2-زەرتتەۋ ماقالاسى
يسانىڭ ىنىسىنەن ۇيرەنەرىمىز
«قۇدايدىڭ ٵرى يەمىز يسا ٴماسىحتىڭ قۇلى جاقىپ» (جاق. 1:1).
88-ٵن اق جولىڭنان تايمايىن
اڭداتپا *
1. جاقىپ قانداي وتباسىندا ٶستى؟
يسانىڭ باۋىرى جاقىپ رۋحاني مىقتى وتباسىندا ٶستى. ونىڭ اتا-اناسى ٴجۇسىپ پەن ٴماريام ەحوبانى قاتتى جاقسى كورەتىن جانە وعان جان-تاندەرىمەن قىزمەت ەتەتىن. جاقىپ ٷشىن باتا بولعان تاعى ٴبىر نارسە — ونىڭ اعاسى ۋادە ەتىلگەن ٴماسىح بولدى! مۇنداي وتباسىندا ٶسۋ نەتكەن مارتەبە!
جاقىپ اعاسى يسانى وتە جاقسى تانىپ ٶستى (2-ابزاستى قاراڭىز)
2. جاقىپتىڭ يسانى ۇلگى تۇتۋىنا قانداي سەبەپتەر بولدى؟
2 جاقىپتىڭ يساعا تامسانىپ، ونى ۇلگى تۇتۋىنا سەبەپتەر جەتىپ ارتىلاتىن (مات. 13:55). مىسالى، يسا جازبالاردى جاقسى بىلگەنى سونشا — 12 جاسىندا-اق يەرۋساليمدەگى ەڭ ٴبىلىمدى دەگەن ۇستازداردىڭ ٶزىن تاڭعالدىرعان (لۇقا 2:46، 47). سونداي-اق جاقىپ اعاسىمەن بىرگە ۇستاحانادا جۇمىس ىستەسە كەرەك. نەيتان نورر باۋىرلاس: «اداممەن بىرگە ەڭبەكتەنسەڭ، ونى جاقسى تانيسىڭ»،— دەپ ٴجيى ايتاتىن *. سول سياقتى جاقىپ تا اعاسىن جۇمىستا تاني تۇسسە كەرەك. «يسانىڭ ٶسىپ، دانالىعى دا، قۇداي مەن ادامدارعا ۇنامدىلىعى دا ارتا بەرگەنىن» ول دا بايقاعان بولار (لۇقا 2:52). وسىنىڭ ٴبارىن كورىپ-ەستىپ جۇرگەننەن كەيىن، جاقىپتى يسانىڭ العاشقى شاكىرتتەرىنىڭ ٴبىرى بولعان شىعار دەپ ويلارمىز. ٴبىراق بۇلاي بولمادى.
3. يسا جەردە قىزمەت ەتكەندە، جاقىپ ونىڭ شاكىرتى بولدى ما؟
3 يسا جەردە قىزمەت ەتكەن كەزدە، جاقىپ ونىڭ شاكىرتى بولىپ ەرمەدى (جوح. 7:3—5). قايتا، تۋىسقاندارى يسانى «اقىلىنان اداسىپتى» دەپ ايىپتاعاندا، سولاردىڭ اراسىندا جاقىپ تا بولسا كەرەك (مار. 3:21). بۇعان قوسا، يسا باعاناعا شەگەلەنىپ ولتىرىلگەندە، قاسىندا جاقىپتىڭ بولعانى جايلى كيەلى كىتاپتا ەشتەڭە ايتىلمايدى (جوح. 19:25—27).
4. بۇل ماقالادا جاقىپتان نە ۇيرەنەمىز؟
4 قۋانىشقا وراي، كەيىن جاقىپ يساعا سەنىپ، ونىڭ شاكىرتى بولدى. ول I عاسىرداعى ماسىحشىلەردىڭ اراسىندا قۇرمەتتى اقساقال بولدى. ٴبىز وسى ماقالادا جاقىپتان ەكى نارسەگە ۇيرەنەمىز: كىشىپەيىلدىلىككە جانە جاقسى تالىمگەر بولۋعا.
