«قۇدايىمىزدىڭ ٴسوزى ماڭگى قالادى»
«كوك ٴشوپ قۋرايدى، گۇلدەر دە سولادى، ال قۇدايىمىزدىڭ ٴسوزى ماڭگى قالادى» (يشايا 40:8).
اندەر: 116، 115
1، 2. ا) كيەلى كىتاپسىز ٶمىرىمىز قانداي بولار ەدى؟ ٵ) قاي كەزدە قۇداي ٴسوزىنىڭ پايداسى كوبىرەك بولادى؟
كيەلى كىتاپ بولماعاندا ٶمىرىمىز قانداي بولار ەدى؟ كۇندەلىكتى ومىرىمىزگە باعىت-باعدار بەرەتىن دانا كەڭەستەر بولماس ەدى. قۇداي جايلى، ٶمىر مەن بولاشاق تۋرالى شىندىقتى دا بىلمەس ەدىك. سونداي-اق ەحوبانىڭ ەجەلدە ادامزات ٷشىن نە ىستەگەنى بىزگە بەيمالىم كۇيى قالار ەدى.
2 باقىتىمىزعا وراي، جاعدايىمىز مۇنداي مۇشكىل ەمەس. ەحوبا بىزگە ٶز ٴسوزى — كيەلى كىتاپتى بەرگەن. ول ونداعى حاباردىڭ ماڭگى قالاتىنىن ۋادە ەتكەن. ەلشى پەتىر ٶز حاتىندا يشايا 40:8 دەگى سوزدەردى كەلتىرگەن. بۇل تارماق ناقتى كيەلى كىتاپ جايلى بولماسا دا، ونى كيەلى كىتاپتاعى حابارعا بايلانىستىرۋعا بولادى (پەتىردىڭ 1-حاتى 1:24، 25 وقىڭىز). كيەلى كىتاپتىڭ كوبىرەك پايداسىن كورۋ ٷشىن، ادام ونى انا تىلىندە وقىعانى دۇرىس. قۇداي ٴسوزىن سۇيەتىندەر مۇنى باياعىدان جاقسى بىلگەن. عاسىرلار بويى ادامدار ونى اۋدارىپ، كوپشىلىككە قولجەتىمدى ەتۋ ٷشىن، قارسىلىقتار مەن قيىندىقتارعا قاراماي ايانباي ەڭبەك ەتكەن. ولاردىڭ وسىنداي ىقىلاسى «ٵرتۇرلى ادامنىڭ قۇتقارىلعانىن جانە شىندىق جايلى تۋرا ٴبىلىم العانىن قالايتىن» ەحوبانىڭ ەركىنە ساي كەلدى (تىموتەگە 1-حات 2:3، 4).
3. بۇل ماقالادا ٴبىز نەنى تالقىلايمىز؟ (ماقالانىڭ باسىنداعى سۋرەتتى قاراڭىز.)
3 بۇل ماقالادا ٴبىز قۇداي ٴسوزىنىڭ كەلەسى ٷش جايتقا قاراماستان قالاي ساقتالىپ قالعانىن قاراستىرامىز: 1) ٴتىلدىڭ وزگەرۋى، 2) كوپشىلىككە ورتاق ٴتىلدى وزگەرتكەن ساياسي وقيعالار جانە 3) كيەلى كىتاپ اۋدارماسىنا كورسەتىلگەن قارسىلىقتار. بۇنى تالقىلاعانىمىزدىڭ ارقاسىندا كيەلى كىتاپ پەن ونىڭ اۆتورىنا دەگەن ريزاشىلىعىمىز تەرەڭدەي تۇسەدى (ميحا 4:2؛ ريمدىكتەرگە 15:4).
