مەن مەكتەپتە وقىعان جىلدارى قالاشىعىمىزدا اسا وزگەرىس بولعان جوق.‏ ٴ‌بىرىنشى سىنىپتا كىمدەرمەن بىرگە وقىساڭ،‏ مەكتەپ بىتىرگەنگە دەيىن سولارمەن بىرگە وقيتىنسىڭ.‏ قالاشىعىمىز كىشكەنتاي بولعاندىقتان،‏ ادامدار ٴ‌بىر-‏ٴ‌بىرىن جاقسى تانيتىن.‏

ليبەرتي قالاشىعىنىڭ اينالاسىندا شاعىن فەرمالار بولاتىن.‏ ول جەردە نەگىزىنەن جۇگەرى ەگەتىن.‏ مەن تۋىلعاندا اكەم جەرگىلىكتى ٴ‌بىر فەرمەردىڭ قولىندا جۇمىس ىستەدى.‏ سوندىقتان جاس ٶسپىرىم كەزىمدە تراكتور ايداۋدى ۇيرەنىپ الدىم جانە فەرماداعى باسقا دا جۇمىستاردى ىستەدىم.‏

مەن اكەمنىڭ جاستاۋ كەزىن ەشقاشان كورمەگەنمىن.‏ تۋىلعانىمدا اكەمنىڭ جاسى 56 دا ەدى،‏ ال انامنىڭ جاسى 35 تە بولاتىن.‏ دەسە دە اكەم مىقتى ەدى،‏ دەنساۋلىعى دا جاقسى بولاتىن.‏ اۋىر ەڭبەكتى جاقسى كورگەن ول بالالارىنىڭ ٴ‌بارىن دە سوعان ۇيرەتتى.‏ كوپ اقشا تاپپاسا دا،‏ ٴ‌بىزدىڭ باسپانامىز،‏ كيەر كيىمىمىز بەن جەتكىلىكتى ىشەر اسىمىز بولدى.‏ ول ۇنەمى بىزبەن ۋاقىت وتكىزەتىن.‏ اكەم 93 جاسىندا،‏ ال انام 86 جاسىندا كوز جۇمدى.‏ ەكەۋى دە ەحوباعا قىزمەت ەتكەن جوق.‏ باۋىرلارىمنىڭ بىرەۋى عانا 1972-‏جىلدان بەرى اقساقال بولىپ ادال قىزمەت ەتىپ كەلەدى.‏

انام وتە ٴ‌دىنشىل كىسى ەدى.‏ ٵر جەكسەنبى كۇنى ٴ‌بىزدى حريستيان شىركەۋىنە اپاراتىن.‏ جاسىم 12 دە بولعاندا العاش رەت ۇشتىك ٸلىمى جايلى ەستىدىم.‏ سوندا انامنان:‏ «يسا ۇل بولا تۇرا،‏ قالايشا اكە دە بولا الادى؟‏»—‏ دەپ سۇرادىم.‏ انامنىڭ جاۋابى ٵلى ەسىمدە:‏ «بالام،‏ بۇل —‏ قۇپيا.‏ بۇنى ٴ‌تۇسىنۋ بىزگە بۇيىرماعان».‏ بۇل مەن ٷشىن شىنىندا دا قۇپيا ەدى.‏ دەگەنمەن شامامەن 14 جاسىمدا جاقىن جەردەگى وزەندە شومىلدىرۋ راسىمىنەن ٶتتىم.‏ ولار مەنى سۋعا ٷش رەت باتىردى:‏ ٴ‌بىر رەت اكە ٷشىن،‏ ٴ‌بىر رەت ۇل ٷشىن جانە ٴ‌بىر رەت كيەلى رۋح ٷشىن.‏

جوعارى سىنىپتاردا وقىپ جۇرگەن كەزدە بوكسشى ٴ‌بىر دوسىم بار ەدى،‏ ول مەنى بوكسقا قاتىسۋعا كوندىردى.‏ سودان جاتتىعا باستاپ،‏ «التىن قولعاپ» اتتى بوكس ۇيىمىنىڭ مۇشەسى بولدىم.‏ بوكسقا اسا يكەمىم بولماعاندىقتان،‏ بىرنەشە جەكپە-‏جەكتەن كەيىن بوكستى تاستاپ كەتتىم.‏ كەيىنىرەك قۇراما شتاتتاردىڭ اسكەرىنە شاقىرىلدىم.‏ مەنى گەرمانياعا جىبەردى.‏ سول جاقتا جۇرگەندە،‏ اسكەري باسشىلارىم مەنەن كۇشتى كوشباسشى شىعادى دەپ ۇمىتتەنىپ،‏ اسكەري وقۋ ورنىنا جىبەردى.‏ ولار اسكەري ٸس مەنىڭ ومىرلىك ٴ‌مانسابىم بولسا ەكەن دەدى.‏ ٴ‌بىراق اسكەردە قالعىم كەلمەگەندىكتەن،‏ ەكى جىلدىق مەرزىمىم اياقتالعان سوڭ،‏ 1956-‏جىلى ۇيگە قايتتىم.‏ كوپ ۇزاماي مەن مۇلدەم باسقا اسكەرگە قوسىلدىم.‏