جاقىپ سياقتى كىشىپەيىل بولىڭىز
قايتا تىرىلگەن يسا كورىنگەن كەزدەن باستاپ جاقىپ كىشىرەيىپ، سوڭىنا دەيىن ادال شاكىرتى بولىپ قىزمەت ەتتى (5—7-ابزاستاردى قاراڭىز)
5. قايتا تىرىلگەن اعاسىنىڭ كورىنگەنى جاقىپقا قالاي اسەر ەتتى؟
5 قاشان جاقىپ يسانىڭ شاكىرتى بولدى؟ قايتا تىرىلگەن يسا «جاقىپقا، سوسىن ەلشىلەردىڭ بارىنە كورىنگەندە» (قور. 1-ح. 15:7). وسى جۇزدەسۋدەن كەيىن جاقىپتىڭ ٶمىرى تۇبەگەيلى وزگەردى. ول باسقا ەلشىلەرمەن بىرگە يەرۋساليمدە يسا ۋادە ەتكەن كيەلى رۋحتىڭ قونۋىن كۇتتى (ەل. ٸس. 1:13، 14). ول ٴتىپتى كەيىن باسقارۋشى كەڭەستىڭ مۇشەسى بولىپ قۋانا قىزمەت ەتتى (ەل. ٸس. 15:6، 13—22؛ عال. 2:9). ال ب.ز. 62-جىلىنا تامان كيەلى رۋحتىڭ جەتەلەۋىمەن مايلانعان ماسىحشىلەرگە ارناپ حات جازدى. بۇل حاتتىڭ پايداسىن بۇگىندە مايلانعاندار عانا ەمەس، بارلىق ماسىحشىلەر كورىپ ٴجۇر (جاق. 1:1). I عاسىردىڭ تاريحشىسى يوسيف فلاۆييدىڭ ايتۋىنشا، جاقىپ باس ٴدىني قىزمەتكەر انانيدىڭ ۇلى انناستىڭ بۇيرىعىمەن ولىمگە كەسىلگەن. جاقىپ جەردەگى ٶمىرىن اياقتاعانشا ەحوباعا ادال بولىپ قالدى.
6. جاقىپتىڭ ٴدىني جەتەكشىلەردەن قانداي ايىرماشىلىعى بولدى؟
6 جاقىپ كىشىپەيىل بولعان. ونى سول زامانداعى ٴدىني جەتەكشىلەرمەن سالىستىرىپ كورەيىكشى. جاقىپ يسانىڭ قۇداي ۇلى ەكەندىگىنىڭ بۇلتارتپاس دالەلىن كورگەندە، كىشىرەيىپ، يسانى قابىلدادى. ال يەرۋساليمدەگى جوعارعى ٴدىني قىزمەتكەرلەر بۇلاي ەتپەدى. مىسالى، يسانىڭ ەلازاردى تىرىلتكەنىنە كوزدەرى جەتىپ تۇرسا دا، ونى قۇداي جىبەرگەنىن مويىنداماي قويدى. ٴتىپتى يسانىڭ دا، ەلازاردىڭ دا كوزىن قۇرتقىلارى كەلدى (جوح. 11:53؛ 12:9—11). كەيىن يسا قايتا تىرىلگەن كەزدە دە ولار بۇل ايعاقتى ادامداردان جاسىرۋعا تىرىسىپ-باقتى (مات. 28:11—15). جوعارعى ٴدىني قىزمەتكەرلەردىڭ يسانى ٴماسىح رەتىندە قابىلداۋعا كوكىرەكتەرى جىبەرمەدى.
7. كوكىرەكتىك نەسىمەن ٴقاۋىپتى؟
7 الار ساباق: كوكىرەك بولماي، ەحوبادان ۇيرەنۋگە دايىن بولىڭىز. كەيبىر اۋرۋلار جۇرەك قانتامىرلارىن تارىلتىپ، قاتايتىپ، جۇرەكتىڭ سوعىسىن قيىنداتىپ تاستايدى. سول سياقتى كوكىرەكتىك تە بەينەلى جۇرەگىمىزدى قاتايتىپ، ەحوبانىڭ باسشىلىعىن قابىلداۋعا كەدەرگى جاسايدى. پارىزشىلدارمەن سولاي بولدى. ولار يسادا قۇدايدىڭ رۋحى بار ەكەنىن جانە ونىڭ قۇداي ۇلى ەكەنىن كورىپ-ٴبىلىپ تۇرسا دا، ونى مويىنداماي قويدى (جوح. 12:37—40). كوكىرەكتىك ولاردىڭ بەينەلى جۇرەكتەرىن قاتايتىپ، ماڭگىلىك ومىردەن ايىردى (مات. 23:13، 33). ولاي بولسا، قۇدايدىڭ ٴسوزى مەن رۋحىنىڭ جەتەلەۋىنە ەرىپ، قالىپتاسا بەرگەنىمىز وتە ماڭىزدى! ولاردىڭ ويىمىز بەن شەشىمدەرىمىزگە اسەر ەتۋىنە مۇمكىندىك بەرەيىك (جاق. 3:17). يسانىڭ باۋىرى جاقىپ كىشىپەيىل بولعاندىقتان، ەحوبادان ۇيرەنۋگە دايىن بولدى. وسى كىشىپەيىلدىلىگىنىڭ ارقاسىندا ول جاقسى تالىمگەر دە بولا الدى. ٴقازىر سول تۋرالى بىلەيىك.