ٴتىلدىڭ وزگەرۋى
4. ا) تىلدەر ۋاقىت وتە قالاي وزگەرىسكە ۇشىرايدى؟ ٵ) قۇداي قانداي دا ٴبىر ٴتىلدى باسقالارىنان ارتىق سانامايتىنىن قايدان بىلەمىز؟ بۇل ٴسىزدى قانداي سەزىمگە بولەيدى؟
4 تىلدەر ۋاقىت وتە كەلە وزگەرىسكە ۇشىراپ جاتادى. سوزدەر مەن ٴسوز تىركەستەرى بۇرىنعى ماعىناسىن جوعالتىپ، مۇلدە باسقا ماعىناعا يە بولىپ كەتۋى مۇمكىن. بالكىم، ٶز تىلىڭىزدەن بۇعان مىسال كەلتىرە الاتىن شىعارسىز. كونە تىلدەرمەن دە تۋرا وسىلاي بولعان. بۇگىندە ادامدار سويلەيتىن ەۆرەي مەن گرەك تىلدەرى بۇرىنعى كيەلى كىتاپ جازىلعان ەۆرەي مەن گرەك تىلدەرىنەن مۇلدەم وزگەشە. سول كونە تىلدەردە جازىلعان كيەلى كىتاپتى قالىڭ كوپشىلىك تۇسىنبەيدى، سوندىقتان ولار اۋدارماعا مۇقتاج. كەيبىرەۋلەر كونە ەۆرەي جانە كونە گرەك ٴتىلىن ۇيرەنىپ السام، كيەلى كىتاپتى جاقسىراق تۇسىنەتىن بولامىن دەپ ويلايدى. ٴبىراق بۇنىڭ پايداسى وزدەرى ويلاعانداي كوپ ەمەس *. سوندىقتان بۇگىندە كيەلى كىتاپتىڭ تولىق نە كەيبىر بولىكتەرىنىڭ 3200 دەن اسا تىلگە اۋدارىلعانى ٷشىن العىسىمىز شەكسىز. ەحوبا «ٵربىر ۇلت، رۋ، تىلدەن» شىققان حالىقتاردىڭ ٴبارى ٶز ٴسوزىنىڭ يگىلىگىن كورسە ەكەن دەيدى (ايان 14:6 وقىڭىز). بۇل ٴبىزدى ٴسۇيۋشى ٵرى ەشكىمدى الالامايتىن قۇدايىمىزعا جاقىنداتا تۇسەدى (ەلشىلەردىڭ ىستەرى 10:34).
5. «كورول ياكوۆتىڭ اۋدارماسىن» ەرەكشە ەتكەن نە؟
5 ٴتىلدىڭ وزگەرۋى كيەلى كىتاپتىڭ اۋدارماسىنا دا اسەر ەتەدى. العاش شىعارىلعان كەزدە وقۋعا وڭاي بولعان قانداي دا ٴبىر اۋدارما كەيىنىرەك تۇسىنىكسىزدەۋ بولىپ قالۋى مۇمكىن. مىسالى، «كورول ياكوۆتىڭ اۋدارماسى» العاش رەت 1611-جىلى جارىق كوردى. ٴسويتىپ، اعىلشىن تىلىندەگى وتە كوپ قولدانىلاتىن كيەلى كىتاپ اۋدارمالارىنىڭ بىرىنە اينالدى. «كورول ياكوۆتىڭ اۋدارماسى» ٴتىپتى اعىلشىن تىلىنە دە اسەر ەتتى. بۇل اۋدارمادا قۇدايدىڭ ەسىمى بىرنەشە جەردە عانا كەزدەسەتىنى راس. دەسە دە ەۆرەي جازبالارىنىڭ ٴتۇپ نۇسقاسىندا تۇرعان قۇدايدىڭ ەسىمى بۇل اۋدارمانىڭ كوپ جەرىندە «يە» دەپ باس ارىپتەرمەن بەرىلگەن. «كورول ياكوۆتىڭ اۋدارماسىنىڭ» كەيىنگى باسىلىمدارىنداعى گرەك جازبالارىنىڭ كەيبىر تارماقتارىنا دا «يە» دەگەن ٴسوز باس ارىپتەرمەن ەنگىزىلدى. وسىلايشا «كورول ياكوۆتىڭ اۋدارماسى» گرەك جازبالارىندا دا («جاڭا وسيەت» دەپ اتالىپ كەتكەن) قۇدايدىڭ ەسىمى بولۋ كەرەكتىگىن مويىندادى.
6. نەگە «جاڭا دۇنيە اۋدارماسى» ٷشىن قاتتى ريزامىز؟
6 باستاپقىدا «كورول ياكوۆتىڭ اۋدارماسىندا» قولدانىلعان سوزدەر سول زاماننىڭ ادامدارىنا تۇسىنىكتى بولدى. ٴبىراق ۋاقىت وتە كەلە، ونداعى كەيبىر سوزدەر كونەرە باستادى. قازىر ولاردى ٴتۇسىنۋ قيىن. كيەلى كىتاپتىڭ باسقا تىلدەردەگى بۇرىنعى اۋدارمالارىمەن دە وسىلاي بولعان. سوندىقتان قولىمىزدا زاماناۋي تىلمەن جازىلعان «كيەلى جازبالار. جاڭا دۇنيە اۋدارماسى» بولعانىنا ٴبىز قاتتى ريزامىز. بۇل اۋدارما تولىقتاي نە جارتىلاي 150 دەن استام تىلدە قولجەتىمدى. دەمەك، دۇنيە جۇزىندەگى ادامداردىڭ كوپشىلىگى بۇل اۋدارمانى ٶز انا تىلدەرىندە وقي الادى. وندا قولدانىلعان زاماناۋي ٵرى تۇسىنىكتى سوزدەردىڭ ارقاسىندا قۇداي حابارى جۇرەگىمىزگە تەز جەتەدى (ٴزابۇر 119:97). ٴبىراق «جاڭا دۇنيە اۋدارماسىن» اسا ەرەكشە ەتەتىن نارسە — قۇداي ەسىمىنىڭ ٴتۇپ نۇسقاداعىداي ٴتيىستى جەرلەردىڭ بارىنە قويىلىپ شىققانى.
