Nunap Assinga Naammanngikkaangat Global Positioning System Tupinnartoq

TUSARNAARUK

Nunap Assinga Naammanngikkaangat Global Positioning System Tupinnartoq

Australiami Iteritsi!-p Ilanngutassiortuanit

ANGALAARTARTUP inuusuttup kiinaa kiammik masattuinnaavoq ullormi kiattumi ilungersorluni pisoreerluni. Nammattagaa oqimaatsoq inuuniarnissamut pisariaqartunik ulikkaartoq tuiinut annernarsisimavoq. Nunap assinga siaaqqissaarlugu mississulerpaa, annilaassutigisaminillu eqqani nunap assingani ilisarinngilaa. Sivitsunngitsoq isumatsaammerpoq. „Tammarsimanerpunga“, anersaamivoq.

Tassanngaannarli qiimmariataarpoq. Nammattakkaminit atortorissaarut tiguvaa paasissutissanillu naqiteriffigalugu. Kinguninngua qungujuppoq. Nammaani iluarsipallariarlugit aalajangersimarpalulluni aallarpoq nalunagu eqqortukkut ingerlalluni.

Angalaartartoq taanna neriuutaarussimagunaraluarluni qanoq ililluni taama sukkatigisumik pisariitsigisumillu aqqutissarseriataarpa? Taamaaliorpoq atortorissaarut maluginiarnartoq Global Positioning System, naalisarlugu GPS, iluaqutigalugu. Sumiiffippiaa nalunaarsinnaavaa sumukassarnersorlu takutillugu. Aaqqissuussaq tupinnartoq taanna qanoruna atorneqartartoq?

Aaqqissuussap tuluttut taaguutaa tassaavoq Navstar Global Positioning System. Navstar naalisagaavoq Navigation System with Time and Ranging-imeersoq. GPS aallaqqaammut amerikamiut sakkutuuinut ineriartortitaavoq, maannali kikkunnit tamanit atorneqarsinnaalersimalluni. GPS atorneqarsinnaanngoqqullugu satellittit siulliit 1978-imi aallartinneqarput. Aaqqissuussap tamakkiisumik ineriartortitap Navstar-satellittit 21-t atortarpai saniatigullu satellittit pingasut sillimmatitut kaaviiaartinneqarlutik. Satellittit 20.183 kilometerisut qutsitsigisumi kaaviiaarput, ingerlaarfiilu ækvatorimut nalleqqiullugu 55 graditut kipungassuseqarlutik. Taamaalilluni nunarsuarmi sumiikkaluaraanniluunniit satellittit minnerpaamik sisamat atorneqarsinnaapput.

Eqqoqqissaartumik piffissamik uuttuisinnaaneq pingaaruteqarluinnarpoq

Satellittit piffissani siumut aalajangeriikkani ilisimaneqartunilu radiop maligaasaanik nassiussisarput. Navstarip tigooraasuata maligaasat qaqugorpiaq tigunerai aalajangersinnaagaanni, aalajangerneqarsinnaavoq satellittit ataasiakkaat imminnut ungasissusiat qaamarnup sukkassusia piffissat nikinganerinik ganngerlugu. Maligaasaq sekundip aqqanilerarterutaata ingerlanerani nunarsuaq angusinnaavaa. Piffissamilli naatsorsuineq eqqorluarnerusariaqarpoq, sekundimmi millionerarterutaannaanilluunniit naatsorsuinerluttoqarpat sumiissusersineq 300 meterinik nikingassaaq.

Qanoq ililluni piffissaq taama eqqoqqissaartigalugu naatsorsuisoqarsinnaava? Atortunik atortorissaartunik satillittit nalunaaqutaqarallartillugit taamaaliortoqarsinnaavoq. Atuakkiortoq Tom Logsdon atuakkiamini The Navstar Global Positioning System-imi allassimavoq: „Block II satellittit . . . tamarmik immikkut sisamanik eqqoqqissaartunik atomitortunik nalunaaqutaqarput — cæsium-atomitortut marluk aamma rubidium-atomitortut marluk. Nalunaaquttat taakku tutsuiginangaaramik eqqoqqissaangaaramillu ukiut 160.000-it ingerlaneranni taamaallaat sekundimik ataasiinnarmik siuanngikkunik kinguarsinnaapput.“

Tigooraasup aallaqqaataani eqqaaneqartup assingata satellittit sisamat amerlanerusulluunniit maligaasaat tigoorartarpai imminnullu ungasissusii naatsorsorlugit. Ungasissutsit taakkua tunngavigalugit allorniusaq sanimukartoq allorniusarlu tukimukartoq qutsissuserlu pineqartoq naatsorneqartarpoq paasissutissallu GPS-ip tigooraassuani takuneqarsinnaallutik. Sumiissuseq eqqoqqissaartoq aalajangerneqassappat tigooraasup minnerpaamik satellitit sisamat maligaasai tigusinnaasariaqarpai. Tigooraasoq angallattagaq oqarasuaammit angallattakkamit oqimaannerunanilu annerunngilaq akisunerungaarnanilu.

