وزەكتى ماسەلە
قاۋىپسىزدىگىمىزگە تونگەن قاۋىپ
«بۇگىنگى بۋىن عىلىم، تەحنيكا مەن قارجى سالاسىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان جەتىستىكتەرگە جەتۋدە... سويتكەنمەن دە ٴدال وسى بۋىن الەمدەگى (ساياسي، ەكونوميكالىق جانە ەكولوگيالىق) جۇيەلەردى قۇردىمعا كەتىرەتىن العاشقى بۋىن بولاتىنعا ۇقسايدى». («جاھاندىق قاۋىپتەر تۋرالى ەسەپ، 2018». دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋم)
نەگە كوزى اشىق كوپتەگەن ادامداردى ٴبىزدىڭ جانە جەر شارىمىزدىڭ كەلەشەگى الاڭداتىپ وتىر؟ بىزگە ٴتونىپ تۇرعان قاۋىپ-قاتەردىڭ كەيبىرىن اتاپ وتەيىك.
-
كيبەرقىلمىس: «ينتەرنەتتى پايدالانۋ كۇننەن-كۇنگە قاۋىپتى بولىپ بارادى. ول پەدوفيلدەردىڭ، بوپسالاۋشىلاردىڭ، الاۋىزدىق تۋدىرۋشىلار مەن حاكەرلەردىڭ ورداسىنا اينالعان. جەكە باستىڭ مالىمەتىن ۇرلاۋ بۇكىل الەمدە قارىشتاپ دامىپ جاتقان قىلمىستىڭ ٴتۇرى بولىپ وتىر... عالامتور ادام بالاسىنا زالىمدىق پەن جاۋىزدىق سەكىلدى ەڭ سوراقى مىنەز تانىتۋعا جول اشۋدا»،— دەپ جازىلعان ٴبىر گازەتتە («The Australian»).
-
الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك: وكسفام حالىقارالىق قايىرىمدىلىق ۇيىمىنىڭ جاڭا ەسەبى بويىنشا، الەمدەگى ەڭ باي سەگىز ادامنىڭ قولىنداعى قارجى 3،6 ميلليارد قاراپايىم حالىقتىڭ قارجىسىن قۇرايدى. «اسا داۋلەتتى ادامدار كەدەيلەردىڭ جاعدايىنىڭ ناشارلاۋى ەسەبىنەن بايىپ وتىر. بۇل الەم ەكونوميكاسىنىڭ قۇلدىراعانىن بىلدىرەدى»،— دەپ مالىمدەيدى وكسفام ۇيىمى. بايلار مەن كەدەيلەر اراسىنىڭ كۇن ساناپ الشاقتاپ جاتقانى الەۋمەتتىك سىلكىنىستەر تۋعىزباي قويمايدى دەپ ۇرەيلەنەتىندەر بار.
-
قاقتىعىستار مەن قۋعىن-سۇرگىن: بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ بوسقىندار ٸسى جونىندەگى اگەنتتىگىنىڭ 2018-جىلعى ەسەبىندە: «ٴبىز بۇگىندە بوسقىندار سانى ەڭ جوعارعى كورسەتكىشكە جەتكەنىنە كۋا بولۋدامىز»،— دەلىنگەن. 68 ميلليوننان اسا ادام كوبىنە قاقتىعىستار مەن قۋعىندالۋدىڭ كەسىرىنەن ٷي-جايىن تاستاپ، بوسىپ كەتكەن. اتالمىش اگەنتتىكتىڭ مالىمدەۋىنشە، «ٵربىر 2 سەكۋند سايىن 1 ادام باسقا جەرگە قونىس اۋدارۋعا ٴماجبۇر».
-
قورشاعان ورتاعا تونگەن قاۋىپ: «بۇگىندە وسىمدىك پەن جانۋارلاردىڭ كوپ ٴتۇرى جاپپاي جويىلىپ بارادى. ال اۋا مەن تەڭىز سۋلارىنىڭ لاستانۋى ادام دەنساۋلىعىنا تيگىزەر قاۋپى دەندەپ كەلەدى»،— دەلىنگەن «جاھاندىق قاۋىپتەر تۋرالى ەسەپتە». سونداي-اق كەي ەلدەردە وسىمدىكتەردى توزاڭداندىراتىن جاندىكتەردىڭ سانى دا كۇرت تومەندەپ وتىر. عالىمدار بۇل جايت «ەكولوگيالىق اپاتقا» اكەپ سوقتىرۋى مۇمكىن دەپ دابىل قاعۋدا. مارجان جارتاستارىنىڭ دا كۇيى ٴماز ەمەس. عالىمداردىڭ ەسەپتەۋىنشە، سوڭعى 30 جىلدا الەمدەگى مارجان جارتاستارىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى جويىلعان.
الەمدى الدەقايدا قاۋىپسىز ٵرى تىنىش ەتۋ ٴبىزدىڭ قولىمىزدان كەلە مە؟ كەيبىرەۋلەر مۇنىڭ شەشىمى بىلىمدە جاتىر دەگەن پىكىردە. ولاي بولسا، ادامداردىڭ ويى مەن ٴجۇرىس-تۇرىسىن تۇزەيتىن ٴبىلىم بار ما؟ بۇل جايىندا الداعى ماقالالاردا ٴسوز ەتىلەدى.