ساياسي وقيعالار
7، 8. ا) نەگە ب.ز.ب. 3-عاسىردا كوپ ياھۋدي ەۆرەي جازبالارىن تۇسىنبەگەن؟ ٵ) گرەك سەپتۋاگينتى دەگەن نە؟
7 تاريح بارىسىندا دۇنيەدە ورىن العان كەيبىر ساياسي وقيعالار ادامداردىڭ تىلىنە اسەر ەتكەن. الايدا ەحوبا كيەلى كىتاپتىڭ ادامدار تۇسىنەتىن تىلدە قولجەتىمدى بولۋىنا قام جاساعان. مىسالى، كيەلى كىتاپتىڭ العاشقى 39 كىتابىن ەۆرەيلەر، ياعني يسرايلدىكتەر جازعان. وسىلايشا ولار «قۇدايدىڭ قاسيەتتى سوزدەرى سەنىپ تاپسىرىلعان» العاشقى ادامدار بولدى (ريمدىكتەرگە 3:1، 2). بۇل كىتاپتار باستاپقىدا ەۆرەي جانە ارامەي تىلدەرىندە جازىلدى. ٴبىراق ب.ز.ب. 3-عاسىرعا قاراي ەۆرەيلەردىڭ كوبىسى ٶز ٴتىلىن تۇسىنبەيتىن بولدى. نەگە؟ ەسكەندىر زۇلقارنايىن دۇنيەنىڭ كوپ بولىگىن جاۋلاپ الىپ، گرەكيا يمپەرياسىنىڭ بيلىگىنىڭ اياسىن كەڭەيتتى. ناتيجەسىندە گرەكيانىڭ قول استىنداعى جەرلەردە گرەك ٴتىلى ورتاق تىلگە اينالدى، سودان كوپ ادام ٶز انا تىلدەرىندە ەمەس، گرەكشە سويلەيتىن بولدى (دانيال 8:5—7، 20، 21). ەۆرەيلەردىڭ دە كوبىسى گرەك تىلىندە سويلەگەندىكتەن، ولارعا ەۆرەيشە كيەلى كىتاپتى ٴتۇسىنۋ قيىنعا سوقتى. بۇل ماسەلە قالاي شەشىلمەك ەدى؟
8 يسانىڭ تۋىلۋىنان 250 جىلداي ۋاقىت بۇرىن، كيەلى كىتاپتىڭ العاشقى بەس كىتابى گرەك تىلىنە اۋدارىلدى. كەيىننەن ەۆرەي جازبالارىنىڭ قالعان بولىگى دە وسى تىلگە اۋدارىلدى. بۇل اۋدارما گرەك سەپتۋاگينتى دەگەن اتاۋمەن بەلگىلى بولدى. سەپتۋاگينت ەۆرەي جازبالارىنىڭ ەڭ العاشقى تولىق جازباشا اۋدارماسى بولىپ سانالادى.
9. ا) سەپتۋاگينت جانە بۇرىنداعى باسقا دا اۋدارمالار قۇداي ٴسوزىن وقيتىن ادامدارعا قالاي كومەكتەستى؟ ٵ) ەۆرەي جازبالارىنىڭ قاي ٷزىندىسى سىزگە قاتتى ۇنايدى؟
9 سەپتۋاگينت اۋدارماسىنىڭ ارقاسىندا گرەكشە سويلەيتىن ەۆرەيلەر ەۆرەي جازبالارىن گرەك تىلىندە وقي الدى. ولار قۇداي ٴسوزىن تۇسىنىكتى تىلدە ەستىپ، وقي العاندارىنا قانشالىقتى ريزا بولدى دەسەڭىزشى! ۋاقىت وتە كەلە كيەلى كىتاپتىڭ كەيبىر بولىكتەرى باسقا دا كەڭ تاراعان تىلدەرگە، مىسالى سيريا، گوت جانە لاتىن تىلدەرىنە، اۋدارىلدى. نەعۇرلىم كوپ ادام قۇداي ٴسوزىن ٶز تىلدەرىندە وقىپ تۇسىنگەن سايىن، ونى جاقسى كورەتىندەردىڭ قاتارى دا كوبەيە بەردى. ٴبىز سياقتى، ولاردىڭ دا جاقسى كورەتىن تارماقتارى بولعان شىعار (ٴزابۇر 119:162—165 وقىڭىز). ٴيا، قۇداي ٴسوزى ساياسي وزگەرىستەرگە جانە ورتاق ٴتىلدىڭ وزگەرۋىنە قاراماستان، ٴبىزدىڭ كۇندەرىمىزگە دەيىن جەتىپ وتىر.