شىندىقتى بىلمەي تۇرىپ،‏ مەن ناعىز ەر ادامنىڭ قانداي بولۋى كەرەكتىگىنە قاتىستى جاڭساق پىكىردە بولدىم.‏ بۇعان ىقپال ەتكەن فيلمدەر مەن اينالامداعى ادامدار ەدى.‏ كيەلى كىتاپ جايلى اڭگىمەلەسۋ ەر ادامعا جاراسپايدى دەپ ويلايتىنمىن.‏ ٴ‌بىراق كەيىننەن بىلگەن نارسەلەرىم ٶمىرىمدى وزگەرتتى.‏ ٴ‌بىر كۇنى ادەمى قىزىل كولىگىممەن قالانى ارالاپ جۇرگەندە،‏ ەكى قىز قول بۇلعاپ مەنى شاقىرىپ الدى.‏ بۇل ەكى قىز جەزدەمنىڭ قارىنداستارى بولاتىن.‏ ولار ەحوبا كۋاگەرلەرى ەدى.‏ مەن بۇرىندارى ولاردان «كۇزەت مۇناراسى» مەن «ويانىڭدار!‏» جۋرنالدارىن الىپ تۇراتىنمىن،‏ ٴ‌بىراق «كۇزەت مۇناراسىن» ٴ‌تۇسىنۋ تىم قيىن دەپ ويلايتىنمىن.‏ الايدا بۇل جولى ولار مەنى ٶز ۇيلەرىندە وتەتىن قاۋىمنىڭ كىتاپ زەرتتەۋ توبىنا شاقىردى،‏ بۇل كەزدەسۋدە ولار كيەلى كىتاپتى زەرتتەپ،‏ تالقىلايتىن.‏ مەن ويلانىپ كورەمىن دەپ ايتتىم.‏ ولار جىميىپ:‏ «ۋادە بەرەسىڭ بە؟‏»—‏ دەگەندە،‏ مەن:‏ «ۋادە بەرەمىن»،‏—‏ دەدىم.‏

بۇلاي دەگەنىمە وكىنىپ قالدىم،‏ ٴ‌بىراق سوزىمدە تۇرۋىم كەرەك دەپ ەسەپتەدىم.‏ ٴ‌سويتىپ،‏ سول كۇنى كەشقۇرىم كەزدەسۋگە باردىم.‏ ونداعى كىشكەنتاي بالالار مەنى قاتتى تاڭعالدىردى!‏ ولاردىڭ كيەلى كىتاپ جايلى كوپ بىلەتىنىنە قايران قالدىم.‏ كەزىندە اناممەن جەكسەنبى سايىن شىركەۋگە بارىپ تۇرسام دا،‏ كيەلى كىتاپ جايلى بىلەتىنىم شامالى ەدى.‏ بۇل جيىننان كەيىن كوبىرەك بىلگىم كەلىپ،‏ كيەلى كىتاپتى زەرتتەۋگە كەلىستىم.‏ الدىمەن قۇدىرەتى شەكسىز قۇدايدىڭ ەسىمى ەحوبا ەكەنىن ٴ‌بىلدىم.‏ بۇدان بىرنەشە جىلدار بۇرىن انامنان ەحوبا كۋاگەرلەرى جايلى سۇراعانىمدا،‏ ول قىسقا قايىرىپ:‏ «وي،‏ ولار ٴ‌بىر ەحوبا دەگەن قارت كىسىگە سيىنادى»،‏—‏ دەگەن ەدى.‏ ال ەندى كوزىم اشىلعانداي بولدى!‏

مەن تەز رۋحاني ٶستىم،‏ ويتكەنى شىندىقتى تاپقانىمدى ٴ‌تۇسىندىم.‏ زەرتتەۋ ساباعىن باستاعاننان نە ٴ‌بارى 9 اي وتكەن سوڭ،‏ 1957-‏جىلدىڭ ناۋرىزىندا شومىلدىرۋ راسىمىنەن ٶتتىم.‏ مەنىڭ وي-‏كوزقاراسىم وزگەردى.‏ ناعىز ەر ادامنىڭ قانداي بولۋى كەرەكتىگىنە قاتىستى كيەلى كىتاپتا نە دەلىنگەنىن بىلگەنىمە قاتتى قۋانامىن.‏ يسا كەمەلدى ەر ادام بولعان.‏ ول كەز كەلگەن ادامنان مىقتى بولسا دا،‏ ەشقاشان توبەلەسكە قاتىسپاعان.‏ قايتا،‏ پايعامبارلىقتا ايتىلعانداي،‏ «جاپا شەگۋدەن دە باس تارتپادى»  ‏(‏يشايا 53:‏2،‏ 7‏)‏.‏ يسانىڭ شىنايى ٸزباسارى «بارىنە مەيىربان» بولۋ كەرەكتىگىن ٴ‌تۇسىندىم (‏تىموتەگە 2-‏حات 2:‏24‏)‏.‏

