وتباسىڭىز بەرەكەلى بولسىن | اتا-انالار
بالالاردى وقۋعا باۋلۋ. 1-ٴبولىم: وقىعان دۇرىس پا، الدە كورگەن بە؟
بالالارىڭىز بوس ۋاقىتىندا نە ىستەيدى؟ قولدارى ٴبىرىنشى سمارتفونعا جۇگىرە مە، الدە كىتاپقا ما؟ ولار ۆيدەو كورگەندى ۇناتا ما، الدە كىتاپ وقىعاندى ما؟
تەلەديدار، كەيىن ونلاين تۇرىندەگى نەشە ٴتۇرلى ويىن-ساۋىق پايدا بولعالى بەرى ادامدار سولارعا الاڭداپ، كىتاپ وقۋدان قالىپ بارادى. 1990-جىلى شىققان كىتابىندا ٴبىر جازۋشى بىلاي دەگەن ەكەن: «ۋاقىت وتە كەلە ادامدار وقۋدان دا قالاتىن ٴتۇرى بار» («Endangered Minds»).
وتىز جىل بۇرىن بۇل سوزدەرگە سەنۋ قيىن بولعان شىعار. ٴبىراق قازىرگى زاماندا ەلەكتروندى تەحنيكانى كوپ پايدالاناتىن ەلدەردەگى ۇستازداردىڭ ايتۋىنشا، كىتاپ وقيتىن جاستاردىڭ سانى كۇرت تومەندەپ كەتكەن.
بۇل ماقالادان مىنانى بىلەسىز:
نەلىكتەن بالالار كىتاپ وقۋدى ۇيرەنۋ قاجەت؟
وقۋ ادامنىڭ قيالىن شىڭدايدى. اۆتور وقيعانى جالپى سيپاتتاپ وتكەنىمەن، سول بەينەنى ٶز ساناسىندا تولىقتىرىپ، ٶربىتۋ وقىرماننىڭ قيالىنا بايلانىستى. مىسالى، كەيىپكەرلەردىڭ داۋىسى قانداي؟ ٴتۇر-الپەتى شە؟ وقيعا قاي جەردە بولىپ جاتىر؟ اينالاسىندا نە بار؟
لاۋرا ەسىمدى انا بىلاي دەيدى: «ٴبىز بەينەونىمدەردى قاراعاندا، بىرەۋدىڭ وي-قيالىنان تۋعان دايىن دۇنيەنى كورەمىز. ال وقىعاننىڭ ٴبىر جاقسى جەرى — اۆتوردىڭ ايتقاندارىن ەلەستەتۋ ٷشىن ٴبىز ٶز وي-قيالىمىزدى ىسكە قوسامىز».
وقۋ بالانىڭ مىنەزىن قالىپتاستىرادى. وقىعان كەزدە بالا ومىردەگى پروبلەمالاردىڭ ٴمان-جايىن ٴتۇسىنىپ، ولاردى شەشۋدى ۇيرەنەدى. سونداي-اق وقۋ زەيىن قويۋدى تالاپ ەتەدى. وسىنىڭ ارقاسىندا بالانىڭ بويىندا شىدامدىلىق، ۇستامدىلىق، جاناشىرلىق دەگەن قاسيەتتەر داميدى.
سوندا وقىعاندا قالاي جاناشىرلىق داميدى دەيسىز عوي؟ كەيبىر زەرتتەۋشىلەردىڭ پايىمداۋىنشا، بالا اسىقپاي، ٴمان بەرىپ، مۇقيات وقىعاندا، كەيىپكەرلەردىڭ سەزىمىن ٴتۇسىنۋدى ۇيرەنەدى ەكەن. بۇل بولسا جانىندا جۇرگەن ادامدارعا جاناشىر بولىپ، تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا ىقپال ەتەدى.
وقۋ بالانى تەرەڭىرەك ويلانۋعا داعدىلاندىرادى. اۆتوردىڭ وي اعىمىنا ىلەسىپ وتىرۋ ٷشىن، زەيىندى وقىرمان ٶز قارقىنىمەن، اسىقپاي وقيدى. كەرەك جەرىندە قايتالاپ وقىپ شىعادى. سونىڭ ارقاسىندا وقىعاندارى ەسىندە ساقتالادى، پايداسى دا كوبىرەك تيەدى (تىموتەگە 1-حات 4:15).
جوزەف ەسىمدى اكە ٶز بايقاعانىن ايتتى: «وقىعان كەزدە ويلاردىڭ ماعىناسىن تەرەڭىرەك ۇعىنا الاسىڭ، وسىعان دەيىن بىلگەندەرىڭمەن بايلانىسىن كورەسىڭ، ٴسۇيتىپ، وزىڭە ساباق بولارلىق وي تۇيەسىڭ. ال ۆيدەولاردى كورگەندە، كوپ جاعدايدا بۇلاي تەرەڭ ويلانا المايسىڭ».
