Upperisapalaaq qanoq siammarsimatigaa?

SUMILUUNNIIT pisinnaavoq — suliffimmi, atuarfimmi, angallatini tamanit atorneqartartuni aqqusinermilu. Tangajorputit, saneqquttorlu inuk takusimanngisaannakkat oqarpoq „prosit“, isumaqartoq „qanortoq iluaqutigigiuk“. Nunani tuluttut oqaasilinni oqartarput „Bless you“, isumaqartoq „pilluaqqusaagit“. Oqaatsini allani assingusunik oqaaseqarpoq. Tyskit qisuariartarput oqarlutik „Gesundheit . Arabiamiut oqartarput „Yarhamak Alla“, polynesiamiut ilaat Manerassuup kujataa tungaaniittut oqartarput „Tihei mauri ora“.

Isumaqarlutit ileqqoq taanna nalinginnaasumik inussiarnisaarnerinnaasoq, immaqa itinerusumik eqqarsaatigisimanngilat sooq inuit taamatut oqartarnersut. Ileqqorli taanna upperisapalaamik aallaaveqarpoq. Moira Smith, atuakkanik atorniartarfimmi Folkore Institutemi Indianap universitetiani Bloomingtonimi USA-miittumi atorniartitsisartoq tassunga atatillugu oqarpoq: „Ileqqoq tangajortup tarniminit qimanneqartarneranik isummamit tunngaveqarpoq.“ Oqartarneq „pilluaqqusaagit“ eqqortumik oqaatigalugu Guutimut qinuneruvoq tangajortup tarninga utertequllugu.

Soorunami inuit amerlanerit isumaqarput silaqassusermut akerliusoq upperissallugu tangajornermi tarnip timi qimattaraa. Taamaattumik tupinnanngilaq qinerlerfissiap imatut nassuiarmagu „takorluugaq imaluunniit ileqqoq ilisimasakinnermik aallaavilik, ilisimanngisanut ersineq, eqqumiitsunik imaluunniit inuunerup aalajangeriigaaneranik upperinninneq, imaluunniit pisut ataqatigiinnerannik eqqunngitsumik isumaqarfiginninneq“.

Tupinnanngilaq 1600-kkunni nakorsap taamanikkut upperisapalaaq taasimammagu ilisimasakitsut akornanni „kukkusumik isumaqarneq“. Inuit ilisimatuussutsikkut suliarpassuatillu 1900-kkunnut ikaarssaarmata, Encyclopædia Britannica-p 1910-mi saqqummersup neriulluarpasilluni siulittuutigaa „qaammarsagaaneq upperisapalaartaqanngitsoq“ saqqummerumaartoq.

Aatsaat taama siammarsimatigilerpoq

Ukiut 90-ingajaat matuma siorna neriulluarneq pakatsisinneqarsimavoq upperisapalaaqarnermi aatsaat taamak siammarsimatigilersimavoq. Upperisapalaaqarnerup ataannarsinnaaneranut ilisarnaataasoq oqaatsimit „upperisapalaaq“-mit latnerisoorlugu superstitio-mit tunngaveqarunarpoq. Nagguigaa super, „qulaani“ aamma stare „atasoq“. Sorsuttartut saassussinermi aniguisut taaneqartarput superstites ilatik toqutaasut nammineq aniguigamik, taamaalillutik taakkua „qulaani atagamik“. Tassunga atatillugu atuagaq Superstitions allappoq: „Upperisapalaaqarnermi isummat ullumikkut suli nassaassaasut piffissap ingerlanerani nungutitseriaraluarnerit qulaani attassimavaat.“ Aajukua isummat taakkua aniguillaqqinnerinut assersuutit ilaat:

□ Asiami illoqarfiit ilaanni guvernøriusup tassanngaannaq toqunerata kingorna, atorfimminut atatillugu illumi najugaani sulisuusut guvernørinngortussaq siunnersorpaat anersanut atassuteqarniartartoq immikkut ittoq attavigequllugu. Taanna siunnersuuteqarpoq atorfimmut atatillugu illup iluani eqqaanilu arlalinnik allanngortiterisoqassasoq. Illumi sulisut isumaqarsimapput naasaaq allanngortiterinikkut akornuserneqarsinnaasoq.

□ USA-mi suliffimmi milliardikkaanik kaaviaatitsiffiusumi pisortaasup ujarak immikkut ittoq nassartuaannarpaa. Nioqqutisanik saqqummersitsinermi iluatsittup siulliup kingorna nassartinnagu allamukanngisaannarpoq.

□ Niuertut Asiamiut niuernermi isumaqatigiinniarnerit annertuut naammassitinnagit siulittuisartut siunersioqqaarajuppaat.

□ Timersortartoq naak sungiusarluarsimagaluarluni ajugaaguni isumaqarpoq atisaq atukkani aalajangersimasoq pissutaasoq. Taamaattumik  errornaveersaartarpaa unammininilu tamaasa atortarlugu.

□ Atuartup misilitsinnermini kuglepenni aalajangersimasoq atorpaa qaffasissunillu angusaqarluni. Taannalu killigalugu isumaqalerpoq kuglepenni iluatitsinerminut pisuusoq.

□ Nuliassap ullormi katiffimmini „nutaanngitsup, nutaap, atukkap, tungujortup aappalaartullu“ atornissaat qulakkeertarpaa.

□ Angutip upperaa Biibilimi nalaatsortumik quppikkamini oqaaseq takoqqaakkani massakkorpiaq ajornartorsiutimi aaqqinnissaanut akissutissaasoq.

□ Timmisartorsuaq aallartarfikkut ingerlatillugu ilaasut ilaat imminnut sanningasuusaliorfigipput. Allat tammajuitsuusivitik ammalortut angalasut illersortaannik „Sankt Christopher“-imik assiliartallit tagiartorujoortarpaat.

Allaat nalitsinni upperisapalaaqarneq siammarsimasoq ersarippoq. Stuart A. Vyse, psykologimi Connecticut Collegeimi USA-miittumi ilinniartitsisoq, atuakkiamini Believing in Magic — The Psychology of Superstition-imi allappoq: „Naak inuiaqatigiinni teknikkikkut siuarsimaqisuni inuugaluarluta, upperisapalaaqarneq suli qangatulli siammarsimatigaaq.“

Upperisapalaaqarneq ullumikkut inuit inuunerannut ima ilaalersimatigivoq nungutinniarlugu misiliinerit iluatsinngitsoortarlutik. Suna pissutaava?