كەلەسى جىلى —‏ 1958-‏جىلى —‏ ٸزاشارلىق قىزمەتتى باستادىم.‏ ٴ‌بىراق كوپ ۇزاماي از ۋاقىتقا توقتاتۋعا تۋرا كەلدى.‏ نەگە دەيسىز عوي؟‏ كەزىندە مەنى كىتاپ زەرتتەۋ توبىنا شاقىرعان قىزداردىڭ ٴ‌بىرى گلوريامەن وتاۋ قۇرۋدى ۇيعاردىم.‏ مەن سول شەشىمىمە ەشقاشان وكىنبەيمىن.‏ گلوريا سول كەزدە اسىل تاستاي ەدى،‏ ول كۇنى بۇگىنگە دەيىن سونداي.‏ مەن ٷشىن ول الەمدەگى ەڭ قىمبات گاۋھار تاستان دا باعالى.‏ ونىمەن وتاۋ قۇرعانىما قاتتى قۋانامىن!‏ ول ٶزى جايلى كىشكەنە ايتىپ بەرسىن:‏

‏«وتباسىمىزدا 17 بالا بولدىق.‏ انام ادال كۋاگەر بولاتىن.‏ 14 جاسىمدا ول كوز جۇمدى.‏ بۇدان كەيىن اكەم كيەلى كىتاپتى زەرتتەي باستادى.‏ ەندى انامىز بولماعاندىقتان،‏ ۇيدە بىرەۋىمىز بولۋ ٷشىن اكەم مەكتەپ ديرەكتورىمەن سويلەستى.‏ ول اپكەم ەكەۋمىزدىڭ مەكتەپكە كەزەكتەسىپ بارۋىمىزعا رۇقسات سۇرادى.‏ سول جىلى اپكەم مەكتەپتە سوڭعى سىنىپتا وقىپ جاتقان ەدى.‏ مەكتەپ ديرەكتورى رۇقساتىن بەردى.‏ وسىلايشا كىشكەنتاي باۋىرلارىمىزعا قاراۋ ٷشىن ۇيدە ٴ‌بىر كۇنى مەن،‏ ٴ‌بىر كۇنى اپكەم قالاتىن.‏ اكەمىز جۇمىستان كەلگەنشە،‏ بۇكىل وتباسىمىزعا تاماق تا دايىنداپ قوياتىنبىز.‏ اپكەم مەكتەپ بىتىرگەنشە،‏ ٴ‌بىز وسىلاي ىستەپ كەلدىك.‏ ەكى كۋاگەر وتباسى بىزبەن زەرتتەۋ ساباعىن وتكىزدى،‏ ٴ‌سويتىپ،‏ بالالاردىڭ ىشىندە 11 ٸمىز ەحوبا كۋاگەرى بولدىق.‏ وتە ۇيالشاق بولسام دا،‏ ۋاعىزداۋدى جاقسى كورەتىنمىن.‏ كۇيەۋىم سەم ۇيالشاقتىقتى جەڭۋگە جىلدار بويى كومەكتەستى».‏

گلوريامەن 1959-‏جىلدىڭ اقپانىندا شاڭىراق كوتەردىك.‏ ٸزاشار بولىپ بىرگە قىزمەت ەتۋ بىزگە ۇنايتىن.‏ سول جىلدىڭ شىلدەسىندە بەتەلدىك قىزمەتكە ٶتىنىش جازدىق.‏ ويتكەنى دۇنيە جۇزىلىك باس باسقارمادا قاتتى قىزمەت ەتكىمىز كەلەتىن.‏ سايمون كرەيكەر ەسىمدى باۋىرلاسىمىز بىزبەن سويلەسىپ،‏ بەتەلگە ەرلى-‏زايىپتىلاردى ازىرشە شاقىرمايتىنىن ايتتى.‏ سوعان قاراماستان بەتەلدە قىزمەت ەتۋگە دەگەن ىقىلاسىمىز سونبەدى،‏ ٴ‌بىراق ماقساتىمىزعا قول جەتكىزگەنگە دەيىن ارادا ٴ‌بىرتالاي جىل ٶتتى.‏

ٴ‌بىز دۇنيە جۇزىلىك باس باسقارماعا حات جازىپ،‏ جاريالاۋشىلار قاجەت جەرگە جىبەرۋىن سۇرادىق.‏ ولاردىڭ ٴ‌بىر عانا ۇسىنىسى بولدى:‏ پاين-‏بلافف (‏اركانزاس)‏.‏ سول كەزدەرى پاين-‏بلاففتا ەكى قاۋىم بولدى.‏ ولاردىڭ ٴ‌بىرى اق ٴ‌ناسىلدى جاريالاۋشىلاردان،‏ ال ەكىنشىسى قارا ٴ‌ناسىلدى جاريالاۋشىلاردان تۇردى.‏ ٴ‌بىزدى قارا ٴ‌ناسىلدى قاۋىمعا جىبەردى،‏ وندا نە ٴ‌بارى 14 جاريالاۋشى بار ەدى.‏