Nunap assinganit pitsaanerua?

GPS-it tigooraasuisa sumiissuseq eqqoqqissaartoq takutiinnartanngilaat aammattaarli sumiissuseq eqqortoq pillugu paasissutissat pisariaqartut sukumiisullu naqitersimagaanni sammivissaq eqqortoq takutissavaa. Tamatumani GPS-imi aaqqissuussaq nunap assinginit eqqoqqissaartunit pitsaanerungaarpoq. Assersuutigalugu nunap assinga atorlugu qattornit orpigaaluillu eqimasut aqqutissaq naniuminaatsissinnaavaat. Nunap ilusia assigiiaaginnaraangat, ingammik imaannarmi inoqajuitsumilu aammattaaq taartumi pujortumiluunniit nunap assinga atussallugu ajornakusoorsinnaavoq atorsinnaanngivilluniluunniit. GPS-imi aaqqissuussap nunap immallu assingi soorunami atorfissaarutsinngilai, taakkununngali tapertaavoq naleqangaartoq. Taanna iluaqutigalugu pujortillugu umiarsuit umiarsualiviit pulariaasigut aqunneqarsinnaapput, umiarsualivinnilu ulapaarfiusuni containerit allarpassuillu aqunneqarsinnaallutik.

GPS ineriartortinneqartillugu allarpassuarnut atorneqarsinnaalertarpoq. Soorlu makkununnga:

• Ilulissanik ulorianartunik sumiissusersineq.

• Silassamik paasisitsineq.

• Timmisartunik eqqoqqissaartumik mitsitsineq.

• Umiarsuarnik kivisimasunik sumiissusersineq.

• Biilinik sumiissusersineq aqqutissiuussinerlu.

• Narsaatini eqqorluartumik naggorissaasiineq.

Angalaartartoq aallaqqaataani eqqaaneqartoq ikiortariaqarluinnarfimmini aaqqissuussaq tupinnartoq atorlugu eqqortumik sumiissusersisimavoq. Saniatigullu sukkuussanerluni paasivaa, ornitaminullu apuulluni. Tammarsorileruttorluni tupinnartumik Navstar Global Positioning System-imik ikiorneqarpoq. (gE 22/11 99)

[Ungalusaq/assiliartaq]

1984-imi Oklahomami niuertup Ron Fratesip GPS iluaqutigalugu Guatemalami Belizellu orpippassuarujussuini mayakkut illukui naaffigineqarsimasut nassaarisimavai. Fratesip assit Landsat-satellittimeersut GPS-ilu atorlugit eqqoqqissaartumik sumiissusersiorneq ataatsimut atorsimavai. „[Qeqertaasami] Yucatanimi mayakkut illoqarfikuat ullut tallimat ingerlanerini nuna assiliorparput,“ Frates suleqataalu oqarput. „Pisuinnaraanni minnerpaamik ukiut 100-uussagaluarput.“

[Qupp. 15-mi diagrammi/assiliartat]

(Allassimasut qanoq inissisimanersut naqitami takuneqarsinnaavoq)

GPS-IP TAKUTISINNAASAI

Sumiiffiit eqqorluartoq

Allorniusaq sanimukartoq tukimukartorlu

Ulloq nalunaaqutarlu

Pujorsiut

Qutsissutsit

Nunap assingani sumiinerit

Assip missingersuutaa allanngorsinnaavoq. Aqqusernit nalugaluaraanniluunniit angallaffiusumi ornitamut aqqutissiuisarpoq

Sumukarfissaq

Pujorsiutip tikkuutaata angerlamut ikiorsinnaavaatit qanorlu ungasitsigininnik ilisimatillutit

Antenne

Angissusivia

Satellittinik naatsersuutit

„Qilaap isikkuata“ taassuma takutippaa satellittinit 24-usunit sorliit tigooraasup atornerai

Maligaasap sakkortussusia

Satellittit ilaat akornuserneqarpata (ammukaat qernertut) tigooraassup satellittit allat atorlugit sumiissusersiussaaq

[Suminngaanneernerat]