Kiserliorneq — Anniaat isertugaq

INUIT akornanni tikkuarneqarsinnaappat? Kiinaasigut takuneqarsinnaava? Qungujunnermikkut toqqorsinnaavaat? Pisunnerisigut timimikkullu inissisimanerisigut takuneqarsinnaava? Angummi utoqqasaaq illoqannginnersami issiavimmi takisuumi kisimiilluni issiasoq, imaluunniit arnaq inuusuttoq katersugaasivimmi kisimiilluni isiginnaarujoortoq — kiserliornermik naalliuuteqarpat? Isigeriakkit kinguaariit pingasut, anaanaq, pania erngutarlu pisiniaqatigiittut. Pilluarpasipput, ilumulli taamaannerpa? Suleqatitimmi? Immaqa inuttut nuannaartutut isumassuisunik ilaqutalittut, ajunngitsumillu inuunissaminnut naammattunik akissarsialittut, ilisarisimavatit. Taamaakkaluartorli ilaat ima oqarsinnaanerpa: „Kiserlioqaanga“? Inuusuttuararlu nuannaartuullunilu qiimasuusoq kiserliortutut misigisinnaanerluni? Apeqqutinut tamakkununnga akissutissat immaqa tupaallaatigissavatit.

Kiserliorneq Ordbog over det Danske Sprog-mi tassaanerarneqarpoq „tarnikkut avinngarusimasutut, qimagaasutut misigineq“. Kiserliorneq amigaateqartutut misigineruvoq, ilukkut imaqanngitsutut misiginerulluni, misigissuserlu tamanna qallikkut tamatigut takuneqarsinnaasanngilaq. Paasiniaasartoq ima oqarsimavoq: „Inuiaqatigiinni inuuffigisatsinni kiserliorneq isertugaavoq malugitinnaveersaagaq — ilaannikkulluunniit allaat immitsinnut nassuerutigerusuttanngisarput. Kiserliorneq kanngugineqartarpoq. Isuma saqquminerusoq tassaavoq kiserliortup kiserliornini nammineq pisuussutigigaa. Taamaanngippanngooq qularnanngivissumik ikinnguterpassuaqassagaluarpoq.“ Ilaannikkummi kiserliortup kiserliornini nammineq pisuussutigisarpaa, ingammik inoqatiminik ingasattumik ilimasuffiginnillunilu piumaffiginnittuuguni.

Arnat kiserliortut

Paasisimannilluartut isumaqatigiissutigigunarpaat arnat — ingammik arnat katissimasut — qanorluunniit ukiullit inuuneq angutinit ilimasuffiginerugaat. Paasinarpormi arnat uillarnerit, avinnerit arnallu utoqqasaat kisimiittut ilaannikkut kiserliortutut misigisarmata. Arnammi katissimasut ilaqutallit pilluarpasissullu? Arnap ilinniartitsisup 40-nik ukiullip anersaaruluutaa tusariassagit: „Ikinngutinut piffissaqanngilanga; tamanna maqaasisaqaara. Oqaatiginissaali nuannarinngilara. Sooruna kiserliortutut misigisunga . . .? Aappariinnerput ingerlalluaraluarpoq, naalattunik meeraqarlunga, alianaatsumik angerlarsimaffeqarlunga nuannarisannillu suliffeqarlunga. Naammassisimasakka tulluusimaarutigaakka. Arlaannilli amigaateqarpoq.“

Arnat peqateqarnissaminnik pisariaqartitartik aappanilu asaqatigiinnermikkut tamatigut pineq ajorpaa. Arnaq ilinniartitsisoq qulaani issuarneqartoq nassuiaavoq: „Uiga ikinngutiginerpaagaluarpara, arnanulli ikinngutinut taartaasinnaanngilaq. Immaqa angutit tusaasaraluarput, arnalli tusarnaartarput. Qanoq ulapitsiginera uima tusarusunneq ajorpaat. Ajornartorsiut erniinnarluinnaq aaqqinnialertarpaa.  Oqaluuserigiga ikinngutit arnat tusarnaarusussagaluarpaat. Ilaannikkullu pisariaqartitara tassaaginnartarpoq oqalutsitaanissara.“