جاقىپ سياقتى جاقسى تالىمگەر بولىڭىز
8. بىزگە جاقسى تالىمگەر بولۋعا نە كومەكتەسەدى؟
8 جاقىپتىڭ وسى دۇنيەلىك جوعارى ٴبىلىمى بولمادى. ٴدىني جەتەكشىلەر وعان پەتىر مەن جوحانعا قاراعانداي، «ٴبىلىمى جوق، قاراپايىم ادام» دەپ قاراعانىندا ٴسوز جوق (ەل. ٸس. 4:13). ٴبىراق كيەلى كىتاپتان جاقىپتىڭ حاتىن وقىساق، ونىڭ جاقسى تالىمگەر بولۋدى ۇيرەنگەنىن بىلەمىز. ٴبىزدىڭ دە وسى دۇنيەلىك ٴبىلىمىمىز از شىعار. دەسە دە ەحوبانىڭ كيەلى رۋحىنىڭ جانە ونىڭ ۇيىمى بەرىپ جاتقان ساباقتاردىڭ كومەگىمەن ٴبىز دە جاقسى تالىمگەر بولا الامىز. ٴقازىر جاقىپ قالاي ٴتالىم بەرگەنىن جانە ودان نە ۇيرەنەتىنىمىزدى قاراستىرامىز.
9. جاقىپ قالاي ٴتالىم بەرگەن؟
9 جاقىپ كۇردەلى تىركەستەردى قولدانباي، ويدى قاراپايىم جەتكىزگەن. ناتيجەسىندە، تىڭداۋشىلارى نە ىستەۋ كەرەكتىگىن جانە ونى قالاي ىستەۋ كەرەكتىگىن بىردەن ۇعىپ العان. مىسالى، جاقىپ ماسىحشىلەر ادىلەتسىزدىككە ىزا-كەكسىز ٴتوزۋ كەرەكتىگىن قالاي تۇسىندىرگەنىنە كوڭىل بۇرايىقشى. ول بىلاي دەپ جازعان: «ٴبىز قيىندىقتارعا توزگەندەردى باقىتتى دەپ ايتامىز. سەندەر ٵيۇپتىڭ توزىمدىلىگى جايلى ەستىگەنسىڭدەر، سوڭىندا ەحوبانىڭ وعان قالاي باتاسىن بەرگەنىن دە بىلەسىڭدەر. بۇدان ەحوبانىڭ وتە جاناشىر ٵرى مەيىرىمدى ەكەنىن كوردىڭدەر» (جاق. 5:11). بايقاساڭىز، جاقىپ سوزدەرىن جازبالارعا نەگىزدەگەن. ول ٵيۇپ سياقتى ادال بولىپ قالعاندارعا قۇداي مىندەتتى تۇردە سي بەرەتىنىن جازبالاردان ٴتۇسىندىرىپ بەردى. جاقىپ وسى ويدى قاراپايىم سوزبەن ٵرى قاراپايىم قيسىنمەن جەتكىزدى. وسىلاي ول وزىنە ەمەس، ەحوباعا نازار اۋداردى.