ٴ‌سىز،‏ بالكىم،‏ ەحوبا كۋاگەرلەرى نەگە اق جانە قارا ٴ‌ناسىلدى جاريالاۋشىلار بولىپ بولىنگەن دەپ سۇرايتىن شىعارسىز.‏ مۇنىڭ سەبەبى —‏ بىزدە باسقا امال بولعان جوق.‏ ول كەزدەرى اق جانە قارا ٴ‌ناسىلدى ادامداردىڭ بىرگە جينالۋى زاڭعا قايشى بولاتىن.‏ قالا بەرسە،‏ قاتىگەزدىك تە بەلەڭ العان كەز ەدى.‏ كوپ جەرلەردە باۋىرلاستارىمىز پاتشالىق سارايىنا ەكى ٴ‌ناسىلدىڭ ادامدارى بىرگە جينالسا،‏ جۇرت عيماراتتى قيراتىپ تاستايدى دەپ قورقاتىن.‏ مۇنداي جاعدايلار شىنىمەن بولىپ تۇراتىن.‏ ەگەر قارا ٴ‌ناسىلدى كۋاگەرلەر اق ٴ‌ناسىلدى ادامدار تۇراتىن اۋماقتا ۇيمە-‏ٷي ۋاعىزدايتىن بولسا،‏ ولاردى تۇتقىنداپ،‏ ٴ‌تىپتى ۇرىپ-‏سوعۋى دا مۇمكىن ەدى.‏ سوندىقتان زاڭعا باعىنا ٴ‌جۇرىپ ۋاعىزدايتىنبىز،‏ ٵرى جاعداي جاقساراتىن شىعار دەپ ۇمىتتەنەتىنبىز.‏

كەيدە قىزمەت ەتۋ وڭايعا سوقپايتىن.‏ قارا ٴ‌ناسىلدى اۋماقتا ۋاعىزداپ جۇرگەندە،‏ كەيدە ەسىكتى كۇتپەگەن جەردەن اق ٴ‌ناسىلدى ادامدار اشاتىن.‏ سول كەزدە قىسقاشا عانا ۇسىنىس ايتامىز با،‏ جوق الدە كەشىرىم سۇراپ،‏ كەلەسى ۇيگە بارامىز با —‏ سونى دەرەۋ شەشۋ كەرەك بولاتىن.‏ مىنە،‏ سول كەزدەگى جاعداي وسىنداي ەدى.‏

ارينە،‏ ٸزاشار بولىپ قىزمەت ەتە الۋ ٷشىن جۇمىس ىستەيتىنبىز.‏ ٴ‌بىر كۇندىك جۇمىسىمىزعا ادەتتە 3 دوللار عانا تولەيتىن.‏ گلوريا بىرنەشە جەردە ٷي تازالاۋشى بولىپ ىستەيتىن.‏ سولاردىڭ بىرىندە ماعان كومەكتەسۋگە رۇقسات ەتىلدى،‏ سونىڭ ارقاسىندا گلوريا جۇمىسىن تۇسكە دەيىن بىتىرەتىن.‏ ول ۇيدە بىزگە تاماق بەرەتىن،‏ ونى ٴ‌بىز كەتەر الدىندا ٸشىپ الاتىنبىز.‏ گلوريا باسقا ٴ‌بىر وتباسىنا اپتاسىنا ٴ‌بىر رەت كيىم ۇتىكتەۋگە باراتىن.‏ ال مەن بولسام سول ٷيدىڭ باعىنا قارايتىنمىن،‏ تەرەزە جۋاتىنمىن جانە باسقا دا جۇمىس ىستەيتىنمىن.‏ اق ٴ‌ناسىلدى تاعى ٴ‌بىر وتباسىنىڭ ۇيىندە تەرەزە جۋاتىنبىز.‏ گلوريا ٷيدىڭ ىشىنەن جۋسا،‏ مەن سىرتىنان جۋاتىنمىن.‏ بۇل جۇمىسقا ٴ‌بىر كۇن كەتەتىن،‏ سوندىقتان ولار بىزگە تۇسكى اس بەرەتىن.‏ گلوريا ٷيدىڭ ىشىندە تاماقتاناتىن،‏ ٴ‌بىراق الگى وتباسىنان بولەك ىشەتىن.‏ ال ماعان ماشينا قويماسىندا تاماقتانۋ كەرەك بولدى،‏ بۇعان ەش قارسىلىعىم بولمادى.‏ بەرگەن تاماعى وتە ٴ‌دامدى ەدى.‏ بۇل وتباسى جاپ-‏جاقسى ادامدار بولاتىن،‏ دەسە دە ولار سول  كەزدەگى قوعامنىڭ ىقپالىندا ەدى.‏ ٵلى ەسىمدە،‏ بىردە جانارماي قۇيۋ بەكەتىنە توقتاپ،‏ كولىگىمىزگە جانارماي تولتىرىپ الدىق.‏ سوسىن سونداعى جۇمىسشىدان گلوريانىڭ اجەتحاناعا كىرۋىنە بولا ما دەپ سۇرادىم.‏ ول ماعان جامان كوزبەن قاراپ:‏ «اجەتحانا جابىق!‏»—‏ دەپ جاۋاپ قايىردى.‏