Arnaq qanigisaminik toqukkut avinnikkulluunniit annaasaqaraangami misigissutsikkut aserorluinnarsinnaasarpoq. Kiserliortuaannalersinnaasarpoq. Uillarneq avinnerluunniit aliasuttoq ilaquttaminut ikinngutiminullu annertoqqutissarsiortariaqaannartanngilaq, aammali imminut saattariaqartarpoq namminerlu nukissarsiorluni ulluinnarni inuunini nutaaq sungiunniarsaralugu. Annaasaqarneq inuuneranut atajuassaaq, paasisariaqarpaali inuunermi ingerlaqqinnissaminut akornutigissannginnamiuk. Immikkut ilisimasallit paasisimavaat inuit isumamikkut nukittuut kiserliorneq allanit qaangiaarnerusaraat.

Kikkut — uillarnerit imaluunniit avinnerit — annikilliornerpaasarnersut pillugu isummat assigiinngillat. Atuagassiami 50 Plus-imi (50-it qaangerlugit) ilaanni ima allassimasoqarpoq: „Uillarnernut ikioqatigiinnut avinnerit qaaqqugaangatsigit tamatigut avinnerit uillarnerillu oqqatilertarput kikkut arlatik annikilliornerpaanersut. Uillarneq oqartarpoq: ’Ila, illimmi aappat uumavoq,’ avinnerlu oqartarppq: ’Ila, illimmi uattulli piluarineqarnikuunngilatit. Illit iluatsitsinngitsoortutut misiginngilatit.’“

Angutit kiserliortut

Kiserliorneq pineqaraangat angutit tulluusimaarsinnaanngillat oqarlutik arnanit nukittunerullutik. „Angutit misigissutsiminnik ersersitsiniartorsuunngillat; pissutsit timikkut iliuuseqarfiginiarnerusarpaat,“ taama oqarpoq Anne Studner, uillarnernut nuleernernullu AARP-meersunut (Amerikami pensionistit peqatigiiffiat) aallakaatitassiami aqutsisuusoq. „Arnat oqaluttuassartatik amerlasoorpassuariarlutik oqaluttuarisarpaat; angutit aliasunnertik iliuuseqarfiginiarnagu nuliassaminnik nutaamik ujarliinnartarput.“ Psykologit angutit piffissarujussuaq atoreeraangassuk aatsaat angutit aliasuttut misigissutsiminnik oqaluuserinninniamisaalersarput.

Ilisimasakkaat paasisimavaat angutit, arnat pisarnerata akerlianik, angutinuunngitsoq arnanut oqaluttuarusunnerusartut. Dr. Ladd Wheelerip Rochesterimi universitetimeersup kiserliorneq paasiniaaffigisaraa; angutit misigissutsikkut paaseqatigiilluarsinnaasutut misiginissaminnut naammattumik tatigeqatigiissuseqanngillat. „Nuliap annaanerata kingorna migissutsikkut kiserliornermit artornaqisumit qimaarusussuseq, kingornalu arnamik ikinngummik oqaloqateqarusussuseq, angutit nuleernermik avinnermilluunniit kingorna arnanit katiaarnerusarnerannut nassuiaatinut ilaasinnaapput.“ — Atuagassiaq 50 Plus.

Inuusuttut kiserliortut

Meeqqat inuusuttullu kiserliulertarnerannut pissutaasut amerlaqaat — utoqqaat kiserliulertarnerannut pissutaasunut amerlasuutigut assingupput: Allamut nuunneq ikinngutitoqqanullu maqaasineq; atuarfimmut allamut nuannarinninngitsunik atuaqatitaarluni nuunneq; upperisarsiornikkut nagguigisakkullu tunuliaquttat; angerlarsimaffimmi avittoqarnera; angajoqqaanit asaneqanngitsutut misigineq; arnaagaanni angutinit angutaagaannilu arnanit soqutigineqannginneq — tamakkua kiserliornermut pissutaagajupput.