10. جاقىپ سياقتى ٴتالىم بەرۋدىڭ ٴبىر جولى قانداي؟
10 الار ساباق: ويدى قاراپايىم ەتىپ جەتكىزىڭىز جانە قۇداي سوزىنەن ۇيرەتىڭىز. ٴبىزدىڭ ماقساتىمىز — ادامدى مول بىلىمىمىزبەن تاڭعالدىرۋ ەمەس. قايتا، ەحوبانىڭ دانالىعىنا جانە زەرتتەۋشىنىڭ قامىن قانشالىقتى ويلايتىنىنا نازار اۋدارۋ (ريم. 11:33). بۇل ٷشىن ايتىپ جاتقان ٴسوزىمىزدى ۇنەمى جازبالارعا نەگىزدەۋىمىز كەرەك. مىسالى، زەرتتەۋشىگە «سەنىڭ ورنىڭدا وسىلاي ىستەر ەدىم» دەۋدىڭ ورنىنا، ونىڭ وزىنە كيەلى كىتاپتاعى مىسالداردىڭ ۇستىنەن وي جۇگىرتۋگە جانە ەحوبانىڭ سول ماسەلەگە قاتىستى نە ويلاپ، نە سەزىنەتىنىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەيىك. سوندا زەرتتەۋشى ٴبىزدىڭ كوڭىلىمىزدەن شىعۋعا ەمەس، ەحوباعا ۇنامدى بولۋعا تىرىسادى.
11. جاقىپتىڭ كەزىندەگى كەيبىر ماسىحشىلەردە قانداي قيىندىق بولدى جانە جاقىپ ولارعا قانداي كەڭەس بەردى؟ (جاقىپ 5:13—15)
11 جاقىپ پروبلەمانى بايقاي بىلگەن جانە ارەكەت ەتكەن. جاقىپتىڭ حاتىنان بايقايتىنىمىز، ول باۋىرلاستارىنىڭ نەمەن كۇرەسىپ جۇرگەنىن جاقسى بىلگەن جانە ولارعا كومەك بولاتىن ناقتى كەڭەستەر بەرگەن. مىسالى، كەيبىر ماسىحشىلەر وزگەرۋگە كۇش سالماعان (جاق. 1:22). ال باسقالارى بايلارعا جاعىمپازدانعان (جاق. 2:1—3). وزگەلەرى بولسا تىلدەرىنە يە بولماعان (جاق. 3:8—10). بۇل ماسىحشىلەردىڭ ۇلكەن كەمشىلىكتەرى بولسا دا، جاقىپ ولاردان كۇدەرىن ۇزبەدى. ول مەيىرىمدىلىكپەن ٵرى تىكە كەڭەس بەردى جانە رۋحاني السىرەپ قالعانداردى اقساقالداردان كومەك سۇراۋعا تالپىندىردى (جاقىپ 5:13—15 وقىڭىز).
12. نەلىكتەن ٴبىز زەرتتەۋشىنىڭ وزگەرە الاتىنىنان ٷمىت ۇزبەيمىز؟
12 الار ساباق: زەرتتەۋشىنىڭ پروبلەماسىن كورە ٴبىلىڭىز، ٴبىراق كۇدەر ۇزبەڭىز. كوپ زەرتتەۋشىگە كيەلى كىتاپتىڭ كەڭەسىن قولدانۋ قيىن بولىپ جاتادى (جاق. 4:1—4). ولارعا جامان ادەتتەرىنەن ارىلىپ، ماسىحشىلەرگە ٴتان قاسيەتتەردى دامىتۋ ٷشىن ٴبىراز ۋاقىت كەرەك. وسىندايدا ٴبىز جاقىپقا ەلىكتەپ، زەرتتەۋشىلەرىمىزگە جوندەلۋ كەرەك تۇستارىن باتىل ايتۋىمىز كەرەك. سونداي-اق ٴبىز ولاردىڭ جاقسى جاققا وزگەرە الاتىندارىنان كۇدەر ۇزبەگەنىمىز ٴجون. سەبەبى ەحوبا وزىنە كىشىپەيىل جانداردى جاقىنداتىپ تارتادى جانە ولارعا وزگەرۋگە كۇش بەرەدى (جاق. 4:10).
13. جاقىپ 3:2 دەن كورەتىنىمىزدەي، جاقىپ نەنى مويىنداعان؟
13 جاقىپ ٶزىن باسقالاردان جوعارى قويماعان. ول يسا ٴماسىحتىڭ باۋىرىمىن دەپ، يا بولماسا وتە ماڭىزدى قىزمەتتەر اتقارامىن دەپ ٶزىن باسقا ماسىحشىلەردەن جوعارى ساناماعان. قايتا، ولاردى «سۇيىكتى باۋىرلاستارىم» دەپ اتاعان (جاق. 1:16، 19؛ 2:5). سونداي-اق جاقىپ ٶزىن بويىندا ٴبىر ٴمىنى جوق ادامداي كورسەتپەگەن. ول «ٴبارىمىز دە كوپ سۇرىنەمىز» دەپ، ٶزىنىڭ دە باسقالار سياقتى قاتەلەسەتىنىن مويىنداعان (جاقىپ 3:2 وقىڭىز).
