4-كەڭەس
جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەۋ
جاۋاپتى ادام قانداي ادام؟
جاۋاپكەرشىلىك سەزىنەتىن ادامعا ادەتتە جۇرت سەنىم ارتادى. ولار تاپسىرمالارىن تياناقتى ٵرى ۋاقىتىلى ورىندايدى.
كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەر دە جاسىنا قاراماي جاۋاپكەرشىلىككە ۇيرەنە الادى. ٴبىر كىتاپتا بىلاي دەلىنگەن: «بالا 1 جاس 3 ايدان باستاپ اتا-اناسىنىڭ ايتقانىن ىستەي باستايدى. ال 1 جاس 6 ايعا تولعاندا، اتا-اناسىنىڭ ىستەگەنىن قايتالاعىسى كەلەدى. كوپ ەلدەردە اتا-انالار اسىرەسە 5 پەن 7 جاس ارالىعىندا بالالارىن ەڭبەككە باۋلي باستايدى. سول جاستاعى بالالار ٷي تىرلىگىندە ايتارلىقتاي قولعابىس ەتە الادى» («Parenting Without Borders»).
جاۋاپتى بولۋدىڭ ماڭىزدىلىعى
جاستار اتا-اناسىنان بولەك كەتكەندە، ٶمىردىڭ اۋىرلىعىن كوتەرە الماي، قايتادان اتا-اناسىنا ورالىپ جاتادى. كەي كەزدەرى كىنا اتا-انادان بولادى. بالكىم، ولار بالا كەزىندە اقشانى دۇرىس جۇمساۋدى ۇيرەتپەگەن، ٷي تىرلىگىنە ارالاستىرماعان، كۇندەلىكتى ومىردە جاۋاپتى ادام بولۋعا باۋلىماعان.
بالاڭىز ەرتەڭگى كۇنى نە ىستەرىن بىلمەي ەسەڭگىرەپ قالماس ٷشىن، بۇگىننەن باستاپ ونى جاۋاپتى بولۋعا ۇيرەتكەن ٴجون. ٴبىر كىتاپتا: «بالاڭىزدى ون سەگىز جاسقا دەيىن وزىڭىزگە تاۋەلدى ەتكىزىپ قويىپ، ال سوسىن شىنايى ٶمىردىڭ تەڭىزىنە لاقتىرىپ جىبەرگەنىڭىز دۇرىس بولا ما؟»— دەلىنگەن («How to Raise an Adult»).
جاۋاپكەرشىلىككە باۋلۋ
ۇيدەگى مىندەتتەردى تاپسىرىڭىز
كيەلى كىتاپتىڭ كەڭەسى: «ٵر بەينەتتىڭ زەينەتى بار، قۇر ٴسوز جوقشىلىققا ۇشىراتار» (ناقىل سوزدەر 14:23).
كىشكەنتاي بالالار اتا-اناسى نە ىستەسە دە، سونى بىرگە ىستەگىسى كەلىپ تۇرادى. بالالاردىڭ وسىنداي ٴتۋابىتتى ىقىلاسىن ۇتىمدى پايدالانىپ، ۇيدەگى ٴبىر جۇمىستى تاپسىرىپ قويىڭىز.
الايدا كەيبىر اتا-انالاردىڭ بۇلاي ەتكىسى جوق. مەكتەپ جاسىنداعى بالالار ونسىز دا ٷي تاپسىرمالارىنان باس كوتەرە الماي جۇرگەندە، جۇكتەرىنە جۇك قوسىپ قايتەمىز دەپ ويلايدى.
ٴبىراق، ٴبىر قىزىعى، ٷي تىرلىكتەرىنە ارالاساتىن بالانىڭ مەكتەپتەگى ۇلگەرىمى جاقسى بولاتىنى بايقالعان. ويتكەنى ۇيدەگى مىندەتتەر كەز كەلگەن جۇمىستى اياقسىز قالدىرماۋعا ۇيرەتەدى. بۇعان قوسا، اتا-انالار تۋرالى ٴبىر كىتاپقا ساي، «بالانىڭ كومەكتەسۋگە دەگەن ىقىلاسىن ەلەمەسەك، ول وزگەلەرگە قول ۇشىن بەرۋ ماڭىزسىز دەگەن تۇجىرىمعا كەلەدى... بۇل ازداي، ولار ٷشىن ٴبارىن وزگەلەر ىستەيدى دەپ كۇتەتىن بولادى» («Parenting Without Borders»).
وسى سوزدەردەن ٴبىر بايقاعانىمىز — ۇيدەگى مىندەتتەردى اتقارۋ بالانى الاعان ەمەس، بەرەگەن بولۋعا باۋليدى. سونداي-اق ۇيدەگى مىندەتتەر بالاعا وتباسى ومىرىندە ٶزىنىڭ ويىپ الار ورنى بار ەكەنىن ٵرى بۇل ىستەر ونىڭ جاۋاپكەرشىلىگىندە ەكەنىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.
قولىمەن ىستەگەنىن موينىمەن كوتەرۋگە ۇيرەتىڭىز
كيەلى كىتاپتىڭ كەڭەسى: «كەڭەستى تىڭدا، تۇزەتۋدى قابىلدا، سوندا دانا بولارسىڭ الداعى ۋاقىتتا» (ناقىل سوزدەر 19:20).
بالاڭىز ابايسىزدا بىردەڭە ٴبۇلدىرىپ قويسا، مىسالى بىرەۋدىڭ زاتىن سىندىرىپ قويسا، بالاڭىزدىڭ قاتەلىگىن جۋىپ-شايماڭىز. ول ٶز قاتەلىگىنىڭ سالدارىن كورۋ كەرەك. بىرەۋدىڭ زاتىن سىندىرعان جاعدايدا، بالا يەسىنەن كەشىرىم سۇراسىن، ٴتىپتى شىعىنىن وتەسىن يا ورنىن تولتىرسىن.
بالا ٶز قاتەلىگىنە جاۋاپتى ەكەنىن تۇسىنسە...
-
شىنشىل بولادى، ٵرى قاتەلىگىن مويىنداي بىلەدى؛
-
وزگەلەردى كىنالامايدى؛
-
ٶزىن اقتامايدى؛
-
قاجەت كەزدە كەشىرىم سۇرايدى.