ايتسە دە باۋىرلاستارمەن بىرگە تالاي قىزىقتى كوردىك.‏ قىزمەتىمىزدى قاتتى ۇناتاتىنبىز!‏ پاين-‏بلاففقا ەندى كەلگەنىمىزدە،‏ سول كەزدەرى قاۋىم قىزمەتشىسى بولعان باۋىرلاستىڭ ۇيىندە تۇراقتادىق.‏ ونىڭ ايەلى ٵلى شىندىقتا ەمەس ەدى،‏ ٴ‌سويتىپ،‏ گلوريا ونىمەن زەرتتەۋ ساباعىن باستادى.‏ ال مەن ولاردىڭ قىزىمەن جانە كۇيەۋ بالاسىمەن زەرتتەۋ ساباعىن باستادىم.‏ كەيىن اناسى دا،‏ قىزى دا ەحوباعا قىزمەت ەتۋدى شەشىپ،‏ شومىلدىرۋ راسىمىنەن ٶتتى.‏

اق ٴ‌ناسىلدى قاۋىمنان كەرەمەت دوستار تاپتىق.‏ ولار ٴ‌بىزدى ۇيىنە قوناققا شاقىراتىن،‏ ٴ‌بىراق ەشكىم كورىپ قويماۋ ٷشىن ٴ‌بىز ولارعا قاراڭعى تۇسكەندە عانا باراتىنبىز.‏ ناسىلشىلدىك پەن زورلىق-‏زومبىلىقتى ناسيحاتتاعان كۋ-‏كلۋكس-‏كلان دەگەن ۇيىم سول كەزدەرى وتە بەلسەندى بولدى.‏ بىردە حەللوۋين ٴ‌تۇنى ٴ‌بىر كىسىنىڭ كۋ-‏كلۋكس-‏كلان ۇيىمىنىڭ مۇشەسى رەتىندە ۇستىنە اق جامىلعى،‏ باسىنا اق قالپاق كيىپ الىپ،‏ ٷيىنىڭ الدىندا ەش شىمىرىكپەي وتىرعانىن كوردىم.‏ ٴ‌بىراق مۇنداي جامان ىقپال باۋىرلاستار ٷشىن جاقسىلىق جاساۋعا كەدەرگى بولمادى.‏ بىردە جاز مەزگىلىندە وبلىستىق كونگرەسكە بارۋ ٷشىن اقشا قاجەت بولدى.‏ سوندا ٴ‌بىر باۋىرلاس ٴ‌بىزدىڭ 1950-‏جىلعى «فورد» كولىگىمىزدى ساتىپ الۋعا كەلىستى،‏ وسىلاي كونگرەسكە بارۋعا اقشا تابىلدى.‏ ارادا ٴ‌بىر اي ٶتتى.‏ بىردە ىستىق كۇننىڭ استىندا ۇيمە-‏ٷي ۋاعىزداپ،‏ كوپ زەرتتەۋ ساباعىن جۇرگىزىپ،‏ ۇيگە شارشاپ قايتقان ەدىك.‏ كەلگەن بويدا تاڭ-‏تاماشا بولدىق.‏ ويتكەنى ٷيىمىزدىڭ الدىندا سول باياعى كولىگىمىز تۇردى!‏ كولىكتىڭ اينەگىندە قىسقاشا حات بار ەكەن:‏ «كولىكتەرىڭدى مەنەن سىيلىق رەتىندە قابىل الىڭدار.‏ باۋىرلاستارىڭ».‏