14. قاتەلىك جاسايتىنىمىزدى مويىنداي بىلگەنىمىز نەگە ماڭىزدى؟
14 الار ساباق: ٴبارىمىزدىڭ دە كۇناكار ەكەنىمىزدى ۇمىتپاڭىز. ٴبىز زەرتتەۋشىلەردەن ٶزىمىزدى جوعارى ساناماعانىمىز ٴجون. ويتكەنى ٶزىمىزدى ەشقانداي قاتەلىك جىبەرمەيتىندەي ەتىپ كورسەتسەك، ولار «مەن ەشقاشان دا قۇدايدىڭ ونداي قىزمەتشىسى بولا المايمىن» دەپ ويلاۋى مۇمكىن. ال ەگەر كيەلى كىتاپ پرينسيپتەرىمەن ٶمىر ٴسۇرۋ وزىمىزگە دە وڭاي بولماعانىن اشىق مويىنداساق جانە وزگەرۋىمىزگە ەحوبانىڭ قالاي كومەكتەسكەنىن ايتىپ بەرسەك، ولار دا ەحوباعا قىزمەت ەتە الاتىندارىن تۇسىنەدى.
جاقىپتىڭ مىسالدارى قاراپايىم، انىق ٵرى ۇتىمدى بولعان (15، 16-ابزاستاردى قاراڭىز) *
15. جاقىپتىڭ كەلتىرگەن مىسالدارى قانداي بولعان؟ (جاقىپ 3:2—6، 10—12)
15 جاقىپتىڭ مىسالدارى بىردەن جۇرەككە جەتكەن. وعان جاقسى ٴتالىم بەرۋگە، ارينە، كيەلى رۋح كومەكتەسكەن. بۇدان بولەك، اعاسى يسانىڭ ٴتالىم بەرگەندە قولدانعان مىسالدارىن زەرتتەگەنى دە وعان كومەكتەسسە كەرەك. جاقىپتىڭ حاتىن وقىعاندا بايقايتىنىمىز، ونىڭ مىسالدارى وتە قاراپايىم ٵرى ٸس جۇزىندە قالاي قولدانۋ كەرەكتىگى دە اپ-انىق (جاقىپ 3:2—6، 10—12 وقىڭىز).
16. ٴبىز نەلىكتەن ۇتىمدى مىسالدار كەلتىرۋىمىز كەرەك؟
16 الار ساباق: ۇتىمدى مىسالدار كەلتىرىڭىز. ٴسىزدىڭ كەلتىرگەن مىسالىڭىز ۇتىمدى بولسا، ادام بەرگەن ٴتالىمىڭىزدى قۇلاقپەن ەستىپ قانا قويماي، كوز الدىنا ەلەستەتە الادى. وسىلاي ەلەستەتۋدىڭ ارقاسىندا كيەلى كىتاپتاعى نەگىزگى شىندىقتار ونىڭ ساناسىندا جاتتالىپ قالادى. جاقىپ كەرەمەت مىسالداردىڭ قاينارى يسادان ۇلگى العان. ٴقازىر ٴبىز جاقىپتىڭ ٴبىر مىسالىن الىپ، ونىڭ نەسىمەن ۇتىمدى بولعانىن تالداپ كورەيىك.
17. جاقىپ 1:22—25-تارماقتارداعى مىسال نەلىكتەن ۇتىمدى بولدى؟
17 جاقىپ 1:22—25 وقىڭىز. جاقىپ تىڭداۋشىلارىنا مىنا ٴبىر ماڭىزدى ويدى جەتكىزگىسى كەلدى: قۇداي ٴسوزىن قۇر وقىعاننان پايدا جوق، ونى ٸس جۇزىندە ورىنداۋ كەرەك. بۇل ٷشىن ول ادامدارعا وتە تانىس جاعدايدى مىسالعا كەلتىردى. مىسالى، ادام ايناعا قاراپ، بەتىندەگى كىردى كورسە دە، سۇرتپەي جۇرە بەرسە، بۇنىسى اقىماقتىق بولار ەدى. سول سياقتى، قۇداي ٴسوزىن وقىعان ادام ٶزىنىڭ كەمشىلىكتەرىن بايقاپ، ٴبىراق وزگەرمەي جۇرە بەرسە، ونىڭ وقىعانى — بەكەرشىلىك. راسىندا دا، جاقىپتىڭ مىسالى ونىڭ ۇيرەتپەك ويىن جاقسى جەتكىزدى ٵرى ٴتيىمدى جاقتارى كوپ بولدى.