Meeqqat pinnguaqateqarnissartik pisariaqartittarpaat. Paasineqarnissartik misigissutsikkullu annertoqqusersorneqarnissartik pisariaqartittarpaat. Asanninneq naleqassutsiminnillu uppernarsaaffigineqarnissartik  atorfissaqartippaat. Allat ilumoornersut unneqqarinnersullu qulakkeerniartarpaat. Asaneqarlutik misigigaangamik toqqissisimasarput, taamaalillutillu namminneq asanninnermik ersersitsinissartik ilinniartarpaat. Taamatut inuttut kaammattorneqarneq assigiinngitsuneersuusinnaavoq — ilaquttanit, pinnguaqatigisartakkanit allaallu uumasuutinit.

Niviarsiaqqat nukappiaqqallu, 1. klassimiit gymnasiamut, kiserliorneq taannaasoq misigigajuppaat, kammalaatinit akuerisaannginnermik amerlasuutigut pissuteqartoq. „Nuannaanngeqaanga, kisimiikkama allanillu oqaloqateqarneq nalugama,“ niviarsiaraq gymnasiami atuartoq naammagittaalliorpoq. „Ilinniartitsisoq tusarnaartarpara ilinniagassakkalu suliarisarlugit, allamik naamik. Anitsiarfinni kisima issiaannartarpunga titartaallunga arlaannilluunniit suliaqarlunga. Allat tamarmik oqaloqatigiittarput, uangali oqaloqatigineqarneq ajorpunga. . . . Nalunngilara kisimiittuaannartariaqarnanga, maannakkulli periarfissanik allanik takusaqarsinnaanngilanga.“

Eqqortuliornerunngilarli allat pisuutittuaannassallugit, soorlu oqarluni allat qujanarniartuusut imaluunniit ilasseraanngitsuusut. Inuk ittoortuuguni, isumamigut allanngoriataartartuuguni, eqqarsaqqaarnani periataapiloortartuuguni imaluunniit ilutiminik peqateqarniarnermik ajornartorsiuteqaruni ileqqumigut inuttullu ajornartorsiuteqarsinnaasarpoq. Aamma timikkut innarluut akimmequtaasinnaasarpoq inuusuttullu qanorluunniit ukioqaraluartut kiserliulernerannik kinguneqartarluni, inuttut sanngisuujunngippata avammullu sammisuunatik.

Imminut ikiornissamut ikiuut

Inuussutissatigut siunnersorti Dolores Delcoma Fullertonimi Californiamiittumi universitetimeersoq inuup kiserliornermik akiuiniarsarisarnera pillugu oqaaseqarnermini eqqorluartumik oqarsimavoq: „Suliniuteqarneq nammineq iluanit pisuusariaqarpoq. Nammineq ajornartorsiutini paasisariaqarpaa. Qanorluunniit allanit ikiorneqartigigaluaruni aatsaat nammineerluni iliuuseqaruni matoqqanerminit anisississinnaavoq.“

Dr. Warren Jones naapertussagaanni inuit allanngorniarumaarnertuut sungiussiumaarnertuullu kiserlioqqajaasarput: „Inuit tamakkua piumassuserinngisaminnik iliuuseqartoortarput inunnut allanut qanillinissaminnut akornusiisumik. Ilaat tusarnaarneq nalupput, oqalungaartarmatalu allat oqariarsinnaaneq ajorlutik. Allanut imminnullu isornartorsiueqqajaasarput; apersorpiarneq ajorput, allanullu nuanniitsunik oqaaseqarfiginninnermikkut ikinngutigiinnermik aseruigajullutik.“