ٶيتۇيىن. ارينە، ۆيدەولار مەن بەينەونىمدەر قاجەت-اق. ٴبىراق ەگەر بالاڭىز وقۋعا ادەتتەنبەيتىن بولسا، كوپ نارسەدەن قۇر قالۋى مۇمكىن.
قالاي ولاردى كىتاپقا باۋلي الاسىز؟
ەرتە باستاڭىز. ەكى ۇل تاربيەلەپ وتىرعان حلوە بىلاي دەيدى: «ٴبىز بالالارىمىزعا قۇرساقتا جاتقان كەزىنەن باستاپ كىتاپ وقىپ بەرەتىنبىز. تۋىلعان كەيىن دە ٴبىز ولارعا وقي بەردىك، وقي بەردىك. وسى ادەتتەن جاڭىلماعانىمىزعا قازىر قۋانامىز. ۋاقىت وتە ولار كىتاپ وقۋدى ادەتكە اينالدىردى، ٴتىپتى قولدارى بوساي قالسا، وزدەرى-اق كىتاپقا ۇمتىلىپ تۇرادى».
كيەلى كىتاپ دانالىعى: «كيەلى جازبالارمەن نارەستە كەزىڭنەن-اق تانىسسىڭ» (تىموتەگە 2-حات 3:15).
كىتاپ وقۋعا قولايلى جاعداي جاساڭىز. بالاڭىزدى كىتاپ وقۋعا قىزىقتىرۋ ٷشىن ونى كورىنەتىن جەرگە قويىڭىز. ٴتورت بالانىڭ اناسى تامارا: «بالاڭىزعا قىزىقتى بولاتىن كىتاپتاردى تاۋىپ، ولاردى توسەگىنىڭ جانىنا قويىپ قويىڭىز»،— دەپ كەڭەس بەرەدى.
كيەلى كىتاپ دانالىعى: «بالانى تاربيەلەپ، تۋرا جولعا سال. جاسى ۇلعايعاندا دا تايماس ودان» (ناقىل سوزدەر 22:6).
ينتەرنەتتە وتىراتىن ۋاقىتتى شەكتەڭىز. دانيال ەسىمدى اكە ٴبىر كەشتى ٴبولىپ، ەلەكتروندى گادجەتتەردەن دەمالۋعا كەڭەس بەرەدى. ول بىلاي دەيدى: «ٴبىز جوق دەگەندە، اپتاسىنا ٴبىر كەشتى تەلەديداردىڭ ٷنىن ٶشىرىپ قويىپ، تىنىش وتكىزەمىز. سول ۋاقىتتا بىرگە نەمەسە بولەك-بولەك كىتاپ وقيمىز».
كيەلى كىتاپ دانالىعى: «نەنىڭ ماڭىزدىراق ەكەنىنە كوز جەتكىزىڭدەر» (فىلىپىلىكتەرگە 1:10).
ٶزىڭىز ۇلگى كورسەتىڭىز. «وقيعانى مانەرلەپ، جان ٴبىتىرىپ وقىڭىز. ٶزىڭىزدىڭ دە قىزىعىپ وقىپ جاتقانىڭىزدى بالالارىڭىز بايقاسىن. وقۋعا قۇمار بولساڭىز، بۇل ادەت بالالارىڭىزعا دا بەرىلەدى»،— دەيدى ەكى قىزدىڭ اناسى كارينا.
كيەلى كىتاپ دانالىعى: «وزگەلەردىڭ الدىندا وقۋدى... بار ىقىلاسىڭمەن جالعاستىرا بەر» (تىموتەگە 1-حات 4:13).
ارينە، بالالاردىڭ ٴبارى بىردەي كىتاپ دەسە، ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىنداي بولىپ كەتپەيتىن شىعار. ٴبىراق ٴسىز بالالارىڭىزدى وسىلاي تالپىندىرا بەرسەڭىز، ولاردىڭ وقۋعا دەگەن ىقىلاستارى ويانۋى مۇمكىن. ەكى قىزدىڭ اكەسى داۆيد تاعى نە ىستەگەنىن ايتىپ ٴبولىستى: «قىزدارىم قاي كىتاپتى وقىسا، مەن دە سول كىتاپتى وقيتىنمىن. وسىلاي ولاردىڭ نە نارسەگە قىزىعاتىنىن ٴبىلىپ الاتىنمىن جانە سويلەسەتىن تاقىرىپتار دا پايدا بولاتىن. ۇيدە وزىمىزشە ٴبىر كىتاپ وقۋ ۇيىرمەسىن اشىپ الدىق. بۇل ٴبىر قىزىق كەزدەر ەدى!»
قىزىقتى بولار مالىمەتتەر
نەكە جانە وتباسى
بالاما سمارتفون قاجەت پە؟
كەلتىرىلگەن سۇراقتاردىڭ كومەگىمەن بۇنداي جاۋاپكەرشىلىككە ٶزىڭىز جانە بالاڭىز دايىن با — سونى تەكسەرىپ كورىڭىز.