ەزەكيەل كىتابىنىڭ 23-‏تاراۋىندا قۇداي ٶزىنىڭ ادالدىق ساقتاماعان حالقىن وتكىر سوزدەرمەن ايىپتاعانى جايلى وقيمىز.‏ 16-‏تاراۋداعىداي‏،‏ بۇل تاراۋدا دا جەزوكشە جايلى مىسال كەلتىرىلەدى.‏ وندا يەرۋساليم ٴ‌سىڭلىسى،‏ ال ساماريا اپكەسى دەپ اتالعان.‏ ەكى تاراۋدا دا ٴ‌سىڭلىسى جەزوكشە اپكەسىنىڭ ٸزىن قۋىپ،‏ ٴ‌تىپتى زۇلىمدىعى مەن ازعىندىعى جاعىنان ودان اسىپ تۇسكەنى جايلى ايتىلادى.‏ 23-‏تاراۋدا ەحوبا بۇل اپالى-‏سىڭلىلىلەردىڭ ەسىمدەرىن اتايدى:‏ يسرايلدىڭ ون رۋلى پاتشالىعىنىڭ استاناسى ساماريانى بىلدىرەتىن اپكەسىنىڭ اتى —‏ وحولا.‏ ال ياھۋدانىڭ استاناسى يەرۋساليمدى بىلدىرەتىن ٴ‌سىڭلىسىنىڭ اتى —‏ وحوليبا * (‏ەزەك.‏ 23:‏1—‏4‏)‏.‏

بۇل ەكى تاراۋدىڭ باسقا دا ۇقساستىقتارى بار.‏ ولاردىڭ ىشىندە باستى ۇقساستىعى مىناۋ:‏ ونداعى جەزوكشەلەر العاشىندا ەحوبانىڭ ايەلى بولعان،‏ ال كەيىن وعان وپاسىزدىق جاساعان.‏ سونداي-‏اق بۇل ەكى تاراۋدا دا ولاردىڭ قايتا قالپىنا كەلەتىندەرى جايلى ٷمىت حابارى بار.‏ بۇل ٷمىت 23-‏تاراۋدان اسا انىق بايقالمايدى.‏ دەگەنمەن ونداعى ەحوبانىڭ:‏ «سوراقى قىلىقتارىڭ مەن جەزوكشەلىگىڭدى تىيامىن»،‏—‏ دەگەن سوزدەرى 16-‏تاراۋداعى ٷمىت حابارىنا ۇقساس (‏ەزەك.‏ 16:‏16،‏ 20،‏ 21،‏ 37،‏ 38،‏ 41،‏ 42؛‏ 23:‏4،‏ 11،‏ 22،‏ 23،‏ 27،‏ 37‏)‏.‏

بۇعان دەيىن ٴ‌بىزدىڭ ادەبيەتتەردە وحولا مەن وحوليبا دەگەن اپالى-‏سىڭلىلىلەر ماسىحشىلەر الەمىنىڭ،‏ اسىرەسە كاتوليك پەن پروتەستانت اعىمدارىنىڭ تۇپبەينەسى دەپ ايتىلىپ كەلدى.‏ الايدا دۇعا ەتە وتىرىپ وي جۇگىرتۋدىڭ جانە زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسىندە مىناداي سۇراقتار تۋىندادى:‏ قاشان ماسىحشىلەر الەمى قانداي دا ٴ‌بىر ماعىنادا ەحوبانىڭ ايەلى بولىپ ەدى؟‏ قاشان ونىمەن كەلىسىمگە تۇرىپ ەدى؟‏ ەشقاشان!‏ قۇداي يسانى كەلىستىرۋشىسى رەتىندە قولدانىپ،‏ رۋحاني يسرايلمەن «جاڭا كەلىسىم» جاساسقان كەزدە ماسىحشىلەر الەمى ٵلى پايدا بولماعان ەدى (‏ەرم.‏ 31:‏31؛‏ لۇقا 22:‏20‏)‏.‏ ونىڭ ۇستىنە،‏ ماسىحشىلەر الەمى ەشقاشان مايلانعان ماسىحشىلەردەن تۇراتىن رۋحاني حالىقتىڭ ٴ‌بىر بولىگى بولعان ەمەس.‏ ماسىحشىلەر الەمى ەلشىلەر قايتىس بولعان سوڭ ٴ‌بىرشاما ۋاقىت وتكەننەن كەيىن ب.‏ز.‏ IV عاسىرىندا پايدا بولدى.‏ جولدان تايعان ٵرى بۇلىنگەن بۇل ۇيىم يسانىڭ بيداي مەن ارامشوپ جايلى پايعامبارلىعىندا ايتىلعان «ارامشوپتەن»،‏ ياعني جالعان ماسىحشىلەردەن قۇرالدى (‏مات.‏ 13:‏24—‏30‏)‏.‏