18. مىسال كەلتىرگەندە قانداي ٷش قاعيدانى ۇستانعانىمىز ٴجون؟
18 جاقىپ سياقتى ۇتىمدى مىسالدار كەلتىرۋگە مىنا ٷش قاعيدا كومەكتەسەدى: 1) ۇيرەتپەك ٴتالىمىڭىزدى اشا تۇسەتىن مىسال تاڭداڭىز، 2) ادامعا تانىس جانە تۇسىنىكتى نارسەنى مىسالعا كەلتىرىڭىز، 3) مىسالىڭىزدان قانداي ساباق الۋ كەرەكتىگى انىق بولسىن. جاقسى مىسالداردى قايدان تابامىن دەسەڭىز، «كۇزەت مۇناراسى باسىلىمدارىنىڭ كورسەتكىشىن» (حانزۇشا) قاراساڭىز بولادى. ول جەردەگى «مىسالدار» («ناگليادنىە پريمەرى») دەگەن تاقىرىپشانىڭ استىندا وتە كوپ مىسالدار بار. الايدا ەسكەرەتىن ٴبىر جايت — مىسالدار ميكروفون سياقتى. ولار كەز كەلگەن ويدى ايرىقشالاپ، جاڭعىرتىپ جىبەرەدى. سوندىقتان ولاردى تەك نەگىزگى ويلارعا كەلتىرىڭىز. سونداي-اق مىنانى ۇمىتپاعانىڭىز ماڭىزدى: ٴبىزدىڭ جاقسى تالىمگەر بولۋعا ۇمتىلاتىن سەبەبىمىز — جۇرتتى شەبەرلىگىمىزبەن تاڭعالدىرۋ ەمەس، مۇمكىندىگىنشە كوبىرەك ادامعا ەحوبانىڭ باقىتتى حالقىنا قوسىلۋعا كومەكتەسۋ.
19. رۋحاني وتباسىڭىزدى باعالايتىنىڭىزدى قالاي كورسەتسەڭىز بولادى؟
19 ٴبىزدىڭ جاقىپتىكىندەي كەمەلدى اعامىز بولماسا دا، ەحوباعا يىق تىرەسە قىزمەت ەتەتىن وتە ۇلكەن رۋحاني وتباسىمىز بار. ٴبىز ولاردى جاقسى كورىپ، باعالاعاندىقتان، ولارمەن ارالاسامىز، ولاردان ۇيرەنەمىز، ۋاعىزداۋ مەن ٴتالىم بەرۋ ىسىندە بىرگە ادال ەڭبەكتەنەمىز. بۇعان قوسا، جاقىپتىڭ كوزقاراسىن، ٴجۇرىس-تۇرىسىن، ٴتالىم بەرۋ ٵدىسىن ۇلگى تۇتساق، ەحوبانى ماداقتايمىز جانە اقجۇرەك جاندارعا مەيىرىمدى اكەمىزگە جاقىنداۋعا كومەكتەسەمىز.
114-ٵن شىدامدى بولايىق
^ جاقىپ يسامەن ٴبىر ۇيدە وسكەن، سوندىقتان ول قۇدايدىڭ كەمەلدى ۇلىن باسقالارعا قاراعاندا جاقسى بىلگەن. كەيىن جاقىپ I عاسىرداعى ماسىحشىلەر قاۋىمىنىڭ تىرەگى بولدى. ٴبىز بۇل ماقالادا جاقىپتىڭ ٶمىرى مەن تالىمدەرىنەن نە ۇيرەنەتىنىمىزدى قاراستىرامىز.
^ نەيتان نورر باۋىرلاس باسقارۋشى كەڭەستىڭ مۇشەسى بولعان. ونىڭ جەردەگى ٶمىرى 1977-جىلى اياقتالدى.
^ سۋرەت سيپاتتاماسى: جاقىپ ٴتىلدى كىشكەنە وتقا تەڭەپ، ۇلكەن ٴقاۋىپ توندىرە الاتىنىن كورسەتتى. سوندا جۇرت تىلگە يە بولماۋدىڭ كەسىرىن بىردەن ٴتۇسىندى.
