Sunnertisimanartunik kikkut atuisuuppat?

AFRIKA KUJALLERMI ITERITSI!-P ILANNGUTASSIORTUANIT

„KIKKUT tamarmik taamaaliortarput!“ Misilittagakitsut sunnertisimanartunik misiliitinniarlugit ilaatigut taamatut assingusunilluunniit oqartoqartarpoq. Sunnertisimanartut suunerinik nassuiaaneq apeqqutaalluni oqaatsit taakku ilumoortortaqarsinnaapput.

Sunnertisimanartut suunerinik nassuiaat imaappoq: „Stoffi kemiskiusoq sunaluunniit, pinngortitami pioreersoq syntetiskemilluunniit sanaaq, paasinnissinnaanermik, isummamik eqqarsartaatsimilluunniit sunniisinnaasoq.“ Stoffit psykoaktivenik taasat, aamma nakorsaatitut killilimmik atorneqartartut, ataatsimut taama oqaatigineqartarput.

Nassuiaat taanna naapertorlugu imigassaq aamma sunnertisimanartuuvoq. Ingasaassisoqaraangat ulorianarsisarpoq, tamatumalu ajornartorsiutaagaluttuinnarnera malunnarpoq. Nunat killiit ilaanni ilinniarnertuunngorniat akornanni misissuinerup takutippaa „ilinniarnertuunngorniarfinni atornerluinernit imertarneq ajornartorsiutaanerpaasoq“. Misissuinerup takutippaa atuartut 44 procentii ernguttartut. *

Imigassatulli tupa, toqunartortaqangaaraluartoq, tassa nikotinitaqarluni, inerteqqutaanani tuniniagaavoq. Silarsuarmi Peqqinnissakkut Suliniaqatigiiffik naapertorlugu ukiumut inuit 4 millionit missaasa pujortartarneq toqqutigisarpaat. Taamaakkaluartoq tupamik nioqqutissiortarfiutilissuit pisuujupput innuttaaqatigiinnilu ataqqisaallutik. Cigarettit uerinartorujussuupput, immaqa allaat ikiaroornartunit inerteqqutaasunit uerinarnerullutik.

Ukiuni kingullerni nunarpassuarni tupamik ussassaarutit killilersimaarniarneqarput  allatigullu killilersuisoqarluni. Pujortartarnerli inuppassuarnit suli akuerineqarsinnaasutut isigineqarpoq. Aamma filmiliornermi pujortarneq suli nuannaartunartuutinneqarpoq. San Franciscomi University of Californiap 1991-ip 1996-illu akornanni filmit iluanaarutaanerpaat misissorpai. Misissuinerup takutippaa angutit inuttaasut pingaarnerit 80 procentii pujortartartutut filmiliaritittartut.

Makkumi: nakorsaatit, kaffi tiilu?

Nakorsaatit amerlasuunit iluaqutigineqangaarsimapput, taakkuli aamma atornerlunneqarsinnaapput. Taamaattoqartarpoq assersuutigalugu nakorsat nakorsaatissiigaangamik takannaarpallaaraangata pisariaqangitsumilluunniit nakorsaatissinneqarusuttunit tatineqaraangamik. Nakorsaq oqarpoq: „Napparsimasup nappaataasa malunniunnerinut pissutaasut paasiniarlugit nakorsaq nakorsiartup oqaloqatiginissaanut piffissaqartuaannanngilaq. Ima oqarneq ajornanngineruvoq: ’Aana iisartagassat.’ Nappaatilli pissutivia paasineqarneq ajorpoq.“

Allaat nakorsaatit allagartalerneqaqqaartariaqanngitsut soorlu paracetamolit, Pamolimik Panodilimillu taaguuteqartillugit tuniniagaasut, atornerlunneqarunik peqqiilliortitsingaarsinnaapput. Silarsuaq tamakkerlugu inuit 2000-init amerlanerusut paracetamolitorpallaarneq toqqutigisarpaat.

Sunnertisimanartut suunerinik nassuiaat siuliani taaneqartoq naapertorlugu koffeini tiimiittoq kaffimiittorlu aamma sunnertisimanartuuvoq, ullaakkut imigannaarput imeraangatsigu immaqa taama eqqarsartanngikkaluarpugut. Ingasattajaarnerussaarli nalinginnaasumik akuerisaasut tii kaffilu ikiaroornartunut sakkortunernut soorlu heroinimut naligitissallugit. Assigiinnassavaa qitsuk løvermut qaasuttumut assersuukkaanni. Taamaakkaluartoq immikkut ilisimasallit ilaat naapertorlugit peqqinnanngilaq ullormut tiitorfiit tallimat sinnerlugit kaffisoraanni tiitorfiilluunniit qulingiluat sinnerlugit tiitoraanni. Atuinikilleriataaraanni pinaveersaarnerup malunniutaanik malugisaqartoqarsinnaavoq. Arnaq oqaluttuarpoq tiitortarunnaarami isini qaamanermut misikkarissisut, aamma meriartarlunilu niaqorlorujussuartarluni.