تاعى ٴ‌بىر باۋىرلاستىڭ مەيىرىمدىلىگى جۇرەگىمدى قاتتى تەبىرەنتكەنى ەسىمدە.‏ 1962-‏جىلى مەن نيۋ-‏يوركتەگى ساۋت-‏لانسينك قالاسىندا وتكەلى جاتقان پاتشالىق قىزمەت مەكتەبىنە شاقىرىلدىم.‏ ول جەردە ٴ‌بىر اي بويى قاۋىمنىڭ،‏ اۋداننىڭ جانە وبلىستىڭ باقىلاۋشىلارى وقۋ كەرەك ەدى.‏ سول كەزدە مەن جۇمىسسىز ٴ‌جۇردىم،‏ اقشامىز دا وتە از بولاتىن.‏ ٴ‌بىراق پاين-‏بلاففتاعى ٴ‌بىر تەلەفون سەرىكتىگى مەنى جۇمىسقا الۋ ٷشىن سۇحباتتاستى.‏ ەگەر بۇل جۇمىسقا تۇرسام،‏ سول سەرىكتىكتەگى ەڭ العاشقى قارا ٴ‌ناسىلدى جۇمىسشى بولماق ەدىم.‏ كەيىن ولار مەنى جۇمىسقا العىسى كەلەتىنىن ايتتى.‏ ەندى نە ىستەمەكپىن؟‏ نيۋ-‏يورككە باراتىن كوك تيىنىم دا جوق ەدى.‏ تابىلعان جۇمىسقا تۇرىپ،‏ باۋىرلاستارعا مەكتەپكە بارا المايتىنىمدى ايتسام با ەكەن دەپ ويلادىم.‏ ەندى بولماعاندا،‏ بەتەلگە حات جازايىن دەپ جاتقانىمدا،‏ ەستەن كەتپەس ٴ‌بىر جايت بولدى.‏

قاۋىمىمىزدا كۇيەۋى شىندىقتا ەمەس ٴ‌بىر ايەل باۋىرلاس بار ەدى.‏ ول ٴ‌بىر كۇنى تاڭەرتەڭ ۇيىمىزگە كەلىپ،‏ ماعان حاتقالتا ۇستاتتى.‏ ٸشى تولعان اقشا ەكەن.‏ سويتسەم،‏ ول بىرنەشە بالاسىن ەرتىپ الىپ،‏ تاڭ اتپاي ماقتا ەگىستىگىنە بارىپ،‏ ارام ٴ‌شوپ جۇلىپ جۇمىس ىستەگەن ەكەن.‏ ولار بۇنى مەنىڭ نيۋ-‏يورككە باراتىن جولىما قاجەتتى قاراجات تابۋ ٷشىن ىستەپتى.‏ ول ماعان:‏ «مەكتەپكە بارىپ،‏ جاقسىلاپ وقىپ قايت.‏ سوسىن كەلىپ،‏ ٴ‌بىزدى ۇيرەتەسىڭ!‏»—‏ دەدى.‏ سودان  سوڭ مەن الگى تەلەفون سەرىكتىگىنە حابارلاسىپ،‏ جۇمىسقا بەس اپتادان كەيىن كىرىسسەم بولا ما دەپ سۇرادىم.‏ ولار ماعان «بولمايدى!‏» دەپ كەسىپ ايتتى.‏ ٴ‌بىراق بۇعان كوڭىلىم تۇسپەدى.‏ قابىلدايتىن شەشىمدى قابىلداپ قويعان ەدىم.‏ سول جۇمىسقا تۇرماعانىم قانداي جاقسى بولعان!‏

پاين-‏بلاففتاعى قىزمەتىمىز جايلى گلوريانىڭ نە دەيتىنىن بىلەيىك:‏ «مەن ول جەردى قاتتى ۇناتىپ قالدىم!‏ 15-‏20 شاقتى زەرتتەۋ ساباعىم بار ەدى.‏ سول ٷشىن تاڭەرتەڭ الدىمەن ۇيدەن ۇيگە ۋاعىزداپ،‏ قالعان ۋاقىتتا زەرتتەۋ ساباقتارىن وتكىزەتىنبىز.‏ كەيدە ولار تۇنگى ون بىرگە دەيىن سوزىلاتىن.‏ قىزمەتىمىز سونداي قىزىق ەدى!‏ وندا قۋانا-‏قۋانا قالا بەرەر ەدىم.‏ شىنىمدى ايتسام،‏ باسقا قىزمەت ٴ‌تۇرىن باستاپ،‏ اۋداندىق قىزمەتتى اتقارۋعا ونشا زاۋقىم سوقپادى.‏ ٴ‌بىراق ەحوبانىڭ ويى باسقا ەدى».‏ ٴ‌يا،‏ ونىڭ شىنىندا دا ٴ‌بىر كوزدەگەنى بار ەدى.‏

پاين-‏بلاففتا جۇرگەندە ارنايى ٸزاشارلىق قىزمەتكە ٶتىنىش تولتىرعان بولاتىنبىز.‏ تاعايىندالاتىنىمىزعا سەنىمدى ەدىك.‏ ويتكەنى ٴ‌بىزدىڭ وبلىستىق باقىلاۋشىمىز تەحاستاعى قاۋىمعا كومەكتەسىپ،‏ سوندا ارنايى ٸزاشار بولىپ قىزمەت ەتكەنىمىزدى قالادى.‏ بۇنىسى بىزگە ۇنادى.‏ سودان قاشان جاۋاپ كەلەدى ەكەن دەپ كۇتۋمەن بولدىق.‏ ٴ‌بىراق حاتتىڭ كەلەتىن ٴ‌تۇرى جوق ەدى.‏ اقىرى،‏ ٴ‌بىر حات كەلدى.‏ سويتسەك،‏ ٴ‌بىز ارالاۋشىلىق قىزمەتكە تاعايىندالىپپىز!‏ بۇل 1965-‏جىلدىڭ قاڭتارى ەدى.‏ قازىر قۇراما شتاتتارداعى فيليال كوميتەتىنىڭ ۇيلەستىرۋشىسى بولىپ قىزمەت ەتەتىن ليون ۋيۆەر باۋىرلاس تا سول كەزدە اۋداندىق باقىلاۋشى بولىپ تاعايىندالعان ەدى.‏