Inuit taama ittut imminnut ataqqinngeqisut saniatigut allanik inoqarpoq inooqataanermut tunngasutigut inoqatinik peqateqarnissamut pisariaqartunik piginnaassutsinik amigaateqartunik. Terapeutip Evelyn Moschettap inuit taamaattut ima oqaatigisimavai: „Inuit kiserliortut imminut nuannarinngitsuupput. Tunuartinneqarnissartik qularutiginngilluinnartaramikku ilungersornissartik eqiagaat.“

Isumaagajuttup akerlianik paasiniaasartut paasisimavaat utoqqaat inuusuttutulli kiserliortiginngitsut. Sooq taamaannersoq iluamik oqaatigineqarsinnaanngilaq. Aamma paasisimavaat utoqqaat kiserliornerat ikinngutissaaleqinermik pissuteqarajuttartoq, qanigisaqannginnermik pissuteqarnani. „Imaanngilaq ilaquttat utoqqarnut pingaaruteqanngitsut. Ikiorneqartariaqaraangamik  ilaquttaminnut saaffiginnittarput. Kisianni ilaqutarpassuaqarsinnaapput ikiuiumatuunik taamaakkaluartorli ikinnguteqanngikkunik kiserliortorujussuusinnaallutik.“

Qanimut ikinngutinik pisariaqartitsineq

Inunnut qanorluunniit ukiulinnut qanimut ikinngutit ilaquttat qanigisallu matussutississinnaanngisaannik matussutissiisarput. Kialuunniit pisariaqartippaa ikinnguteqarnissani, qanimut ikinngummik, ajuallatsinneqarnissani siooraginagu oqaluttuarfigisinnaasaminik ammaffigisinnaasaminilluunniit. Taamaattumik ikinnguteqanngikkaanni kiserliulernissaq qanittuararsuusarpoq. Ikinngutit taamaattut atuakkiortup Amerikamiup Ralph Waldo Emersonip ima allaaserisimavai: „Ikinngut tassaavoq nipituumik eqqarsarfigisinnaasara.“ Inuk taamaattoq ikinngutaavoq tatigisaq ammalluinnarfigisinnaasaq sumiginnarneqarnissaq imaluunniit tatiginnittumik oqaluttuarisat nikanarsaataasumik illaruaatissanngortitsiniutitullu atorneqarnissaat siooraginagu. Ikinngutitut ilumoortutut isigisimasat immaqa tatiginninnermik pakatsisitsisinnaapput — ’ikinnguteqarporli allanut isertukkanik tamanut ilisimalersitsineq ajortumik’, ikinngummik ’qatanngummit tatiginarnerusumik’. — Ussatit 25:9; 18:24.

Inoqarpoq ’sisattut’ pissuseqarniarsarisunik inoqatiminnillu pisariaqartitsinngitsuusaartunik. Oqartarput nammineerluinnartuullutillu namminneerlutik ingerlalluarsinnaallutik. Allaalli ’sanngisoorsuit’ ikioqatigiiffiliortarput. Meeqqat sunngiffimmi sukisaarsartarfeqartarput, klubbiliortarput, pinerlunniaqatigiiliortarlutillu; inuusuttut motorcykelertartoqatigeeqarput; pinerlunniat oqaatiginnikkumanngitsunik perlulioqateqartarput; imigassamik ajornartorsiuteqartut peqatigiiffimmi Isertortumik Imerajuttut-mik taaguutilimmi naapittarput; pualavallaartut peqatigiiffimminni naapittarput. Aap, uagut inuit peqateqarusussuseqartuuvugut; immitsinnut annertoqqutissarsioqatigiiffigissalluta nuannaaraarput. Allaat ajornartorsiuteqaraangatta allanut saaffiginnittarpugut. Arlaannattaluunniillu kiserliortutut misiginissani nuannarinngilaa. Kiserliorneq qanoq iliuuseqarfigineqarsinnaava?