Stoffimmi inerteqqutaasut?

Apeqqulli akerleriissutaanerusoq tassaavoq stoffit timersornermi atorneqartarneri. 1998-imi Tour de Francemi tamanna takuneqarpoq. Cykilertartut siuttuusut qulingiluat angusarissaarneruniarlutik sunnertissimanertik pissutigalugu ilaajunnaarsinneqarput. Timersortartut doping-ersimanermik misissuisut salloqittarniarlugit nassaassarsiullaqqittarput. Atuagassiaq Time allappoq allaat ilaat „’quulertittarsimasut’, tassa inuup allap quua ’stoffitaqanngitsoq’ kapuussuarmik nakasuminnut maqittittarsimagaat — taamaalitinnerlu annernartaqaaq.“

Aammattaaq nuannaarniutigineqartartut amerlasuut inerteqqutaapput. Ilaatigut makkuupput: marihuana, hash, ecstasy (metylendioxymeta-amfetamin), lsd (lysergsyrediethylamid), sunnertissimanartut (soorlu kokain amfetaminillu), eqqissisaatit aamma heroin. Puiortariaqanngilavullu simerneriaatit assigisaallu assigiinngitsut soorlu liimmi benziinalu, inuusuttorpassuit naamaarutigisartagaat. Simerneriaatit assigisaallu taamaattut inerteqqutaannginnamik pissarsiariuminarput.

Ikiaroortartup saluttup inimi pikataarpasissumi taqqamigut kapoorluni ikiaroortarneranik takorluuisarneq eqqortuaannanngilaq. Ikiaroortartorpassuit  ulluinnarni nalinginnaasumik inuusinnaapput, pinngitsuuisinnaannginnerat qularnanngitsumik inuunerannut annerusumik minnerusumilluunniit sunniuteqartaraluartoq. Ikiaroortartulli silarsuaata nuanninngitsortaa suusupagisariaqanngilaq. Atuakkiortup allaatigaa kokainimik atornerluisartut „piffissami sivikitsuinnarmi kapeqqeqattaartuarsinnaasartut, timaallu aaviaannarngortartut kapornernik tilluusanillu ulikkaarlutik“.

1980-ikkunni ikiaroortartut ikileriaraluarlutik sumi tamaani amerleqqipput. Newsweek allappoq: „Oqartussaasut qanoq iliorsinnaanngitsutut misigipput ikiaroornartumik eqqussuisut amerliartuinnanerannut, ikiaroornartunik sunilluunniit atornerluisoqaraluttuinnarneranut tamakkuninngalu tamanik akiuinissaminnut aningaasassaaleqinermut paasissutissiissutissaaleqinermullu.“ Afrika Kujallermi aviisimi The Star-imi allassimavoq kisitsisitigut nalunaarusiat pisortatigoortut naapertorlugit „Afrika Kujallermi innuttaasut sisamaagaangata ataaseq imigassamik ikiaroornartumilluunniit pinngitsuuisinnaanngitsoq“.

FN-ip Innuttaaqatigiinni Ineriartorneq pillugu Ilisimatusarfiata uparuarpaa „ikiaroornartuliortartut ikiaroornartunillu tuniniaasartut . . . silarsuaq tamakkerlugu aaqqissuussisimasut qitiusumillu aningaasaateqarfinnut aningaasaliisunut iluanaangaartitsiumasunut malunnaarsaarumasunullu iluanaarutimik ilarujussuinik ikisisartut. . . . Maanna ikiaroornartunik tuniniaasartut inatsisinik unioqqutitsillutik iluanaarutigisartakkatik isertorsinnaalerpaat aningaasat aqqutikkut elektroniskiusukkut sumiiffimmiit silarsuup ilaanut allamut nakkutigineqarpallaanngitsumut nuunneratigut“.

Amerikamiorpassuit sianiginagu kokainimik attuisoortarunarput. Atuagassiaq Discover allappoq Amerikamiut aningaasaataasa pappialat amerlanersaat kokainitaqalaartut.

Ullumikkut stoffinik psykoaktivenik taasanik, aamma inerteqqutaasunik, atornerluineq inuppassuit ajorinngilaat. Ulluinnarsiutaasutut isigineqarput. Ikiaroortarnerup, pujortartarnerup imigassartornerullu ajoqutaaneranik paasissutissarpassuit ima aperitippaatigut: Sooq sunnertisimanartut tamakku atorneqartarpat? Apeqqutip tamatuma akinerani eqqarsaatigisinnaavarput sunnertisimanartunik atornerluineq nammineq qanoq isumaqarfiginerlugu.

[Quppernerup ataani ilanngussaq]

[Qupp. 3-mi assiliartaq]

Ilinniarnertuunngorniarfippassuarni ernguttarneq ajornartorsiutaangaarpoq

[Qupp. 5-mi assiliartaq]

Inuppassuit cigarettit nuannaarniutillu allat ajoqutaasorinngilaat