اپالى-‏ٴ‌سىڭلىلى ەكى جەزوكشە ماسىحشىلەر الەمىن ٴ‌بىلدىرۋى مۇمكىن ەمەس ەكەنىنىڭ تاعى ٴ‌بىر سەبەبى —‏ ەحوبا ادالدىق ساقتاماعان يەرۋساليم مەن ساماريانىڭ قايتا قالپىنا كەلۋگە ۇمىتتەرى بار ەكەنىن ايتقان (‏ەزەك.‏ 16:‏41،‏ 42،‏ 53—‏55‏)‏.‏ ال كيەلى كىتاپتا ماسىحشىلەر الەمىنىڭ وسىنداي ٷمىتى بار دەپ ايتىلا ما؟‏ جوق!‏ ونىڭ دا،‏ ۇلى بابىلدى قۇرايتىن وزگە دىندەردىڭ دە ەشقانداي ٷمىتى جوق.‏

سونىمەن،‏ جوعارىدان وحولا مەن وحوليبا ماسىحشىلەر الەمىنىڭ تۇپبەينەسى ەمەس ەكەنىن كوردىك.‏ الايدا ەكەۋىنىڭ مىسالى ەحوبانىڭ حالقىمىز دەي تۇرا،‏ ونىڭ كيەلى ەسىمىن قورلايتىن جانە تازا عيباداتقا قاتىستى ورناتقان نورمالارىن اياقاستى ەتەتىن ادامدارعا ونىڭ قالاي قارايتىنىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.‏ وسى رەتتە ماسىحشىلەر الەمىنىڭ ايىبى وتە اۋىر،‏ ويتكەنى ونىڭ سانسىز كوپ شىركەۋلەرى وزدەرىن قۇدايدىڭ وكىلىمىز دەيدى.‏ بۇل بىلاي تۇرسىن،‏ ولار ەحوبانىڭ سۇيىكتى ۇلى يسا ٴ‌ماسىحتى كوسەمىمىز دەي تۇرا،‏ ونى ٷش بەتى بار ۇشتىك قۇدايىنىڭ ٴ‌بىرى دەپ ۇيرەتەدى،‏ ٵرى ونىڭ «وسى دۇنيەلىك» بولماۋعا قاتىستى انىق تالابىنا مويىنسۇنبايدى (‏جوح.‏ 15:‏19‏)‏.‏ ماسىحشىلەر الەمى پۇتقا تابىنۋشىلىق پەن ساياسي ىستەرگە قويماي ارالاسۋىمەن ٶزىنىڭ «ۇلى جەزوكشەنىڭ» ٴ‌بىر بولىگى ەكەنىن دالەلدەدى (‏ايان 17:‏1‏)‏.‏ جالعان دىندەر يمپەرياسى جويىلاتىنداي،‏ ونى دا جويىلۋ كۇتىپ تۇرعانى ٴ‌شۇباسىز!‏