اۋداندىق باقىلاۋشى رەتىندەگى قىزمەتىمدى ويلاپ ٴ‌بىراز قوبالجىدىم.‏ بۇدان ٴ‌بىر جىلداي بۇرىن جەيمس تومپسون ەسىمدى وبلىستىق باقىلاۋشى جاقسى اۋداندىق باقىلاۋشى بولۋ ٷشىن قانداي قاسيەتتەر كەرەك ەكەنىن اتاپ وتكەن ەدى.‏ جاقساراتىن جاقتارىمدى دا جۇمساقتىقپەن ايتتى.‏ سودان كوپ ۇزاماي اۋداندىق قىزمەتكە كىرىسكەندە،‏ ونىڭ كەڭەسىنە قانشالىقتى مۇقتاج بولعانىمدى ٴ‌تۇسىندىم.‏ تاعايىندالعاننان كەيىن قىزمەتتەس بولعان العاشقى وبلىستىق باقىلاۋشى سول جەيمس تومپسون باۋىرلاس بولدى.‏ وسى ادال باۋىرلاستان ۇيرەنگەنىم وتە كوپ.‏

ول كەزدەرى اۋداندىق باقىلاۋشىلاردى ۇيرەتۋگە از ۋاقىت بەرىلەتىن.‏ مەن ٴ‌بىر اۋداندىق باقىلاۋشىنىڭ قاۋىمعا جاساعان ساپارىن ٴ‌بىر اپتا بويى باقىلادىم.‏ كەيىن ول مەنىڭ باسقا ٴ‌بىر قاۋىمعا جاساعان ساپارىمدى ٴ‌بىر اپتا بويى باقىلادى.‏ ول ماعان كەڭەستەر مەن نۇسقاۋلار بەردى.‏ كەيىن ەكەۋمىز ەكى جاققا كەتتىك.‏ سول كەزدە گلورياعا:‏ «ول كىشكەنە قالا تۇرسا قايتەدى؟‏!‏»—‏ دەگەنىم ەسىمدە.‏ ٴ‌بىراق ۋاقىت وتە كەلە مەن ٴ‌بىر ماڭىزدى جايتتى ٴ‌تۇسىندىم.‏ ساعان كومەكتەسە الاتىن جاقسى باۋىرلاستار ٵرقاشان دا بولادى،‏ ٴ‌بىراق سەن ٶزىڭ ولاردىڭ كومەگىن قابىلداۋعا دايىن بولۋىڭ كەرەك ەكەن.‏ سول كەزدە ارالاۋشى باقىلاۋشى بولعان ج.‏ ر.‏ براۋن جانە بەتەلدە قىزمەت  ەتكەن فرەد راسك ىسپەتتى تاجىريبەلى باۋىرلاستاردىڭ كومەگىن قاتتى باعالايمىن.‏

ول كۇندەرى ناسىلشىلدىك كەڭ ەتەك العان ەدى.‏ مىسالى،‏ بىردە ٴ‌بىز تەننەسسي شتاتىنداعى ٴ‌بىر قالاشىققا ساپارمەن بارعان كەزدە،‏ كۋ-‏كلۋكس-‏كلان ۇيىمى ەرەۋىلگە شىققانىن كوردىك.‏ باسقا ٴ‌بىر جولى قىزمەتتە جۇرگەندە،‏ قىسقا ٷزىلىس جاساپ،‏ ٴ‌دامحاناعا كىردىك.‏ سونداعى اجەتحاناعا كىرگەنىمدە،‏ ارتىمنان دەنەسىنە ناسىلشىلدەردىڭ بەلگىسى سالىنعان ٴ‌بىر اشۋلى كىسى كىردى.‏ ٴ‌بىراق سول مەزەتتە ودان دا ٸرى دەنەلى اق ٴ‌ناسىلدى باۋىرلاس كىرىپ كەلدى دە:‏ «حيورد باۋىرلاس،‏ ٴ‌بارى جاقسى ما؟‏»—‏ دەپ سۇرادى.‏ سوندا الگى كىسى اجەتحانانى قولدانباستان دەرەۋ شىعىپ كەتتى.‏ كوپ جىل بويى مىناعان كوزىم جەتتى:‏ ناسىلشىلدىكتىڭ تۇپكى سەبەبى —‏ ادامنىڭ ٴ‌ناسىلى ەمەس،‏ بارلىعىمىزدىڭ تۇلا بويىمىزداعى كۇنا.‏ سونداي-‏اق باۋىرلاسىڭنىڭ ٴ‌ناسىلى قانداي بولماسىن،‏ ول ٴ‌بارىبىر سەنىڭ باۋىرلاسىڭ بولىپ قالا بەرەتىنىن،‏ قاجەت بولسا،‏ سەن ٷشىن ٴ‌تىپتى جانىن قييۋعا دايىن ەكەنىن كوردىم.‏