اۋدارماعا كورسەتىلگەن قارسىلىقتار
10. نەگە جون ۋيكليفتىڭ زامانىندا ادامداردىڭ كوبى كيەلى كىتاپتى وقي الماعان؟
10 جىلدار بويى كوپتەگەن ىقپالدى باسشىلار ادامداردىڭ كيەلى كىتاپتى وقۋىنا كەدەرگى جاساۋعا تىرىسقان. دەسە دە كيەلى كىتاپ بارلىعىنا قولجەتىمدى بولۋ ٷشىن، قۇدايدان قورقاتىن ادامدار تالماي ەڭبەك ەتكەن. سولاردىڭ ٴبىرى — 14-عاسىردا انگليادا تۇرعان جون ۋيكليف ەسىمدى كىسى. ول كيەلى كىتاپتى ٵر ادام وقي الۋى قاجەت دەگەن كوزقاراستا بولعان. الايدا ول ٶمىر سۇرگەن ۋاقىتتا انگلياداعى ادامداردىڭ باسىم بولىگى كيەلى كىتاپتاعى حاباردى ٶز تىلىندە ەشقاشان ەستىمەگەن دە ەدى. كيەلى كىتاپ وتە قىمبات تۇراتىن جانە ٵر داناسىن قولمەن كوشىرۋ قاجەت بولاتىن. سوندىقتان ساناۋلى عانا ادامنىڭ ٶز كيەلى كىتابى بولدى. سونداي-اق سول ۋاقىتتا ادامداردىڭ كوبى ٴتىپتى وقۋدى دا بىلمەيتىن. ال شىركەۋگە باراتىندار كيەلى كىتاپتىڭ لاتىن تىلىندە داۋىستاپ وقىلعانىن ەستىگەن شىعار. ٴبىراق بۇل قاراپايىم ادامدار ٷشىن تۇسىنىكسىز ەسكى ٴتىل بولعان. ادامداردىڭ ٶز تىلدەرىندە كيەلى كىتاپتارى بولۋ ٷشىن ەحوبا قالاي قام جاسادى؟ (ناقىل سوزدەر 2:1—5).
جون ۋيكليف پەن باسقا دا كىسىلەر ٵر ادامدا قۇداي ٴسوزى بولسا ەكەن دەدى. ٴسىز دە سونى قالايسىز با؟ (11-ابزاستى قاراڭىز)
11. ۋيكليفتىڭ كيەلى كىتابىنىڭ ىقپالى قانداي بولدى؟
11 1382-جىلى جون ۋيكليف پەن باسقا كىسىلەر كيەلى كىتاپتى اعىلشىن تىلىنە اۋداردى. سودان ۋيكليفتىڭ كيەلى كىتابى لوللاردتاردىڭ، ياعني ونىڭ ٸزباسارلارىنىڭ اراسىندا كەڭىنەن قولدانىلدى. ولار كيەلى كىتاپتى قاتتى جاقسى كوردى. لوللاردتار بۇكىل انگليانىڭ اۋىل-اۋىلىن جاياۋ ارالاپ، ادامدارعا كيەلى كىتاپتى وقىپ، قولمەن كوشىرىلگەن بولىكتەرىن تاراتىپ بەرەتىن. وسىلاي ەتۋلەرىنىڭ ارقاسىندا كيەلى كىتاپ قايتادان كەڭىنەن وقىلا باستادى.
