ٴبىز كەلەسى ماقالادان بىلەتىن بولامىز.
^ 8-ابزاس ارحەولوگتار يەريحوننىڭ ۇيىندىلەرىنەن جەلىنبەگەن مول ازىق قورىن تاپقان. بۇل كيەلى كىتاپتا ايتىلعانداي، يسرايلدىكتەردىڭ يەريحوندى قورشاۋدا قىسقا ۋاقىت ۇستاعاندارىن جانە ونداعى استىقتى جەمەگەندەرىن دالەلدەيدى. وراق كەزىندە ەگىندىكتە مول ازىق بولاتىندىقتان، بۇل يسرايلدىكتەر ٷشىن قالانى جاۋلاپ الۋعا قولايلى ۋاقىت ەدى (ەشۋا 5:10—12).
^ 11-ابزاس 2003-جىلدىڭ 1-ماۋسىمىنداعى «كۇزەت مۇناراسىنىڭ» 16-بەتىندەگى «پاۋىل سىناقتى كىشىپەيىلدىلىكپەن قابىلدادى» دەگەن قورشاۋدى قاراڭىز.