ٴ‌بىز اۋداندىق قىزمەتتى 12 جىل،‏ وبلىستىق قىزمەتتى 21 جىل اتقاردىق.‏ بۇل جىلدار جىگەرلەندىرەرلىك وقيعالارعا باي بولدى،‏ ٵرى زور قاناعات سىيلادى.‏ الدا ٴ‌بىز تاعى ٴ‌بىر باتاعا كەنەلمەك ەدىك.‏ 1997-‏ جىلدىڭ تامىزىندا سونشا جىل اڭساعان ارمانىمىز ورىندالدى:‏ قۇراما شتاتتارداعى بەتەلگە شاقىرىلدىق.‏ ٴ‌بىز العاش رەت ٶتىنىش قاعازىن تولتىرعان كەزدەن بەرى 38 جىل ٶتىپ كەتكەن ەدى.‏ ٴ‌سويتىپ،‏ كەلەسى ايدا بەتەلدىك قىزمەتتى باستادىق.‏ بەتەلدەگى جاۋاپتى باۋىرلاستار مەنى ۋاقىتشا كومەككە شاقىرعان شىعار دەپ ويلاپ ەدىم،‏ ولاي بولماي شىقتى.‏

العاشىندا مەن قىزمەت بولىمىنە تاعايىندالدىم.‏ ول جاقتا كوپ نارسەگە ۇيرەندىم!‏ باۋىرلاستارعا ەلدەگى اقساقالدار كەڭەستەرىنەن جانە اۋداندىق باقىلاۋشىلاردان قيىن دا كۇردەلى كوپ سۇراق كەلەتىن.‏ مەنى ۇيرەتكەن باۋىرلاستاردىڭ شىدامدى بولىپ،‏ قولعابىس ەتكەندەرىنە ريزاشىلىعىم شەكسىز.‏ ەگەر سول بولىمگە قايتادان تاعايىندالسام،‏ ونداعى باۋىرلاستاردان ٵلى دە كوپ نارسە ۇيرەنەر ەدىم.‏

گلوريا ەكەۋمىز بەتەلدىك ٶمىردى جاقسى كورەمىز.‏ ٴ‌بىز بۇرىننان ەرتە تۇرۋدى ۇناتامىز،‏ ال بەتەلدە بۇل ادەتىمىزدىڭ پايداسى كوپ.‏ مۇندا كەلگەنىمىزگە ٴ‌بىر جىلداي ۋاقىت وتكەن سوڭ،‏ ماعان باسقارۋشى كەڭەستىڭ قىزمەت كوميتەتىنە كومەكشى بولۋ تاپسىرىلدى.‏ ال 1999-‏جىلى باسقارۋشى كەڭەستىڭ مۇشەسى بولىپ تاعايىندالدىم.‏ بۇل قىزمەتتە مەن كوپ نارسەگە ۇيرەندىم.‏ سولاردىڭ ەڭ ماڭىزدىسى —‏ ماسىحشىلەر قاۋىمىنىڭ باسى ادام ەمەس،‏ يسا ٴ‌ماسىح ەكەندىگى.‏

ٶمىرىم جايلى ويلانعاندا،‏ كەيدە ٶزىمدى اموس پايعامبار سياقتى سەزىنەمىن.‏ تەك كەدەيلەر جەگەن سيكومور اعاشىنىڭ جەمىسىن تىلۋمەن اينالىسقان سول ٴ‌بىر قاراپايىم مالشىعا ەحوبا نازارىن سالدى.‏ ٴ‌سويتىپ،‏ ونى پايعامبار ەتىپ تاعايىنداپ،‏ مول باتاسىن جاۋدىردى (‏اموس 7:‏14 سىلتەمە،‏ 15‏)‏.‏ ەحوبا ماعان دا،‏ ليبەرتيدەگى كەدەي فەرمەردىڭ بالاسىنا نازارىن ٴ‌تۇسىردى.‏ كول-‏كوسىر باتاسىن توكتى.‏ ولاردىڭ ٴ‌بارىن جازىپ جاتۋعا ورىن جەتپەيدى (‏ناقىل سوزدەر 10:‏22‏)‏.‏ ماتەريالدىق تۇرعىدان قاراعاندا،‏ كەدەيشىلىكتە وسكەنىم راس،‏ ٴ‌بىراق كەيىننەن ەش ويلاماعان زور بايلىققا يە بولدىم!‏