12. شىركەۋ باسشىلارى ۋيكليف پەن ونىڭ ەڭبەگىنە قالاي قارادى؟
12 شىركەۋ باسشىلارى ۋيكليفتى، ونىڭ كيەلى كىتابىن جانە ونىڭ ٸزباسارلارىن جەك كوردى. ولار لوللاردتاردى قۋدالاپ، ۋيكليفتىڭ تابىلعان بارلىق كيەلى كىتابىن جويىپ جىبەردى. ٴتىپتى ۋيكليف قايتىس بولىپ كەتسە دە، ونى ەرەتيك، ياعني شىركەۋدىڭ جاۋى دەپ جاريالادى. ونىڭ سۇيەكتەرىن قازىپ الىپ، ورتەدى دە، كۇلىن سۆيفت وزەنىنە اعىزىپ جىبەردى. دەسە دە قۇداي ٴسوزىن وقىپ، ونى تۇسىنگىسى كەلگەن ادامدار كوپ بولدى، ال شىركەۋ بۇعان ەش توسقاۋىل قويا المادى. كەلەسى جۇزدەگەن جىل بويى ەۋروپا مەن جەردىڭ باسقا دا بولىكتەرىندە كيەلى كىتاپ كوپشىلىك تۇسىنەتىن تىلدەرگە اۋدارىلىپ، باسىپ شىعارىلا باستادى.
«مەن سەندەرگە پايدالىنى ۇيرەتەمىن»
13. ٴبىز نە نارسەگە سەنىمدى بولا الامىز؟ بۇل ٴبىزدىڭ سەنىمىمىزدى قالاي نىعايتا تۇسەدى؟
13 كيەلى كىتاپ قۇداي رۋحىنىڭ جەتەلەۋىمەن جازىلعان. ٴبىراق بۇل دەگەنىمىز سەپتۋاگينت، ۋيكليفتىڭ كيەلى كىتابى، «كورول ياكوۆتىڭ اۋدارماسى» نە سول سياقتى باسقا دا اۋدارمالار قۇداي رۋحىنىڭ جەتەلەۋىمەن جاسالدى دەگەندى بىلدىرمەيدى. ايتسە دە وسىنداي اۋدارمالاردىڭ قالاي جاسالعانى جايلى زەرتتەگەن كەزدە ەحوبانىڭ ٴسوزى، ٶزى ۋادە ەتكەندەي، ساقتالىپ قالعانىنا كوزىمىز جەتەدى. بۇل جايت ەحوبا نە ۋادە ەتسە، سونى ورىندايتىنىنا دەگەن سەنىمىمىزدى نىعايتادى (ەشۋا 23:14).
14. كيەلى كىتاپ جايلى ٴبىلىمىمىز قۇدايعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمىزدى قالاي ارتتىرا تۇسەدى؟
14 ەحوبانىڭ ٶز ٴسوزىن قورعاپ كەلگەنى جايلى بىلگەندە، وعان دەگەن سەنىمىمىز نىعايا ٴتۇسىپ، سۇيىسپەنشىلىگىمىز دە ارتا تۇسەدى *. ەحوبا نەگە بىزگە كيەلى كىتاپتى بەردى؟ نەگە ونى قورعاۋدى ۋادە ەتتى؟ سەبەبى ول ٴبىزدى جاقسى كورەدى ٵرى بىزگە پايدالىنى ۇيرەتكىسى كەلەدى (يشايا 48:17، 18 وقىڭىز). وسىلايشا ٴبىز دە ونى جاقسى كورۋگە ٵرى ونىڭ ٴتىلىن الۋعا تالپىنامىز (جوحاننىڭ 1-حاتى 4:19؛ 5:3).
15. كەلەسى ماقالادا ٴبىز نە تالقىلايمىز؟
15 ٴبىز قۇداي ٴسوزىن قاتتى جاقسى كورەمىز. ەندەشە، كيەلى كىتاپتى جەكە وقىعانىمىزدا ونىڭ كوبىرەك پايداسىن كورۋ ٷشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ قىزمەتتە جولىقتىرعان ادامدارعا كيەلى كىتاپتى باعالاۋعا قالاي كومەكتەسە الامىز؟ قاۋىمداعى تالىمگەرلەر ۇيرەتىپ جاتقاندارى قۇداي سوزىنە نەگىزدەلگەنىنە قالاي كوز جەتكىزە الادى؟ بۇل سۇراقتاردىڭ جاۋابىن ٴبىز كەلەسى ماقالادا تالقىلايمىز.
^ 4-ابزاس «كۇزەت مۇناراسى» (ور.) جۋرنالىنداعى «ەۆرەي جانە گرەك تىلدەرىن ۇيرەنۋ قاجەت پە؟» دەپ اتالاتىن ماقالانى قاراڭىز: 2009-جىل، 1-قاراشا.
^ 14-ابزاس «ٶز كوزىڭىزبەن كورىڭىز!» دەگەن قورشاۋدى قاراڭىز.
